Dictionnaire François—Onontagué
je, (je deviens gros), 8akkoh8anenkhé, chkohs8nenkhé, hakkôh8anenkhé;
je grossis quelque chose, kekohanata, chkohanata, hakohanata.
Grue, tarera.
Gué, à, dehiontchot8ach.
Guenon, guennonha, vel ong8é... gakonchondakk8a.
Guespe, hônakkonda.
Guerre, la, honodaguettat; je vas en guerre, gareg8ach, sareg8ach, hareg8ach.
Guéri, je suis gueri, s8agadon, dzisadon, shôdon, vel onhatedgienhi; je gueris quelqu'un, kedgieus, chedgiens, chagodgiens.
Guette, je, deh8agnenrayen, desanenrayen, dehonenrayen.
Gueule, v. bouche.
Gueux, je suis, degatonhonkariakch, desatonhonkariakch, dehatonhon etc.
Guese, je, knegahné, chnegahné, hanegahné.
Guide, dehaha hakk8a.
Guide, je, degahahakk8en hatie, dechahahakk8en etc, dehahahakk8en.
Guimauve, herbe,——.
H.
Habile, je suis, gmeyennio, cheyenniô, hayennio.
Hall, exclamation, hàgué.
Habiller,
j'habille quelqu'un, kehiatah8ita, cheyatah8itta, chagoyata;
je m'habille, gadiatah8ita, chadiatah8ita, hadiatahsi.
Habit, mon, gatiatah8itchera degananeta, satiatah8itchera, hôtiata8itchera.
Habitant, hayent8ach.
Habite, j', guennagueratch, chennagueratch, hennagueratch.
Habitude, c'est mon, toniguiennoden, toni chiennoden, toni hayennoden.
Habituer, je m'habitue à quelque chose, haguiendetchkon, sayendetchkon, hoyendetchkon.
Hable, je, guennoyenta, chennoyenta, hennoyenta.
Hache, ask8echia; ma hache, hagask8echia, sask8sechia, hosk8echia.
Hache, je, dekritta, dechritta, deharitta.
Hair,
je hais quelque chose, guech8ahens, chech8ahens, hach8ahens;
je hais quelqu'un, kech8ahens, chech8ahens, chagoch8ahens.
Halé, je suis, hakrak8aritti, sarakk8aritti, hôrakk8aritti.
Haleine, mon, gatonrits, chatonries, hatonries, vel hagonrichera, chonrichera, ahonrichera; je prends halene, degadonricheratironta, dechadonri, dehadonri; il ne fait pas une halene de vent, hiata tkaarôtha; je suis hors d'halene, gatonriakta, chatonriokta, hatonriokta.
Hameçon, gachah8inontchera.
Hanche, la, tcha gatnit chokta.
Hanneton, hônôh8a.
Hanter, je hante quelqu'un, keyerondarha, cheyerondarha, chagoyerondarha.
Harang, chonh8a.
Haranguer, n'heh8ennotatié, sonk-hah8ennotatié; je harangue en conseil, haguetaa kahachera gonh8a; je harangue dans le village, koh8ennototié, ch8ennotatié, hah8ennotatié.
Hardes, mes, gasseronniatha, chasseronniatha, hasseronniatha.
Harcele, je, deguechkenheyata, dechechken, dechago.
Hardi, je suis, hiachtente (i.e. de rien) haguidateronha (je n'ai peur.)
Hargneux, agad8ennori, sah8ennori, hah8ennori.
Harpon, dehiotgionda hechta; je pesche au harpon, gatecheg8aharonk, chatecheg8a, hatecheg8a.
Hazard, par, g8ata hadienra.
Hater, se, deh8aknon8ariahen, desanon, dehonon, voyez depescher.
Haure, ontonh8iniondakk8a.
Haussé, degensechti, vel hentkenkatati; je hausse, hentken (i.e. en haut) kraha (je leve), chraha, hahraha; je me hausse, hentken gadatraha, chadatr etc, hadatraha.
Haut, hentken.
Hauteur, ma, tcha ni knenhies, chnenhies, hanenhies.
Hauteur, montagne, onondahra.
Haut mal, je tombe du, akehontahas, sachontahas, hôchontahas.
Haye d'épine, dehioh8iktaronh8a.
Hé, intergection, ahi.
Hebeté, je suis, haguidé, saindé, hôdé; je rend hébeté, kedechta, chedechta, chagodechta.
Hellebore,——.
Hemoragie, dehiênionkas.
Hennir, je hennis, degarsint8ach, decharsint8ach, deharsin.
Herbe, hah8ennokkera.
Herce, unne, deganodgionda gassereta.
Herissé, dehononkeri.
Herisson, honhêta.
Hermaphrodite, hehron enerôta.
Heron, honiniassag8aton.
Hesiter, je hesite à faire quelque chose, a sonte hagad8ennondag8en, chad8en etc, had8en etc, gadouennokta, chad8ennokta, had8en; je hesite en parlant, tchagataa, tcha sataa, hotaa.
Hestre hoskenra.
Heure, ils ne comptent point les heures.
Heure, tout à l'heure, onkken, vel onh8a, vel kendgik; si la chose est passé, achiadgik. A la bonne heure, tant mieux, dehianerinha.
Heureux, je suis, haguitenri, saintenri, gotenri.
Hibou, kekôa.
Hier, hacheté; avant hiers, chichetek.
Hirondelle, dgironhiori.
Histoire, garih8a; je conte une histoire, gatoriaha, chatoriaha, hatoriaha.
Hyvers, kocheragué;
au milieu de l'hyvers, kocherahen;
le commencement de l'hyvers, hocherakta;
le fin de l'hyvers, hocheraguenhiata.
Hyverne, j', gadocheriak, chadocheriak, hadocheriak.
Hola, assez, onen, vel ak8i, ne fait pas.
Homme, ong8e; je suis homme, hagong8é, chong8é, rong8é; il est homme à mentir, on tourne, il est homme qui menteroit, ahennoyenta tchanihayadoten.
Honorer, j'honore quelqu'un, kerakk8a, cherakk8a, chagorakk8a.
Honte, j'ai, gatehens, chatehens, hatehens.
Hontoye, je, keyatehata, cheyatehata, chagoyatehata.
Hoquet, j'ai le.
Horloge, unne, garakk8ichiak.
Horreur, cela fait, hôttag8at.
Horrible, deyodenonhianitti, vel sanigonkenheyat.
Hors, dehors, aste; je mets quelqu'un dehors, keyaditkench, cheyaditkench, chagoysiditkench.
Hoste, mon, 8aguion (j'arive) tcha (dans) hononchiayen (sa cabane) ton, 8acheon (tu) etc; son, 8ahayon (il arive) etc.
Huée, je fais la huée, dekeyadondarikta, decheya, dechago.
Huit, tegueron.
Huile, ôhna.
Huile, j', gnokach, chnokach, hanôkach; huilée, ganonkah8i.
Humecté, kananah8enta, hananah8enta.
Humeur, je suis de mauvaise humeur, degatariendokch, dechaterien etc, dehaterien; je suis de bonne humeur, hagnigonronh8esk8ak; c'est mon humeur, toni knigonrotin.
Humide, hout chatenhi.
Hupé, hostôserôta, hogokgiâhra.
Hurle, je, comme un loup, garkentat, charkentat, harkentat.
Hydropique, haguiadoh8a, sadiadoh8a, hodia etc.
Hypocrite, krih8i h8sti hen.
I.
Jabot, honiata.
Jadis, hôrih8a gâyon.
Jaloux, je suis, hagakkahrin, sakkahrin, okkahrin.
Jamais, hia h8enton.
Jambe, hononda; le gras de jambe, osnonna; le devant de jambe.
Janvier, le mois de, v. au supplement Mois, (dziotaragona.)
Japper, je jappe comme un chien, kahhiaha, channiaha, hanniaha.
Jardin, kahient8i.
Jargon, mon, nig8ennodin, nich8ennoden, ni hah8ennoden.
Jarret, guiattigué, chiattigué, hoyattigué.
Jaune, hotgikk8arogon; je rends jaune, hotgikk8a ni8t gassoch.
Javelot, ils ne le connoissent point.
Jaunisse, j'ai la, deh8aguechkennadiagui, desachkenna, dehochkenna.
Ici, tonin; par ici, tonen hag8a.
Idée, c'est mon idée, neto ni 8aknigonrotin; je change d'idée, deskagadat nigonratenionch.
Je ou moi, hi.
Jai, (avoir), 8aguien, sayen, hoyen.
Jesuitte, hatit gienstadgi.
Jesus, Hiêssôs.
Jet de pierre, tcha ni gasseres hagonenhiondi.
Jetter, je jette quelque chose, gadion, sadion, hodion; je jette des pierres à quelqu'un, kenenhiohiag8ach, chenenhio etc, chagonenhiohiag8ach; je jette quelqu'un par terre, keyah8endahechta, cheyahsendahechta, chagoyah8enda etc.
Jeu, kahienda.
Jeuner, je jeune expres, haguendondietti, sayendondietti, hayendondietti; je jeune de force, gatonkariakch, chatonkariakch, hatonkariakch.
Jeune homme, hakchatasse; jeune fille, ekchatasse.
Ignore, j', hakkoudonk, sakkondonk, hokkondonk.
Ignorant, je suis, hiachtente guehienk, chehienk, hahienk.
Il, pronom ne s'exprime ordinairement point. Ou est il? kanen thenderon; il est la, tô thenderon.
Ile ou ISLE, ka8enno; dans l'isle, ka8ennagué; au bout de l'isle, tcha hot8ennokta.
Image, kayatonchera hêyataa.
Imagine, j', guennonk tonnionk, chenonk tonnionk, hononkton.
Imbecille, hiate honigonrata.
Imite, j', kenagueranik, chenagueranik, chagonagueranik.
Immobile, hiate hotoria heronk.
Immodeste, hiate hotehens.
Imparfait, qui n'est pas fini, ason te 8adeyennichiahi; plein de défauts, ti 8ahetken hayata hien tatié.
Impatient, honak8enchkon, vel dehateriendokch.
Impatienter, je m'impatiente, degateriendokch, dechate etc, dehaterien.
Impitoyable, hiate hodanitenron.
Importe, cela, garih8anoron; q'importe, tocheg8a, vel hah8eri hatié.
Importun, je suis, akonhachon, sahonhachon, hahonhachon.
Importune, j', keyehonchterha, cheyahonchtaha, chagohonchterha.
Impression, cela fait impression, gonigonragonh8aèh8asens.
Imprudent, hiate dehayatoretta.
Impudent, hiate haterakk8a.
Impudique, hontehinadonehkon.
Incapable de etc, godgihoha.
Incertain, je suis, hìate haktoguensek, satoguensek, hotoguensek.
Incessamment, onen g8ato.
Incision, je fais une, degorinha, dechorinha, dehorinha.
Incise, j', keyatarichta, cheyatarichta, chagoyata etc.
Incommode, hah8entonniat.
Incommoder, j'incommode quelqu'un, keyodatch, cheyodatch, chagoyodatch.
Inconnu, hiate honigonrayendas.
Incorrigible, hiate had8ennahakk8a.
Incredule, hiate hatondatch, vel hiate horih8ioteronnia.
Inculte, ason te kahient8i.
Indevot, hiate horih8ihi8sti.
Indifferent, hiate hachniach.
Indigne, 8ahetken.
Indigestion, j'ai une, guennaktiach, chennaktiach, hennaktiach.
Indiscret, hakrih8agayen, sarih8agayen, hôri8agayen.
Indocile, horih8ahetken.
Indolent, hônoronsek.
Industrieux, ag8egui nhé hayenk.
Inegal, dehiote hen.
Inépuisable, hiate hah8et ha ondokten.
Inevitable, totchi hiah8enhi.
Inexorable, hiate hatanitenrhé.
Infanterie, hatiskenraguettat hektaguéchon hennes.
Infatigable, hiate ta dehachkenheyons.
Infecté, 8tkenkagras, vel gasennahetken; j'infecte, kehiass8atta, cheyass8atta, chagoyas8atta.
Infiniment, hag8ech.
Infirme, je suis, haguetgiôha, satgioha, hotgioha.
Informer, je m'informe, herih8a nondonk, cherih8a nondonk, chagori; j'informe quelqu'un, v. j'avertis.
Infuser, je fais, gnanah8enta, chnanah8enta, hananah8enta.
Ingenieux, ag8eguinhehayenk.
Ingrat, hiaté hennonk tonnionk tchani onh8entenrhekk8a.
Inhume, j', kenontahach, chenontahach, chagonontahach.
Injures, je dis des injures, kenanicherong8ach, chenanicheron etc, chagonaniche etc.
Inhuman, v. cruel.
Innocent, il est, hiaté herih8a nerag8en—onh8arih8ahechtina (de ce dont on la accusé.)
Inquiet, je suis, hiate aknigonriôsek.
Insensé, voyez fol.
Insolent, je suis, hakrih8agate, sarih8agate, horih8agate.
Instant, tchan8a honissèha; a l'instant, toké g8ato.
Instruire, j'instruis quelqu'un, kerihoriennik, cherihoriennik, chagorihoriennik.
Insulter, j'insulte quelqu'un, hadekeyeronnionk, hadechey, hadechagoyeron etc.
Interessé, je suis, hasgasteniaron, vel deh8aknonhianiek.
Interprette, chagoh8ennagaadatch.
Interprette, j', krih8agadatch, chrih8agadatch, hari8agadatch.
Interieurement, haknigonragonh8a.
l'Interrogation s'exprime en mettant ken à la fin du mot suivant. Ex: Es ce toi? isken? cela est il bien! netôken, vel 8hianeréken.
Interroge, j', keyarondonk, cheyarondonk, chagoyarondonk, vel kerih8atakk8ach, cherih8a, chagorih8a.
Interromp, j', kerihoriennik, cherihoriennik, chagoriho etc.
Intime, mon intime ami, onguiatsi, dziatchi, hônatchi.
Intimidé, onhatchanitti; j'intimide, keyatetchanitta, cheyatet, chagoyatet.
Intrepide, hah8eriaté.
Introduis quelqu'un, kederonné, chederonné, chagoderonné.
Invectiver, voyez injurier.
Inventer, j'invente une histoire, gri8acheronniaha, chrih8a etc, harih8a etc.
Investis, j', 8atk8ahêg8a, dech8aheg8a, dehohahêg8a.
Invincible, je suis, hiate hah8et onknênanianik.
Invisible, hiate hoguent.
Inviser, j'invise d'un repas, kenonkhé, chenonkhé, chagononkhé.
Inutille, dont on ne se sert pas, hiate hechta; cela est inutile, c'est en vain, hiatarh8aton.
Joyeau, joyeau, kanenhia noron.
Joindre, je joins une chose à unne autre, degraneguenha, dechraneguen, dehara etc; cela est joint, degaraneguen.
Jointure, une, deyossondera.
Joli, hiô, vel kattag8ahi.
Jonc, hônôda.
Joüe, la, kioguensagué.
Joüe, je, deguienha, dechienha, dehayenha.
Jongle, je, gatadotha, chatadotha, hatadotha, vel keyatkatt8ach.
Jouet, il sert de, onhatentoriata.
Jour,
le, 8endé;
il fait jour, ourhenhi;
le point du jour, 8rhenguetdzik;
long jour, 8endes;
jour court, nih8endag8aha;
un jour, s8endata;
tous les jours, chetechon;
mes jours finissent, ongadondoktas;
je donne le bon jour, kenonronk8anionk;
tu, chenonronk;
il, chagononronk8a.
Journée, le chemin d'une, hehioyondakk8i.
Joyeux, je suis, haknigonrana8en, sanigonrana8en, honigonrana8en.
Irresolu, je suis, de8nigonragué, desanigon etc, dehonigon.
Irrité, honak8enhi; j'irrite, kenak8atanik, chenak8atanik, chagonak8atanik.
Isle, kah8ennio; à l'isle, kah8ennagué.
Juger, je juge quelqu'un, keyad8endetha, cheyad8en etc, chagoyan8en.
Juillet, (hiarigona.)
Juin, (ichakka.)
Jumeaux, dehickhen; nous sommes jumeaux, dedikhen, dedgikhen, dehikhen.
Jupe ou braguet, kak8aa.
Jusques la, tononh8é; jusques a quand, 8entonké; jusques à present, toké hanen; jusques à moi, tcha hikta.
Juste au corps, degananêta.
Juste, tout juste, netôdzik, neto dzik; fusil juste,——; cela est juste,——.
L.
La, article,——.
Là, adverbe, tonen; par là, to hag8ati; là ou je suis, tcha guideron; de là, tô; par là, nen hag8a.
Lac, ganiataré; le long du lac, ganiatahaktatié.
Laboure, je, guettakarhat8ach, chettakar etc; hohettakar etc.
Lache, dete du,——; je suis lache, peureux, haguidogueré, saindogueré, hodogueré.
Ladre, je suis, hagnion, sanion, honion.
Laid, je suis, haguetken, chetken, hahetken.
Laine, de la, hogonnh8a.
Laisse cila,
ny touche pas, satka;
je laisse quelque chose expres dans un lieu, ou je laisse à garder, gatakk8anayenha, chatakk8a etc, hatakk8anayen;
je laisse échapper, skeniaguenta, tcheniaguenta, shaniaguenta;
je laisse, je permets, kkahienha, chkahienha, hakkahienha;
je laisse, j'abandonne, voyez abandonner;
je laisse par oubli, gnigonrhenha, chnigonrhenha, hanigonrhenha.
Lait, du, hononrachia.
Lame, une, gahionta.
Lamente, je me, degassint8ach, dechassint8ach, dehassiuta etc.
Lampe, unne, hehnarakk8a, kahachera.
Lance, une, gacheg8a rohaa.
Lance, je, 8agadies, hêsadies, hehôdies.
Lancette, dehiondadenint cha hechtakk8a.
Langue, hônacha.
Langage, mon, nig8ennoden, nich8ennoden, nihah8ennoden; je parle un autre langage, gad8ennondakk8a, chah8ennon etc; had8ennondakk8a.
Languis, je, hagronhiaguens, saronhiaguens, hôronhiaguens.
Lapide, je, onenhia keriotta, cheriotta, chagoriotta.
Lapin, sk8ahen.
Lard, k8ichk8ich hôdonsera.
Laquais, onhanhas.
Larde, je, degah8esta hodonsera, dechah8esta, dehah8esta.
Large, étoffe, dehionihes, vel hatag8enta.
Larme, oukassera; verse des larmes, kkasseraris, chkasseraris, hakasseraris; j'essuie les larmes, kekasserag8eh8ach, chekassera etc, chagokassera.
Larron, hanensk8ach.
Las, je suis, hadeh8agueradietti, desaradietti, hadehoradietti.
Lasser, je me lasse, hadegradietta, hadecheradietta, hadeharadietta.
Lavé, hioharé; je lave, goharech, choharech, hoharech.
Lavement, je donne un lavement par le cul, hetchigaragonh8a keneganhont8ack.
Laurier, hahennagras, vel hatatiach.
Laxatif, dêyâgôdia tongottakk8a.
Le, l'article le, la, les, ne s'exprime point en Iroquois, on met cependant quelque fois le mot chou apres celui don't il s'agit. Example: kanadgia, la chaudierre; kanadgiachon, les chaudierres; le long, haktatié.
Leche, je, keganentch, cheganentch, haganentch.
Leger, nih8kechté chayonha.
Lendemain, le, honsahi8rhenha.
Lent, je suis, haguiadachayen, sayadachayen, hoyadachayen.
Lendes, des, hotginhontk8a.
Lequel, chonnonk, vel kanen ni hayatâa.
Lettre, j'ecris une, keyiatonsek, cheyatonsek, chagoyatonsek.
Levé, il s'est, hotkenh8i; je me leve, gatkenhach, chatkenhach, hatkenhach; je leve quelque chose, deguekk8ata, vel deguek8a, dechek8a, dehak8a; je leve une hache, keyatchatong8asek.
Levre, la, hechk8aa.
Levraut, tahonta neguen 8st8achia.
Leurs, ononrhe ona8en.
Lezard, totich.
Liard, arbre, skarok, vel chkarok.
Liberal, il est, hotiesen; je suis, hagatiesen; tu es, satiesen.
Libre, je suis, gatat8ennio, chatat8enniô, hatat8enniô.
Lié, kahrito; je lie quelque chose, knerinch, chnerinch, hanerinch; je lie quelqu'un, kecharontha, chagocharonta; un homme lie, hachanonda.
Lien, henerinchta.
Lierre,——.
Lieu, en quel lieu? kanen.
Lievre, tahonta naguen.
Ligne à pescher, ontchirokk8a; je pesche à la ligne, gatchiroch, chatchiroth, hatchiroth.
Liguer, se, il se sont ligués, 8atondiechta.
Limaçon, ganonchisseré.
Lime, heranietta.
Lime, je, granick, chranick, haranick.
Linge, kagarinha.
Liquide, hônanah8en.
Lis, je, de8akiatoncherag8aritti, desaya etc, dehoyaton etc.
Livre, kahiatonchera.
Livre, poids, skatkoncherata.
Livrer, voyer donner.
Loger, je loge la, tônin 8agnonchiahien, sanonchiahien, hononchia.
Loin, hinon; tres loin, hinon gôna.
Loisir, je n'ai pas le, haguiodéché, sayodéche, hoyodéché.
Long, hous; tu es long à faire, chiodé tingui tcha chonniaha, vel sachayen; à la longue, il fera à la longue, nhenheronniag8a; tout du long, haktatiéha, tout le long du bord, haktatié.
Longtemps, honissé.
Lorsque, toqué; pour lors, togué.
Lot, un, kayakonk; je fais les lots, guiakonk, chiakonk, hayakonk.
Louche, je, kkakkarinhré, chkakkarinrhé, hakakka etc.
Louche, hagakkarinhré.
Loue, je, je gage, ongnenniasek, (on me prete) ekkariakch, (et je payerai); hesenniasek (on te prete) enchkariak; onhenniasek (on lui prete) enhakariak.
Loüe, je, je donne des louanges, dekerincharoiik, decherinsaronk, dechagorin etc.
Loup, tahionni.
Loutre, sk8ayen.
Lourd, hoyadakchté.
Louppe, hôtzikkota.
Luette, la, ogoncta.
Luisant, teyostatek; cela reluit, deyoserennatek.
Lumierre, deyorhatek.
Lune, la, karakk8a sonrekha;
croissant de la lune, asonte dgioterakk8ichiahi;
plein de la lune, dgioterakk8ichiahi;
decours de la lune, sagarakk8atton.
Lunette, hatkonchotchera hêgârha.
Lutter, je lutte, degatatienaonch, dechatatiena etc, dehatatiêna etc.
Luxurieux, henhroncheranonh8é.
Lui, ahonrha; elle, ahonha.
M.
Ma, mon. Le pronom ma, mon, s'exprime comme je l'ai dit au commencement de même que le verbe possessif j'ai par les lettres hak, qu'on met audevant de la chose, appartenant à la place des deux premieres qui composent le mot simple. Ex. gahonha, un canot; hakkonha, mon canot; gachionra, un fusil; hakchionra; mon fusil.
Maché, deh8atehkahon; je mache, degatchkata, dechatchkata, dehatchkata.
Machoire, la, hoyoguensa.
Madame, hotonhissen. Madamoiselle,——.
Madrier, och8engaa.
Magazin, tcha ontenninonta.
Mai, un, kaninharôta.
Mai, le mois de, voyez supp. mois, (ganerattogona.)
Maigre, je suis, hagati8en, chati8en, hôti8en.
Main, ma, kechotta, chechotta, hachotta; je serre avec la main, guiena8akonk.
Maison, ma, haknonchiayen, sanonchiayen, hônonchiayen.
Maitre, je suis maitre de quelque chose, g8enniô, ch8enniô, hah8enniô, vel hi hagah8en, is sa8ea, aonrha hoh8en; je me fais le maitre, je m'approprie, gadad8enniochta, chatad8en, hatad8en.
Mal, j'ai, hagnonhaktanik, sanonhaktanik, hononhaktanik.
Malade, je suis, haguenhraras, sanhraras, honhraras.
Maladie, tout maladie generalle, ganonchi8tarines.
Mal aisé, onhit.
Maladroit, je suis, haguenhis, sanhis, onhis.
Malfait, (quelque chose), konhihi; (quelqu'un), hayata hetken.
Male, unne, kahonchera.
Mâle, hatgîna.
Malgré moi, dehonharahiadakk8a;
malgré toi, diesarayadakk8a;
malgré lui, thon harayadakk8a.
Malheureux, je suis, gaterass8a hetken; tu, chaterass8a; haterass8a.
Malhabile, je suis, hagueyennahetken, cheyenahetken; il, hayena.
Malicieux, je suis, hagrih8ahetkeri; tu, chrih8a; il, harih8a.
Maltraiter,
je maltraite (de parolle), kedach8ahens, chedach8ahens,
chagoda etc;
je maltraite (de coups), kekarioch, chedarioch,
chagodarioch.
Mamelles, gononrachiagué.
Manche, un, héh8ennohahokk8a.
Manche, unne skanintchagaratti.
Mander, je mande quelqu'un, hekenonkhi, chenonkhi, chagononkhi.
Mangé, hôgui, vel hôgarien; je mange, higuekch, hichekch, hihekch, vel gatekonia, chatekonia, hatekonia; bon à manger, hôgah8i; je donne a manger, kedgientanik, chedgientanik, chagodgien etc; je fais à manger, gatkastonk, chatkastonk, hatkastonk.
Manier, je manie, je touche, 8aguiêna, 8achiêna, 8ahayêna.
Manquer, je manque de, haguiéh8as, sayéh8as, hôyèh8as; je manque mon coup, sagatt8atta, sachatt8atta, sahatt8atta; ny manque pas, hak8i sanigonrhenha.
Marais, un, 8chaguendayen, vel kahentayen.
Marchand, hatendinonk.
Marchandises, hontenninonta, vel hatak8ennia.
Marcher,
je marche, higué, hiches, hires;
je marchois, higuesk8a;
j'ai marché, 8aguetti;
je marcherai, hengué;
subjonctif, je marcherois, ahigué;
j'aurois marché, ahonguettihna;
j'aurai marché, ahonguettik;
il marche de bonne grace, hayaniô;
je marche vite, gnianore;
tu, chianore;
il, hayanore;
je marche doucement, skenonhigué, chkenonhigué, chkenonhires.
Marche, une longue, âhahis.
Marche, degré, heratinchta.
Marché, à bon, 8atiesen.
Marecage, nikentaha.
Mareschal, garondanenk8ik... dehattakonniennik.
Mari, un, kanakk8a.
Marié, honiagni; mariée,——.
Marie, je me, haguenniakch, saniakch, honiakch; je me demarie, sagadekachionch, hagueniaguihna.
Marmite, deganontonta.
Marqué, kayanati; je marque, guianata, chianata, hayanata.
Marraine, ma, hakchennah8i.
Marri, je suis, skatatreh8atta, tchatatreh8atta, shatatreh8atta.
Mars, mois de, v. supp. mois, (tichkona.)
Marte ou martre, tchêrannoha.
Marteau, heh8ahechta.
Masque, ontkonchorechta.
Masque, je me, gatkonchorech, chatkonchoreck, hatkonchôrech,
Massacré, onhanon8ariakon; je massacre, kenonh8ariakonk, chenonh8ariakonk, chagonon8ariakonk.
Masse ou massue, kadgikk8a.
Masson, hanonchonniaha, vel hastenronniaha.
Mast, un mast de canot, harontodakk8a.
Matelas, un, honnisorakk8a.
Mâte, je mâte en canot, grondota, chrondota, harondota.
Matelot, 8sechtogon 8ng8é.
Matin, le, ourhenhigué.
Matinée, la, h8rhenhigué ha.
Matinal, hayé h8ata.
Matou, tagos.
Matrice,——.
Mauvais à mange, 8ahetken hahiek; mauvais, parlant d'un homme, hahetken; mauvais, parlant de quelq. chose, hetken.
Mechant, v. mauvais.
Meconnoissant, v. ingrat; je meconnois quelqu'un, hiate skeyentes, hiate tcheyentes, hiate tchagoyentes; je me meconnois, hiate skatadientes.
Mecontent, hiaté hônigonriôsek.
Mecontente, je, skenigonrat8atta.
Medecin, hatedgiens. Voy. le supplement.
(Medecinne, hononk8atchera.)
Medecine, je, kenonk8atcheranont8ach, chenonk8atchera, chagononk8at etc.
Medis, je, keh8ennôtas, cheh8ennôtas, chagoh8ennôtas.
Medisant, chagoh8ennotachkon.
Mefie, je me, hagatenhaha, chatenhaha, hatenhaha.
Mefiant, je suis, hagarharé, sarharé, harharé.
Megarde, je l'ai fait par megard, hiase h8aguetti.
Meilleur, na ne oga8i, vel na ne 8yanere.
Mêlé, teyodiechti; je mele, deguiechta, dechiechta, dehahiechta.
Mêle, ils sont pêle mêle, degondiechti.
Melon d'eau, onionchiagaté; melon françois, kanionchiagras.
Membre viril, honera.
Même, sagata. (V. mesme.)
Memoire, j'ai bonne memoire, haknigonro8anen, sanigon etc, honigon.
Memorable, hiate ayagonigonrhenha.
Menace, je, kenhariong8ach, chenhariong8ach, chagonharion.
Mesnage, je, je suis mesnager, kchenonniaha, schenonniaha, hachennon etc.
Mandiant, konegachkon, vel hanekha.
Mandie, je, keneganik, cheneganik, haneganik.
Mene, je, kuéderonné, vel keyatenhah8i, cheyaten etc; il, chagoyaten; je le mene voir etc,——.
Menterie, onnoyenda.
Ments, je, guennoyenta, chennoyenta, hennoyenta.
Menteur, hodanoyen.
Menton, ohiôha.
Menu, nih8asseratiêha.
Mepriser,
je méprise quelqu'un, keguenranik, cheguenranik, chagoguenranik;
je suis meprisé, hiate onkkrakk8i, hiate hesarakk8i, hiate
honherakk8i.
Mer, la, ganiatar8anen.
Merci, grand, niah8an.
Mere, ma, hagnourha, san8rha, hon8rha. Quand on l'apelle on dit: haha, ma mere; du coté maternel, kanohencheragué hag8ati; les enfans des deux soeurs appellent leur tante leur mère, ils sont aussi leurs fils à la manière des Iroquois.
(Merisier, le, hennichkaha.)
Merite, homme de, onharonnienchta.
Meriter, il merite cela (en bonne part) netotdgik tchani onhayato dinchta; il n'a que ce qu'il merite (en mauvaise part) hodayanerinha netodgik chan8a, hoyatah8cnha.
Merle, grive, tchichkaga.
Mesme,
c'est de mesme, netôdzik:
je suis du même avis que toi, sade honguinigonrotin;
en même temps, tokédgik;
c'est de même que si etc, sadehiot;
non pas même celui la etc, hia na ganka tchato.
Messager, horih8enhah8itta.
Messe, la, hohachin hatgiens tadgi, vel outerennayenha; j'entends la messe, hagaterinnayen hohachin.
Mesure, onteniendenchta; à mesure que, n'hag8a.
Mesure, je, gatenientenha, chatenientenha, hatenienten.
Metamorphosé, hoya hotatiatondat8i, vel deyotiatadênion.
Metal, cuivre, henatgionniata.
Mettre, je mets la, to 8aguien, to 8achien, to 8ahayen; je mets apart, heren hêguienha, hechienha, hehayenha.
Meunier, hatetcheronniaha.
Meur, 8tchichiahi; fruit meur, ohiari.
Meure, 8sahies.
Meurier, sahies garonda
Meurir, les fruits meurissent, ohiari hatié.
Meurtri, ohrahennata hen; je meurtris quelqu'un, kerahennatach, cherahen etc, chagoraheu.
Mi, à demi, achênon.
Midi, garonhiahen, vel endiek.
Miel, orana8enda.
Mie de pain, orakk8a gonh8.
Mien, i hagah8en; le tien, is sa8en; sien, ahonrha hoh8en.
Mieux, le comparatif mieux ne s'exprime qu'en montrant les choses comparées et disant de l'unne: celle la est bien, (nayé ting8ach) vel nêtôdgik, lorsqu'il y a, il vaut mieux.
Mil, nombre, 8assen tch8enniah8é.
Milieu, le, achénonk; au milieu de nous, ded8ayatoguen; au milieu de la ville, kanathin.
Mince, kagarinha.
Mine, je fais la, hagatkengrenti, satkengrenti, hotken etc; j'ai bonne mine, haguiataganonni, sayata etc, hoyata etc.
Minuit, assontin.
Miracle.
Miroir, hatkonchotchera.
Misérable, je suis,——.
Mis, to gayen.
Mitaines mes, hoguenniotchera, senniot etc, honniot etc.
Mobile, ahondakta, vel hatoriaheronk.
Mode, v. façon.
Modere, je me, skenonha, gatatonniaha.
Moderne,——.
Moeurs, nos, tcha ni ag8ayeunodin.
Moi, î, vel hî, on appuie beaucoup sur l'î.
Moindre, hocht8i.
Moineau, garioha.
Moins, hodgidacht8i; tout au moins, honsk8aha; le moins que tu pourias, enchatkenrata hahiguen; tu en as le moins, on tourne, il en a le beaucoup, hissôa hôyen; j'en donne moins, guecht8ata, checht8ata, hacht8sata.
Mois, s8ennidata. Nom des mois,
janvier, dziotaragona;
fevrier, tichha;
mars, tichkôna;
avril, ganerattoha;
mai, ganerattogona;
juin, ichakka;
juillet, hiarigôna;
aoust, chereské ha;
septembre, chereské gona;
octobre, kenten ha;
novembre, kentengôna;
decembre, dziotoré ha;
un mois, dgionnidata.
Moisi, 8chkenharé.
Moisson, temps de la,——.
Moite, honanah8en.
Moitié, la, sate8achenonk; par moitié, achenonk.
Mol, nyohrodinha; cela s'amolit, ohrodins.
Mon, s'exprime en mettant devant le substantif ces trois lettres: hag. Ex. assaa, couteau; hagassâa, mon couteau.
Monceau, kaguéhron.
Monde, le, 8entgiag8egui; beaucoup de monde, kendiok8ânin.
Monstre, kahetken gôna.
Mont, hônondahra.
Montée, honetota atti.
Monter une côte, je monte, knetotahach, chnetotahach, hanetotahach; je monte dans une chambre, gratinha, chratinha, haratinha.
Montrer, je montre au doigt, keyatchiatanik, cheyatchia etc, chagôyat etc; je montre quelque chose à quelqu'un, kenatonnik, chenatonnik, chagonatonnik; je me montre (caché que j'etois), gadodachionch, chadodachionch, hadoda etc.
Montre, unne, karakk8ichiakch, vel karakk8a gahenhionk.
se Moquer de quelqu'un,
je me moque, keyatentoriata;
tu, cheyatentoriata,
chagoyatentoriata;
c'est en se moquant que etc, ôchoretakk8a;
on se moque de moi, hongatentoriata.
Moqueur, je suis, akchoretakk8a, sachoretakk8a, hochoretakk8a;
Morceau, degayagui; morceau de viande, otchokk8a.
Mordre,
je morde, kerich, cherich, chagorich;
je te mord, gonrich;
tu me mord, chkrich;
je le mord, herich;
il me mord, hagrich;
tu le mord, hécherich;
il te mord, hiarich;
il le mord, hôrich;
je mordois, krichk8a;
j'ai mordu, krigui;
j'avois mordu, kriguina;
je morderai, engrik;
je morderois, enhegrik;
j'aurois mordu, aongriguihna;
j'aurai mordu, ag8a engrik;
mordu, karigui.
Maure,——.
Morfondu, je suis, hagatorach, chatorach, hatorach.
Moribond, je suis, de8akk8atonch, desakk8atonch, dehok8atonch, vel gadatchensek, chadatchensek, hodatchensek.
Mort, la, ne se dit point; ohrenich; je condamne à la mort, keyad8entetha, cheyad8en, chagoya; je pleure la mort, kenas, chenas, chagonas; je cherche la mort,——.
Mort, kahonhêyen, vel hochkenna.
Mortellement, enhiahi hèyata.
Mortier à massonner,——; mortier, kanigakta.
Mortifié, chagrin, dehoriendaninseronk; je mortifie quelqu'un, dekeriendanintanik, dcherien, cechagorien etc; viande mortifiée ne se dit point; se mortifie, dehatatenhonkariatta, vel gatateronhiaguenta.
Morue, hetginonkera.
Morveux, je suis, haguetginonk8arota, satginonk8a etc, hotginon etc.
Mot, dgie h8ennata, vel skari8ata;
je ne dis mot, hiachtente guiheron, hiachtente chicheron, hiachtente
henheron;
ne dis mot, ak8i chtente chicheron;
je prend au mot, ne se dit point;
mot à mot, skata chongué.
Motte de terre, ohetta g8aronton.
Moucher,
je mouche une chandelle, kchichtohag8ach;
je mouche quelqu'un, ketchinonkerague8ach;
tu, chetchi; il, chagotchinon etc;
je me mouche, gadatchinonkeragué8ach;
tu, chadat etc;
il, hadat etc.
Mouchoir, hontehinonkerague8atta.
Moud, je, ketetha, chetetha, hatetha.
Mouelle, hostaronh8a.
Mouillé, ôhranonh8en;
je mouille quelque chose, gnana8enta, chnana8enta, hanana8 etc;
je mouille quelqu'un, keyadosserach, cheyadosserach,
chagoyadosserach.
Moulé, ganana8enti.
Moule, un, ne se dit point.
Moulin, ganigakta.
Mourant, (voyés moribond,) enheyonseré.
Mourir, je meurs, quiheya, chiheya, hiheya.
Mousquet, voir fusil.
Mousse qui est aux arbres,——.
Moutarde,——.
Mouton, tiotinagaronton ha.
Mouvant, hatoriaheronk; je mouve, gatoriahronk, chatoriahronk, hatoriahronk.
Mouvement, ontoriahronk.
Moy, î.
Moyen, je n'ai pas le moyen, hiate 8aguien.
Müe, il, (pour une bete) 8atkonh8enta; (pour un oiseau) 8adenag8entha.
Mugis, je, gatâa, chatâa, hatâa.
Mur, muraille; je fais un mur, guechtinronniaha, chechtin etc, hachtinronniaha.
Museau, kanionehagué.
Mutilé, pour un bras, dehodenintchiagui.
Mutin, je suis, hagaderihori, chaderihori, hôderihôri, vel hiate horatchkon, il ne veut pas ceder.
Mutine, je me, gadadenak8atanik, chadadenak8atanik, hadadenak8a etc.
N.
Nager, je nage, je me baigne, gateniondes, chateniondes, hateniondes; je nage en canot, kka8et, chka8et, haga8et.
Nage, je suis en, gatarihens, chatarihens, hatariens, vel de8aktonk8ahas.
Nageoire d'un poisson, ona8ena.
Nain, un, nyhanenhiag8aha, vel haht8i.
Natif, je suis, gnaguera, chnaguera, hanaguera.
Nation, ma, ag8anaguera, vel saguion8entgiata; de quelle nation es tu, hotno8a chiadotin.
Natte, kentchka ha.
Nature, cela lui est naturel, sahôhierat.
Naufrage, j'ai fait, hakonhiohi, sahonhiohi, ohonhiohi.
Navigable, hehoyondietta.
Naviger, je navige, konhiondies, chonhiondies, ahonhiondies.
Navire, gahonhiô8anen.
Nay ou né, gonaguerati.
Ne devant l'imperatif francois s'exprime par ak8i. Ex. Ne fait pas cela, ak8 tônô8a chiêra. Ne dans l'interrogation s'exprime par ken. N'est ce pas toi? hia ken is.
Necessaire, tiotkont hechta.
Nefle, il n'y en a point dans ce continent.
Nege, ôgra; il nege, okrondies; combien y a t-il de nege? kanin ny okrayen vel kanin ny onniêyen.
Negliger,
je neglige, hiate gasterista;
tu, hiate chasterista;
il, hiate hasterista.
Negoce, ce terme n'est point en usage chez eux.
Negre, kahontzi.
Nerfe, dzinonhiata.
Nerveux, hotzinonhiata gaté.
Néz, onionchia.
Net, ou il ne paroist rien, hiachtenté, hotiêrin; net, lavé, korague8en.
Netoye, je, krague8ach; tu, chrague8ach; il, harague etc.
Neud, otgikk8aronda.
Neveu, mon, gon yen 8aden, cheyen8aden, chagoyen8aden.
Neuf, assez; tout neuf, assédgik.
Neuf, nombre, 8aderon.
Ni, hia.
Niais, hôdé; je suis, haguidé; tu es niais, saindé.
Nid, hotinnachin, vel honakk8ahra.
Niece, voyez neveu.
Nie,
je, gatonhiha, chatonhiha, hatonhiha;
je niois, gatonhihakk8a;
j'ai nié, 8agatonhihi;
j'avois nié, gatonhihihna;
je nirai, engatonhiha;
je nirois, hagatonhia;
j'aurois nié, aongatonhihihna;
j'aurai nié, nengatonhiha.
Nippes, tiatah8it cherachon; nippes à mettre dans des souliers sauvages, hatatitchera.
Noble, je suis, kchenno8anen; tu es, schenno8anen; il est, hachenno8anen.
Noces, ce terme n'est point usité.
Noël, feste, sahennaguerat Jes8s.
Noir, oss8endogon, vel hontzi.
Noircis, je, gass8endosserach, chass8endosserach, hass8endosserach.
Noisette, ôcha8issera.
Noix, ôchôg8a.
Nom, mon, hakchinna, sachinna, hochinna; je nomme le nom de quelqu'un, keyasonk, cheyasonk, chagoyasonk; comment cela se nomme t-il? hot kayadzi.
Nombre, je, gassetach, chassetach, hassetach.
Nombril, mon, haguitchetota, saintchetota, hotchetôta.
Non, hia, vel hiakten.
Nonante, 8aderon ni8assin.
Nord, hôtôrégué hag8a.
Nos, chong8a.
Notre, chongui, (onguionrha ong8a 8en.)
Noué, kanonok8arota; je noud, gnonok8arota, chnonsk8arota, hononsk8arota.
Nourri, ônadgientanik; je nourris, kedgientanik, chedgientanik, chagodgientanik.
Nourisse, hanong8erhata, (elle donne son lait.)
Nourisson, onhanong8erhata, (on lui donne du lait.)
Nous, onguionrh8a; vous, s8aonrh8a; eux, ononrh8a; duel, ognonrhaa, snonhaa, ononhaa; nous sommes deux, dehaguiatagué; vous etes deux, dedgiatagué; ils sont deux, dehiatagué. (V. pronom.)
Nouveau, orih8assé; fruit nouveau, achia ohhiari.
Nouvellement, âchiadgik.
(Novembre, kentengona.)
Noyeau, oninchta.
Noyé, gochkohi; je me noye, gueskonha, chechkonha, hachkonha; je fais noyer, keskonha, chechkonha, chagochkonha.
Noyer dur, oninnogaha; noyer tendre, hoguie8atta; noyer à longues noix, dgiôchog8ess; (aux noix rondes de France, oguieh8ada.)
Nu ou nud, k8asseron;
je suis nud teste, hiate haknonrori, sanonrori, hononrori;
je vas nuds pieds, hagachkonchon higué, hiché;
il, hirers.
Nuage, hotchiguera ronnion.
Nuée, hotchiguera.
Nuire, je nuis à quelqu'un, dekayete8en, nah8eriasek decheya, dechago etc.
Nuit, sonrek; il fait nuit, hôgarah8i; minuit, assontin; la nuit vient, dehiogarah8i hatié.
Nul, hia chongara.
Nulle part, hia ganka.
O.
Obeis, j', ke8ennarakk8a, che8ennarakk8a, chogo8enna, ou bien gatondatch, chatondatch, hatondatch.
Obligé, je te suis obligé, nia8an chkiterhekk8a, c'est à dire, je te remercie tu m'a secouru; tu m'obligera, hachkita nitenra; je suis obliger de faire etc, obliger, contraindre, etc.
Obscurci, de8atta sondiak.
Obscur, lieu obscur, deyodassondarigui.
Observe, j', deguiato8etta, vel de8akuenrayen.
Obstiner, je m'obstine à ne etc, gaderayadakk8a, chaderaya, haderaya etc.
Occident, tcha dehatchot8ach hag8a.
Occupé, embarrassé; je suis occupé, haguiodé, sayodé, hôyôdé.
Occuper un lieu, j'occupe, gnaguere, chnaguere, honagueré.
Océan, ganiatara 8anangona.
Occasion, quand l'occasion st presentera je lui ferai le meme plaisir, 8enton guig8a tonin sheyera tcha ni haguierin, c'est à dire, il pourra être un tems, quand je ne sais pas.
Octobre, kentenha.
Odeur, bonne, oga8i tcha 8agras, vel gasinniô; mauvaise odeur, gasinna hetken.
Oeil, mon, kegara, chegara, hôgara; oeil, hegâra; bel oeil, 8gariô.
Oeillade, degatkarikkont.
Oeuf, onhonchia.
Offenser, j'offense quelqu'un, kenigonrahetkenta, chenigonra etc, chagoni etc.
Offre, j', kehiah8e, cheyah8é, chagoyah8é. Offrir et donner parmi des Iroquois c'est la meme chose parceque celui à qui l'on offre seroit incivil s'il refusoit, et il prend toujours.
Ognon, ononch8anen.
Oindre, voyés graisser.
Oiseau, gariôha.
Ombrage, outinhanochti.
Ombre, outinhano.
On, particule. On l'aime, il faut dire, ils l'aiment, onhanon8es.
Ongle, mon, haguetta, sahetta, ôhetta.
Onze, 8ssin skata kahré.
Oncle, mon, gnossens; ton, hianossens; son, honossens.
Opinion, c'est mon opinion, nane 8aknigonrotin; c'est ton etc, nane sanigonrotin; c'est son, nane honigonrotin.
Opiniatre, voyez mutin.
Opposer au sentiment de quelqu'un, j'oppose etc., hiate gri8anon8es, hiate chri8anon8es, hiate hori8anon8es.
Opte, j', grag8ach, chrag8ach, harag8ch.
Opulent, je suis, 8âkkâté, sagàte, hôgàte.
Or, 8ichtanoron tzitk8arogon.
Orage, dagah8ennotatié (tonnerre) 8stara (et pluie) degondiesti (meslée.)
Orange, fruit.
Ordinaire, c'est mon ordinaire, songuierat, sesayerat, sahôyerat.
Ordre, je donne, gatenhas, chatenhas, hatenhas; je mets d'ordre, gadeyennonniaha, chadeyennon, hadeyennon etc.
Ordure, ha8ennokkera chonha.
Oreille, ohonta.
Oreiller, ontkonserakk8a.
Orgueilleux, gnayé, chnayé, hanayé.
Orient, tkarakk8inkens, hag8a.
Orme, kahongaha; (orme blanc, hochkera.)
Orteil, onhiag8ira.
Ortie, hôhèchera.
Os, hechtienda.
Ose, j', hiate gatigueronha; tu, chatigueronha, hiate hatigueronha.
Oseille, oneratta deyoyodgich.
Osier, osetta.
Ours, ôqu8ari; ourson, ôtatchera.
Otage, karih8a nonna; j'ote, dekték8ach, dechak8ch, dehak8ach.
Ou, kanin; le village ou j'ai esté, hadekagakton; (ou vas tu, kanin 8aché; d'ou viens tu, kanin dachetta; par ou, kanin hag8a.)
Ouale, hons deyot8enonni.
Oubliois, j', knigonrhensk8a; j'ai oublié, haknigonrhenhi; j'oublie, knigonrhens, chnigonrhens, hanigonrhens; j'avois oublié, knigonrhenhihna; j'oublirai, enknigonrhensa; je t'ai oublié, gonnigonrhenhi etc.
Oui, nètô, nayé, ni8, tignech, hê-én.
Oüis, j', gatondé, chatondé, hotondé.
Outarde, kahonk.
Outil, ontierata.
Outre, je perce d'outre en outre, degongotta, dechongotta, dehongotta.
Ouvert, 8tenhotong8en, vel ganhotong8en; je perle à coeur ouvert, haknigonrag8egui (de tout mon coeur) haguètaha (je parle.)
Ouvrage, gonniaha; il y a bien de l'ouvrage, hissoa hayagoyodenha.
Ouvre, j', guenhotong8ach, chenhotong8ach, hanhotong8ach.
Oye, konkha, vel d8ad8enniakch.
P.
Pacifique, onigonriô.
Paie, je, voyé's je paye.
Paille, hochtondera; une paille, dgiochtonderata.
Pain, orakk8a.
Paire, une, tegni.
Pays, mon, hagonh8entgiagué, chou8entgiagué, ahont8enigiagué; de quel pays es tu! chon rhonon? vel kanin rhonon?
Paitre, il paist, ha8ennokerach.
Paix, chkenon;
on est en paix, hiaté hagoderi ô;
ils out fait la paix, schkenon shonadon;
ils rompent la paix, dgionderiocheré;
paix la! taisez-vous! dgiatierink.
Pale, je suis, de8aguechkennadiagui, desachkennadiagui, dehochkennadiagui.
Palis, je, dkechkennadiak, tchechken etc, thakkenna etc.
Pamé, honigonratton.
Panchant, le, kakarinhré.
Panche, je me, gatchaktonch, chatchaktonch, hatchak etc, vel gadiatkarinratch, chadiatkarin etc, hadiat etc; il panche de ce coté la, nen hag8a kagarinré.
Pannier, kahassera.
Panse, la, 8neguerinda.
Pante, 8agarenhré, vel ontonharonnentakk8a.
Papier, kayatonchera.
Papillon, anah8en.
Pasques, tcha nens hatonhek.
Paquet, kahrêna;
je fais un paquet, khrenonniaha, chrenon etc;
je delie un paquet, krenagatchonch, chrenagat etc;
je charge un paquet, gatrenaraha, chat, hatrena etc,
Par, par la, nenhag8a; (par icy, to hag8a) par ou, kanin hag8a; par tout, g8atigag8egui; parceque, garihonnia: (par la ville, ganataguéchon.)
Paradis, garonhiagué.
Parasite, hakk8anen.
Parcours, je, guêsonk, chêsonk, rhêsonk.
Pardonne, je, ketinrhek, chetinrhek, chagotinrhek.
Paré, hodiadacheronni; je me pare, gadiadacheronniaha, chadiadacheron etc, hadiadacheron etc.
Parer, je pare un coup etc, gadennahag8ata.
Parent, mon, kenonk8a, chenonk8a, chagononk8a.
ParesseuX, je suis, haknoronsek, sanoronsek, honoronsek.
Parfais, je, gadeyennichiak, chadeyennichiakch, hadeyennichiak.
Parfait, 8adeyennichiay; homme parfait, hiachtente hayerin.
Parie, je, deguienha, dechienha, dehayenha.
Parle,
je, haguetaa, sataa, hotaa;
je parle mal de, ke8ennotahas, che8ennotaas;
il, chago8ennotahas;
de qui parle tu? chon cheyatanota.
Parleur, grand, horih8enhi.
Parmieux, je suis, nadeyag8adiechti.
Paroitre, cela paroist, hoguent; je parois plus grand, on tourne, je me croyois plus grand; tu parois; il paroist.
Parolle, ma, he8enna, che8enna, ha8enna
Parain, mon, hakchinnah8i, sachinnah8i, hochinna.
Part, par quelque part, kenka chonha; de toutes parts, g8ati gags8gui; je mets à part, heren 8agatienhas, herenchatienhas, herenhatienhas; je prends ma part, gataterag8ennik, chata etc, hata; je fais plusieurs parts, guiakonk, chiakonk, hayakonk.
Partage, sadeguienha, sadechienha, sadehayenha; cela est partagé, sadegayenton.
Partie, unne, unne partie de jeu, skayendata, vel skanedgiata.
Parures, ondiada cheronniata.
Pas, dgiehahata; à chaque pas, nadchathahekk8ag8a.
Passage, ontongotlakk8a.
Passant, hatongota; passé, hotongotti; le temps passé, onissi; je passe, gatongotta, chatongotta, hatongotta; le temps passe vite, hiate honontonch, hontocherongotta.
Passeport, ontongottakk8a gayatonchera.
Passoire, onakta.
Pâte, de la, 8esera, vel gatetchera na8enti.
Parti, un parti de guerre, kaninhra; il vient un parti, kaninhrondié; je vas en parti, gareg8ach, chareg8ach, hareg8ach.
Partir, je pars, gaktendia, chattendia, hattendia.
Pate, pied, ôchida; pate de chevreuil, hotginarenda. C'est le meme mot pour tous les animaux qui ont de la corne aux pieds.
Patient, chkénon, henonna, tcha non daya8ensere.
Patience, je prends, g8atig8enonk tonnionk, chenonk tonn etc, hônonktonnionk; je pers patience, guennigonrokta, chennigon etc, hennigonrokta.
Patin, ontodginekakk8a; je vas sur les patins, degatodginetta, dechatodginetta, dehatot etc.
Patir, je patis, hakronhiaguens, saronhiaguens, hôronyaguens.
Patrie, ma, hagonh8entgiagué, chonh8entziague, hahon8entziagué.
Pavé, le, gachtinratintaha.
Pavillon, ontiencherodakk8a gayanerinchera, vel onteniendenchtakk8a kagarinha.
Paupiere, ma, kkarattagué, chkarettagué, hakkaretagué.
Pauvre, je suis, degatonhonkariakch, dechatonhonka etc, dehatonhonka.
Payer, je paye quelqu'un, kekariakch, chekariakch, chagokariakch; je paye simpl, kkariakch, chkariakch, hakariakch.
Peau verte, hoserochia; peau qui a été tendue, kaneh8a; peau passée, katkonhata.
Péché, gorih8a neragui.
Pèche, je, grih8aneragnach, chrih8anerag8ach, harih8a etc.
Peigne, kanakta.
Peigne, je me, degadodarichchionch, dechadodarichchionch, dehadodarichchionch; je peigne quelqu'un, dekeyodorichchionch, decheyoda etc, dechagoyoda etc.
Peine, chagrin, j'ai de la peine, haknigonrahetkens, sanigonrahetkens, honigonrahetkens; j'ai de la peine au travail, hakronhiaguens, saronhiaguens, horonhiaguens; à peine, to serinké.
Peins, je, voyés j'écris, vel guianatonk, chianatonk, hayanatonk.
Pêle mêle, degoudiechti.
Pele, deyenakk8ata.
Pelé, kagonhenti; je pele, kagonhenta, chkonhenta, hagonhenta.
Pelure d'un fruit, hôrah8ichta.
Pelotte à jouer, hodgikk8a.
Pendant que, tô kué.
Pendre,
je pends quelque chose, gnionta, chnionta, hanionta;
je pends un homme, kehonderinch, chehonderinch, chagohonderinch;
pendu acroché, kaniondâ.
Penetre, je, degongotta, dechongotta, dehongotta.
Pense, je, je songe, guenonktonnionk, chenonkton etc, hononkton etc.
Pense, je, une playe, keronsek, cheronsek, chagoronsek vel keyensaronk.
Pensée,
ma, tcha ni8aknigonrotin;
ta pensée, tcha nisanigonrotin;
sa pensée, tcha nihonigonrotin.
Pensé,
j'ai, j'ai presque, onenguenhra;
j'ai pensé mourir, onenguenhra
(peu s'en est falu) guiheyonna
(j'etois mort.)
Pensif, hênonktounionk.
Pepin, oninchta.
Percant, ôhiôtié.
Percé, 8karinta; je perce, kkarinta, chkarinta, hakarinta, vel degahechta, dechahechta, dehahechta.
Perche, une, ontahennotakk8a.
Percher, je perche en canot, gatahennota, chatahennota, hatahennota; je suis perché, deh8agatk8ahra, dechatk8ahra, dehatk8ahra.
Perdu,
quelque chose perdu, hotton;
nous sommes perdus end8enhaya ong8ayadatton (écartes);
je pers quelque chose, ongattons, hésatons, ohotons;
je perd au jeu, dehiouguezchach, dehiesatchach, dehonhat etc;
je suis perdu, écarté, gadiadaton, chadiadaton, hodiada etc.
Perdreau, hononniagareri 8cht8achia.
Perdrix, hononniagareri, vel ôk8essen.
Père, mon, kniho, hianiha, hôni; mon grand pere, kehiôtaa, sachiotaa, hochiôtaa; mes peres, hagatouni; vos, s8atonni; leurs, honatonni; mon beau pere, hagnenhons.
Péril, il y a du peril, hotteron, vel deyodenonhianitt.
Peris, je, guihêya, chiheya, ahihêya.
Permets,
je, kkayenha, chkayenha, hakkayenha;
cela n'est pas permis, hiah8enton tôté heyerha;
il est permis, sôyerati.
Perroquet, degaktiakch.
Perruque, hononrorekta hah8erochia.
Persecuté, onhaterong8ani; je persecute, keyaterong8anik, cheyaterong8anik, chagoyaterong8anik.
Persil, 8kteyahen.
Personne, hiachongara; personne, pour quelqu'un, ong8é.
Persevère, je persévère à l'aimer, on tourne, c'est toujours de meme que je l'aime.
Persuade, je, kenigonrakarhat8ach, chenigonra, henigonra.
Pervertis, je, kenigonrodag8ach, chenigonro, henigonrodag.
Pesant, 8kchté.
Pesche, fruit, ogonhoré ôhia.
Pesche à poisson, hedgiag8atta.
Pesche, je, guetdgiag8ach, chedgiag8ach, hedgiag etc; je pesche à la ligne, gatchiroch, chatchiroch, hatchiroch.
Pese, je, gatenientenha, chatenientenha, hatenientenha.
Pesle mesle, dehondiechti (si ce sont des hommes) vel degondiechti, (si ce sont des femmes)
Peste, la, ganonchiotarines gôna.
Peste, je, haguenienda hetkens, sanienda hetkens, hanienda hetkens.
Pet, gounidenion; je pete, guenidenionch, chenidenionch, hanidenionch.
Petillant, 8atta tong 8ach.
Petit, ni8a; petit homme, nihanenhiag8aha; le plus petit, héhocht8i.
Peu, h8cht8iha; un peu, nionha; trap peu, hodgidacht8i.
Peuple, le, gatonh8entgionniaha, chaton8entgion etc, haton8entgion.
Peur, j'ai, haguidatterons, saindatterons, hodatterons; je fais peur, j'épouvante, kadatterong8anik, chedatterong8anik, chagodat etc.
Peureux, je suis, haguidogueré, saindogueré, hodogueré.
Peut etre, togat, vel chtenguig8a.
Phantome, hechkenna.
Phiole, katchêta.
Phisionomiste, hadekekarahiendat.
Piaille, je,——.
Pie, oiseau,——.
Piece,
morceau, deguenhniakonk;
je mets en piece, degritta, dechritta, deharitta,
vel deguiakonk, dechiakonk, dehoyakonk;
je taille en piece l'ennemi, kenenianioh, chenenianich,
chagonenianich;
jouer piece, dekeyeronnionk, decheyeronnionk, dechagoyeronnionk.
Pied, ochida;
mon pied, hagachida, sachida, hôchida;
j'ai mal au pied, agachidanonakch, sachidanonakch,
hochidanonakch;
pied à pied, gradatim, chkenonha;
de pied ferme, dehiong8achidanirik;
mettre sur pied une armée, kenenhronniaha, chenenhron,
chagonenhronniaha.
Piege, heyentonk8a; donner dans une piege, gatadena8a, chatadena8a, hatadena8a.
Pierre
à fusil, ônenhia, vel hochtinra;
pierre, rocher; je jette des pierres à quelqu'un, kenenhioyag8ach, chenenhio, chogonen etc;
pierre précieuse, ganenhianoron;
pierre à éguiser, onenhia ehiotionk8a.
Pigeon, tchiourakkoya.
Pile à piler, ganigakta; je pile, guetetha, chetetha, hatetha.
Pilon, hétetakk8a.
Pin, arbre, honetta; pin rouge, honectoya; (pin blanc, ôhnêtta.)
Pincer, dekenanonk8anik, dechenanonk8a etc, dechagona etc.
Pinces, des, à feu ou à fumer, dehiêdgichtohâ hâta.
Pioche, tchioktonchera.
Pioche, je, gatchioktonch, chatchioktonch.
Pipe, hatchog8atta.
Piquant, qui pique, ohionhadet.
Pique, epée emmanchée, gacheg8arohaha.
Piquer, je me pique de savoir ou de faire, hagnenonktonk tchi h8en, chenonktonk, henonktonk etc.
Piquet, kanagarotion, vel kahennotionk; je plante un piquet; kahennotaha, chahennotaha, hahennotaha; j'arache un piquet, kahennotag8ach, chahennotag etc, ahennotag8ach.
Piqueure de mouche.
Pique, il me, kotcherenda garien; je pique avec une epingle, dekeyahechto, decheyahechta, dechagoyahechta.
Pire, nat ché g8a ahetken.
Pis de mal en pis, degatkensereg8a; au pis aller, nhêyah8enhag8a.
Pissat, onhenha.
Pisse, je, guenichtiaguech, chenichtiaguech, hennichtiaguech.
Pistolet, nigachionrag8aha.
Pitie de, j'ai, ketinrhek, chetinrhek, chagotinrhek.
Pitoyable, je suis, hagatanitenrachkon.
Pituileux, je suis, de8aguenioncha hechta, desanioncha hechta, dehannioncha hechta.
Pivert, oiseau, g8itôg8itô.
Place,
ma, hagnakta, sanakta, honakta;
je fais place, kenaktotas, chenaktotas, chagonaktotas;
je me fais unne place, gadatnaktotanik, chadat, hodanaktotanit.
Plain, plat, sade8entgiate.
Plains, je me, akchodionch, sachodiouch, hôchodionch; je me plains de quel etc, kerihostanito, cherihostanik, chagorihostanik.
Plaine, dehoh8ennonda.
Plaine, arbre, hotkonchó; cotonnier, arbre, gueunens. (V. arbre.)
Plais, je, ongnon, 8es, hesanon, 8ses, ouhanon, 8es.
Plaisant, il est plaisant, agreable, ahon, 8esk8at.
Plaisante, je, keyatontoriata, cheyatontoriata, chagoyatontoriata.
Plaisir, c'est un plaisir, hotehennonniat; je fais plaisir, j'oblige, keyenna8asek, cheyenna8asek, chagoyena8asek; j'ai du plaisir, hagatchennonia, satchennonnio, hatchennonnia.
Planche, hoch8engahâ; je fais des planches, keh8engaronniahe, seh8engaron etc, hoch8enga etc.
Plant, du, ahenniôtin.
Plante, je, gueniota, cheniôta, haniôta.
Plante des pieds, herag8atta.
Plantin, hochk8enrita.
Plaque de fusil, otginonkara.
Plat, uni, de8atag8enten; j'aplatis, dektag8entenha; tu aplatis, dechta etc.
Plat à manger, hatgien.
Platon, dehia8entgiakk8en.
Plausible, ahôri toguech aguenk.
Playe, dehionihniagué; je pense une playe, keronsek, cheronsek, chagoronsek.
Plein, degaheron. Lorsque plein est joint à un substantif il s'exprime en changeant sa derniere lettre en i. Ex. baril, ganakk8a; baril plein, ganakk8i; pleine lune, garakk8a g8egui; plein jour, garonhiahen, vel 8endéhné; pleine nuit, assontin.
Pleurs, oukassera.
Pleure, je, garkentat, charkentat, harkentat; je fais pleurer, keyarkentakk8a, cheyarkentakk8a, chagoyarken.
Pleureux, enfant pleureux, hotgidanen.
Pleuvoir, il pleut, h8starondiés.
Pli, un, hottogueri.
Plier, dekehaktonch, desatchaktonch, dehatchaktonch; plié, dehiotchakton; je me plie, degadatchaktonch, desadatchaktonch, dehadatchak.
Plissé, visage plissé, dehiotkonchkeri; etofe plissée,——; je plisse, dektoguerich, dechtoguerich, dehatoguerich.
Plomb, onenhia; à plomb, dehiotoguenti.
Plonge, je, gatonroch, chatonroch, hatonroch.
Plongeon, plongeurs, oiseaux de rivierre, kontonroch.
Ploton, deliiot8enonni.
Pluie, hostââ.
Plume à ecrire, kahrata ehiatonkk8a.
Plumage, plume, onag8a, vel oronra.
Plumet, deganachahra.
Plus,
d'avantage, hisson;
plus souvent, tiotkontaguenk;
plus que moy, onguiatongottanik;
plus que toy, hesatongottanik;
plus que luy, hehonhatongottanik;
plus fort, nahah8issêré;
plus qu'il n'en faut, hyokonchôta;
le plus tost que je pourai, ils disent, je me depescherai;
plus tost que lui, voyez avant lui;
je viens plus tost, kendé, chendé, âbendé.
Pluvier, tah8ichlah8ich.
Poche, gayara.
Poële, atog8atehera (cuiller) ondechkondakk8a (à frire); poelon, id.
Poid, onteniendenchta.
Poignard, hassaha ondadientakk8a.
Poignarde, je, assaha keyenta; hassaha cheyenta; hassaha chagoyenta.
Poignée, une, 8atgiogari.
Poing, poignet, hechiottagué; je donne de coups de poing, kegonrk8a, chegonrk8a, chagogonrk8a.
Poignet, echeottagué.
Poil, hogonh8a; je fais le poil, kegonh8enta, chegonh8enta, chagogonh8enta.
Point du jour, hourhenhiguet chik dediah8endaronh8a.
Point, negation, hia.
Point, le, d'unne montagne, nionondaguenhiata.
Point, je suis sur le point de, onentoha, vel onengatendoktanik, sur le point de partir.
Pointe, ehiotion8arokta; pointe de terre, oniata.
Pointu, kahiotion; j'apointis, kiotionk, chiotionk, ahiotionk.
Poire, ohia hotkonnonni.
Poireau, hônonchia.
Pois, legume, 8sahêta.
Poisson, hotgionda.
Poitrine, éhachigué.
Poivre, ononk8atchera ontkastonk8a.
(Poivrier, hostkata.)
Poizon, hônachinra.
Poix raisinne, 8sechta.
Poli, deyostatek; je polis, deguestata, dechechtata, dehastata.
Ponant, le, le couchant, tcha tehiot chiot 8ach hag8a.
Pondre, elle pont, honinhonchenda.
Poltron, hâdogueré; je suis, haguidoguere; tu es, saindogueré.
Pomme, s8ahiona.
Pommier, s8ahiôna ohonda.
Pont, 8askôhi.
Porc, k8ichk8ich.
Porc espic, onhêta.
Port pour les vaisseaux, tcha kontonhiondakk8a (ou jettent l'ancre) kahonhio8anan (les navires.)
Porte, kanhoh8a.
Porté, enclin, hagachta.
Portée, a, tcha (dou) na (lon) dehierondoyag8achniore (tire juste.)
Porter,
je porte une charge, akketé, saketté, hoguetté;
je porte un enfant, kechatins, chechatins, chagochatins;
je me porte bien, hiachtente haguiata 8ens;
comment te porte tu? hyaken chtente sayata 8ens,
vel chkenonkuen tcha chonhek.
Portion, hagatchiok8a, satchiok8a, hatchiok8a.
Portrait, hêkonchâa.
Pose, je, 8agnien, 8achien, 8ahien.
Possede, je, haguien, sayen, hôyen.
Possible, hah8et ah8aton; cela n'est pas possible, hiate ha8et ah8aton; je fais mon possible, deguechkenheyons, dechechken etc, dehochken etc.
Poste, je cours la, degarattat gri8enhasi; tu, decharattat cheri8enha8i.
Poster, je poste des guerriers, kederondonk, chederondonk, chagoderondonk.
Pot, kenchèta.
Potable, ahié neguirha (se boit) tchato (cela.)
Potier, henchetonniaha 8dara.
Pouce, ohionkaha.
Poudre, poussiere hoguenra ho8entgia; poudre à tirer, hoguenra hechonrah8asta.
Poudre, je me, gatetesserosserach, chatetesserocherach, hatete.
Poudrerie, il fait de la poudrerie de neiges, onieng8atasse, poudrerie de poussiere, 8taguenrotag8en.
Poudré, hote tesse sera h8i.
Poudreux, dehioguenhrongo.
Poule, kitkit.
Poulet, kitkit 8st8achia.
Poulin, karonda nenk8ik tchichtatienha.
Pouls, hentchigué 8atonries.
Poumon, hônag8a; j'ai mal aux poumons, hagnag8anon8ak.
Pour, ne se dit point seul.
Pourquoy, hotgarihonniaha, vel hotinnayé.
Pour lors, tokué.
Pourpre, maladie, hogonk8aha; couleur, ni8taguigona.
Pouri, hotkuen; cela se pourit, otkens, vel hyotkenha.
Poursuis, je, kecheré, chesseré, chagocheré.
Pourtant, pourvu que, s'exprime par perifrase.
Pousser,
je pousse quelque chose, kreg8ach, chereg8ach, hareg8ach;
je pousse quelqu'un, keyatareg8ach, cheyatereg etc, chagoyata;
je pousse quelqu'un about, 8agranhag8a, 8achranhag8a, 8aharanhag8a.
Poutre, kanoncharakk8i.
Pouvois, je peux, hagatonsek, satonsek, hatonsek.
Poux, un, hotgikta.
Prairie, kahintin; pré, id.
Pratiquer, cela se pratique, netonigarihotin.
Precaution, dehiagoyatoretti; je prends mes precautions, deguiatoretta, dechiatoretta, dehayatoretta.
Precede, je, kendé, chendé, hahendé.
Presche, je, ketahanik, chetahanik, chagotahanik.
Precieux, ganoron.
Precipice, hoton 8ent giagai; je tombe dans un precipice, guiatinha tcha hoton 8entgiagui.
Precisement, netôdgik.
Predire, je predis, 8aktoguensek (je sais) tcha non (ce qui doit) daya 8ensere (arriver.)
Prefere, je, kekonnienchta, chkonnienchta, chagokonnienchta.
Premedite, je, ce que je fais, kenonktonionch tcha ni guierha.
Premier, je suis le premier, ohenton gata, (devant je suis), ohenton (devant) sata (tu es), ohenton (devant) hata (il est); la premiere fois que, tiotierenti; premier né, hagoanen.
Premierrement, dontierenta.
Prend, je, voyés je vole; je prend ce qu'on me donne, guiena, chiena, hayêna; prend, dziena; il s'y prend bien, hayenk (il sait) tcha ny (ce qu'il) hayerha (fait), je m'y prend bien, guehienk, cheyenk, hahienk; il s'en prend à moy, hagrihostanik; je m'en prend à, kerihostanik, cherihostanik, herihostanik; je m'en prend à toi, gonrihostanik; il me prend pour, on dit, il croit que je suis.
Prepare, je, quelque chose, keyennoktanik, cheyennoktanik, hayennoktanik; je me prepare à, gadeyennokta, chadeyennokta, hadeyennokta.
Prépositions,
pres, aupres, touchtenka;
chés lui, tcha ononchiayen;
deçà, garo;
dans, hagon8a;
dela, chihag8a;
entre nous, dehaguiataneguen;
par la, nen hag8a;
entre, achenondgik;
devant, ohenton;
aprez, onaguen;
pres de, akta;
contre, degareneguen;
sous, hagon8a;
au dessus, hentkuen;
le long, aktatie;
pour, sans, si, ne se disent point.
Pres de, akta; tout pres, to g8ato.
Présent, je fais present dans un conseil, kue8ennendasek, che8ennen; je fais present, kehiah8e, chehiah8e, chagohiah8e; je ferai present id, enkehion, enchêyon, enchagohion.
Présent, je suis, guideron, chideron, henderon.
Présent, des à, onkkeng8atô.
Presente, je, v. je donne.
Preserve, je, quelqu'un de, keyatononchtat, cheyatononch etc, chagoyata etc.
Preside, je, I haguetaa, is sataa, ahonha hôtaa.
Presomptueux, je suis, gadatkonnienchta, chadatkonni etc, hadatkonnien.
Presque, onen guenhra.
Presqu'isle, ka8ennagué hen.
Presse, dans la, kendiokk8a gonh8a.
Presse, je, quelque chose, j'exprime, degahon8etch, vel knitta, chnitta, hanitta; je presse quelqu'un de etc, dekenon8ariahata, dechenon8aria etc, dechagonon etc; je suis pressé, de8aknon8ariahens, desanon8ariahens, dehonon; le temps presse, dehionon8ariahat.
Prest, je suis, agadeyennoktahi, desadeyennoktahi, dehadeyennok etc.
Preste, je, quelque chose, keyenniasek, cheyenniasek, chagoyenniasek.
Pretexte, c'est un, nag8a ahienra tona haguiera.
Pretre, haniask8iro.
Prevois, detkiatoretta, detchiatoretta, dethayatoretta.
Preuve, c'est la, tchit kari8ahieri.
Prier, je prie Dieu, gaterennayenha, chaterennayenha, haterennayenha.
Prince, Onontio gona (de Roy) hoha8ak (fils.)
Printemps passé, keng8ité; a venir, tchioguenhondion.
Prison, ondadenhotonk8a; enprisonner, kenhotonk, chenhotonk, chagonhotonk.
Pris, onhahiénaon, vel ondadenhotonk, (enfermé.)
Prisonnier de guerre, hênachk8a; je fais un prisonnier, kenachkonniaha, chenachkon; je delie un prisonnier, kecharondag8ach, checharon, chagocha etc.
Prix, hors de prix, ossencheroanen; de quel prix cela est-il? tonio senchera; à quelque prix que ce soit, tochêg8a tcha neyot sencherakch.
Proche, touskenha.
Proclame, je, de8atkenhretta, dechathenhretta, dehatkenhretta.
Prodigue, je, gatiessen, chatiessen, hotiessen.
Produire, la terre produit des ronces, hotonni (il croit) hohikta (des ronces) 8entgiagué (sur terre,)
Profitable, cela m'est, gatkenh8atta, chatkenh8atta, hatkenh8atta.
Profite, cet arbre profite, hoterontatisnoré; j'en profite, id; cela m'est profitable.
Profond, agonh8adgyk; profond, parlant d'eau, onodess.
Proye, ma, de8agadentchai; oiseau de proye, garhagonha.
Prolonge, gueyennis, cheyennis, hayennis.
Promene, je me, g8ati guesha, g8ati chesha, g8ati resha.
Promets, je, nêto tcha ni guiera, neto tcha ni chiera, neto tcha ni hayera.
Prompt, de corps, hoyadadet; prompt d'esprit, onigonradet; prompt, colere, honak8enchkon.
Pronom,
moi, i;
toi, is;
lui, ahonrha;
nous, onguionrha;
vous, dzionrha;
eux, ononrha;
mon, i haga8en;
ton, is sa8en;
son, ahonrha ho8en;
notre, onguionrha ong8a8en;
votre, dgiourha s8a8en;
leurs, ononrha ona8en.
Prononce, je prononce bien, gue8enniô, che8ennio, hah8ennio; je prononce mal, gue8enna hetken, che8enna hetkuen, hah8enna etc.
Proportion, a, tondahion daten nagueratta.
Propos, a, adsk8i; à propos deliberé, tondahionna gueratta.
Propose, je, kerih8ahiennik, cherih8ahiennik, chagori8ahi.
Propre, je suis, gneniô, chneniô, haneniô.
Protege, je, keyasterista, cheyasterista, chagoyasterista.
Protester, v. asseurer.
Prostituée. kotchinadonchkon.
Provision de vivres, ondenatchera; je fais mes provisions, gadennatcheronniaha, chaden etc, haden.
Prunes, tichionk.
Prunier, tichionkohonda; (prunier damas, guenhrahra.)
Pruche, arbre, onenda.
Puant, hasennahetken, vel kagras.
Puberte, age de, hekchataséha.
Public, en, kendiokk8agué, vel kasseragué.
Publie, je, kerihonata, cherihonata, harihonata.
Puce, te8atchotonch.
Pucelle, hiate henakk8a hienteri.
Pudiq. id, vel hiaté hayerin.
Pus, je, guiatagras, chiatagras, hoyatagras.
Puis, tcha hetgientakk8a degachtinratonk.
Puiser, je puise de l'eau, guetgienta, chedgienta, hatgienta.
Puissant, ha8ennio tcha hanagneré.
Pulmoniq, honag8a non 8akch.
Pulverisé, degahritti.
Punais, hanionchagras.
Punis, je, kereh8atta, chere8atta, chagoreh8atta.
Punaise, hodgiktoya.
Pupille, kahonha okonchotti, vel hiate agonhek gonhadekton8a.
Purge, je, dekeyadiaton gottakk8a.
Pur, hiate degayesti.
Purgatif, ondadiatongottakk8ata.
Pus, apostume, otkenseri.
Pustule, dehiagotonh8anik.
Q.
Quadrand, garakk8ichiakch.
Quand, 8enton; quand donc? 8enton ti? je ne scais pas quand, 8enton guig8a.
Quarante, gayeri ni8assin.
Quart, le, gayeri degayagui.
Quartier, demander, voyés pitié.
Quasi, hen.
Quatre, gayeri.
Quatorze, ouassin (dix) gayeri (4) kahre (de plus.)
Quel, le, chongaa; lequel de ceux la, canen ny hayataa.
Que ne, hot nen? garihonniaha.
Quesque cela, hotnen n8ahautin.
Quelque chose, chtenchonha;
quelque peu, nionka;
quelques jours, togaha ni8entagué;
dans quelque tems, togaha hi8entaguek;
quelque fois, onderinhaguens, vel g8atiguéha;
quelqu'un, dgiadata chonha.
Querelle, je, kedach8ahens, chedach8ahens, chagodach8ahens.
Querir, je vais, guég8ahé, cheg8ahé, hag8ahé.
Questionne, gatarondonk, chatarondonk, hatarondonk.
Question, de quoy est-il question? hot neya8enha.
Quitte, je, voyez j'abandonne ou je laisse ou je jette.
Quitte, je suis, sagatog8a, sachatog8a, vel akkarokta, pour deptes.
Qui es ce, chonnen.
Quiconque, tochegu8oua ny heyadotinhak.
Quinze, h8isque (cinq) kahre (deplus) 8assin (dix.)
Quoy, hot onk.
Quoiqu'il en soit, nehey8senha hag8a.
Queüe, outinra; queüe de poisson, 8tachia.
R.
Rabaissé, voyés abaissé; je rabaisse, v. abaisser.
Rable, oronksêna.
Rabas, je, de prix, detkonnenta, detehonnenta, detronnenta.
Racommode, je, skecheronniaha, tchecheronniaha, shacheronniaha.
Raccorde, je, kenigonracheroniaha, chenigonra, chagonigonra.
Racourcis, je, skeg8atta, toheg8atta, shag8atta.
Rachepte, je, skninonk, tchninonk, shaninonk.
Racinne, ouktera.
Racle, je, keguetach, cheguetach, haguetach; raclé, kagueten.
Raconte, je, gatoria, chatoria, hatoria.
Radote, je, de8agnehienha, desanihienha, dehonihienha.
Rafermis, je, sknitta, tchitta, shanitta.
Rafraichis, je, skanochta, tchanochta, shanochta; rafraichi, skananochti.
Rage, la, ha8eriendachon; j'enrage, hagueriendachon.
Ragout, dega8araritti.
Rajeunis, je, skadekchagoaniha, tchadetchago etc, shadetcha.
Raille, je, g8ennores, ch8ennores, ha8ennôres.
Raisin, ohiong8issera.
Raison, avec raison, gari8ahierik; j'ai de la raison, toguech (je sai) tcha (ce que) niguiera (je fais), toguech (tu sais) tcha (ce que) nychiera (tu fais.)
Raisonne, je, haguètaha, satâha, hôtâha.
Rallie, je, skediokk8arorech, tchediokk8arorech tchagodiokk8a.
Rallonge, je, skonchta, tchonchta, shonchta.
Ralume, je skategata, stohategata, shategata.
Ramasse, je, hagnon8entch, chenong8entch, hanong8entch.
Ramenne, je, skederonné, tchederonné, tchagoderonné.
Ramolis, je, krodinchta, chrodinchta, harodinchta.
Range, je, herenk8ita, herensk8ita, herenhak8ita.
Rapide, kanah8ara;
au bout du rapide, kana8aguenhiata;
je descend le rapide, haguenna8enti hatié, chenna8enti etc, ahenna
etc;
je monte le rapide, hagnora 8i hatié, sanora 8i hatié, hanora etc.
Rapporte, je, skienhné, schienhné, shayenhné; je m'en rapporte à, agatondé tchany haytera, vel keyat 8ennatondé.
Rameau, onerattonta.
Ramier, tchiourhoya.
Ramonne, je, gataragué8ach, chatarague etc, hatara etc; cheminée ramonée, gataragué8en.
Rampant, kayatarissere; je rampe, haguiadissere, sayadissere, hayadissere.
Rançon, dehiondadiadakk8ata; je paye rançon, kekariakch tcha skayatakk8a.
Rancune, j'ai de la, hiate s8aknigonrhens sayongnigonrat8atti, je n'oublie point le mal qu'on ma fait.
Rang, ils n'out point de rang.
Rang, je suis en, kaninhragué hikta, hichta, hata.
Range, je me, herengatk8ita, satk8ita, hatk8ita; range toi, heren satk8ita.
Rape, heranietta.
Rape, je, graniek, chraniek, haraniek.
Rapelle, je, skerinha, tcherinha, tchagorinha.
Raporte, je, ou je raconte, skatoria, tchatoria, shatoria.
Raprend, skadehien tanik, tcha dehiens, shadehienstanik.
Raproche, je, garo sagatk8ita, sachatk8ita, sahatk.
Raquette, kah8enguha; je vas en raquette, de8akk8engarondadies, desa8en, deho8en.
Rare, 8aguenhré.
Rarement, g8ati guesha guens, 8agonreuha.
Ras, ouheudoskon.
Rassade, 8starog8i.
Razé, kagonhenti; je rase un fort, ganatagat chonch.
Raze, je me, gadatenos kerogaronch; tu, chadat; il, hadetenos etc; je raze, kenoskerogaronch, chenoskerogaronch, chagonoskero.
Razoir, ondadenoskerogaronta.
Rassazié, je suis, agatâï, sattaï, hottàï; je me rassazie, gatanha, chatanha, hotanha.
Rassemble, je, skeyatkennichiatta, tcheyatkennichi etc, tchagoya.
Rasseure, je me, songnigon rayendanha.
Rassois, je me, skatienha, tchatienha, shatienha.
Rat, tzitenha.
Rate, la, osk8echia.
Rateau, ehentonniata deganotgionda.
Rature, je, skiatong8ach, tchiatong8ach, shoyatong8ach.
Ravage, je, degonh8entgearitta, dechonh8entgearitta, dehonh8ent etc.
Ravinne, ohionhentaheron.
Raviser, se, denskiatoretta, dentcheatoretta, denshayatoretta.
Ravoir, s8aguien, shayen, shôyen.
Raye, kayanaty.
Rayé, id, effacé, skarague8en, vel oterague8en; je raye, j'efface, skerague8ach, scherague8aoh, sharague8ach; je raye, guianata, chianata, hayanata.
Raye, à poison, ahara; je fais unne raïe, kaharonniaha, chaharonniaha, aharonniaha; je tend une raïe, kataroch, chataroch, hataroche.
Rayon, 8tinharôta.
Rebatre, redire, je rebas, skari8ata keng8a skatona, la meme chose je raconte.
Rebatis, je, sknonchonniaha, tchnonchonniata, shannonchon.
Reblanchis, skrahestonniaha, schrahestonniaha, sharahes etc.
Rebondis, cela rebondit, deh8adekk8a.
Rebord, aktatié, vel aktaa.
Rebouché, skachiharon.
Rebours, de, okarahetken.
Rebroussé, dedioktatahion.
Rebut, de, k8ch8ahenhi.
Rebute, je, quelqu'un, ke8ennondies, che8ennondies, chago8ennondies.
Recelle, gasseta ganenchk8en, chasseta, hasseta.
Recent, assez.
Reçois, je, guienach, chiênach, shayènach.
Rechappe, je, skeniaguens, tcheniaguens, shoniaguens.
Recharge un fusil, skaguenroch; un canot, skondahach, j'y mets des effets.
Rechauffe, je, quelq. chose, skatarihata, stchatarihata, shatarihata; je me rechauffe, sgadiatatarihata, tchadiata, shadiatata etc.
Recherche, je, skechakch, shechakch, srechakch.
Recite, je, gatoria, chatoria, hatoria.
Recidive, je, dekata sa8enha, dechkata etc, dechakatasa.
Reclame, je, saguientenha, haga8en, sachientenha sa8en.
Recolte, temps de, tcha ni heyent8ag8ach; je fais recolte, gnorag8ach, chnorag8ach, hanorag8ach.
Recommande, kodgiaronk, chedgiaronk, chagodgiaronk.
Recommence, je, dondagatierenta, dondachatierenta, dondahati etc.
Recompense, je, gatonhracheronk, chatonhrache etc, hatonhra etc.
Reconcilie, je, skenigonracheronniaha, tchenigonra, tchagonigon.
Reconduis, je, skederonné, schederonné, schagoderonné.
Reconnois, je, skientes, schientes, schagoyentes.
Reconnoissant, je suis, s8agarhas (je me souviens) tcha (qu'on) onguitenrhek (ma soulagé).
Recoquillé, dziot8enonni.
Recoudre, sknikonk, schnikonk, shanikonk.
Recouper, itkiakch, itchiakch, shayakch.
Recourir, a, keniende, cheniende, haniende.
Recousu, skanikonk.
Recouvert, skakoron8i; je recouvre unne maison, skohronk, schkohronk, shakohronk; je recouvre, skohrins, schkohrins, shakohrins.
Recrée, je me, gadatnigonroriaha, chadatnigon, hadatnigonro etc.
Recrie, je me, hag8ennôta, sa8ennota, ha8ennota; je recris, skiatonk, tchiatonk, shayatonk.
Recueille, je, skniondag8ach, tchniondag8ach, shaniondag8ach.
Recuis, je, skritta, tchritta, sharitta.
Reculé, dediotonnon; je reculle, herenkk8ita, herenchk8ita, herenshakk8ita, vel katontkach, chatontkach, hatontkach.
Recullons, a, echonné hag8a.
Recuse, je, voyez je rebute.
Redemande, je, skeyarondonk, scheyarondonk, shagoyarondonk.
Redige, dondagatnanetta, dondacdatnanetta, dondahatnanetta.
Redonne, je, skeyah8e, tcheyah8e, tchagoyah8e.
Redouble, je, deskiasseraha, deschiaseraha, deshayaseraha.
Redoute, je, keteg8ach, chetag8ach, chagotag8ach; je me fais redouter, keteg8atta, chetag8atta, chagotag8atta.
Redresse,
je, quelque chose, skak8atong8ach, chag8atong etc, hag8aton etc;
je redresse celui qui parle, kerihohensek, cherihohensek,
chagoriho;
je me redresse le corps, gadiatag8arich chionch, chadiata, hadiata.
Reduire, je reduis à l'extremité, kegaronniaha, chegaronniaha, chagogaronniaha.
Refais, je, skecheronniaha, schecheronniaha, shacheronniaha.
Referme, je, skenhotonk, schenhotonk, shanhotonk.
Reflechis, je, deskiatoretta, deschiatoretta, dethayatoretta.
Reforme, je, decktenionch, deschteniononch, deshatenionch.
Renfrogne, je me, degatkonchkerich, dechatkonchkerich, dehatkonchkerich.
Refroidir, je fais, sknassochta, schnanocha, shananochta.
Refond, je, skana8enta, schnana8enta, shanana8enta.
Refugie, je me, skennagueratch, tchennagueratch, sahennagueratch.
Refuse, je, de8aknonhianik, desanonhyanik, dehononhianik.
Regagne, je, donsagatentchaa, donsachatentchaa, donsahatentchaa.
Regale, gateniota, chateniota, hateniôta.
Regarde, je, dekkahra, vel gatkatt8ach, chatkatt8ach, hatkatt8ach.
Regle, je, gri8acheronniaha, chri8acheronniaha, hari8acheron etc.
Regne, je, v. je commande.
Regorge, je, haguesennies, sachennies, ochennies.
Regret, a, onhatink.
Regrette, je, les morts, guenhatenha koh8endahi; je regrette quelque chose, guenhatinha, chenhatinha, henhatinha.
Rehausse, je, henken gnionta, chnionta, hanionta.
Rejaillit, 8ad8atog8a, le sang rejaillit, 8adetk8ensôg8a.
Rejette, je, s'8agadi, sesadi, sahodi.
Rejetton, osk8eya.
Reine, onontio gona rhôna.
Reins, les, oronk8ena,
Rinse, je goharek, choharek, roharek.
Rejoins, je, deskraneguenk, deschraneguenk, desharaneguenk.
Rejoüis, je me, agatonhahra, chatonhahra, hatonhahra.
Relache, je, de voyage, dondagakta, dondasakta, dondahakta.
Relache, je, voyez je denoüe, grinchonch, chrinchonch, harinchonch.
Relation, j'ai relation avec lui, gayasserinchera (d'affaires) deagnitaa (nous parlons.)
Relever, je releve de terre, deguekk8ata, dechekk8ata, dehakk8ata; je me releve, dondagatkenha, dondachatkenha, dondahatkenha.
Relie, je, skringach, sehringach; sahringach; relié, skahrin.
Relis, je, gayatoncheragon8a (dans un livre) dekkahra (je regarde.)
Religieux, goyatatoguenti.
Reluisant, deyostatek.
Remarie, je me, s8aguenniakch, sachenniakch, sahenniakch.
Remarque, je, gatenientenha, chatenientenha, hatennien etc.
Remede, ononk8atchera.
Remedie, je, kedgienta, chedgienta, chagodgienta.
Remenne, je, v, je reconduis.
Remercie, je, gatonracheron, chatonracheron, hatonracheron.
Remets, je, skien, tchien, shahien; je remets, prolonge, gri8esta, chri8esta, hari8esta.
Remontre, je, à quelqu'un, skeyenstanik, tcheyenstanik, tchagoyenstanik.
Remplis, je, dechkehronch, dechchehronch, dechharonch.
Remporte, je, onsachkah8a, onsachchah8a, onsahahah8a.
Remüe, je, gatoriaheronk, chatoriaheronk, hatoriaheronk, cela remue.
Renard, skennakchen.
Rencontre, je, 8atkateranha, 8atchateranha, 8athateranha.
Rencontre, je vas à la, kataratta hné, chateratta hné, hateratta hné.
Rendre, je, sakeyon, sacheyon, sahayon; je me rend, j'arive, saguion, sachion, sahayon, je me rend, je suis vaincu, gnadion, chnadion, hanadion.
Renfle, cela, sondonh8a hatié.
Renforce, je, s'akk8ichcherinha, sach8ichcherinha, sahah8ich etc.
Rengage, je, skatenhanha, tchatenhanha, shadenhanha.
Renonce, je, sagrihondies, sarihondies, sharihondies; j'y renonce, skad8endeta, tchad8endeta, shad8endetta.
Renoüe, je, skringach, schringach, sharingach.
Renouvelle, je, assé skonniaha, assé chonniaha, assé ronniaha.
Rentre, je, heskionk, hetchionk, hehayont; rentre, onsatgion.
Renverse, je suis à la, haguechatahi, sachatahi, hochatahi.
Renverser, je renverse quelqu'un, kechata, chechata, chagochata; renverse, repandu, kahri8i; je renverse, hikrich, hichrich, heharich.
Renvoyer, keyatendietta, cheyatendietta, chagoyatendietta.
Reparer, v. refaire.
Repasse, je, je reviens, skatongotta, tchatongotta, shatongotta.
Repend, je me, gattatre8atta, chatatre8atta, hatatre8atta.
Reperds, je, quelque chose, songaton, sesaton, sahotton.
Replace, v. je remets.
Replante, je, skeniotta, tcheniotta, sahenniotta; replante, sasenniotin.
Replet, je suis, hagassen, sassen, hassen.
Replie, je, dekchaktonch, desachaktonch, dehatchaktonch; replie, dedgiotchakton.
Repond, je, saguiheron, sachiheron, sahenheron.
Repose, je, agadonrich chen, sadonrich chen, hadonrich etc.
Repos, je suis en, chkenon guideron, chideron, henderon.
Repousse, je, quelque chose, skaniotta, schaniotta, shaniotta; je repousse quelqu'un, keyatareg8ach, cheyatareg8ach, chagoyata etc.
Reprend, je, v. je recois; je reprend, je corrige, kehre8atta, chehre8atta, chagohre8atta.
Represente, je, je remontre, keyatchatanik, cheyatchatanik, chagoyat etc.
Reproche, je, keyatanotha, cheyatanota, (melius) dekerencharong8ach.
Repudie, je, keyateg8atta, cheyateg8atta, chagoyateg8atta.
Reserve, hagadensetta, chadensetta, hadensetta.
Resiste, je, gnagoras, chnagoras, hanagoras.
Resolu, je suis, gateriatha, vel agnigonrat chanit; je me resous, agata dennigonra chatti chatadenni etc, hatadeni etc.
Respecte, je, gnoronk8a, chnoronk8a, hanoronk8a.
Respire, je, gatonries, chatonries, hatonries.
Ressemble, je, skehierin, tchehyerin, sahoyerin.
Ressere, je, sknirta, tchnirta, shanirta.
Ressort, je, teyonkchakton; c'est de mon resort, hihagri8a.
Ressouds, je, en plongeant, gatonrog8ach, chaton etc, hatonro.
Ressouviens, je me, s8agarhas; dgisarhas, shorhas.
Reste, le, okonchôta; voila le reste, neto ny dgiotatenri; j'ai du reste, gatatenrasek.
Rester, il ne reste aucune esperance, onguesenni; reste icy, tonin stak, vel tchiderondak.
Restitue, je, kehiah8e (je rend) gnesk8enna (ce que j'avais volé.)
Retarde, je, agatengondotta, chatendongotta, hatendongotta; je retarde quelqu'un, keyendongottanik, cheyendongottanik, chagoyen.
Retiens, je, quelqu'un, keyatadinchta, cheyatadinchta, chagoyata etc.
Retentit, cela, 8a ho enna hechta.
Retirer, je retire profit, aguiendas, sayendas, hoyendas; je me retire, dondagatonka, dondachatonka, dondahatonka.
Retombe, cela retombe sur moi, ongaderi8ahienhas.
Retoucher, skiata hechta, chiata hechta, shayata hechta.
Retourne, je, onsagné, onsaché, onsahré.
Retranche, je, skorag8ch, schorag8ach, sahorag8ach.
Retrecis, je, skechtouata, schechtouata, shachtouata.
Retrousse, je, gaadatch, chaadatch, hahadatch.
Retrouve, je, skorich, schorich, sahorich.
Ret, v. raye.
Reue, gonterass8in; reve pour acomplir, de8akkahrahi; j'ai fait un mauvais reve, ongreserentakchtenha.
Reve, je, gaterass8ach, chaterass8ach, haterass8ach.
Reveille, je, keye8atta, cheye8atta, chagoye8atta; je me reveille, 8aguiek, 8achiek, 8ahahiek.
Revelle, je, gri8atachia, chri8atachia, hari8atachia.
Revend, skeninonk, scheninonk, shaninonk.
Reviens, hisqué, hitché, hisseré.
Reverdit, cela, sagat gikk8arontin.
Revers, agonh8agonha.
Resveur, je suis, gaterass8ahonk, chaterass8ahonk, hoterass8a.
Reunis, je, gassouderaha, vel skata skonniaha.
Revois, je, skeguenha, tcheguenha, shaguenha.
Revolte, je me, ke8enna ch8aens, che8enna ch8ahens, chago8en.
Reussis, je, ongatons, hesatons, ahôtons.
Reume, je suis enrumé, gassakha, chassakha, hassakha.
Riche, je suis, gotchogona, chotchogona, hotchogona.
Ridé, 8agatchkoncheri, satkoncheri, hotkoncheri.
Ridiculle, je suis, hagri8aguenniata, sari8aguen etc, hori8aguen etc.
Rien, hiachten.
Ris, guiondiaha, chiondiaha, hoyondiaha.
Risque, je, garichkon, charichkon, harichkon.
Risq, il y a du, hotteron, vel dehyodenonhianitti.
Rivage, de rivierre, kinhion actatié; de lac, ganataaktatié.
River, detkron8araktonch, detchron8ar etc, detharon8ar.
Rivierre, skenhion8ate.
Robe, atiata8itchera.
Roche, onenhia.
Roder, g8atiguesha, g8atichesha, g8atiresha.
Rogner, detkiakch, detchiakch, dethayakch.
Roide, hohniri; roide, à piq, hiate kagarenhre.
Roidir, v. resserrer.
Romps, je, deguiakch, dechiakch, dehayakch; rompu, deyayagui.
Rond, ot8enonni.
Ronde, je fais la, guennatatasech, chennatatassech, hennata etc.
Ronfle, deguenniongaha, dechenniongaha, dehennion.
Ronge, je, guechtiendoganinch, chechtiendo etc, ahestiendo etc.
Rose, hodgidgiahahagui.
Rossignol, karich kensé.
Rotte, je, guenniadiakch, chenniadiakch, henniadiakch.
Roti, oskon8a; je fais rotir, gadeskonta, chadeskonta, hadeskonta.
Roüe, je, kechtiendaritta, chechtiendaritta, hachtiendaritta.
Rouge, qu8enta rogon.
Rougis, je, qu8enta rogon onkoncha renha; je rougis, je teins, qu8enta rogon gassoch, chassoch, hassoch.
Rouillé, 8tkenserarigui.
Roule, je, karhatenion hatié; je me roule, gadiata guenriek, chadiata guen etc, hadiata.
Roupie, j'ai la, gadginonkerota, satginonkerota, hatginonkerota.
Rousseurs, j'ai des, agatzichtenoton kekonchigué.
Roussi, ohentsita teguen; je me roussis, hakentsitategach, sahentsitategach, sohentsita.
Route, tcha nheyens, vel tcha nhéyotahinon.
Roux, ohessa ni hononk8erotin.
Ruban, ononh8a.
Rüe, dionatag8entatié.
Ruer, je, keyarasint8ach, cheyarasint8ach, chagoyara etc.
Ruiné, je suis, hiachtente s8aguien, sayen, hoyen.
Ruisseau, ny kenhiaha.
Rusé, hagnigonradez, sanigonradez, onigonradez.
Rut, le, tcha degondatcherez.