← Retour

Le Poème du Rhône, en XII chants. Texte Provençal et Traduction Française

16px
100%
Dóu tèms que l'autre, nè, fougno en silènci,
Dóu tibanèu mounte dourmié—lou prince
Guihèn d'Aurenjo, làvi coume un astre,
Veici que sort, tenènt à la man drecho
Un brout d'esparganèu que vèn de cueie,
De l'autre las de la nau, sus la lono,
E cantejant, tout dourmihous encaro,
A miejo voues, la cansoun de Veniso:
Sus moun batèu que lando
Nous raubaren au fres,
Car siéu prince d'Oulando
E noun ai pòu de res!
—Tè! sarié pas aquéu?—faguè Jan Rocho
En la quitant pèr courre vers l'empento,
De l'autre bout, que Mèste Apian bramavo:
—Ié fas lou conte de la Barbo-Bluio,
Que! galapian, o de la Melusino,
A-n-aquelo drouleto?—Mai l'Angloro,
Entre vèire lou prince à como bloundo,
Èro subitamen vengudo palo:
Faguè, soun sang, un cabus dins si veno
Que, d'entant-lèu, toumbavo cor-falido.
—Es éu! es éu!—quilè coume uno folo
En s'agripant de-reculoun i courbo;
E tau qu'un diéu, èro aqui, la paureto,
Que lou belavo, amourouso e cregnènto,
Coume uno bouscarido pivelado
Que, d'uno serp à la regardaduro,
Irresistiblamen fau que degole.
L'esperit e lou cor en meraviho,
En ié risènt d'uno façoun courteso,
Guihèn alor ié dis:—Te recounèisse,
O flour de Rose espelido sus l'aigo!
Flour de bonur qu'ai entre-visto en sounge,
Pichoto flour, la bèn trouvado fugues!—
Respoundeguè, tout-d'un-cop enardido:
—Te recounèisse, o Dra! Souto la lono
T'ai vist en man l'esparganèu que tènes.
A ta barbeto d'or, à ta pèu blanco,
A tis iue glas qu'embernon e trafuron,
Vese quau siés.—Guihèn la flour ié douno,
E tóuti dous, liga pèr lou mistèri,
An tresana. Car lis amour van vite,
Uno fes dins la nau que lis emporto,
Predestina, sus lou flot.

LVII

Lis arcado
Dóu Pont Sant-Esperit, espetaclouso,
Ie passon en triounfle sus la tèsto.
Li barcatié, beissant lou front, saludon
Sant Micoulau dins sa capello antico,
Demoulido au-jour-d'uei, mais qu'aparavo
I tèms ancian l'arcado mariniero,
Pèr soun engoulidou tant dangeirouso
Que li batèu perdu noun se ié comton.
La Prouvènço aparèis: es soun intrado,
Lou Pont Sant-Esperit emé si pielo
E si vint arc superbe que se courbon
En guiso de courouno sus lou Rose.
Acò's la porto santo e courounello
De la terro d'amour. L'aubre d'óulivo,
Lou mióugranié tout fièr de si papàrri
E li gràndi mihiero capeludo
Oundron deja li cremen e li costo.
Lou plan se relargis, li bro verdejon,
Dins lou clarun lou cèu s'emparadiso,
Lis Uba dóu Ventour se laisson vèire:
Lou princihoun d'Aurenjo e la pichoto
Rapugarello d'or, ié sèmblo qu'intron
Dins la benedicioun. Éu se delèto
(Ai! la bevèndo fresco e deliciouso!)
A béure dins aquelo jouventuro
La vido à soun sourgènt que gourgoulino,
L'esmeravihamen de l'amo novo
Qu'en tóuti li mirage fai bouqueto
E qu'à soun ilusioun se liéuro touto.

LVIII

Dóu trassegun d'amour elo embriago,
Dins aquéu bèu segnour que l'embelino
Retrovo en plen lou Dra que souto l'erso,
Au tremoulun blanquinèu de la luno,
L'a tant e tant de fes enfachinado.
E que i'a d'estounant que, diéu dóu Rose,
Se coumplaigue à treva, dins soun caprice,
Emé li barco e li gènt de ribiero!
Vesèn-ti pas li vibre, à founs de calo,
Veni dins li batèu, de-fes, s'escoundre,
Que fau, pèr li coucha, se batre em'éli!
Patroun Apian, lou gros Tòni emai d'autre,
Vers li roucas eilamount de Dounzero,
L'an-ti pas vist, lou Dra, souto la formo
D'un couloubrau gros coume uno boutiho,
Sali dóu Rose, intra dins li bladado
En toursènt lis espigo e fasènt d'oundo
Que lou pilot, dóu segren, n'aguè fèbre
E ié venguè pertout de sourtiduro!
L'an-ti pas vist tambèn dins la Courrejo
Dóu Pichot Rose, au téms que se meissouno,
S'esquiha d'acatoun souto li faudo
De quauco ligarello entre-dourmido
E, se i'entourtouiant à la centuro,
L'estregne douçamen emé si vòuto
E ié teta lou sen, d'aqui-que toumbe
De regalado emai de sadoulige!

LIX

E disié tout acò, l'esglariado,
I marinié que, de la vèire en dèstre,
De pau à pau s'èron aflata d'elo
O que de liuen aparavon l'auriho.
—Eh! bèn? quand te disiéu, fasié l'Angloro
A Jan Rocho esbahi que la miravo,
Quand te disiéu, badau, qu'èro mai lèri
Que ges de ribeiròu d'aquésti costo!
Agacho-lou, tout bèu, que sèmblo un prince!...
Parai? moun rèi, moun Dra, moun enmascaire,
Que moustraras à la tiéu amigueto
Li tengudo que trèves souto Rose,
Dins li soubau dóu palais de la Trouio
E d'aquéu dóu Grand-Priéu en ribo d'Arle,
E li baumo d'Ardecho, revestido
Rèn qu'emé de diamant e de dentello?
Parai? qu'à Mount-Dragoun me vas coundurre,
Toun castelas ounte la niue draquejes
E que vesèn escalabra si tourre
Sus li roucas arèbre de la cluso?
Parai? que dins Gardoun anaren vèire
Lou famous pont que bastiguè lou diable
Emé la lèbre que i'empeguè contro?
Parai? qu'anaren vèire dins lis erme
A miejo-niue la flamo dis Oulurgue
Que van plourant e gemissènt i rode
Ounte an aclapa d'or, qu'acò ié grèvo
D'èstre mort descounfès, à l'imprevisto,
Sènso avé decela soun escoundudo?

LX

Bourrin-bourrant, dins lou trelu, l'Angloro
Coume un esterveiet que se desviro,
S'èro enaurado ansin, lis iue alabre
E de l'esglai la caro sang-begudo.
Mai éu, Guihèn, ravi de soun rescontre
Qu'en plen païs alegri lou sóulèvo:
—O, ié respond emé soun plan d'Oulando,
Te menarai pertout, bello amigueto!
De ma principauta mourganatico
D'Aurenjo, tu, siegues la fabulouso
Oundino, siegues la fado Mourgano!—
E'n se trufant li marinié diguèron:
—L'avès ausido? a perdu la boussolo...
Aura begu, pauro! à la font de Tourno
Que fai, coume se dis, vira canturlo.—
L'Angloro, fièro adamount sus lou tèume,
Piquè dóu pèd em' uno ricanado,
E de soun iue faurèu fissant la chourmo:
—Parlas-n'en plan, sabès? gènt de marino,
D'aquelo font, alin, cridè mousqueto,
Que voste sort i'es escri sus la roco!
—Noste sort? dequé dis l'estrelucado?...
Parèis que vuei sara soun jour de luno,—
Brounzinejè la barcado en feloupo.

LXI

Tranquilamen, au fiéu de l'aigo bello,
Li barco descendien, ribejant d'isclo.
Èron entre Mournas e Sant-Estève
Di Sort (aquest, recàti d'escumaire:
Quand un enfant, se dis, ié vèn au mounde,
Pèr lou prouva lou bandisson à Rose;
E se n'en tourno, bon pèr la marino
O la rapino, basto). Dins la cluso
Enmuraiado emé li fourtaresso
Ount debaussè Mount-Brun li Sauto-bàrri
E que soun noum ié rado enca terrible
Emé li capoun-fèr, de rouino en rouino,
Intravon li sèt barco. Mai sus l'orle,
Talo qu'uno sibilo, adounc la vierge
Enaurant soun bras nus, ensuperbido
Pèr lou pantai ferouge que l'enchusclo,
Diguè:—La font de Tourno es un ouracle!
La font de Tourno, aquéli que l'an visto
M'engardaran de menti, s'avès doute.
L'aigo ié sort d'un ranc, plen de lambrusco,
D'entravadis, de bouis e de figuiero,
Fourmant un nai (lou Grand-Gourg, que l'apellon).
Sus la paret dóu ro, dins un encastre
Que regardo lou Rose, avès en subre,
Escrincela despièi quau saup li siècle,
La Luno fèlo e lou Soulèu—qu'espinchon.
Vers lou mitan 'i 'n biòu, que vai lou pougne,
Au vèntre un escourpioun, un chin lou mordre,
Em' uno serp... qu'à si pèd fai d'oundado.
Lou brau, plus fort que tout, a tengu tèsto,
Quand un jouvènt, enmantela dóu ristre,
Un fièr jouvènt, couifa de la bouneto
De liberta, ié tanco sa ligousso
E lou coto. En dessus dóu mourtalage
Un courpatas esfraious voulastrejo.
Devine-lou quau pòu, aquéu mistèri!

LXII

E roudihè, talo qu'un escalustre,
Sus li barquié sis iue en farandoulo.
—Iéu, escoutas! en cercant mi paiolo,
Countuniè pièi, un jour, de mueio en mueio,
Dins lou ragas dóu riéu m'ère agandido.
E i'a 'no vièio masco bourguesano
Que me venguè: «Miro la gravaduro
Que i'a sus aquéu baus! Li Fadarello
Qu'à tèms passa trevavon nòsti borno,
Pichoto, es éli que l'an engimbrado.
Lou biòu que veses, lou Rouan, que trimo
Au regard dóu Soulèu e de la Luno,
Au bèu mitan, sabes quau represènto?
L'antique barcarés dóu flume Rose,
Que de pertout l'assauton, l'agarrisson
Lou marridun e lou trigos de l'oundo.
Lou serpatas que souto d'éu barrulo,
Acò's lou Dra, lou diéu de la ribiero;
E lou jouvènt qu'au brau tanco l'espaso,
Lou jouvenas que porto sus la tèsto
Lou bounet rouge,—ensouvèn-te, pichoto,
De ço que te predise,—es lou destrùssi
Que dèu un jour tua la marinaio,
Lou jour que pèr toujour, de la ribiero,
N'en sourtira lou Dra que n'es lou gèni!

LXIII

Li barquié risien plus: car sus li dougo
Courrié, de liuen en liuen, d'aquéli novo
Que marcon rèn de bon. Dins la barcado
Li moussu de Lioun parlavon meme
De gros batèu à fiò que pèr machino,
Sènso chivau ni maio ni fidello,
Remountarien contro aigo.—Oh! ço! d'estùrti
Poudrien crèire aquéli falabourdo!—
Bramavo Mèste Apian, quand se charravo
D'aquélis envencioun.—Mai s'avien d'èstre,
Dequé devendrien tant d'ome e d'ome
Que vivon dóu trahin de la ribiero,
Rigaire, carretié, lis aubergisto,
Li porto-fais, li courdié, tout un mounde
Que fai lou grou, lou chamatan, lou fube,
L'ounour, lou trefoulige dóu grand Rose?
Mai vesès pas que n'i' aurié, cavalisco!
Pèr ensuca, bougre, à cop de partego
Tóutis aquéli gus de tiro-l'aufo,
De treboulo-coumuno e filousofe!—
Uno aprensioun pamens, èro vesible,
Venié de s'espandi sus li figuro;
E n'èro pas sèns crento que Jan Rocho,
Entravaca pèr tant de causo treblo,
Arregardavo aquéu jouvènt estrange
Que, lou matin d'avans, sus la pinello
Avié sauta, venènt de sai pas mounte.

CANT VUECHEN    (en français)

A L'AVALIDO

LXIV

Souto lou tibanèu lou blound calandre
Emé l'Angloro, pièi, tout plan-planeto
S'èron ramba pèr i'èstre un pau à l'oumbro.
La frapacioun suavo o la mascoto
Qu'au miramen de l'aigo enganarello
A la longo dóu tèms l'avié sesido,
La tenié bèn, la chato dóu mudaire;
E'mé sis iue viscard de perdigouno
Que sèmpre i'esluciavo un refoulèri,
Emé soun nas couquin, si bouco roso,
Ah! n'en falié pas tant, vous assegure,
Pèr ié douna soun mau au jouine prince!
—Mais en que dounc, aquest ié remenavo,
M'as couneigu?—L'esperitado jouvo
Ié respoundié:—Te l'ai ja di, moun mèstre!
La flour d'esparganèu que m'as pourgido,
La pourtaves-ti pas, au founs di mueio,
Quand te vesiéu blanquejant à la luno,
Me pivelant vers tu, me fasènt signe
E m'enclausènt emé ti menganello,
Talamen que despièi siéu toun esclavo
E que, se me veniés à dire: «Vole
Que lampes emé iéu au bout dóu mounde,
Sèns jamai t'arresta, brido abatudo,
Coume aquéli famous Chivau Terrèstre
Qu'à galop, à galop courrènt de-longo,
Fan lou tour de la Terro, sènso brido,
Partiriéu en voulant!—Mai se, ma bello,
Te disiéu que t'embules e que parles
Au fiéu dóu rèi d'Oulando? à la subito
Ié demandè Guihèn.—Moun Dra, l'Angloro
Ié rebriquè, diriéu que te tremudes
En touto formo que t'es agradouso;
Diriéu que te siés mes Prince d'Aurenjo
(Coume ié fas encrèire à la barcado)
Pèr quauque ramagnòu o cigalige
Qu'es au-dessus de ma coumpreneduro...
Mais te counèisse, iéu, de longo toco
E, moun bèu Dra, vai, que sièr que t'escoundes?
T'ai devina rèn qu'à toun èr de prince,
A toun carnen jouine e fres coume l'aigo,
A tis iue blavinèu, à ta barbeto
Mai sauro e fino que la glaujo rousso!—

LXV

Aqui, parai? i'avié rèn à respondre,
Senoun que d'embrassa la foulinello,
Davans la fe qu'ansin lou diviniso
(Amour, se saup que pèr amour se pago),
Guihèn d'un fiò divin sènt dins si veno
S'atuba l'estrambord, la flamo courre.
E dins li bras l'un de l'autre cabusson,
A plus saupre di dous, éu o l'Angloro,
Quint es lou mai enclaus o lou mai ébri.
E vougavon li nau, tóuti souleto,
Au mitan di coustiero arrengueirado,
Sus l'aigo proumto, emé de long silènci.
De liuen en liuen passavo quauque vibre,
Pèr avé soun alen sourtènt lou mourre,
Rapidamen davalant à la nado;
E sus l'afrèst di gràndi tèndo flusso
Li barbasan venien, rasant lou Rose,
Faire pauseto. D'acatoun, ensèmble,
Contro l'empielamen di balot moufle,
A-n-elo éu ié disié dins soun estrencho:
—Aflato un pau toun cor plen d'armounìo
Contro lou miéu, pèr que l'entènde batre!
Regardes pas dins l'aigo qu'es trop founso,
Regardes pas la terro qu'es trop liuencho,
Regardes pas lou cèu, qu'éu es trop vaste:
Regardo dins moun amo ounte souleies!—
Mai elo, en escartant de sa centuro
La man dóu princihoun trop catihouso:
—Ve, ve, diguè, ve-n'en eila-deforo,
Vers lou dougan, d'aquelo flour que cerques!—
E courreguè 'n risènt, enfantoulido,
A l'orle dóu batèu.

LXVI

En paro-plueio
Quihado au bout d'un jounc, la flour rousenco
S'espandissié souleto sus la limo
D'uno pichoto mueio noun prefoundo.
—Mai, Dra, de mounte vèn, faguè l'Angloro,
Que l'ames tant, aquelo flour?—M'agrado,
Respoundeguè, pèr-ço-que te reverto...
Siés pas la flour d'amour, tu que, nascudo
Coume elo au sen de l'aigo, simboulises
La dileicioun unenco e proumierenco
D'un mounde nòu e bléuge de jouvènço?—
Elo escoutavo, touto esperlucado,
Aquéli mot galant, plen de magìo...
Éu countuniè:—Te la vau dire, escouto,
L'istòri de ma flour. Dins uno gorgo,
Au pèd d'un baus, la bello Galatèio
E lou pastour Acis, uno vegado,
Asseta au sòu, se countavon jouïno.
Pensant en rèn—qu'à sa bono fourtuno,
Dóu tèms que se bevien aqui l'un l'autre,
Pereilamount lou pastras Poulifème,
Qu'èro un Uiard e jalous de la ninfo
Coume se pòu pas mai,—oh! lou laid moustre!
Li vai decebre avau que fadejavon.
Abrama d'iro, arranco d'uno roco,
Éu, un clapas que toumbo à la barrulo
E vèn, pecaire! escracha sus la tepo
Lou bèu parèu. Mescla, soun sang regolo!
La terro maire e li diéu, coumpassible
Bèn talamen! n'en moustrèron miracle.
Acis en rajeiròu faguè sa mudo;
En flour faguè la siéuno Galatèio,
La flour d'esparganèu que ié sort dintre,
Rouginello enca 'n pau e palinouso.
—Cavalisco l'Uiard! cridè l'Angloro;
E se virant vers lou prouvié:—Pèr astre,
Sarié pas tu l'Uiard que nous respicho?
Diguè 'n risènt à Jan Rocho.—Bouèmio!
Quau jogo emé la flamo, un jour se brusclo,—
Prejitè lou ragas en grand piquiero.
Mai dins l'azur de l'èr, elo auturouso,
Boulegant soun bouquet, la flour óuferto
Pèr soun bèu Dra, diguè:—Iéu siéu flourido
Pèr la vertu de l'aigo: rounflo, Rose,
Dins toun lié founs, que sabe ço que sabe!...

LXVII

—Arrasso eila-davans!—Sus la ribiero
Un long cop de siblet gisclè tout-d'uno
E, descendènt à la mudo, à la coucho,
I'aguè 'no embarcacioun que rasclè contro
En gagnant de camin: uno grand fusto,
Aguènt d'un bout à l'autre uno cadeno
Que i'èron enresta, couble pèr couble,
Un bourdigau de touto traco d'ome.
—Arri, li bòni-voio! anè ié dire
Un jouine ribeirié.—Chut! sarnibiéune!
Que vous demandon pas se l'auro es bruno,
Faguè Patroun Apian. Li miserable
An bèn proun de soun mau, sènso l'escorno...
E fagués pas semblant de li counèisse,
Que, marca sus l'espalo, cercon l'oumbro...
E que d'eisèmple en tóuti acò vous fugue!
Van à Touloun, ai! las! manja de favo...
E i'a de tout aqui: de gènt de glèiso,
De sacamand, de noble, de noutàri,
Enjusquo d'innoucènt!—Emé d'iue torge
Passèron li fourçat, tau que li trèvo
De la Barco à Caroun. Ansin lou mounde,
Ansin lou tressimàci de la vido,
Lou bèn, lou mau, lou chalun, la magagno,
Van en courrènt, van chauchiero-e-boutiero,
Entre lou jour e la niue, sus la lono
Dóu tempourau que se debano e fuso.

LXVIII

Li galiot s'esvarton à la baisso
Vers lou Revestidou. La Pibouleto,
Cassiéu reiau di segne d'Ancezuno
Que dins soun vièi blasoun se i'escaràmio
Lou Dra dóu Rose à la fàci oumenenco,
Enridello d'aubriho Cadarousso.
—Ounte es Aurenjo? i barcatié demando
Guihèn, ounte es aquelo Glourieto,
Palais e nis de nòsti rèire ilustre?
—Eila-darrié, li barcatié respondon.
—E mounte sias, Guibour, valènto espouso
De Guihèn dóu Court Nas, e tu, princesso
Tibour d'Aurenjo?—Eila-darrié, replicon
Li bràvi marinié, darrié lis aubre
Que la paret dóu Cièri nous escoundon
E l'Arc de Marius: noun se pòu vèire
D'eici que Crèbo-cor.—Glòri perdudo
E bèn noumado, adiéu! cridè lou prince
En eissugant uno lagremo espouncho
Que lou soulèu faguè lusi: counservo,
O vilo d'or, o noste ounour d'Aurenjo,
A tout lou mens counservo la memòri
D'aquéli que n'an pas terni toun lustre!...
Mai de que vau me plagne o traire peno,
Ajustè pièi, s'ai iéu perdu l'Empèri
Pèr deveni lou diéu de l'aigo masco!—
La manideto, en ié vesènt l'iue mouisse,
L'avié pres pèr la man e, famihiero,
Coume dins li pantai acò se passo,
Ié diguè:—Dra, mai li diéu tambèn plouron?—
E siavamen, sourtènt de ravadisso,
Éu ié respoundeguè:—Se noun plouravon,
Sarien, li diéu, gaire mai que de pèiro...
E l'Amour que n'es un, de diéu, mignoto,
Ço qu'a de mai divin, es li lagremo.—

LXIX

En Auselet lis auceloun de l'isclo
Fasien piéu-piéu de-long di bro fuiouso.
Lou ventoulet adusié di mountagno
La sentour di lavando emé di nerto
Que dins li Coumbo-Masco èron flourido.
La fin dóu jour, en alenant mai tousco,
Emplenavo li cor dóu languitòri
Qu'envahis tout, quand lou soulèu trevalo.
Despartissènt en dous Rose lou flume,
Vesien veni la Bartalasso verdo
E pièi plus rèn, que lou virant de l'oundo.
Mai tout-d'un-cop, tau qu'un ridèu de tiatre
Que s'escavarto, avau à l'avalido,
Dóu ribeirés e lis aubre e li colo,
Tout vai en s'aclatant, pèr desparèisse
Davans un couloussau clapas de tourre
Que lou soulèu couchant enfioco e pinto
De resplendour reialo e purpurenco.
Es Avignoun e lou Palais di Papo!
Avignoun! Avignoun sus sa grand Roco!
Avignoun, la galoio campaniero
Qu'uno après l'autro en l'èr ausso li pouncho
De si clouchié clavela d'embourigo;
Avignoun, la fiholo de sant Pèire,
Que dins soun port n'a vist la barco à l'ancro
E n'a pourta li clau à sa centuro
De merlet; Avignoun, la gènto vilo
Que lou mistrau estroupo emai descouifo
E que, de tant qu'a vist lusi la glòri,
N'a counserva que l'inchaiènço d'elo!
Tóuti li bras s'aubouron; l'equipage,
Li passagié, remiron Babilouno
(Coume lis Italian jalous l'apellon).
De la segoundo barco pièi tout-d'uno
Mounto aquest crid:—Veniso! acò 's Veniso,
Quand, dintre si dentello, vai se jaire,
Souto li bais dóu Pounènt, dins sa lono!—
E barbelant peréu de jita-pourre
Soun estrambord, Guihèn, éu, s'escampiho,
D'un saut que fai, encò di Veniciano.

LXX

E s'adreissant di tres à la mai bruno:
—Duquesso de Berri, ié vèn sutile,
M'escusarés, parai? se descadaule
L'escoundihoun de vosto empreso bello...
Car li barquié d'aquesto gaio floto
M'an di qu'en Arle, avau, anas rejougne
Li partisan que i'a de voste règne.
—Ai! cavalié, fasènt un pau la tufo,
Respoundeguè la dono entrepachado,
Coume anas vous trufant dóu paure mounde!
La princesso en questioun, qu'es à Veniso,
Noun es pèr nautre, certo, incouneigudo,
Que sian vesin de palais vers lou Rialto.
Mai i'a palais e palais; e lou nostre,
Despièi long-tèms lis aragno ié fielon...
E vuei cantan, coume li cacalauso
Que soun oustau se brulo.—E zóu de rire!
—Iéu, countuniè la bruno cantarello,
Perqué ié sian, fau que me descourdure.
Feleno siéu de raço patriciano
E dins l'oustau Veniso l'auturouso
Mai que d'un cop venguè chausi soun doge.
Mai i'a pertout si remudo-remudo...
E d'un grand noum, au-jour-d'uei, pauro dono,
Lou noble ourguei es tout ço que me rèsto.
Dins aquel Avignoun qu'emé si tourre,
Si bàrri, soun palais, mostro à la visto
Ço qu'es esta dóu tèms qu'avié li papo,
Vous imaginarés qu'un de mi rèire,
Embassadour de Veniso, à l'epoco
Ounte la papauta i'èro en derrouto,
Aqui se devinè, quand lou destràvi
N'en bandiguè lou bèu darrié pountife...
Lou fugidis—aro escoutas aquesto—
Faguè nega, parèis, douge estatuo
En or massis, qu'èron li douge aposto
Emé lou Crist en subre, dins un toumple
Que iéu n'ai lou secrèt touto souleto.
Lou porte dins moun sen, coume un relicle,
En un vièi pergamin ounte es marcado
La liogo, pan pèr pan, de l'escoundudo.
Mai en aquest païs estrange, mounte
Noun couneissèn degun, que sian pèr faire,
Se res noun vèn qu'ajude à la feblesso!—

LXXI

Guihèn diguè:—Siéu à voste service,
Car la causo m'entrais: douge estatuo
En or massis, proun valon, vous l'acorde,
La peno de tenta sa descuberto.
—E diguè 'no autro (aquelo qu'èro bloundo),
Farian-ti pas, se fau, vira la broco,
Lou crevelet? Es un mestié que sabe.
E se i'a quaucarèn, ma dougaresso,
Tant founs que fugue, vai, faudra que sorte...
Mai, pèr sant Marc, ajustè 'n fasènt vèire
Tóuti si dènt de moustelo, te jure,
Que dariéu pas douge peto de gàrri
De ti douge apoustòli...—E zóu de rire!
—Franc que lis agon desclapa, ma bono,
Iéu à l'oustau, repliquè la proumiero,
L'ai toujour ausi dire, aquéu bèu sounge!
E i'a proun cinq cènts an que vivèn subre
La reflamour de sa verdo esperanço...
—E fasès bèn, mai que bèn, caspitello!
Diguè lou jouine sage; qu'es la vido?
Senoun un sounge, uno aparènço liuencho,
Un miramen sus l'aigo resquihouso
Que, davans nòstis iue fugènt de-longo,
Coume un gàrri-babòu nous escalustro,
Nous atrivo au simbèu e fai ligueto!
Ah! que fai bon pouja sènso relàmbi
Vers soun desir, emai siegue qu'un sounge!
Un tèms vendra, que vèn bessai trop vite,
Ounte auran tout, li gènt, souto la toco,
Ounte auran tout, saubran tout, à la tasto
E, regretous di farfantello vièio,
Quau vous dis pas que vendran las de viéure!—

LXXII

En ié fasènt lis iue de cassounado:
—Pourgès-me vosto man, vèn la tresenco
Di Veniciano au prince.—E lou calandre
Porge la man serious à la dono:
—Bello man, fino man, caressarello,
Dis la manifaciero curiouso,
Bono man, noblo man...—E dins la siéuno
Mistousamen la dono la chaspavo,—
O, man de rèi, man fado, man de glòri,
Que fai tout ço que vòu! emé de ligno
Que van s'entre-coupant à la perdudo:
Ligno d'amour crousant ligno de tèsto,
Coume se vèi souvènt; ligno de vido...
Ai! lou marrit passage! en un recouide,
Pas liuen d'eici, belèu aqui sus Rose,
Vous tèn d'à ment, segnour, la Mort-Peleto...
Fau s'avisa!...—Que diable ié vas dire!
Ensemblamen cridèron li dos autro,
Sian tóuti, sus lou Rose, à mand de béure
A la grand tasso e, dau! e dau! gènt jouine,
Beven, en atendènt la mau-parado,
Lou vin courous de nosto jouventuro!
Pièi dins Bèu-Caire, ardit! aquesto vòuto
Ié pousquen tóuti faire bono fiero!—

LXXIII

Dóu tèms que gentamen ansin devison,
En ribo d'Avignoun pamens li barco
Vènon, s'arrengueirant, pèr prene tòti.
—Abraco la calaumo! pico en terro!
Coumando Mèste Apian de sa voues broundo,
Contro lou quèi à bando lou Caburle!
Avanço la carato! A la sapino!
Buto la sisselando! abordo! abordo!
La!—Li batèu, si tèndo encamelado,
S'amoulounon au pèd dóu baus menèbre,
Davans lou Pont Sant-Benezet que mostro
L'oumbrun gigant de sis arcado routo.
L'arnés rejoun, la barcado seguro,
En proucessioun marchant un davans l'autre,
Segound soun us, au long de la carriero,
D'à pas lou vièi patroun menant la rigo,
Li pichot chat courrènt après la troupo,
Balin-balant, à si gràndis aubergo
Di Fustarié, dóu Limas, li bèus ome
S'envan soupa galoi. Emé soun paire
L'Angloro li seguis, un pau mouqueto.
De noun revèire à soun entour lou prince,
Lou princihoun de la barbeto bloundo,
Qu'a belèu fa quauco nouvello mudo...
Eh! quau lou saup? Lou Dra, belèu, au Rose
La niue dins soun palais fau que descènde,
S'acò 's sa lèi... Ah! vai, ma pauro chato!
Guihèn, emé li dono de Veniso
Que de si vesiaduro l'envirounon,
Au cabaret de la Pichoto-Oustesso,
Eila, souto lis aubo e li lambrusco,
Es ana faire uno esquiheto... Basto,
Guihèn es un cadèu e fau que jogue.

LXXIV

Un cop à taulo dounc souto la triho
Lou princihoun emé li cantarello
Que manjon e que bevon, groumandouno,
Se couchant li mouissau 'mé la servieto:
—M'avès pancaro di, pamens, mi dono,
Se sias maridadouiro o maridado,
Guihèn ié fai, car, segound l'escasènço,
Aqui l'on pòu fauta, se l'on s'embulo
Au jo d'amour...—Qu'acò noun vous soucite!
Respoundeguèron mai que voulountouso.
Lou jo, segnour, noun demando que fauto.
E dins noste païs la femo noblo,
Uno fes maridado, pòu avedre,
Que res i'a rèn à vèire e rèn à dire,
Un, emai dous, emai tres calignaire.
—Sabès que li marit, faguè lou jouve,
Dèvon gagna, dins talo Palestino,
Lou paradis de la santo paciènci?
—Eh! s'escridè la bello capeludo
Qu'avié de perlo d'or à sa grand pienche,
Soun li fava, li plus urous dis ome!
Que li servènt d'amour li desencoumbron
De tóuti li trigos de l'abitudo.
Noun an besoun, li marit de Veniso,
De s'óucupa de rèn que lis enueie.
Li cavalié servènt se fan un chale
D'ajuda la mouié quand se poumpouno:
Un ié tèn lou mirau, aquest ié porge
L'espingoulié de sa cabeladuro;
Aquéu ié passo au courset li courdello;
L'autre ié porto à vèspro sa mantiho
E l'autre au bagnadou ié fai coumpagno;
Sènso coumta li presènt, li riqueto,
Li serenado e madrigau que plovon!
—An! s'anavian cerca li douge aposto?
Derroumpeguè subran la dougaresso.
En se gaugaiejant lou tèms s'enfuso;
Mai Jacoumar vèn de pica vounge ouro,
E fau de grand matin remounta 'n barco...
Anen?—Anen!—Oubliden pas la bleto
D'avelanié, qu'es acò la boussolo.—
E parton en cantant li cantarello:
Se la luno clarejo
Amount dins lou cèu grand,
Dins lous bos que soumbrejo
Mi bras t'amagaran.
—Laisso-m'esta, pescaire,
Qu'ai pòu dóu miéu marit.
—Iéu noun lou cregne gaire,
A bèu èstre marrit!
Sus moun batèu que lando
Nous raubaren au fres,
Car siéu prince d'Oulando
E noun ai pòu de res.

CANT NOUVEN    (en français)

SOUTO AVIGNOUN

LXXV

De-long dóu Rose que lusis dins l'oumbro,
En foro d'Avignoun seguènt lou bàrri,
Intron plan-plan pèr la porto Ferrusso
E dóu Limas à la Jutarié-Vièio
Escalon d'escoundoun, pèr lis androuno,
Enjusquo amount vers lou Castèu di Papo.
Tout es desert à l'entour. Li béulòli,
Dins la negruro esfraiouso que jiton
Li tourre couloussalo, fan si gème.
Sus la ciéuta que dor toumbon lugubre
Li douge cop de miejo-niue.—Que vivo?
—Ami! respond Jan Rocho dins lou sourne,
Que, pèr dessousterra lis apoustòli
E pèr n'avé lou cop de man d'Ercule,
Lou fin e sage princihoun d'Oulando
I'a douna mand de se rèndre à l'espèro.
Au pèd di muraiasso tenebrouso,
Lou cor à flot, li bello de Veniso
Entre-veson deja dins sa pensado
Li barbo d'or de sant Jan, de sant Judo:
Lou pergamin dins li det, uno d'éli
Recercant li counfront, lis entre-signe;
Uno autro dins si man en petelego
Tenènt lou gimble devinaire; e l'autro,
Lou front aclin coume uno courbo-dono,
Sus lou bras de Guihèn, amistadouso,
Leissant ana soun sen que reboumbello.
—Sant Antòni de Pado, se n'en brulo!—
A fa subran aquelo que pourtavo
Lou jorg d'avelanié. Se precepiton
A soun entour pèr vèire, alabre, tóuti...
Oh! jamai de la vido! escoumougudo,
La blanquinello bleto se bidorso
E viro d'esperelo vers la terro,
Marcant lou rode escri, à quàuqui cano
De l'Escalié dóu Pater, que s'enmounto
Vers la glèiso de Dom.—Tenèn la mino!
Guihèn dis en risènt, cavo, Jan Rocho!—

LXXVI

Lou cadelas enfounso lou pau-ferre,
Eigrejo dóu dessus la terro duro,
Sóulèvo, pouderous, uno amplo graso
E, negre e founs, descurbecello un toumple,
Un pous dins lou roucas, que, tant es orre,
Fai tóuti recula.—Quau se i'abrivo?
Demando frejamen Guihèn d'Aurenjo
En regachant li tres femeto mudo.
Jan Rocho ié respond:—S'avian de cordo...
—Vous ié davalarian, diguè lou prince
I dono.—Vàutri dous, que sias de mascle,
Ausas nous dire acò? la dougaresso
En lou fissant abramado e ferouno
Ié repliquè. Ié soun, lis estatuo!
Arregardas la bleto que se trosso...
I'aguèsse-ti lou Baseli pèr gàrdi,
Segnour, leissarés pas...—Après la fiero!
Jan Rocho roumpeguè, l'aubeto primo
Darrié castèu noun tardara de pougne
E lou patroun, ause que crido: A Rose!—
De soun bras fort, acò disènt, aclapo
Lou toumple founs souto sa curbecello,
A ras de sòu ié cauco la terriho
E:—Venès lèu, anen!—Vers la ribiero,
Lou prince gai, li dono despichouso,
Au barcarés de-coucho redavalon.
E Guihèn dis:—Mai quento denierolo,
Bon Diéu d'Aurenjo, que! se, pèr fourtuno,
Avian trouva la maire mounte niso!
Coume En Rambaud Bertrand, un de mi rèire
(Davans Diéu siegue!), aquel an qu'à Bèu-Caire
Pèr douge couble de biòu faguè fouire
Lou Prat de Fiero e pièi, à tout un pople
Largant dóu siéu, la saco semenciero
Pendoulado au coustat, dins li versano
Semenè d'à chivau, à plen de pougno,
Trento milo denié d'argènt: eh! bello,
Sus lou fierau aurian belèu fa pire!—
E 'm'acò, d'aquéu biais, tenènt l'aguïo
E n'en jougant em'éli à tèsto o pouncho,
Emé sa flèumo, Guihèn, qu'es de bono,
Vague de galeja li segnourino.
Mai tout acò li rènd pas risouleto,
D'agué trouva, coume entre éli remóumion,
Lou Tresor de Veniso, inapreciable!
D'agué trouva la Vaco d'Or e, puto!
De noun l'avé gripado pèr li pousso!
En paradis noun pourtaras aquelo,
Moun princihoun: e, bouto, iro d'Itàli
Noun s'esvano au soulèu coume eigagnolo!

LXXVII

Patroun Apian, lou mèstre d'equipage,
Es daut sus lou Caburle, largant d'ordre
Que lou prouvié repetis. En feloupo
Li passagié s'embarcon pèr la fiero
E, d'un batèu à l'autre, à la seguido,
De qu'entendès parla? que de Bèu-Caire.
De touto l'encountrado qu'enviròuto,
De Carpentras, de Veisoun, pèr ié vèndre
Sis escachoun de safran, de graneto
E de touto erbo de sant Jan eissucho,
E d'Avignoun, pèr ié chabi si pèço
De tafata, de velout e d'indiano,
Mounto un mouloun de gènt. Tenènt la ribo,
Encentura, quau de verd, quau de rouge,
Segound que soun pèr lou rèi o lou contro,
Li porto-fais, que joumbrissié la terro
Davans si poung, toujour lèst pèr la truco,
An acaba soun pres-fa. Di couroundo
Éli-meme desmarron li maieto;
E Mèste Apian, aussant soun joumbre, crido:
—Au noum de Diéu e de la santo Vierge,
A Rose, lis enfant!—E li sèt barco
A-de-rèng se reviron e, coumoulo
De tóuti li richesso de l'Empèri
E dóu Reiaume, au pèd de la grand Roco
Vers lou Miejour reprenon la desciso.
Enterin que lou vièi patroun atuso
Dóu bras e de la voues li barquejaire:
«Gaiamen! gentamen!» e coume engorgon
L'engoulidou ferous dóu pont de pèiro
Que Benezet lou pastre sus lis oundo,
I'a sèt cènts an, enarquihè sublime,
Mèste Apian, éu, fidèu à la coustumo
Di Coundriéulen, tiro uno capelado
Au grand sant Micoulau—que sa capello
Cavauco sus lou pont, linjo e poulido;
E' m'acò, tout drihant dins l'aigo fousco
Ounte à cha pau descènd la lus d'auroro,
Coumenço mai la prègo d'abitudo:
O noste paire! Ansindo, quand se lèvon
I proumié rai dóu jour, fan li nisado.

LXXVIII

E d'Avignoun la visto espetaclouso,
Soun castelas à paret gigantesco,
Si bàrri merleta, tourre e tourriho,
Dins lou matin blanc e bléuge s'aliuenchon,
Emé lou fort, alin, de Vilo-Novo
Que lou soulèu, tout-d'un-cop, de soun ruscle
Acoulouris en or. Li barco trajon,
Couchouso mai que l'aigo, car soun grèvo,
E d'autant péujo soun, d'autant s'abrivon.
—O sàcri mau-faras! uno voues forto
Enfre l'isclo de Piot subran marrouno,
Lou vesès pas, l'embarradou? qu'em'éli
Se pourra plus pesca tout-aro un lampre!
—Acò se n'avian plus la passo libro!
Cridè Patroun Apian d'aut dóu Caburle
En brassejant au pescadou de Rose:
Emé si coup, en tóuti li recouide,
E si calèu, pas proun que s'entravèsson,
Pèr aganta 'n marrit gourbin d'alauso,
Nous vendran aro empega si trahino,
Aquéli panto, au bèu mitan dóu flume!
—Vièi drapèu, ié j'ai l'autre, tèn ta routo!—
E Mèste Apian en desden iè resposto:
—Vièi pavaioun, ounour de capitàni,
Espèci de pudènt, d'es-tard-quand-dino!—
Mai li batèu filant sus l'aigo trulo,
Lou mèstre, majestous, repren d'à poupo
Lou gouvèr de la barro.

LXXIX

Sus la tuerto
Jan Rocho, à l'autre bout, éu, ié demando
A la pichoto Angloro:—Tu que veses
A travès li muraio, que! devino
Un pau dequ'es eiçò: Coume uno busco
Porte cinq cènt quintau e iéu noun pode
Pourta 'no clau.—Lou Rose.—Encaro aquesto:
La founsour de la mar?—Un jit de pèiro.
—Bravo!—Jan Rocho, à iéu, diguè la touso;
Dequ'es acò: Soun mai de cinq cènt sorre,
Mai de cinq cènt bèlli damiseleto
Qu'an dins l'oustau sa chambreto caduno
E que pamens lis acato endourmido
Uno memo cuberto?—Tèsto souto,
Lou marinié cercavo.—Anen, Jan Rocho,
Fai coume lis aiet, obro de tèsto!—
L'autre èro mut.—As proun manja de favo?
—O.—Se vèi bèn que siés un chat d'Isero,
Gros toumbo-mourgo! Es la mióugrano.—Bono!
Mai, tè, d'abord qu'ansin tant bèn devines,
Angloro, tu, li causo escabissudo,
Vejan, devino un pau 'mé quau e mounte
Lou pichot prince a passa la niuchado?
—Eh! de que pòu t'enchaure? Es pas soun mèstre?
Respoundeguè la chato. Au founs dóu Rose
Quau l'empacho d'ana faire dourmido,
S'a caud, la niue!—E se, la niue vengudo,
Te disien qu'a vóuta jusquo à l'aubeto,
Faguè Jan Rocho, emé li Veniciano?...
—L'as vist?—L'ai vist.—Quatecant la pichouno
S'envai escoundre eila souto la tèndo,
E n'en voulès de plour! ai! pauro Angloro!
—Me farié-ti, lou Dra, disié la simplo,
L'estrassamen deja de si proumesso!
Tant coume nous sian vist dins l'aigo bluio
De mi pantai—e, dins si caranchouno,
Tant de paraulo amourousido e flamo,
Tout acò pièi sarié que de messorgo!
Tu que m'apareiguères tant en bello,
Oh! que tant lèu, moun Dra, t'acouloubrigues!
Me l'an proun di que, traite coume l'aigo,
Quand nous as pivelado, nous embules...
Mai ères pièi tant amistous, tant lèri,
Quand m'óufrissiés de liuen la flour di lono,
Que la teniés dins la man souto l'oundo,
En oundejant emé l'oundo enganivo
Que me bressoulejavo au clar de luno!...
Oh! Dra, se m'as trahido, ve, m'ennègue!—

LXXX

Plouro que plouraras! Lou trin di barco
Sus lou regoulié proumte que l'emporto
Fai sèmpre soun camin e, d'uno dougo
A l'autro, vai s'espalargant lou flume
Ounte l'engrau badiéu de la Durènço
Carrejo e raco à bóudre la peiriho
Dis aut tourrènt e deliéurado aupenco.
—Hòu! bèu prouvié, t'endormes? escandaio!
Crido Patroun Apian, que sian au rode
Dis auve mouvedis e di graviero...
Dirias que soun calu, bougre de bougre!
—Ié sian! ié sian!—Aganto la pagello
Jan Rocho, la descènd long dóu Caburle
E, tre touca lou founs, à-de-rèng crido:
—Pan!—E pièi mai: Pan just!—Pico au reiaume!
En butant lou gouvèr fai à la chourmo
Lou grand patroun.—Pan cubert!—Zóu! coulègo!
—Pan larg!—Toujour!—La soubeirano!—Vogo!—
Just lou soulèu sort de la Mountagneto,
Resplendènt sus lou Rose, e soun tout-aro
Vers la Roco d'Arcié. Jouious, lou prince,
Que tout-escas se lèvo e qu'es en bousco,
Entre s'esparpaia, de soun Angloro,
L'es vengudo trouva souto la tèndo.
—Bon-jour! i 'a di... Mai ve, dequ'as? e ploures!
—Lou sabes bèn de que ploure, amalido
La chato ié respond, qu'à la sournuro,
Touto la niue, enfre terro, pèr orto
As masqueja 'mé li rato-penado!
—S'acò's pas mai, assolo-te, ma bello,
En ié prenènt la man éu ié replico
Risènt, acò se saup, cavalin jouve,
Eh! fau que trepe, e Dra, fau que draqueje!...—
E d'aise, tout gauchous, ié fai lou conte
Di Veniciano emé soun escoundudo
E di douge sant d'or au founs dóu toumple
Que dèvon ana querre apres la fiero,
Coume se dis, se la carto es pas fausso.
E tout s'adoubo; car sarié bèn crime
De l'afligi, la mignoto, tant coume
Es poulideto e bravo e creserello
A soun amour de fantaumeto puro!

LXXXI

E vogo la barcado...—Hòu! pichoto!
Aramoun, noste endré! vène lèu vèire!
A crida lou gros Tòni, ve la cauno
Ounte demouravian (oh! quand ié sounge!),
Pèr lou glavas à mita derouïdo,
L'an dóu gros Rose, e mounte siés nascudo...
—Que d'aubre de pertout! lou bèu terraire!
Disien li passagié, n'i'a, de garbiero!
Se vèi qu'acò 's tout de cremen de Rose...
—L'avèn passa, Gardoun?—Vaqui sis isclo...
Eila-de-long vesès pas Valabrego
Emé soun Roudadou que l'envirouno?
Li verganiero fan si rebatudo...
O Margarido! o Malen! Ah! li garço!
De si fauciéu lusènt en fasènt mostro,
Li vesès dins li vege, coume rison?
Es dins aquéli mato de moutouso
Que faudrié cala si bouirouniero!
—Un esturioun que mounto!—Aquelo raisso
Que gisclo avau-davans?—Quand vous lou dise!
Es un lachen de mar, e di bèu: provo
Que sian pas liuen de Bèu-Caire.—Que fèsto!
Mai verai! vès lou pont! vès Santo-Marto
Qu'apouncho soun clouchié sus l'autro ribo!
Lou pont tarascounen emé si pielo
Que, blanquinello, escambarlon lou flùvi!
Lou grand castèu de Tarascoun, en fàci
D'aquéu di Bèu-Cairen—ounte à la cimo
I'a lou drapèu di tres coulour que floto!
Sian emé Dieu! e vivo la Prouvènço!

CANT DESEN    (en français)

LA FIERO DE BÈU-CAIRE

LXXXII

Curbènt lou Rose long, uno fielagno
De barco c bastimen de touto meno,
Abandeira de tóuti li jaunuro
E rougeirolo di nacioun, à bóudre
Vers lou dougan sablous deja s'esquicho.
Car, em' aquel embat que dins li velo
I'a quàuqui jour que boufo, de la baisso
An mounta li lahut. De la mar nostro,
Di costo barbaresco e levantino
E dóu Pounènt e de la Mar Majouro,
An pouja vers Bèu-Caire pèr la fiero.
E n'i'a! lis un pourtant la velo agudo,
Lou mai latino, e d'autre à quatre caire:
Li lèuge d'Arle e trei-mast de Marsiho,
Li tartano de Gèno o de Ligourno,
Li bregantin d'Alèp, li balancello
De Malaga, de Naple e de Maiorco,
Li brigouleto angleso o dóu Grand-Vabre,
E li mourre-de-porc d'Agte e de Ceto
E li trabaco negro de Veniso.
Es un balun sus Rose que gançouio
Dins lou soulèu, lou trango e lou baruge
De tóuti li jargoun di marinaio.
Mai dóu mitan di bigo e dis anteno,
Di velarié, di courdage e di moco
Ounte à pèd nus quau davalo e quau mounto,
Souto la Miejo-Luno enourguïdo,
Au plus aut crousihoun de l'aubre-mèstre,
O Mahoumet! lou bastimen de Tùnis
A la pèu de móutoun qu'es pendoulado!
Es arriba lou bèu proumié: li Conse
I'an douna 'n sa de pan em'uno bouto
De vièi Canto-Perdris. Faran tampino...
Pièi à la babala, se vuei s'empegon!
E danson li jusiolo qu'an aducho,
Tirassejant si pantoufleto jauno,
Au brut di castagnolo, sus cuberto,
E canton e narrejon si sansogno.
Li Coundriéulen, zóu! emé màli peno,
Adaut dóu Prat, butant, tirant sa rigo,
Oh! saio! oh! isso! à la perfin arrambon
Si barco long dóu port e, prenènt terro,
Deja li beriquin en multitudo,
Bourrin-bourrant, envahisson, emporton
Li carguesoun, en fasènt à la courso
Trantaieja li passarello primo.
—Garo davans! li Coundriéulen!—Se charpo,
Se tuerto de pertout: que treboulèri!
A respèt de Bèu-Caire en tèms de fiero,
Èro rèn lou Grand-Caire, Diéu m'ajude!

LXXXIII

Li gros brancan, carga de bouto d'òli,
Li carretoun dis eigadié qu'espouscon,
Li bancado d'arange vo de limo,
Li mouloun de coufin, de canestello,
Lis escoubo de mi, li fourco d'iero,
Li pèiro de moulin que vous entravon,
Li bringo-balo tirassant li fusto,
Que sabe iéu! dins lou sablas dóu Rose
Enjusquo li campano que se foundon.
Mai èro pièi lou Prat! De si cabano,
Di cabano innoumbrablo li renguiero,
Emé si fierejaire qu'en famiho
Gouston em'un gre d'àpi aqui-deforo,
Fau l'agué vist en touto plenitudo,
Acò, lou bèu dimenche de Bèu-Caire!
Tóuti li nòvi dóu païs d'Argènço
E de la terro d'Arle e d'en Jarnegue,
E tóuti li fringaire dis Aupiho,
E tóuti li parèu de la Vau-Nage,
De la Vistrenco e de la Gardounenco,
Au grand soulèu, à la fàci d'un pople,
Aqui venien passeja soun triounfle.
Souto li tèndo fresco dis andano,
Cadun sarrant lou bras de sa caduno,
Que regalado èro pas—de li vèire
Garlandeja, marcandeja si fiero
E se croumpa de «bago d'ai» pèr rire!
Aqui, tau jour, i'avié qu'un crid de glòri
Qu'esbaudissié tóuti li lèio oumbrouso:
Que fuguèsse artisano o païsano,
Que fuguèsse bourgeso vo marqueso,
I'avié qu'un crid pèr la plus bello tèsto
O pèr lou gàubi de la mai coussudo
Que tout l'an fasié lèi, ditant la modo.

LXXXIV

O bonur dóu jouvènt! dis un is autre
Rivalisant de joio e de jouïno,
Entre éli se fasien gau e ligueto.
E tout lou jour ensèmble, dins la foulo
De vint nacioun diverso, incouneigudo,
Guihèn souto lou bras emé l'Angloro
S'enanavon perdu. La moulounado,
Coume uno oundado folo, à touto zuerto
Lis empourtavo urous. Elo, esbahido
De tout ço que vesié: di chico-estrasso,
Dis enguentié qu'amount dins si carrosso,
E gin! e boum! vendien de contro-verme;
D'aquéli braguetin que vous avuglon
Emé si passo-man e passo-passo;
Di balarino auripelado e souplo
Que dansavon i lume sus la cordo;
O dóu Poulichinello emé Rouseto:
Rouseto!—Dequé vos?—Lou pichot plouro!
Ah! falié s'avisa di filoun. Rare,
Quand i'avié roudelet vers li coumèdi,
Que noun curèsson en quaucun li pòchi.
Pèr tira finamen l'or di centuro
N'i'en venié de Paris emai de Loundre!
Mai dóu plesi qu'avié l'enfantoulido
Guihèn prenènt sa part, autant badavo;
E coume, dins lou clar d'uno font puro,
Quand avès caud, l'estiéu, fai bon descèndre,
Pèr tempouri sa fèbre languissouso,
Éu descendié dins aquelo amo novo.
E n'i'avié tant à vèire, aqui, de causo!
Li rode ounte vendien li gimbeleto
Enliassado em'un fiéu, que vènon d'Albi;
Li Turc qu'enturbana vendien de pipo;
Li braiassié, li Grè couifa de rouge,
Que tènon li tapis brouda d'Esmerno
E lou gengibre e l'essènci de roso,
Bèn cachetado i mouleto de vèire
E qu'un degout tout un oustau perfumo!
Pièi lou courau, li rèst de perlo fino;
Pièi li jouguet, li tambour de Bèu-Caire,
Que tant n'avèn creba, quand erian jouine!
E li ventau garni de pampaieto
E li titèi, vestido o tóuti nuso.

LXXXV

—Eh! bèn, mai venès pas encò dóu pintre?—
Lis ome dóu Caburle ié cridèron,
Un jour, au bèu parèu.—Ounte s'atrovo?
Guihèn faguè.—Venès, seguès la bando!—
E tout acò, balin-balòu, s'enfourno,
Lou cachimbau i dènt, en uno turno
Qu'avié pèr escritèu: Qu pinto vènde!
Un Martegau, frounsi coume uno figo,
Vièi poujaire de mar au tour dóu mounde,
A flour de pèu, em'un pincèu d'aguïo,
Pèr uno pèço aqui vous mascaravo
Touto sorto de signe vo d'istòri.
Adonne sus lou crestian, quau uno remo,
Quau l'ancro d'esperanço, quau un Criste,
Quau un cor aflama s'èro fa faire.
—E vous, moun prince?—Iéu? lou diéu de l'oundo
Vole que sorte de mi veno bluio...—
E lèu, galoi, estroupant sa camiso,
Sus lou poupu dóu bras se faguè pegne
Un bèu Dra blavinèu, alu, tout moufle
E que l'aurias di viéu sus sa car blanco.
—Acò 's acò! cridè l'Angloro, juste
Coume t'ai vist, moun Dra, souto lou Rose!
Mai qu'ères bèu! oh! ve, iéu quand ié pènse,
Ajustè plan, me fai mounta li rouito...
E ié tournaras mai, au Rose, digo!
—Au Rose, enfant? dequé i'anariéu faire,
Respoundeguè lou prince, aro que vese,
Aro que tène aquelo qu'ai vougudo!
—Mai que farai de iéu?—De tu, mignoto,
Iéu que farai? ma coumtesso ideiouso
De Mount-Dragoun o, s'ames mai, d'Aurenjo...—

LXXXVI

E, tóuti disavert, ansin anavon,
Éli, pèr li carriero grouadisso,
Mai noun vesien plus rèn: ni li camello
De draparié, de flassado, li mouto
De sedo roussinello, cruso o flusso,
Que vau soun pesant d'or, ni li bandiero
De tóuti li coulour, entravessado
Sus li androuno blanco de caussino
Emé li noum di traficant de Gèno,
De Mount-Pelié, de Càdis o de Brousso,
Ni li basar que dounon la barlugo,
De tant que i'a de jouièu, de belòri,
Ni lou cascarelun di Bèu-Cairenco
Charrant souto lis Arc dins si boutigo
O vers si pourtalet pesant li dàti.
—Fau pamens que la vènde, ma saqueto
De pampaieto d'or! fasié l'Angloro.—
E dins li magasin ensèmble intravon,
Dins lis oustau fresqueirous, à celèstre
Festouneja coume au païs di Mouro,
Que sèmblon de sarrai plen d'oudalisco.
E souto lis arcèu, de croto en croto,
Risènt entre éli dous à la chut-chuto,
Vóutavon, sènso vèire, la desplego
Di Franchimand, di Loumbard, dis Armèni,
Dis Esterlin, di Marran e di Chincho.
—Fau pamens que li vènde, mi paiolo,
La chato redisié.—Venès, fiheto!—
Èro un orfèbre, just, que la sounavo.
—Es d'or de Ceze o dóu Gardoun d'Anduzo?
—D'Ardecho.—Alor, vejan!—La boustigouno
Vujè sa pòusso d'or dins la coupello:
N'i'avié pèr vint escut.—Aurivelaire,
Diguè lou segnouret, dos bago liso
Nous farés em' acò: metrés sus l'uno
Lou Dra, sus l'autro uno pichoto angloro...
E sara nosto fiero de Bèu-Caire.—

LXXXVII

Oh! Diéu! cresès que la fuguè, countènto!
Au còu i'aurié sauta. Mai, basto, à l'ouro
Que li cafè cantant, la niue, se vuejon,
Guihèn, un cop, se devinant pèr orto,
A rescountra pamens li Veniciano,
E zóu! vers lou pountin di cantarello
S'es entaula, soulet, pèr galantiso.
A passa la journado emé sa bruno
E, de retour dóu countentié, galejo:
—Eh! bèn, iè fai, aquéu tresor de papo
Qu'es amaga 'n Avignoun dins lou toumple,
Aquelo rastegagno d'apoustòli,
Aquéli douge barban d'or que gardo
Lou Baseli, quouro lis anan querre?
—Segnour, uno diguè, fugués tranquile!
Avèn quau fau pèr tenta l'aventuro
Emai pèr metre à mort, s'es necessàri,
Lou Baseli!—Pòu! se coumpren de soubro,
Ajustè 'no autro, que pariero trovo
Noun siegue pas grand causo pèr lou prince:
N'i'en manco d'or, estènt lou courtejaire
D'uno que n'en rabaio dins li flume!
—Dono, respoundeguè lou prince, aquelo
Noun avié de besoun, pèr èstre amado,
Que d'espeli (res n'en sarié jalouso?),
Coume fai la vióuleto umblo e requisto,
A l'oumbro d'un bouissoun, zoun-zoun lanlèro!—

LXXXVIII

E fredounant, Guihèn, sa cansouneto,
Au brut de quauco mandoulino liuencho,
Dins la frescour de la niuchado, i lume
Di fanau rar que pau à pau s'amosson,
Au barcarés tourno pèr s'ana jaire.
E tau lou pèis, que l'aigo ié treboulon,
Lèu-lèu que nado amount vers l'aigo lindo,
Antau Guihèn se bagno i souvenènço
D'aquelo lindo e tant douceto istòri
Dóu damisèu Aucassin de Bèu-Caire
E de la bello esclavo Nicouleto
Que volon pas ié douna pèr espouso:
Quand tóuti dous à despart lis enfermon,
Que tóuti dous fan soun escapaduro
E, libre e gai, dins lou bos se retrovon
E qu'au clar de la luno s'entre-baison;
E quand pièi d'assetoun l'a messo en sello,
Qu'éu l'emporto à chivau vers la marino
E que s'embarcon pièi en Aigo-Morto
Pèr gagna lou païs de Touro-Louro!
E quand li Sarrasin aqui li prenon
E que li van revèndre, elo à Cartage
Ounte es recouneigudo pèr la fiho
Dóu rèi, éu à Bèu-Caire ounte lou pople
L'a saluda pèr soun segnour e mèstre;
E quand, un jour, Nicouleto, en coustume
De pichot fanfouniaire, vèn, dessouto
Lou peiroun d'Aucassin, dire lou conte
Dis amour d'éu em'elo Nicouleto
E qu'enfin à Bèu-Caire se maridon,
Dins lou castèu, vers la tourre à tres caire!
—Qu'acò 's poulit! disié Guihèn, reverto
Nosto aventuro un pau emé l'Angloro...—
Mai coume a di, contro éu se drèisso uno oumbro.
E, matrassa d'un cop dins lis esquino,
Guihèn subitamen cabusso eu terro.
Ai! paure d'éu! em'un saquet de sablo
L'an saqueta pèr darrié. Di mandorro
Alin moron li son, la niue vèn mudo...
E quau a fa lou cop? en tèms de fiero
Degun jamai saup rèn: mau pèr quau toumbo!

LXXXIX

Subre lou port loungaru van e vènon
Li Coundriéulen, que deman fau que parton.
La fiero es au declin. A l'auro drecho
Li bastimen de mar deja defilon
E, long dóu Prat, jusquo alin vers la pouncho
Di Matagot, vesès li velo blanco
Desfourrelado au vènt. Mai contro Rose
S'alestissènt pèr la remounto rudo,
Tóuti lis equipage d'aigo douço,
Patroun de barco emai patroun de terro,
Baile, prouvié, civadié, de si maio
Estacon li mouchoun. Aqui s'arrimon
L'òli de gres, lou bon vin de Sant-Jòrgi,
Lou ris loumbard e lou mèu de Narbouno,
E la sau de Pecai e li barrielo
D'anchoio de Frejus, li pan de sucre
E li bard de saboun que fai Marsiho.
Auto! qu'aniue lou prince, à la Vignasso,
Pago la rouanado e la riboto!
Car es pas mort, lou prince; en pleno sourro
L'an rabaia que noun batié plus veno;
Mai, gramaci l'enflus de soun astrado
O lou ressort belèu de sa naturo,
S'es reviéuda. Mourira pas d'aquelo.
E Jan Rocho à despart vèn à l'Angloro:
—I'an rèn vist sus soun cors, e vòu rèn dire...
Sarié toumba, que! dóu mau de la terro?
L'on pòu pas saupre.—Oh! ç'anen, Jan-toutouro!
Ignores que lou Dra, quand vòu, se mudo,
Respoundeguè la drolo, e s'entremarcho
De cènt milo façoun? Vuei sus la ribo
I'a plasegu de leissa soun cors d'ome
E de se traire avau dins l'aigo founso
Pèr ana vèire, sai! lis espeluco
Ounte gardè sèt an la bugadiero,
Aquelo bugadiero de Bèu-Caire
Qu'avié toumba soun bacèu dins lou Rose,
Aqui de-long, l'as bèn entendu dire?
—O, repliquè lou prouvié, 'mé li Trèvo
De rèn fau s'estouna... Mai, qu'acò fugue
Verai o noun, siés uno bello folo
D'escouta si paraulo safranouso
E de pas vèire, pauro, que t'enjueio
E qu'éu, un jour, aguènt poumpa ta vido,
Sus lou ribas de quauco graveliero,
Un jour, peréu te leissara cadabre!
—Hòu! l'Angloro diguè, la lagramuso
N'es-ti pas la sourreto dóu Coulobre?
—Ve, t'enlabrenara!—Se m'enlabreno,
Eh! bèn, siegue moun ur! iéu voulountouso,
Me leissarai toumba dins l'engoulido,
Coume toumbo la fueio au gourg que bado!—

XC

E Mèste Apian cridè:—Sarnipabiéune!
D'abord que vòu paga la bello souido,
Es un bon prince acò!—Noum d'un gimerre!
Lis ome an respoundu, fau que s'embugue
Dóu vièi sant Micoulau aniue la tino!
—Anen, enfant!—E zóu! touto la colo
S'enmounto au cabaret de la Vignasso.
D'aqui se vèi lou plan-païs d'Argènço
E la Séuvo-Goudesco ounte la bicho
Menè tout dre lou rèi à l'ermitòri
Dóu grand sant Gile. Aqui pèr sòu barrulon
Li vièi boulet de pèiro glouriouso
Qu'espóutiguèron, tra pèr li calabre,
Li Crousa de Mount-Fort: clapas de pèiro
Sèt fes sacra, suprème testimòni
D'un pople debaussa, noun sènso lucho,
Lou rire i labro e cantant soun martire!
Dounc, un cop entaulado la grand chourmo
A l'entour d'En Guihèn:—Sabès, cardacho,
En quau, ié dis Guihèn, me pren envejo
De counsacra l'artimo repeissudo
Que fasèn dins Bèu-Caire? I patrioto
Dóu ribeirés rousau, is intrepide
Que dins li jour ancian se mantenguèron
Au castelar qu'à nòstis iue s'aubouro!
I ribeiròu valènt que si coustumo
E soun port franc e soun grand Rose libre
Sachèron apara! D'aquéli rèire,
Gaiardamen toumba dins la bagarro,
S'an vuei li fiéu desóublida la glòri,
Tant-plus-mau pèr li fiéu! Mai vàutri, chouro,
Qu'avès toujour sauva lou crid: Empèri!
E que, bravas, à vosto dessaupudo,
Anas bèn lèu, anas bessai tout-aro,
Pèr apara lou Rose dins sa vido,
Anas liéura la bataio radiero,
Emé iéu fourestié, mai qu'enraiouno
E qu'embriago vosto lus dóu Rose,
Aussas li got à la causo vincudo!—
Tóuti li got dins li man clantiguèron.
Li marinié, Mèste Apian, chaurihavon
Estabousi, sènso trop bèn coumprene,
Mai respetous e mut. Lou galant prince
Countuniè coume eiçò:—Pàuri de vautre!
Emai de vòsti nau lou bèu trigòssi,
Emai li lòngui tiero blanquinello
Remoucado en amount pèr li quadrigo
Di chivalas que tirasson la maio,
A la malemparado belèu courron!...
Mai en que sièr, o subre-estant d'un pople
Que despièi tres milo an tenié l'empento,
De pregemi sus la causo perdudo!
Coume au castèu ilustre de Bèu-Caire,
Coume li Prouvençau, bello finido,
En fàci dóu Soulèu e dóu grand Rose,
Fasen la Rouanado e la Soulenco!
E chimen, à la barbo di vincèire,
Lou vin dóu Genestet que reviscoulo...
E brame lou Rouan, en Rouanesso!—

XCI

Or lou soulèu sus Nimes trecoulavo,
Espargissènt au long dóu vaste flùvi
Li ple de sa flassado ensaunousido
E de si rai la reflamour darriero
Sus lou castèu de la Tarasco, mounte
Lou rèi Reinié semblavo, à sa fenèstro,
Benesi la suprèmo rouanado.
—A la santa dóu patroun!—E dóu prince!
—Vivo sa caro!—E vivo nautre! En joio
Barquejen longo-mai!—En nau seguro
Reveguen Andanceto!—E Sant-Maurise!
—E lis escalinado coundriéulenco
Ounte, se Diéu lou vòu, tout noste mounde
Retrouvessian dins mens d'uno mesado!—
E manjon la broufado espesso e forto
Que i'es lou biòu empiela sus li cebo;
E di palabourdoun fan bello brifo
E picon au pechié. Mai à la luno,
En davalant après vers la barcado:
—Que! lou prouvié fai à Jóusè Ribòri,
Atroves pas que ço qu'a di lou prince
Retrais un pau aquéli sourcilège
Que l'Angloro disié, dóu ranc de Tourno?
—Ah! bouto, sabe pas, repliquè l'autre,
Mai i'a quauque malan dóu tron de milo
Que nous menaço tóuti, e meme, meme
Aquéu bon bachelar que nous fai sousto...
L'an pas leissa pèr mort, aièr? Moun ome,
Sian à-n-un siècle que lou Diau trafuro!

CANT VOUNGEN    (en français)

LA REMOUNTO

XCII

E van se jaire. A l'aubo, entre que piéuto
Dins li brouas dóu Rose l'auceliho,
Dau! dau! lou veiturin, lis equipage,
Tout acò's deja dre. Pèr la remounto
An tira li sapino, li pinello,
Tafort! adrou! de l'autro man dóu flume.
Desplegon li dos maio tànti longo
Qu'à l'aubourié de la grand nau se ligon.
Agroupon i dos maio li maieto
Pèr i' atala li grand chivau de viage.
Au cau-d'avans de la barco majouro
Vint-e-vue garagnoun se i' apountellon,
Dessepara, quadrigo pèr quadrigo,
Emé soun menadou de quatre en quatre.
Li quatre primadié, tóuti blanc, porton
Lou baile carretié—qu'a la counducho
Di vuetanto chivau dis atalage.
Au cau-d'arrié van jougne mai dès couble;
Au cau de la carato uno dougeno;
Au restant di batèu o de la rigo
Lou rèsto di supèrbi roumpe-tèsto.
En endihant vers lis ego palustro
E gravachant la terro de si bato,
Oh! que soun bèu, la creniero que floto,
Emé li róugi flo de si cabestre,
Si rava blu de lano amechourlido,
Si coulassoun plen de clavèu de couire!
A Tarascoun, i'an douna la civado.
Lou manescau ferrant, qu'es de l'escorto,
Un darrié cop lis a passa 'n revisto.
Li marinié de terro, à pleno cencho
Pourtant li batafiéu—que s'envertouion
Pèr adouba, quand fau, li roumpeduro
De la maio,—soun lèst. D'aut de la barco,
Lou vièi patroun Apian, en vesènt siéuno
Aquelo pouderouso cavalino
Qu'en dougo dóu grand flume s'esperlongo,
En countemplant touto aquelo sequèlo
De marinié, de carretié, que bourjon
Li Segounau dóu Rose à sa coumando,
En espinchant la floto e la tesuro
Dis aut tibanèu blanc que s'encamellon
Subre la carguesoun di marchandiso
Bèn estivado e marcado à bon nòli
Pèr l'escrivan, lou vièi patroun se gounflo
Dins soun ourguei de mèstre d'equipage:
—E vuei, pèr trebóuja, dis, que ié vèngon
Li Cuminau tant famous de Serriero,
Li Bounardèu de Lioun, tànti riche,
Li Martouret bragard, que n'an que piafo,
E li boutié d'Isero e de Grenoble
Emé si biòu lourdas, councha de bóuso!
Que ié vèngon, se volon, en seguido:
Ié fara, lou Caburle, tira l'ènso!—

XCIII

E coume a di, capèu en man, saludo
La crous de l'equipage qu'es en poupo,
Emé soun det moutu que trempo au Rose,
Devoutamen, noublamen éu se signo:
—Au noum de Diéu e de la santo Vierge,
Adounc coumando, fa tira la maio!—
Lou prouvié sus la pro, que fai escouto,
Repetis:—Fa tira la maio!—En terro
Lou patroun de calaumo à soun tour crido:
—Eh! fa tira la maio!—D'un à l'autre
Lou crid enjusquo au baile amount ressono.
Lou baile carretié dins l'estendudo
Mando un bèu cop de fouit: li vint quadrigo,
Au repetun di chasso lardarello
Desparron à la fes. Se desvouloupon
E s'estiron li gumo fin-que tiblon
E, desmarrado en plen tóuti li barco,
Lou grand patroun repren:—Amaio sòli!
E fa tira davans!—La longo tiero,
Sus la levado e la calado rufo,
En rebalant contro l'aigo que fouito
La tirassiero grèvo de la rigo,
Tout siau à soun trantran dounc s'encarrèiro.
E souto lou brancun di gràndis aubo,
Dins lou silènci de la vau de Rose,
A l'esplendour dóu soulèu que se lèvo,
Au pas di bèu chivau que s'escourpouiron
E de si narro embandisson la tubo,
Lou proumié carretié dis la preguiero.
De liuen en liuen, sus lou coutet lis autre
Aguènt lou fouit que pènjo emé sa lonjo,
En caminant, avau darrié, se signon
O, pèr abra lou cachimbau à l'esco,
Picon de fiò sus lou peirard. La troupo,
Tirant de long belèu un quart de lègo,
Vai ribejant li sauseto ramudo
Ounte la maio freto e s'entrepacho.
Arma d'un pau—que sus l'espalo porton,
Li marinié de terro la seguisson,
Tenènt d'à ment l'einormo tourtouiero,
Pèr la faire sauta sus lis entramble;
O 'mè li batafiéu—qu'à la centuro
Se soun enviróuta, de-longo adoubon
Sus li reinard quauque trenoun que peto.

XCIV

Mai enterin, au bout de la grand cordo,
Pereilavau sus la barcado lènto,
De poupo à pro lou vièi patroun que guincho
A di:—Prouvié, regardo un pau dessouto...
Em' aquélis eigas (qu'un tron li cure!)
Sabès jamai li founs...—La soubeirano!
En negant l'escandau cridè Jan Rocho.
—A la bono ouro!—E veici que lou prince
Demando à Mèste Apian:—Ansindo mounto
Forço, lou Rose, quand vèn fièr?—En subre
De tout aquéu planas que s'espalargo
De chasco man dóu flume, tant que terro,
Ai vist, diguè lou vièi, ai vist lou Rose,
Enfle pèr lou glavas dis endoulible,
Bandi sis erso eujusquo à la courouno
Dis amourié! Sus li meissoun perdudo,
Sus la desoulacioun dóu plen terraire,
Ai vist, iéu, li barquet vougant pèr orto
Au secours di masié sus si téulisso!
Aqui, moussu, tenès, à Valabrego,
Tres jour, tres niue, pèr èstre en terro sauvo,
S'èron ramba li gènt au cementèri!
Fasié freni, la niue, d'ausi lou rounfle
D'aquelo mar sóuvajo, souloumbrudo,
Qu'esventrant li levado emai li bàrri,
Empourtavo lis aubre, li recordo,
Li fenassiéu tóutis entié! Me mèmbro,
Pecaire, un chin, pres pèr la negadisso,
Que sus lou camelun d'uno paiero
Lou veguerian flouta que gingoulavo...
Mai se diguè-ti pas que sus lis oundo
Avié passa peréu un brès de vorge
Em' un enfant que ié plouravo dintre?
E li cop de fusiéu qu'à la sournuro
Entendias dins lis isclo e que tiravon
Li pàuris insoula de la ribiero!
Ah! boutas, d'aquéu tèms, quand sus li lono
Avès un trin de barco emé vint coublo
De chivau coume acò, 's pas que que fugue!
—Dia! fa tira lou cau-d'avans!—Vous dise
Que i'a gens d'eigassado tant rabènto
Ni que fague tant pòu emai tant afre
Coume aquéu Rose, quand se desgounfouno.
Se coumpren pas de mounte tron pòu sorge
Tant d'aigo, e fau que vèngue dóu delubre!
Car se vesias quand boundo e que carrejo,
Nous adus de varage e de bestiàri
Que jamai de la vido se veguèron!
—Dia! fa tira lou cau-d'arrié!—La biso
Urousamen baiè soun cop d'escoubo;
Autramen perdian tout, aquel an, fusto
E vin. N'en fuguerian, dins lou tempèri,
Pèr quatre subre-fort chivau de viage
Que valié proun, lou mendre, cènt pistolo!

XCV

—O patroun, hòu! en uchant de la ribo
Cridè lou civadié, que davans tóuti
Es éu que d'à chivau tènto li gafo,
Alestis lis arrèst e la pasturo.
—Que i'a? fai Mèste Apian.—Aquesto jouncho,
Dinan à Malivèn?—Jan de la Muelo,
Perqué noun au Grand-Mas?—Lou vènt s'amodo,
E farian bèn d'esperlounga la tiro...
—A Malivèn!—Darrié, sus la carato
Avien planta l'arpi, mounte se pènjo
Li farlambias de car, prouvèndo cruso
Que fan seca au soulèu. N'en desacrocon,
Ardit, quàuqui bon tros pèr metre à l'oulo;
E lou chat dóu batèu fai la bouiaco.
Entandóumens l'Angloro que l'ajudo
Ansin ié vèn:—Chat! se'n-cop me maride,
Te li farai tasta, que? li dragèio...
—Mai emé quau te marides, Angloro?
—Ve, lou veses, aquéu sus la grand barco
Eila-davans, qu'a la barbeto bloundo?
—O, lou prince Guihèn!—Mignot, tout juste.
—Siés pas de plagne, Angloro!—Es la planeto
Que l'a vougu: quand soun li causo escricho
Dins l'estelan, eh! bèn, fau que se fagon...
—Emé lou prince! e quouro pièi li noço?
—N'avèn panca parla; mai es de crèire
Qu'aura flouri moun sort avans que toumbe
La flour d'esparganèu.—Alor siés richo?
—Perqué?—D'abord qu'un prince te fai nòvio!—
L'arpaiarello d'or riguè:—Paureto,
En gagnant douge sòu pèr jour!—Oh! boustro!
Vai, n'en dèves avé, dempièi que furgues
Li sablas de l'Ardecho emé si baumo
Que se ié vèi, dison, de meraviho!

XCVI

—Lou dison, o; mai pièi quau ié penètro
Alin tant founs! Sabes, faguè la drolo,
Qu'es pas tout plan de ressegui la coumbo?
Li rancaredo afrouso que l'enmuron?
Lou Ranc dóu Courpatas, lou Ranc dóu Nible,
E lou Castèu amount de Dono Vierno?
Pièi li rajòu de l'Ardecho: la Favo,
Lou Sèti, la Cadiero, la Caviho;
Après, lou baus dóu Chin... Quand siés i borno,
Es aqui que fau pas èstre póutrouno!
Rescontres un pertus que souto terro
Pòu te mena, quau saup? belèu au diable!
Aro, de-rebaloun, emé de lume,
Dins aquel aven sourne se t'arrisques,
Ah! dison qu'acò 's bèu! Troves de croto,
D'espeluco, de chambro, de capello
Que fan veni, tóutis endiamantado,
Li parpaiolo is iue. 'Mé si couroundo
I'a, dison, uno glèiso magnifico,
Aguènt si sànti-font, aguènt sis orgue,
Aguènt si benechié 'mé sa tribuno!
As, touto cloto, uno salo de danso
Emé, garni de milo candeleto,
A soun plafoun li lustre que pendoulon;
As, tóuti lèst, plen d'aigo cristalino,
Uno salo de ban; un cementèri
Emé si gràndi toumbo que blanquejon;
De lòngui lèio d'aubre que fan oumbro;
Un tiatre qu'espandis sa coulounado;
Meravihouso enfin, touto uno vilo
Que de sis abitant es véuso e vuejo...
I'an vist pamens uno grosso Tartugo,
I'an vist lou Lert, e d'àutri bèsti orro...
—Mai, ve! diguè lou chat à la subito,
N'as uno à toun anèu, d'aquéli bèsti?
—Acò? 's lou Dra, ma fiero de Bèu-Caire.
—Te l'a dounado quau?—Aqui moun nòvi.
—Mai sabes qu'es poulit!—Destapo l'oulo,
Cridè l'Angloro, que tout-aro verso!—

XCVII

E soun à Malivèn. S'es aplantado
La grand cavalarié; s'es, lou Caburle,
Amourra pèr la pro dins lis aubriho
E li sèt barco em'éu. Se desencolo,
S'arribo li chivau long di broutiero.
En round agrouva au sòu, manjon la soupo
Au meme plat, de tres en tres, li ràfi.
Li marinié, bando à despart, s'assèton
A l'entour dóu patroun sus la sapino
E Mèste Apian, quand a pres sa mourdudo,
Viro la caro, soucitous, vers l'orso
E fai:—Aquéu mistrau, ai pòu que boufe!
La vesès, l'Agrimoueno agroumelido
Qu'eilamoundaut en long ciprès s'apouncho?
E lou timoun, l'ausias coume renavo?
E li man, li sentès coume soun rufo?
Es de vènt, tout acò!—Jóusè Ribòri
Apoundeguè labru:—La luno es pleno,
E tant pourrié s'empegne à la tempèsto...
—Vaqui perqué, diguè lou mèstre, à dicho
Qu'auran fa béure aquélis atalage,
Fau, zóu! bouta coulas e sènso alòngui.—
Ço que fan. Entre avé passa, li fèrri
Di vuetanto chivau, à la remudo
Dóu manescau ferrant que fai sa vòuto,
Bouton coulas e, fa tira la maio!
—Hòu! gafarot, i'a de gourg en Durènço?
—Es à rode. Avanças li coursié... Tiro
Toun cavalin, baile, coublo pèr coublo:
Embarcaren li proumié; dins li croso
Lis àutri seguiran... Tenès la gafo!
Ié sias?—Ié sian.—Dins l'aigo mau-seguro
Li chivalas en s'esbroufant apèson.
Entandóumens qu'eila-darrié la rigo
A longo maio sus lou Rose poujo,
Au repetun di fouit, au bram dis ome,
Tout lou rebaladis intro en ribiero,
Lou gafarot, li carretié, li gnarro,
D'escambarloun o d'assetoun.—Arribo!
Fa tira lou Roubin! Toco lou Mouro!
Mantène lou Baiard, que noun s'ennègue!
Dia! dia! ruou! ruou!—E frenissènto e nisso,
En espóussant pièi si creniero flusso,
La caravano sort vitouriouso
E repren soun trantran long di levado.

XCVIII

Mai lou prince oulandés emé l'Angloro
Se soun rejoun sus barco e la jouvènto
I'a di:—Qu'es aquéu conte, Dra, qu'en ribo
Dóu Rose, l'autre jour, à la sournuro
T'aurien trouva pèr mort?—Bello mignouno,
Guihèn a respoundu, n'es pas un conte,
Que, treitamen, em'un saquet de sablo
M'an saqueta.—Mai quau?—Un mantenèire
D'aquéli tres dounzello venjativo
Qu'aurai, iéu, óublida pèr aventuro
De ié croumpa sa fiero.—Li jalouso!
Mai auriés pas degu, tu, lis enclaure?
S'enaucelant cridè l'Aramounenco.
Sabes dounc pas, moun bèu, que, tau qu'endorson
Em'uno couissinado pèr l'esquino,
Sènso que res ié vegue cop ni gouto,
N'en lèvo pas, mor de la macaduro?—
E risoulet Guihèn faguè:—Meinado!
Alor creses que pòu, lou Dra dóu Rose,
S'escoufi coume acò?—L'escamandreto
Restè lou regachant uno passado:
—Es verai, diguè pièi; que siéu badino!
Lou fadet, lou foulet, qu'es rèi de l'oundo,
Qu'es moun diéu e moun tout, qu'i lono bluio
Eternamen remueio sa jouvènço,
Coume es poussible, anen, que jamai cale
Davans la lèi dóu coumun, la mouruegno!
Noun, iéu te vese, Dra, coume dèu èstre
L'Esperit Fantasti dóu maje flùvi,
Inmourtau! E, quand toun regard me sono,
Me sèmblo que m'envau touto endourmido
Vers un soulas que rèn noun destrassouno.
Sabe pas ounte vau; mai se m'esperde,
De m'esperdre emé tu, que vos? m'agrado!—

XCIX

Estendeguè lou bras, Guihèn d'Aurenjo,
Sus lou travès de l'aigo entre-batudo
E diguè:—Fiso-te de iéu, Angloro!
Pèr-ço-que libramen t'ai elegido,
Pèr-ço-que m'as adu ta fe prefoundo
I meraviho bello de la fablo,
Pèr-ço-que siés aquelo qu'inchaiènto
Se found dins soun amour coume la ciro
Au lume, pèr-ço-que vives en foro
De tóuti nòsti faisso e fardaduro,
Pèr-ço-que dins toun sang e toun sen mounde
Caup lou renouvelun di vièii sabo,
Iéu, sus ma fe de prince, t'aproumete
Que res autre que iéu, o flour de Rose,
Noun aura l'ur de faire ta culido
E coume flour d'amour e coume espouso!
—Mai quouro! lèu? elo diguè tout-d'uno.—
Guihèn respoundeguè:—Ma bello chato,
Aquésti jour te lou dirai... L'entèndes,
Aquéu mistrau que boufo? Es la musico
Majestouso qu'anóuncio nòsti noço!
Es lou Rousau, es lou cèu, es li broundo
Qu'ensemblamen nous canton lou prelùdi!—
E sèmpre mai lou vènt, de si rounflado,
Recoutavo en efèt la tirassiero;
La mountesoun, toujour que mai peniblo,
Fasié tira li chivau—que li floto
De si creniero espeloufido en fùri
S'escarpissien coume de grand plumacho.
E s'amagant, lou soulèu, dins l'arquiero
De si long rai mourènt, à l'avalido
Trevalavo deja, quand lou Caburle
Emé tóuti si barco e sa feloupo
En ribo avignounenco prenguè tòti.

C

—Au trepadou! lou Caburle à l'empèri!
Li Coundriéulen! e fa tira la maio!—
A l'endavans ié crido l'enfantuegno.
En barcarés tout acò lando e quilo.
Li ribeirié si tourtouiero enrodon,
Li carretié si bèsti desatalon;
E, s'enfournant dins lou Pourtau de l'Oulo,
Pèr la couchado e pèr la repeissudo,
Encò dóu Mau-Uni, qu'acò 's soun oste,
Van is establarié. La marinaio
Pau à cha pau emplis la grand cousino.
Au torco-man qu'à la cadaulo pènjo,
S'estènt au pous lava li man, s'eissugon;
E sus li banc, l'esquino à la muraio,
Patin-patòu s'assèton en renguiero.
Emé li bras estroupa, li chambourdo,
Qu'entre li pessuga crèbon lou rire,
Gaiardamen sus li taulo carrejon.
Oh! de bon Diéu! li sartanado einormo
De sang de biòu, li tian de tripo grasso,
Lou catigot, li carbounado e chouio
E li troucho farcido emé de berlo,
S'engloutisson i buerbo pansarudo,
Enterin qu'à-de-rèng la damo-jano
Fasènt lou tour, cadun, li couide libre,
Se vuejo à plen de got. Descurbecellon
A la perfin un plataras de soupo
Au froumage—qu'un pastre, vous responde,
En ié palaficant soun bastoun dintre,
Noun l'aurié pas sauta.—N'en cantan uno?
Dis pièi subran lou baile d'equipage
En picant sus l'espalo dóu gros Tòni.
E lou mudaire, aguènt mouca soun vèire
E fa peta lou gargassoun:—Chaumiho,
A la voues! dis, anen, que fau d'ajudo!

CI

Eh! Diéu çai sié, la bello oustesso!
Nous veici quàuqui gai cadèu
Que tirassan pas la tristesso
En rejanant nòsti batèu.
Un bon mudaire à la desciso
Tèn lou viage escarrabiha;
Mai pèr revèire Pèiro-Enciso
Fau teni lou fanau oulia.
Sourtès lis óulivo groussano
E bouiras-nous un bon saussoun:
S'avèn li braio de basano,
I'a ço que fau dins lou boursoun.
Dins la Prouvènço avèn fa piho
E rascla lou Revestidou
E sian carga coume d'abiho;
Mai l'aigo fièro porto tout.
Lou vin de la costo dóu Rose
Es proun uno bravo liquour,
A coundicioun que noun s'arrose
Emé l'eigasso dóu grand gourg.
Pèr abéura li tros de poupo
E pèr nous faire un pau canta,
Dins la gaveto de la soupo
Faudra n'en traire un agouta.
S'arribo pièi quauque escaufèstre
O se toucan un arenié,
La perdo sara pèr lou mèstre,
La peno pèr li marinié.

CII

Mai enterin qu'à plen de man se pico,
Li porto-fais d'Avignoun, à la taulo
D'en fàci:—Es pas lou paire de l'Angloro,
Se vènon, aquéu gros que canto?—Foume!
Noun fau pas s'estouna s'a la canturlo:
Vesès pas que sa fiho a trouva mèstre?—
E vers la chato, insoulènt, an fa signe,
Qu'emé lou prince blound cacalejavo.
—Aquéli petachin, cridè Jan Rocho,
Dequé volon eila?—Gros tuerto-mouto,
E tu mai, dequé vos?—Coupa la tufo
Di pesoulin que nous copon la paio.
—Tu? noum de Diéu! bèn, vène eiça-deforo!
Un porto-fais cridè bravejant. Èro
Quequino lou luchaire: dins si lucho
L'aguènt un Liounés viéuta d'esquino,
I gènt dóu coustat d'aut pourtavo isagno.
—Vène deforo, eiça! piaiavo.—Bougre
De gus de plaço! espèci de pelòfi!
Replico lou prouvié, poudès vous metre
Quatre emai sièis ensèn!—E lou coulosse,
Escambarlant li taulo, en uno buto
Avié sauta au mitan. Mai li rigaire
S'entravèsson d'un bound. Dins lou broulisse
Li banc destrantaia fan la co-lèvo,
De part e d'autro lis iue s'enferounon,
Lis injùri mourtalo s'entre-croson:
—O quiéu-de-pèu! manjaire de cabriho!
—Assassinaire dóu marescau Bruno
Que dins lou Rose pièi lou trinassèron!—
Ai! ai! ai! li foutrau à mort van plòure,
Quand Mèste Apian:—Estas siau, crido, bogo!
Lou proumié que boulego, l'escabasse
D'un cop de poutarras... Taifo d'ibrougno,
Lou vesès pas que sias sadou? Que l'ispre
De la vinasso vous sort pèr li brego?
Eh! se voulias vous batre, avès li justo...
N'en manco, tout l'estiéu, aqui sus Rose?
Au Pont Sant-Esperit, à Roco-Mauro...
Pièi ounte mai? A Givors, à Valènço...
La lanço au poung, la targo sus lou pitre,
En plen soulèu, is iue de tout un mounde,
I'a-ti rèn de plus digne e de mai noble
Qu'un bèu justaire nus, sus la quintaino,
Quand fai plega soun ome e lou cabusso?
Te rapelles, Jan Rocho, aquéu dimenche,
A Sant-Pèire de Biòu, pèr sant Maurise,
Quand faguères (pamens ères bèn jouine)
Faire au grand Miserin lou viro-passo?
—Me rapelle, patroun, diguè Jan Rocho.
—Aviés pas soulamen quita la vèsto!
—Es verai.—Lis enfant, à la jassino!
Se noun voulèn que la levado fugue,
Coume dis lou prouvèrbi, long dóu Rose.—
E quatecant, à la voues auturouso
Dóu majourau prudènt que lis amaiso,
Li barcatié, davau souto si tèndo,
Lis egatié, damount dins si feniero,
Tóuti s'envan à Santo-Repausolo.

CANT DOUGEN    (en français)

LA MAU-PARADO

CIII

E fa tira la maio! Entre parèisse
Lou lustre dóu soulèu, à la remounto
S'es tourna metre en draio lou Caburle,
Fendènt lou Rose emé sa pro taianto
E clafissènt lou ribeirés de vido
Emé lou brand, la pòusso e lou tafòri
De sa cavalarié. La mistralado
Rounflo toujour. Lis aubre, que saludon
En brounzissènt, se giblon, s'estrigousson
A mand de s'estrounca. Lou vènt enfreno
Lou Rose vengu lisc coume uno glaço.
Contre aigo e contro vènt li coublo forto,
Lou mourre de-clinoun, adaut caminon
De soun pas atusa. La carlamuso
De l'auro fourmidablo, armounïouso,
Fai chauriha d'estounamen li bèsti.
A si capèu, à si bounet de pano
Mandant la man, emé li brego torto
Li carretié despacienta prejiton
Au Maïstrau un revoulun d'insulto:
—Boufo, bregand de Coucho-mousco! Boufo,
Desbadarna de Diéu, que te crebèsses!
I'aura dounc jamai res, o Manjo-fango,
Que tapara lou trau de mounte sortes?
I, capounas!—E d'uno petadisso
De cop de fouit embraion si gimerre.

CIV

Au carcagnòu de la segoundo barco
Asseta tóuti dous, pichoto Angloro
A représ soun devis, bèn à la douço,
Emé soun Guihéumin:—Ai à te dire,
Guihèn fai à la bello, que nous-àutri,
Lis amourous divin, rèi de la terro
E soubeiran verai de la naturo,
Nous poudèn pas marida coume tóuti...
—E nous maridaren, diguè la nino,
Coume?—Rapello-te dins la memòri,
Respoundeguè l'imaginous d'Oulando,
Aquéu roucas taia, plen de mistèri,
Que ié sourgènto au pèd la font de Tourno.
—Sabe, sabe, diguè. I'a 'no lambrusco
Em'un falabreguié que s'enracinon
Tout à l'entour dóu ro 'mé 'no figuiero
E de mato de bouis... Ié siéu estado.
—Que i'as mai vist?—Lou Soulèu e la Luno
Que, grava pèr li Fado sus la roco,
Emé sis iue reguergue vous espinchon.
—Que i'as mai vist?—Un biòu emé si bano
Qu'un escourpioun se lanço pèr lou pougne,
Enterin qu'un chinas vèn pèr lou mordre
E qu'un jouvènt pèr lou mata se drèisso.
—Que i'as mai vist?—Lou Dra que ié barrulo.—
Guihèn d'Aurenjo uno bono passado
Se teisè. Dins soun amo pensativo
I'apareissié sus lou ribas dóu Rose
L'autar dóu diéu Mitra, la font de Tourno
Que n'en sourgis prefoundo e clarinello,
Em 'aquéli simbèu dóu vièi sacrige,
Espetaclous ensigne dóu Zoudiaque,
Qu'emplissien d'esmougudo segrenouso
Lis adouraire dóu souleias bléuge
Mountant o descendènt antan lou flume
Pèr faire en devoucioun soun roumavage
Au diéu Mitra, «lou soulet invincible».
E se disié:—Soulèu de la Prouvènço,
O diéu que ié coungreies lis angloro,
Que fas sourti d'en terro li cigalo,
Que dins mi veno marfo e palinouso
Reviéudes lou sang rouge de mi rèire,
Diéu roudanen que lou Dra dins si vòuto
Agouloupo, à Lioun, au Bourg, en Arle,
E que dóu negre tau dins lis Areno
Encaro vuei t'es fa lou sacrifice
Incounsciènt, diéu qu'escavartes l'oumbro
Galoi, qu'en uno ribo incouneigudo
Vuei es desert toun autar—e toun rite
Abandouna dins l'óublid, iéu barbare,
Iéu lou darrié bessai de ti cresèire,
Vole sus toun autar óufri, premiço
De ma felicita, ma niue de noço!—

CV

E s'adreissant siavet à la chatouno:
—Es aqui, ié diguè, mounte barrulo
Lou Dra dóu Rose, aqui mounte li Fado
Escriguèron li sort de la ribiero,
Que nous anan liga, pichoto Angloro.
E, souto lou regard pièi de la Luno
E de tout lou feran de la chauriho
Que nous van èstre pèr temouin e sousto,
Dins lou Grand-Gourg de la font, en brasseto
Nous aprefoundiren.—Elo, enmascado,
Respoundeguè:—Moun Dra, la flour de Rose
Noun aguè jamai pòu dis aigo bluio
Ounte lou cèu miraio sis Ensigne.
Nadarai emé tu, iéu, de-counservo,
Coume lou pèis de primo, quand remounto
Lou ribeirés, au tèms de l'eissagage.
—O, nadaren ensèn dins l'aigo roso,
Guihèn apoundeguè, dins l'aigo puro,
L'as di, coume lou pèis de primavero
Que dins lou Rose vai, de riso en riso,
Au grouadou di font superiouro.
—Mai pèr nous benesi i'aura lou prèire?
Venguè subitamen la bono chato.
—Ah! i'a 'n bèu tèms qu'es mort, faguè lou prince,
Lou prèire de l'autar ounte t'aduse!
Mai pèr nous benesi, nous canta messo,
Auren-ti pas, de qu'as pòu? li tourtouro
Que si murmur d'amour jamai noun moron!—
Elo d'acò, verai, fuguè 'n pau tristo;
E pièi, aguènt pensa, diguè:—Siéu bèsti!
Dóu signe de la crous que l'escounjuro
Se pòu-ti que lou Dra subigue dounde
L'óutrajouso vertu? Mai iéu menimo,
D'abord que me veirai souto lis arco
Dóu Pont Sant-Esperit, ounte figuro
Lou grand sant Micoulau dins sa capello,
Iéu ié demandarai que fague plòure,
Éu, sa benedicioun pèr li que nadon,
Que nadon à la bèu enfre lis oundo!—

CVI

Chargement de la publicité...