Théâtre de Hrotsvitha: religieuse allemande du dixième siècle, traduit pour la première fois en français avec le texte latin revu sur le manuscrit de Munich

IV.
ABRAHAM.

ARGUMENTUM IN ABRAHAM[242].→

---

Lapsus et conversio Mariæ, neptis Abrahæ eremicolæ[243], quæ ubi XX annos solitariam vitam egit, corrupta virginitate sæculum repetiit et contubernio meretricum admisceri non metuit; sed post biennium præfati Abrahæ monitis, illam sub amatoris specie quærentis, reducta, larga effusione lacrimarum continuaque exercitatione jejuniorum, vigiliarum atque orationum per vicenos annos emundavit maculas criminum.

ABRAHAM.→

---

DRAMATIS PERSONÆ.

ABRAHAM.
EPHREM[244].
MARIA.

---

SCENA PRIMA.→

---

ABRAHAM.→

Tune, frater et coeremita Ephrem, commodum ducis meæ adhuc confabulationi vacare, an quoad usque divinas expleas laudes, me vis præstolari?

EPHREM.→

Nostrorum confabulatio ejus debet esse laudatio, qui se congregatis in suo nomine medium spopondit interesse.

ABRAHAM.→

Nihil aliud locuturus accessi, nisi quod divinæ voluntati non nescio concordari[245].

EPHREM.→

Quare nec ad momentum quidem me subtraho, sed tuo affectui totum dedo.

ABRAHAM.→

Quiddam agendum mihi exæstuat mente, in quo tuum velle meis votis exopto respondere.

EPHREM.→

Si unum cor unaque nobis anima jubetur esse, idem velle, idemque[246] cogimur nolle.

ABRAHAM.→

Est mihi neptis tenella utriusque parentis solamine destituta, in quam pro compassione orbitatis nimio affectu ducor, cujusque causa continua sollicitudine fatigor.

EPHREM.→

Et quid tibi, triumphator sæculi, cum curis mundi?

ABRAHAM.→

Id scilicet curo ne inmensa ejus serenitas pulchritudinis alicujus obfuscetur sorde coinquinationis.

EPHREM.→

Hujusmodi cura si[247] est vituperanda?

ABRAHAM.→

Spero.

EPHREM.→

Cujus est ætatis?

ABRAHAM.→

Si unius rotatus mensurni[248] apponeretur, duas olympiades vitali aura vesceretur.

EPHREM.→

Inmatura pupilla.

ABRAHAM.→

Ideo non deest mihi cura.

EPHREM.→

Ubi degit?

ABRAHAM.→

In meis mansiunculis. Nam rogatu propinquorum nutriendam eam suscepi; sed ejus gazas pauperibus erogare decrevi.

EPHREM.→

Despectio temporalium condecet animum cœlo intentum.

ABRAHAM.→

Exæstuo mente gestiens illam Christo desponsare[249] ejusque tirocinio mancipatum ire.

EPHREM.→

Laudabile.

ABRAHAM.→

Cogor nomine.

EPHREM.→

Quid vocatur?

ABRAHAM.→

Maria.

EPHREM.→

Ita est; tanti excellentiam nominis decet stemma virginitatis.

ABRAHAM.→

Non diffido quin, si nostris suaviter hortamentis provocetur, ad cedendum facilis experiatur.

EPHREM.→

Accedamus, ejusque cogitationi cœlibis[250] securitatem vitæ instillemus.

---

SCENA SECUNDA.→

---

ABRAHAM.→

O adoptatitia[251] filia, o meæ pars[252] animæ, Maria, cede meis paternis monitionibus meique comparis Ephrem saluberrimis institutionibus; enitere ut auctricem virginitatis, quam æquivoco æquiparas nomine, imiteris et castitate.

EPHREM.→

Multum disconvenit, filia, ut quæ cum Dei genitrice Maria per mysterium nominis præemines in axe inter sidera numquam casura, inferior meritis in terræ volutes infimis.

MARIA.→

Mysterium nominis ignoro; unde quid circuitione verborum significes haud intellego.

EPHREM.→

Maria interpretatur stella maris, circa quam videlicet fertur mundus et vocatur populus.

MARIA.→

Cur maris stella dicitur?

EPHREM.→

Quia numquam occidit, sed navigantibus recti semitam itineris dirigit.

MARIA.→

Et qui posset fieri, ut ego tantilla ex lutea materia confecta eo attingerem meritis, quo mysterium rutilat nominis?

EPHREM.→

Illibata corporis integritate, puraque mentis sanctitate.

MARIA.→

Grandis est honoris hominem æquari astrorum radiis.

EPHREM.→

Nam si incorrupta et virgo permanebis, angelis Dei fies æqualis, quibus tandem stipata gravi corporis onere abjecto, pertransiens[253] aera supergradieris æthera, zodiacum percurres circulum, nec subsistendo temperabis gressum, donec amplexaris amplexibus filii Virginis in lucifluo thalamo sui Genitricis.

MARIA.→

Qui hæc parvi pendet asinum vivit. Unde præsentia despicio, memet ipsam denego, quo merear ascribi gaudiis tantæ felicitatis.

EPHREM.→

Ecce nanciscimur in pectore infantili senilis maturitatem ingenii.

ABRAHAM.→

Gratia Dei id est quod est.

EPHREM.→

Negari[254] nequit.

ABRAHAM.→

Sed licet Dei gratia sit illustrata, inbecillem tamen ætatem suo uti non prodest arbitrio.

EPHREM.→

Verum.

ABRAHAM.→

Ideo faciam illi exiguam ab introitu cellulam meis mansiunculis contiguam, per cujus fenestram psalterium cæterasque divinæ legis paginas, illam crebrius visitando, instruam.

EPHREM.→

Convenit.

MARIA.→

Tuo, pater Ephrem, interventui me committo.

EPHREM.→

Cœlestis sponsus, cujus affectu in tenella ætate inhæsisti, tueatur te, filia, ab omni fraude diaboli.

---

SCENA TERTIA.→

---

ABRAHAM.→

Frater Ephrem, si quid mihi utriusque casu fortunæ ingeritur, te primum adeo, te solum consulo. Unde ne sis adversus querimoniæ quam prosequor; sed fer opem dolori quem patior.

EPHREM.→

Abraham, Abraham, quid pateris? Cur plus licito contristaris? Numquam fuit fas eremicolæ conturbari sæcularium more.

ABRAHAM.→

Incomparabilis luctus mihi contigit, intolerabilis dolor me afficit.

EPHREM.→

Ne fatiga me longa verborum circuitione; sed quid patiaris expone.

ABRAHAM.→

Maria, mis optiva filia, quam per bis bina lustra summa diligentia nutrivi, summa solertia instruxi...

EPHREM.→

Quid illa?

ABRAHAM.→

Hei mihi! periit.

EPHREM.→

Qualiter?

ABRAHAM.→

Miserabiliter; deinde evasit latenter.

EPHREM.→

Quibus insidiis circumvenit eam fraus antiqui serpentis?

ABRAHAM.→

Per inlicitum cujusdam simulatoris affectum, qui monachico adveniens habitu simulata eam visitatione frequentabat, donec indocile juvenilis ingenium pectoris ad sui amorem inflexit, adeo ut per fenestram ad patrandum facinus exiliret[255].

EPHREM.→

Contremisco auditu.

ABRAHAM.→

At ubi ipsa infelix se corruptam sensit, pectus pulsavit, faciem manu laceravit, vestes scidit, capillos eruit, voces in altum ejulando dedit.

EPHREM.→

Nec injuria, hujusmodi namque ruina toto lacrimarum fonte est lugenda.

ABRAHAM.→

Lamentabatur namque se quod fuerat non esse.

EPHREM.→

Væ illi miseræ!

ABRAHAM.→

Lugebat se nostris contraria monitis egisse.

EPHREM.→

Ac valde.

ABRAHAM.→

Deflevit se vigiliarum, orationum, jejuniique sudores evacuasse.

EPHREM.→

Si in tali compunctione perseveraret, salva fieret.

ABRAHAM.→

Haud perseveravit, sed pejora prioribus apposuit.

EPHREM.→

Viscera tenus conturbor totisque membris resolvor.

ABRAHAM.→

Postquam enim hisce lamentis[256] se punivit, nimietate victa doloris præceps ferebatur in foveam desperationis.

EPHREM.→

Eh heu, quam gravis perditio!

ABRAHAM.→

Et quia veniam desperavit posse promereri[257], sæculum repetere vanitatique elegit deservire.

EPHREM.→

Hem, par victoria spiritalibus in sorte eremitarum nequitiis antea fuit insolita.

ABRAHAM.→

Sed nunc dæmonum sumus præda.

EPHREM.→

Mirum qui fieri posset, ut te ignorante evaderet.

ABRAHAM.→

Interim fueram consternatus mente ex ostensæ visionis terrore, qua, si[258] mens non fuisset læva, mihi præfigurabatur ejus ruina.

EPHREM.→

Vellem modum visionis audire.

ABRAHAM.→

Putabam me ante fores[259] cellulæ stetisse, et ecce draco miræ magnitudinis nimiique fœtoris, rapido impetu adveniens candidulam secus me columbam repperiens cepit, devoravit subitoque non comparuit.

EPHREM.→

Evidens visio.

ABRAHAM.→

At ego, ubi expergiscens mente quæ videbam tractavi, verebar aliquam ecclesiæ imminere persecutionem, quæ fideles quosdam attraheret in errorem.

EPHREM.→

Verendum erat.

ABRAHAM.→

Unde prostratus in orationem præcognitori futurorum supplicavi, ut mihi detegeret solutionem somnii.

EPHREM.→

Recte egisti.

ABRAHAM.→

Tertia demum nocte, cum lassa sopori membra dedissem, putabam eumdem draconem meis vestigiis disruptum volutasse, ipsamque columbam absque læsione emicuisse.

EPHREM.→

Lætificor auditu, nec ambigo quin tua quandoque ad te revertatur Maria.

ABRAHAM.→

Postquam evigilans hujus solamine visionis temperabam tristitiam prioris, mentem recepi ut reminiscerer[260] alumnæ. Illud quoque si sine[261] tristitia memini, quod ipsam in duorum intervallo dierum divinæ innitentem laudi solito non sensi.

EPHREM.→

Sero meministi.

ABRAHAM.→

Fateor. Accessi, manu fenestram pulsavi, filiam sæpius nominando vocavi.

EPHREM.→

Ah, frustra vocasti.

ABRAHAM.→

Hoc adhuc non sensi, sed cur neglegenter in divinis ageret rogavi; sed nec levis tinnitum responsi recepi.

EPHREM[262].→

Et quid[263] tunc fecisti?

ABRAHAM.→

Ubi abesse quam querebam deprehendi, viscera discutiebantur timore, membra contremuerunt pavore.

EPHREM.→

Nec mirum. Certe et ego id ipsum nunc patior audiendo.

ABRAHAM.→

Deinde flebilibus sonis auras pollui, rogitans quis lupus meam agnam raperet, quis latro meam filiam captivaret?

EPHREM.→

Jure conquestus fuisti ejus perditionem, quam nutrivisti.

ABRAHAM.→

Tandem accesserunt qui veritatem scientes res[264] sese, ita ut tibi nunc exposui, habere ipsamque vanitati dixerunt deservire.

EPHREM.→

Ubi moratur?

ABRAHAM.→

Ignoratur.

EPHREM.→

Quid fiet?

ABRAHAM.→

Est mihi fidelis amicus qui civitates villasque peragrans non quiescet, donec quæ illam terra susceperit agnoscet.

EPHREM.→

Quid si experietur?

ABRAHAM.→

Habitum mutabo, ipsamque sub amatoris specie adibo, si forte meo monitu post grave naufragium revertatur ad pristinæ quietis portum.

EPHREM.→

Etiam, quid fiet si carnium esus vinique haustus apponetur?

ABRAHAM.→

Haud abrogabo, ne agnoscar.

EPHREM.→

Recta prorsus laudabilique discretione uteris, si artioris frenos[265] observantiæ aliquantisper laxabis, quo errantem Christo lucreris.

ABRAHAM.→

Eo magis ad audendum incitor, quo te mihi in hac[266] concordari re experior.

EPHREM.→

Qui clancula cordium cognoscit qua intentione unaquæque res geratur intellegit, nec in discretissimo ejus examine reus prævaricationis habetur, qui[267] a strictioris rigore conversationis ad tempus descendendo imbecillioribus assimilari[268] non respuit, quo efficacius animam revocet quæ erravit.

ABRAHAM.→

Tuum est interim me precibus adjuvare, ne impediar diabolica fraude.

EPHREM.→

Ipsum summum bonum, sine quo nihil fit boni, faciat tuum velle in bono consummari.

---

SCENA QUARTA.→

---

ABRAHAM.→

Num ille est meus amicus, quem ante hoc biennium pro inquisitu direxi Mariæ? Ipse est.

AMICUS.→

Ave, venerande pater.

ABRAHAM.→

Ave, affabilis amice; diu te sustinui, sed nunc advenire desperavi.

AMICUS.→

Ideo moram feci, quia te ambigua re sollicitari[269] non præsumpsi. At ubi veritatem investigavi, reditum maturavi.

ABRAHAM.→

Vidistin’ Mariam?

AMICUS.→

Vidi.

ABRAHAM.→

Ubi?

AMICUS.→

Quam[270] dictu miserabile!

ABRAHAM.→

Dic, obsecro.

AMICUS.→

In domo cujusdam lenonis habitationem elegit, qui tenello amore illam colit; nec frustra: nam omni die non modica illi pecunia ab ejus amatoribus adducitur.

ABRAHAM.→

A Mariæ amatoribus?

AMICUS.→

Ab ipsis.

ABRAHAM.→

Qui sunt ejus amatores?

AMICUS.→

Perplures.

ABRAHAM.→

Hei mihi, o bone Jesu! Quid hoc monstri est, quod hanc, quam tibi sponsam nutrivi, alienos amatores audio sequi?

AMICUS.→

Hoc meretricibus antiquitus fuit in more, ut alieno delectarentur in amore[271]?

ABRAHAM.→

Affer mihi sonipedem delicatum et militarem habitum, quo deposito tegmine religionis ipsam adeam sub specie[272] amatoris?

AMICUS.→

Ecce omnia.

ABRAHAM.→

Obsecro, affer et pileum, quo coronam velem capitis.

AMICUS.→

Hoc maxime opus est, ne agnoscaris.

ABRAHAM.→

Quid si unum solidum, quem habeo, mecum afferam, quo stabulario pro mercede tribuam?

AMICUS.→

Aliter ad colloquium Mariæ non potes pervenire.

---

SCENA QUINTA.→

---

ABRAHAM.→

Salve, bone Stabulari[273].

STABULARIUS.→

Quis loquitur? Hospes, salve.

ABRAHAM.→

Estne apud te locus viatori ad pernoctandum aptus?

STABULARIUS.→

Est plane; nostra hospitiola nulli sunt neganda.

ABRAHAM.→

Laudabile.

STABULARIUS.→

Intra, ut tibi præparetur cœna.

ABRAHAM.→

Magna tibi pro hilari susceptione debeo, sed adhuc majora a te expeto.

STABULARIUS.→

Quæ voles ut concessurum efflagita.

ABRAHAM.→

Accipe vile munus quod defero, et fac ut perpulchra, quam tecum obversari[274] experiebar, puella nostro intersit convivio.

STABULARIUS.→

Cur illam desideras videre?

ABRAHAM.→

Quia nimium delector in ejus agnitione, cujus pulchritudinem a pluribus laudari audiebam sæpissime.

STABULARIUS.→

Quisquis laudator ejus formæ extitit, nihil fefellit. Nam prænitet venusta vultu præ ceteris mulieribus.

ABRAHAM.→

Ideo ardeo in ejus amore.

STABULARIUS.→

Miror te in decrepita senectute juvenculæ mulieris amorem spirare.

ABRAHAM.→

Percerte nullius alius rei causa accessi, nisi eam videndi.

---

SCENA SEXTA.→

---

STABULARIUS.→

Procede, procede[275], Maria, tuique pulchritudinem nostro neophyto ostende.

MARIA.→

Ecce venio.

ABRAHAM.→

Quæ fiducia, quæ constantia mentis mihi post hæc, cum hanc, quam nutrivi in eremi latibulis, meretricio vultu ornatam conspicio? Sed non est tempus ut præfiguretur in facie quod tenetur in corde. Erumpentes lacrimas viriliter stringo, et simulata vultus hilaritate internæ amaritudinem mœstitudinis contego.

STABULARIUS.→

Fortunata Maria, lætare, quia non solum ut hactenus tui coævi, sed etiam senio jam confecti te adeunt, te ad amandum confluunt.

MARIA.→

Quicumque me diligunt æqualem amoris vicem a me recipiunt.

ABRAHAM.→

Accede, Maria, et da mihi osculum.

MARIA.→

Non solum dulcia oscula libabo, sed etiam crebris senile collum amplexibus mulcebo.

ABRAHAM.→

Hoc volo.

MARIA.→

Quid sentio? Quid stupendæ novitatis gustando haurio? Ecce, odor istius fragrantiæ prætendit fragrantiam mihi quondam usitatæ abstinentiæ.

ABRAHAM.→

Nunc, nunc simulandum, nunc lascivientis more pueri jocis instandum, ne et ego agnoscar præ gravitate, et ipsa se reddat latibulis præ pudore.

MARIA.→

Væ mihi infelici! Unde cecidi, et in quam perditionis foveam corrui?

ABRAHAM.→

Hic non est aptus querelæ locus, ubi convivarum confluit conventus.

STABULARIUS.→

Domna Maria, cur suspiria trahis? Cur mades lacrimis? Nonne per biennium hic conversabaris, et numquam ex te gemitus prorupit, numquam tristior sermo prodiit.

MARIA.→

O utinam fuissem ante trium annorum spatia morte absumpta, ne ad tanta devenirem flagitia.

ABRAHAM.→

Non ut tua tecum[276] peccata plangerem adveni, sed ut tuo jungerer amori.

MARIA.→

Levi compunctione permovebar, ideo talia fabar. Sed epulemur et lætemur, quia, ut monuisti, hic non est tempus peccata plangendi.

ABRAHAM.→

Affatim refecti, affatim sumus ebriati tua largitate administrante, o bone Stabulari; da licentiam a cœna surgendi, quo lassum corpus in stratum componam dulcique quiete recreem.

STABULARIUS.→

Ut libet.

MARIA.→

Surge, domne mi, surge; tecum pariter tendam ad cubile.

ABRAHAM.→

Placet. Nullatenus cogi possem ut te non comitante exirem.

---

SCENA SEPTIMA.→

---

MARIA.→

Ecce triclinium ad inhabitandum nobis aptum; ecce lectus haud vilibus stramentis compositus. Sede, ut tibi detraham calciamenta, ne tu ipse fatigeris discalciando[277].

ABRAHAM.→

Muni prius seris ostium, ne quis introeundi inveniat aditum.

MARIA.→

Super hoc ne solliciteris; faciam ut nulli ad nos tribuatur accessus facilis.

ABRAHAM.→

Tempus ablato capitis velamine quis sim aperire.—O adoptiva filia, o meæ pars animæ, Maria, agnoscisne me senem, qui te paterno amore nutrivi, qui te cœlestis Regis unigenito desponsavi?

MARIA.→

Hei mihi! Pater et magister meus Abraham est qui loquitur.

ABRAHAM.→

Quid contigit tibi, filia?

MARIA.→

Gravis miseria.

ABRAHAM.→

Quis te decepit? Quis te seduxit?

MARIA.→

Qui protoplastos prostravit.

ABRAHAM.→

Ubi est angelica illa, quam in terris egisti, conversatio?

MARIA.→

Prorsus perdita.

ABRAHAM.→

Ubi est verecundia tua virginalis? Ubi continentia admirabilis?

MARIA.→

Evacuata.

ABRAHAM.→

Quam mercedem, nisi resipiscas, pro jejuniorum, orationum, vigiliarum sudore ultra potes sperare, cum velut lapsa ab altitudine cœli dimersa es in profundum inferni?

MARIA.→

Eh heu!

ABRAHAM.→

Quare me despexisti? Quare deseruisti? Quare eventum tuæ perditionis mihi non indicasti, quo ego, cum dilecto meo Ephrem, dignam pro te pœnitentiam agerem?

MARIA.→

Postquam lapsa in peccatis corrui, tuæ sanctitati polluta proximare non præsumpsi.

ABRAHAM.→

Quis umquam a peccato extitit immunis, nisi solus filius Virginis?

MARIA.→

Nullus.

ABRAHAM.→

Humanum est peccare, diabolicum in peccatis durare, nec jure reprehenditur qui subito cadit, sed qui citius surgere neglegit.

MARIA.→

Hei mihi infelici!

ABRAHAM.→

Cur decidis? Cur in terra jaces immobilis? Erigere et quæ dicam percipe.

MARIA.→

Pavore concussa corrui, quia vim paternæ monitionis ferre nequivi.

ABRAHAM.→

Attende mei in te dilectionem et depone timorem.

MARIA.→

Nequeo.

ABRAHAM.→

Nonne tui causa desiderabilem eremi habitationem reliqui, omnemque[278] regularis observantiam conversationis pene evacuavi, in tantum ut ego verus eremicola, factus sum lascivientium conviva, et qui diu silentio studebam, jocularia verba, ne agnoscerer, proferebam? Cur demisso vultu terram inspicis? Cur respondendo mecum verba miscere dedignaris?

MARIA.→

Proprii conscientia reatus confundor. Ideo nec oculos ad cœlum levare, nec sermonem tecum præsumo conserere.

ABRAHAM.→

Noli diffidere, filia, noli desperare; sed emerge de abysso desperationis et fige in Deo spem mentis.

MARIA.→

Enormitas peccatorum prostravit me in desperationis profundum.

ABRAHAM.→

Peccata quidem tua sunt gravia, fateor[279]; sed superna pietas major est omni creatura. Unde tristitias rumpe, datumque pœnitendi spatiolum pigritando noli neglegere, quatinus superabundet divina gratia ubi superabundavit facinorum abominatio.

MARIA.→

Si ulla promerendæ spes suæ veniæ inesset, studium pœnitendi minime deesset.

ABRAHAM.→

Miserere meæ quam pro te subii lassitudinis, et depone perniciosam desperationem, quam omnibus commissis non nescimus esse graviorem. Qui enim peccantibus Deum misereri velle desperat, inremediabiliter peccat, quia sicut scintilla silicis pelagus nequit inflammare, ita nostrorum acerbitas peccaminum divinæ dulcedinem benignitatis non valet immutare.

MARIA.→

Non enim supernæ magnificentiam pietatis nego, sed proprii enormitatem sceleris considerando, ad dignæ satisfactionem[280] pœnitentiæ vereor non sufficere.

ABRAHAM.→

In me sit iniquitas tua; tantummodo revertere ad locum unde existi, et ini secundo conversationem, quam deseruisti.

MARIA.→

In nullo umquam tui renitor votis, sed quæ jubes obtemperanter amplector[281].

ABRAHAM.→

Nunc fateor te vere meam[282] quam nutrivi filiam, nunc censeo te præ omnibus fore diligendam.

MARIA.→

Aliquantulum auri vestiumque possideo, quod tua de his auctoritas decreverit expecto.

ABRAHAM.→

Quæ acquisivisti peccando cum ipsis peccatis sunt abjicienda.

MARIA.→

Rebar pauperibus eroganda, seu sacris esse altaribus offerenda.

ABRAHAM.→

Non satis acceptabile munus Deo esse comprobatur, quod criminibus adquiritur.

MARIA.→

Nulla super his ultra sollicitudine fatigar.

ABRAHAM.→

Matuta nitescit, lucescit, abeamus.

MARIA.→

Tuum est, pater amande, ut ad instar boni pastoris præcedas repertam ovem, et ego paribus incedens vestigiis subsequor præcedentem.

ABRAHAM.→

Haud ita; sed ego pedibus incedam, te autem equo superponam, ne itineris asperitas secet teneras plantas.

MARIA.→

O, quem te memorem, quam tibi gratiarum impendam recompensationem, qui me indignam miseratione non terrore cogis, sed miti condescensione ad pœnitentiam hortaris?

ABRAHAM.→

Nihil aliud a te expeto, nisi ut reliquum vitæ inhærendo insistas Dei obsequio.

MARIA.→

Spontanea mente inhæream, pro viribus insistam et, si facultas desit posse, numquam tamen deerit velle.

ABRAHAM.→

Convenit ut, quo studio deserviebas vanitati, famuleris divinæ voluntati.

MARIA.→

Fiat, precor, tuis meritis, ut in me perficiatur voluntas Divinitatis.

ABRAHAM.→

Maturemus reditum.

MARIA.→

Maturemus; nam me tædet morarum.

---

SCENA OCTAVA.→

---

ABRAHAM.→

Quanta celeritate asperi difficultatem itineris transcurrimus!

MARIA.→

Quod devote agitur, facile perficitur.

ABRAHAM.→

Ecce tua deserta cellula.

MARIA.→

Hei mihi! Ipsa mei sceleris est conscia, ideo ingredi formido.

ABRAHAM.→

Et merito; fugiendus est quippe locus, in quo hostem sequitur triumphus[283].

MARIA.→

Et ubi me decernis compunctioni vacare?

ABRAHAM.→

Ingredere in cellulam[284] interiorem, ne vetustus serpens decipiendi ultra inveniat occasionem.

MARIA.→

Non contra luctor, sed quæ jubes amplector.

ABRAHAM.→

Familiarem meum Ephrem accedam, quo ipse, qui solus mecum tuæ condoluit perditioni, congaudeat inventioni.

MARIA.→

Competit.

---

SCENA NONA.→

---

EPHREM.→

Num mihi aliquid affers gaudii?

ABRAHAM.→

Ac magni.

EPHREM.→

Placet, nec dubito quin Mariam nanciscereris.

ABRAHAM.→

Nanciscebar plane; et gaudens reduxi ad ovile.

EPHREM.→

Divinæ gratia visitationis factum, credo.

ABRAHAM.→

Procul dubio.

EPHREM.→

Vellem scire, qualiter juxta id temporis vitam moresque ordinaverit.

ABRAHAM.→

Juxta meum velle.

EPHREM.→

Hoc illi expedit vel maxime.

ABRAHAM.→

Quicquid ipsi agendum proposui, quamvis difficile, quamvis grave, haud abrogavit subire.

EPHREM.→

Laudabile.

ABRAHAM.→

Nam induta cilicio continuaque vigiliarum et jejunii exercitatione macerata, artissimæ legis observatione corpus tenerum animæ cogit[285] pati imperium.

EPHREM.→

Æquum est ut iniquæ sordes delectationis eliminentur acerbitate castigationis.

ABRAHAM.→

Quisquis ejus lamenta intellegit, mente vulneratur, quisquis compunctionem sentit et ipse compungitur.

EPHREM.→

Solet fieri.

ABRAHAM.→

Elaborat pro viribus, ut quibus causa fuit perditionis fiat exemplum conversionis.

EPHREM.→

Consequens est.

ABRAHAM.→

Nititur ut quanto extitit fœdior, tanto appareat nitidior.

EPHREM.→

Jucundor[286] audiendo, præcordialique[287] lætor gaudimonio.

ABRAHAM.→

Et merito, nam phalanges angelicæ gaudentes Dominum laudant super peccatoris conversione.

EPHREM.→

Nec mirum; nullius namque justi magis delectatur perseverantia, quam impii pœnitentia.

ABRAHAM.→

Unde in illa tanto justius laudatur, quanto ultra resipisci posse desperabatur.

EPHREM.→

Congratulantes laudemus, laudantes glorificemus unigenitum et venerabilem, dilectum et clementem Dei filium, qui non vult perire quos sui sacro redemit sanguine.

ABRAHAM.→

Ipsi honor, gloria, laus[288] et jubilatio per infinita sæcula. Amen.

V.
PAPHNUTIUS.

ARGUMENTUM IN PAPHNUTIUM[289].→

---

Conversio Thaidis meretricis, quam Paphnutius eremita, æque ut Abraham, sub specie adiens amatoris convertit et data pœnitentia per quinquennium in angusta cellula conclusit, donec digna satisfactione Deo reconciliata, quinta decima peractæ pœnitentiæ die, obdormivit in Christo.

PAPHNUTIUS.→

---

DRAMATIS PERSONÆ.

PAPHNUTIUS.
DISCIPULI.
THAIS.

---

SCENA PRIMA.→

---

DISCIPULI.→

Cur obscurum, pater, vultum nec solito geris, Paphnuti, serenum?

PAPHNUTIUS.→

Cujus cor contristatur, ejus et vultus obscuratur.

DISCIPULI.→

Pro qua re contristaris?

PAPHNUTIUS.→

Pro injuria Factoris.

DISCIPULI.→

Quæ hæc injuria?

PAPHNUTIUS.→

Ipsam quam a propria patitur creatura ad sui imaginem condita.

DISCIPULI.→

Terruisti nos dictu.

PAPHNUTIUS.→

Licet illa impassibilis majestas affici non possit injuriis, tamen, ut suum[290] nostræ fragilitatis metaphorice transferam in Deum, quæ major injuria dici potest, quam, quod ejus imperio, cujus gubernaculis major mundus obtemperanter subditur, solus minor contra luctetur?

DISCIPULI.→

Quis est minor mundus?

PAPHNUTIUS.→

Homo.

DISCIPULI.→

Homo?

PAPHNUTIUS.→

Porro.

DISCIPULI.→

Quis[291] homo?

PAPHNUTIUS.→

Omnis.

DISCIPULI.→

Qui potest fieri?

PAPHNUTIUS.→

Ut placuit Creatori.

DISCIPULI.→

Non sapimus.

PAPHNUTIUS.→

Non obvium est perpluribus.

DISCIPULI.→

Expone.

PAPHNUTIUS.→

Intendite.

DISCIPULI.→

Ac prompta mente.

PAPHNUTIUS.→

Sicut enim major mundus ex quatuor contrariis elementis, sed ad votum Creatoris secundum harmonicam moderationem concordantibus perficitur, ita et homo non solum ab eisdem elementis, sed etiam ex magis contrariis partibus coaptatur.

DISCIPULI.→

Et quid magis contrarium quam elementa?

PAPHNUTIUS.→

Corpus et anima, quia licet illa sint contraria, tamen sunt corporalia; anima autem[292] nec mortalis, ut corpus, nec corpus spiritale[293], ut anima.

DISCIPULI.→

Ita.

PAPHNUTIUS.→

Si tamen dialecticos sequimur[294], nec illa contraria esse fatemur.

DISCIPULI.→

Et quis potest negare?

PAPHNUTIUS.→

Qui dialectice scit disputare, quia usiæ nihil est contrarium, sed receptatrix est contrariorum.

DISCIPULI.→

Quid sibi vult quod dixisti, secundum harmonicam moderationem?

PAPHNUTIUS.→

Id scilicet, quod, sicut pressi excellentesque soni harmonice conjuncti quiddam perficiunt musicum, ita dissona elementa convenienter concordantia unum perficiunt mundum.

DISCIPULI.→

Mirum quomodo dissona concordari vel concordantia possint dissona dici.

PAPHNUTIUS.→

Quia nihil ex similibus componi videtur, nec ex his, quæ nulla rationis proportione junguntur, et a se omni substantia naturaque discreta sunt.

DISCIPULI.→

Quid est musica?

PAPHNUTIUS.→

Disciplina una de philosophiæ quadruvio.

DISCIPULI.→

Quid est hoc quod dicis quadruvium?

PAPHNUTIUS.→

Arithmetica, geometrica, musica, astronomica.

DISCIPULI.→

Cur quadruvium?

PAPHNUTIUS.→

Quia, sicut a quadruvio semitæ, ita ab uno philosophiæ principio harum disciplinarum prodeunt progressiones rectæ.

DISCIPULI.→

Veremur quiddam investigando rogitare de tribus, quia cœptæ scrupulum disputationis capedine mentis vix penetrare quimus.

PAPHNUTIUS.→

Difficile captu.

DISCIPULI.→

Dic nobis de ea superficie tenus, cujus mentionem in præsenti fecimus.

PAPHNUTIUS.→

Perparum dicere scio, quia eremicolis est incognita.

DISCIPULI.→

Quid agit?

PAPHNUTIUS.→

Musica?

DISCIPULI.→

Ipsa.

PAPHNUTIUS.→

Disputat de sonis.

DISCIPULI.→

Utrum est una, an plures?

PAPHNUTIUS.→

Tres esse dicuntur; sed unaquæque ratione proportionis[295] alteri ita conjungitur, ut idem quod accidit uni non deest alteri.

DISCIPULI.→

Et quæ distantia inter tres?

PAPHNUTIUS.→

Prima dicitur mundana sive cœlestis, secunda humana[296], tertia, quæ instrumentis exercetur.

DISCIPULI.→

In quo constat cœlestis?

PAPHNUTIUS.→

In septem planetis et in cœlesti sphæra[297].

DISCIPULI.→

Quomodo?

PAPHNUTIUS.→

Eo videlicet quo illa quæ in instrumentis; quia tot spatia, pares productiones, eædem symphoniæ repperiuntur in his quæ et in chordis.

DISCIPULI.→

Quid sunt spatia?

PAPHNUTIUS.→

Dimensiones, quæ numerantur inter planetas sive inter chordas.

DISCIPULI.→

Et quid productiones?

PAPHNUTIUS.→

Idem quod toni.

DISCIPULI.→

Nec horum notitia nos tangit.

PAPHNUTIUS.→

Tonus fit ex duobus sonis et possidet rationem epogdoi[298] numeri sive sesquioctavi.

DISCIPULI.→

Quanto velocius præposita investigando satagimus transire, tanto difficiliora nobis non desinis apponere.

PAPHNUTIUS.→

Hoc exigit hujusmodi disputatio.

DISCIPULI.→

Edissere summotenus aliquantulum de symphoniis, quo saltim sciamus significationem nominis.

PAPHNUTIUS.→

Symphonia dicitur modulationis temperamentum.

DISCIPULI.→

Quare?

PAPHNUTIUS.→

Quia nunc quatuor, nunc quinque, nunc octo sonis perficitur.

DISCIPULI.→

Quia tres esse cognoscimus, singularum vocabula dinoscere cupimus.

PAPHNUTIUS.→

Prima dicitur diatessaron, quasi ex quatuor, et possidet proportionem epitritam sive sesquitertiam; secunda diapente, quæ constat ex[299] quinque et est in ratione hemiolii sive sesquialteri; tertia diapason[300]; hæc fit in duplo, perficiturque sonitibus octo.

DISCIPULI.→

Num sphæra et planetæ proferunt sonum, ut mereantur comparationem chordarum?

PAPHNUTIUS.→

Ac maximum.

DISCIPULI.→

Cur non auditur?

PAPHNUTIUS.→

Multifariam exponunt. Alii autumant non audiri posse propter assiduitatem; alii propter aëris spissitudinem. Quidam autem ferunt, quod tanti enormitas sonitus artos aurium nequeat intrare meatus. Sunt etiam qui dicunt, quod sphæra tam jucundum, tam dulcem efferat sonum, ut si audiretur omnes in commune homines semet ipsis neglectis omnibusque postpositis studiis ducentem sonum ab oriente sequerentur in occidentem.

DISCIPULI.→

Præstat ut non audiatur.

PAPHNUTIUS.→

Hoc a Creatore præsciebatur.

DISCIPULI.→

Sit satis de ista, prosequere de humana.

PAPHNUTIUS.→

Quid de illa?

DISCIPULI.→

In quo percipiatur.

PAPHNUTIUS.→

Non solum, ut dixi, in compagine corporis et animæ, necnon in emissione nunc gravis, nunc claræ vocis, sed etiam in pulsibus[301] venarum atque in quorumdam mensura membrorum, sicut in articulis digitorum, in quibus easdem proportiones mensurando repperimus, quas in symphoniis præmisimus, quia musica dicitur convenientia non solum vocum, sed etiam aliarum dissimilium rerum.

DISCIPULI.→

Si præsciremus[302] quod hujusmodi nodus quæstionis tam difficilis ad solvendum esset insciis, maluissemus minorem mundum nescire, quam tantum difficultatis subire.

PAPHNUTIUS.→

Nil officit quod elaborastis, cum ante ignorata experti estis.

DISCIPULI.→

Verum; sed tædet nos philosophicæ disputationis, quia nequimus[303] sensu emetiri scrupulum tuæ rationis.

PAPHNUTIUS.→

Cur me illuditis, qui plane sum nescius, non philosophus?

DISCIPULI.→

Et unde tibi hæc, quæ nos fatigando protulisti?

PAPHNUTIUS.→

Tenuem scientiæ guttulam, quam de plenis sciorum pateris[304] effluentem, non ad colligendum residens, sed casu præteriens, repertam elambi, vobiscum communicare studui.

DISCIPULI.→

Gratulamur tuæ benignitati, sed terremur sententia Apostoli dicentis: Nam stulta mundi elegit Deus, ut confunderet sophistica.

PAPHNUTIUS.→

Sive stultus sive sophista perversa operentur[305], confusionem a Deo merentur[306].

DISCIPULI.→

Ita.

PAPHNUTIUS.→

Nec scientia scibilis Deum offendit, sed injustitia scientis.

DISCIPULI.→

Verum.

PAPHNUTIUS.→

Et in cujus laudem dignius justiusque scientia artium retorquetur, quam in ejus, qui scibile fecit et scientiam dedit?

DISCIPULI.→

In nullius.

PAPHNUTIUS.→

Quanto enim mirabiliori lege Deum omnia in numero et mensura et pondere posuisse quis agnoscit, tanto in ejus amore ardescit.

DISCIPULI.→

Nec injuria.

PAPHNUTIUS.→

Sed quid moror in istis, quæ nobis minimum offerunt delectationis?

DISCIPULI.→

Enuclea nobis causam tui mœroris, ne diutius frangamur pondere curiositatis.

PAPHNUTIUS.→

Si quando experiemini, auditu non delectabimini.

DISCIPULI.→

Haud raro contristatur qui curiositatem sectatur; sed tamen hanc nequimus superare, quia familiaris est fragilitati nostræ.

PAPHNUTIUS.→

Quædam impudens femina moratur in hac patria.

DISCIPULI.→

Res civibus periculosa.

PAPHNUTIUS.→

Hæc miranda prænitet pulchritudine, et horrenda sordet turpitudine.

DISCIPULI.→

Miserabile! Quid vocatur?

PAPHNUTIUS.→

Thais.

DISCIPULI.→

Illa meretrix?

PAPHNUTIUS.→

Ipsa.

DISCIPULI.→

Ejus infamia nulli est incognita.

PAPHNUTIUS.→

Nec mirum, quia non dignatur cum paucis ad interitum tendere, sed prompta est omnes lenociniis suæ formæ illicere, secumque ad interitum trahere.

DISCIPULI.→

Lugubre.

PAPHNUTIUS.→

Nec solum nugaces vilitatem suæ familiaris rei dissipant illam colendo, sed etiam præpotentes viri pretiosæ varietatem supellectilis pessum dant, non absque sui damno hanc ditando.

DISCIPULI.→

Horrescimus auditu.

PAPHNUTIUS.→

Greges amatorum ad illam confluunt.

DISCIPULI.→

Se ipsos perdunt.

PAPHNUTIUS.→

Qui amentes, dum cæco corde quis illam adeat contendunt, convicia congerunt.

DISCIPULI.→

Unum vitium parat aliud.

PAPHNUTIUS.→

Deinde inito certamine, nunc ora naresque pugnis frangendo, nunc armis vicissim ejiciendo, decurrentis illuvie sanguinis madefaciunt limina lupanaris.

DISCIPULI.→

O nefas detestabile!

PAPHNUTIUS.→

Hæc injuria quam deflevi Factoris, hæc est causa mei doloris.

DISCIPULI.→

Merito super hoc contristaris, nec dubitamus, quin tecum contristentur cives patriæ cœlestis.

PAPHNUTIUS.→

Quid si illam adeam sub specie amatoris, si forte revocari possit ab intentione nugacitatis?

DISCIPULI.→

Qui tuæ cogitationi instillavit velle, ipse præstet efficaciam posse.

PAPHNUTIUS.→

Fulcite me interim precibus assiduis, ne superer insidiis vitiosi serpentis.

DISCIPULI.→

Qui regem prostravit tenebricolarum, largiatur tibi contra hostem triumphum.

---

SCENA SECUNDA.→

---

PAPHNUTIUS.→

Ecce juvenes in foro; illos primum adibo, et ubi hanc quam quæro inveniam rogabo.

JUVENES.→

En, ignotus quidam nos adit; experiemur quid velit.

PAPHNUTIUS.→

Heus, Juvenes, qui[307] estis?

JUVENES.→

Urbicolæ hujus civitatis.

PAPHNUTIUS.→

Avete.

JUVENES.→

Et tu salve, sive sis hujus patriæ indigena, sive advena.

PAPHNUTIUS.→

Advena nunc advenio.

JUVENES.→

Cur advenis? Quid quæris?

PAPHNUTIUS.→

Non est dicendum.

JUVENES.→

Quare?

PAPHNUTIUS.→

Quia mihi secretum.

JUVENES.→

Melius ut proferas, quia si non es nostras, difficile poteris aliquod[308] inter nos negotium absque consilio peragere incolarum.

PAPHNUTIUS.→

Quid si dixero, et dicendo aliquod mihi[309] impedimentum excitavero?

JUVENES.→

Non a nobis.

PAPHNUTIUS.→

Lætis promissionibus cedo, vestræque fidei confidens secretum enucleo.

JUVENES.→

Nihil nostra de parte infidelitatis, nihil tibi obviabit contrarietatis.

PAPHNUTIUS.→

Quorumdam relatu comperi mulierem secus vos commorari omnibus amabilem, omnibus affabilem.

JUVENES.→

Nosti ejus nomen?

PAPHNUTIUS.→

Novi.

JUVENES.→

Quid vocatur?

PAPHNUTIUS.→

Thais.

JUVENES.→

Ipsa nostratium est ignis.

PAPHNUTIUS.→

Ferunt illam mulierem pulcherrimam, omnium esse delicatissimam.

JUVENES.→

Qui retulere nihil fefellere.

PAPHNUTIUS.→

Ipsius causa difficilis prolixitatem viæ surripui; ipsam ut viderem adveni.

JUVENES.→

Nullum tibi obstat impedimentum eam videndi.

PAPHNUTIUS.→

Ubi moratur?

JUVENES.→

Ecce, mansio in proximo.

PAPHNUTIUS.→

Hæc quam indice proditis?

JUVENES.→

Ipsa.

PAPHNUTIUS.→

Illo pergam.

JUVENES.→

Si placet, tecum pergemus.

PAPHNUTIUS.→

Malo ire solus.

JUVENES.→

Ut libet.

---

SCENA TERTIA.→

---

PAPHNUTIUS.→

Tu istæc intro, Thais, quam quæro?

THAIS.→

Quis hic qui loquitur ignotus?

PAPHNUTIUS.→

Amator tuus.

THAIS.→

Quicumque me amore colit[310], æquam vicem amoris a me recipit.

PAPHNUTIUS.→

O Thais, Thais, quanta gravissimi itineris currebam spatia, quo mihi daretur copia tecum fandi, tuique faciem contemplandi.

THAIS.→

Nec aspectum subtraho, nec colloquium denego.

PAPHNUTIUS.→

Secretum nostræ confabulationis desiderat solitudinem loci secretioris.

THAIS.→

Ecce cubile bene stratum et delectabile ad inhabitandum.

PAPHNUTIUS.→

Estne hic aliud penitius, in quo possimus colloqui secretius?

THAIS.→

Est etenim aliud occultum tam secretum, ut ejus penetral nulli præter me, nisi Deo, est[311] cognitum.

PAPHNUTIUS.→

Cui Deo?

THAIS.→

Vero.

PAPHNUTIUS.→

Credis illum aliquid scire?

THAIS.→

Non nescio illum nihil latere.

PAPHNUTIUS.→

Utrumne reris illum facta pravorum neglegere, an sui æquitatem servare?

THAIS.→

Æstimo ipsius æquitatis lance singulorum merita pensari, et unicuique, prout gessit, sive supplicium, sive præmium servari.

PAPHNUTIUS.→

O Christe, quam miranda tuæ circa nos benignitatis patientia, qui te scientes vides peccare et tamen tardas perdere!

THAIS.→

Cur contremiscis mutato colore? Cur fluunt lacrimæ?

PAPHNUTIUS.→

Tui præsumptionem horresco, tui perditionem defleo, quia hæc nosti, et tantas animas perdidisti.

THAIS.→

Væ, væ mihi infelici!

PAPHNUTIUS.→

Tanto justius damnaberis, quanto præsumptuosius scienter offendisti majestatem Divinitatis.

THAIS.→

Heu, heu, quid agis? Quid infelici minitaris?

PAPHNUTIUS.→

Supplicium tibi imminet gehennæ, si permanebis in scelere.

THAIS.→

Severitas tuæ correptionis concussit penetral pavidi cordis.

PAPHNUTIUS.→

O utinam esses viscera tenus concussa timore, ne ultra præsumeres periculosæ delectationi assensum præbere.

THAIS.→

Et quis posthæc locus pestiferæ delectationi in meo corde potest relinqui, ubi solum intestini mœroris amaritudo consciique reatus nova dominatur formido?

PAPHNUTIUS.→

Hoc opto, quo resectis vitiorum spinis emergere possit flumen[312] compunctionis.

THAIS.→

O, si crederes, o, si sperares me sordidulam, millies millenis sordium oblitam offuscationibus, ullatenus posse expiari, seu ullo compunctionis modo veniam promereri!...

PAPHNUTIUS.→

Nullum enim grave peccatum, nullum tam immane est delictum, quod nequeat expiari pœnitentiæ lacrimis, si effectus sequetur operis.

THAIS.→

Ostende, quæso, mi pater, quo effectu operis promereri queam munus reconciliationis.

PAPHNUTIUS.→

Contemne sæculum, fuge lascivorum consortia amasionum.

THAIS.→

Et quid mihi tunc erit agendum?

PAPHNUTIUS.→

In secretum locum secedendum, in quo te ipsam discutiendo possis lamentari enormitatem tui delicti.

THAIS.→

Si hoc speras proficere, non addo momentum morulæ.

PAPHNUTIUS.→

Non dubito quin prosit.

THAIS.→

Da mihi aliquantuli spatium tempusculi, ut proferam mammonam, quam male collectam diu servavi.

PAPHNUTIUS.→

Ne solliciteris[313] pro ea. Non desunt, qui utentur inventa.

THAIS.→

Non ob id sollicitor, ut vel mihi servare, vel amicis vellem dare; sed nec egenis conor dispensare, quia non arbitror pretium piaculi[314] aptum esse ad opus beneficii.

PAPHNUTIUS.→

Recte arbitraris. Et quid de congestis actum ire meditaris?

THAIS.→

Igni tradere et in favillam redigere.

PAPHNUTIUS.→

Quamobrem?

THAIS.→

Ne retineantur in mundo, quæ male adquisivi non absque mundi Factoris injuria.

PAPHNUTIUS.→

O quam[315] mutata es ab illa, quæ prius eras, quando inlicito amore flagrabas, avaritiæ calore æstuabas.

THAIS.→

Fortasse mutabor in melius, si annuerit Deus.

PAPHNUTIUS.→

Non est difficile immutabili ejus substantiæ res ut libet mutare.

THAIS.→

Ibo, et quæ cogitavi opere complebo.

PAPHNUTIUS.→

Vade in pace, citiusque ad me revertere.

---

SCENA QUARTA.→

---

THAIS.→

Convenite, properamini, nequam amatores mei.

AMATORES[316].→

Vox Thaidis nos vocantis. Adventum maturemus, ne illam tardando offendamus.

THAIS.→

Accelerate, accedite, ut queam vobiscum verba miscere.

AMATORES.→

O Thais, Thais, quid sibi vult rogus, quem construis? Cur pretiosarum varietatem divitiarum juxta rogum congeris?

THAIS.→

Rogatis?

AMATORES.→

Admiramur satis.

THAIS.→

Exponam citius.

AMATORES.→

Hoc optamus.

THAIS.→

Aspicite.

AMATORES.→

Quiesce, quiesce, Thais. Quid agis? Num insanis?

THAIS.→

Non insanio, sed sanum sapio.

AMATORES.→

Ut quid hæc perditio quadringentarum auri librarum, cum aliarum diversitate gazarum?

THAIS.→

Omne quod injuste a vobis extorsi igne volo cremari, ne ullus fomes vobis relinquatur sperandi me ultra vestro amori cedendi.

AMATORES.→

Subsiste paulisper, subsiste, et materiam tuæ perturbationis detege.

THAIS.→

Non subsisto, nec sermonem vobiscum confero.

AMATORES.→

Cur dedignando nos fastidis? Num alicujus infidelitatis nos arguis? Nonne semper satisfecimus tuis votis? Et tu iniquo odio nos gratis insectaris.

THAIS.→

Dimittite, nolite vestem meam adtrahendo scindere. Sit satis, quod huc usque peccando vobis consensi. Finis instat peccandi, tempusque nostri discidii.

AMATORES.→

Quo tendit[317]?

THAIS.→

Ubi nemo vestrum posthac me videbit.

AMATORES.→

Papæ! Quid hoc monstri est, quod nostri deliciæ[318] Thais, quæ divitiis affluere[319] semper laboravit, quæ mentem a lascivia numquam retraxit et se voluptati penitus dedit, tanta auri gemmarumque insignia absque retractatione perdidit, et nos sui amasiones dedignando sprevit subitoque non comparuit?

---

SCENA QUINTA.→

---

THAIS.→

En, pater Paphnuti, venio ad obsequendum tibi promptissima.

PAPHNUTIUS.→

Quia moram in veniendo fecisti, coartabar nimis verendo te iterum implicitam esse sæcularibus negotiis.

THAIS.→

Ne id vereare, quia multo aliud mihi versatur[320] in mente. Nam res familiares juxta velle meum disposui, meisque amasionibus publice abrenuntiavi.

PAPHNUTIUS.→

Quia his abrenuntiasti, superno amatori jam nunc poteris copulari.

THAIS.→

Tuum est mihi velut radio præscribere quid me oporteat factum ire.

PAPHNUTIUS.→

Sequere me.

THAIS.→

Sequar enim ambulatione; o utinam sequerer[321] et actione!

---

SCENA SEXTA.→

---

PAPHNUTIUS.→

Ecce cœnobium, in quo sacrarum virginum nobile commoratur collegium. Eo loci gestio te mansum ire agendæ spatium pœnitentiæ.

THAIS.→

Non contra luctor.

PAPHNUTIUS.→

Intrabo, et abbatissam[322] ductricem virginum pro tui susceptione placabo.

THAIS.→

Quid jubes me interim agere?

PAPHNUTIUS.→

Mecum pergere.

THAIS.→

Ut jubes.

PAPHNUTIUS.→

Ecce, abbatissa occurrit. Admiror quis illi nos adesse tam cito retulerit.

THAIS.→

Fama, quæ nulla stringitur mora.

---

SCENA SEPTIMA.→

---

PAPHNUTIUS.→

Opportune occurris, illustris abbatissa, te ipsam quæro.

ABBATISSA.→

Gratanter advenis, venerande pater Paphnuti; benedictus tui adventus, dilecte Dei.

PAPHNUTIUS.→

Beatitudinem æternæ benedictionis infundat tibi gratia Omniparentis.

ABBATISSA.→

Unde hoc mihi ut Sanctitas tua dignaretur invisere exiguitatem habitationis meæ?

PAPHNUTIUS.→

Opus est tuo juvamine in aliqua sollicitanda necessitate.

ABBATISSA.→

Jube solum modo levi famine quid me velis agere, et ego tui jussa complere tuisque votis studebo pro viribus satisfacere.

PAPHNUTIUS.→

Attuli capellam semivivam, dentibus luporum nuper abstractam, quam tui miseratione foveri, tui sollicitudine gestio mederi, quoadusque abjecta hædinæ pellis austeritate, ovini velleris induatur mollitie.

ABBATISSA.→

Exprime rem[323] enucleatius.

PAPHNUTIUS.→

Istæc quam vides meretricio more vitam instituit.

ABBATISSA.→

Miserabile.

PAPHNUTIUS.→

Seseque totam lasciviæ dedit.

ABBATISSA.→

Semet ipsam perdidit.

PAPHNUTIUS.→

At nunc, me hortante Christoque cooperante, frivola quæ sectabatur odiendo[324] refugit, et castum sapit.

ABBATISSA.→

Mutationis auctori grates.

PAPHNUTIUS.→

Quia enim ægritudo animarum, æque ut corporum, contrariis[325] curanda est medelis, consequens est, ut hæc a solita sæcularium[326] inquietudine sequestrata sola in angusta retrudatur cellula, quo liberius possit discutere sui crimina.

ABBATISSA.→

Hoc potissimum prodest.

PAPHNUTIUS.→

Manda, ut quantocius cellula construatur.

ABBATISSA.→

Parvo spatio perficiatur[327].

PAPHNUTIUS.→

Nullus introitus, nullus relinquatur aditus, sed solummodo exigua fenestra, per quam modicum possit victum accipere, quem statutis diebus et horis illi debebis[328] parce præbitum ire.

ABBATISSA.→

Vereor quod delicatæ teneritudo mentis ægre patiatur difficultatem tanti laboris.

PAPHNUTIUS.→

Ne id vereare: nam grave delictum forte desiderat sperare remedium.

ABBATISSA.→

Verum.

PAPHNUTIUS.→

Tædet me magis morarum, quia timeo illam corrumpi visitatione hominum.

ABBATISSA.→

Cur tædium pateris? Cur illam non includis? Ecce cellula quam desiderasti est perfecta.

PAPHNUTIUS.→

Placet. Ingredere, Thais, habitaculum tuis facinoribus deflendis satis congruum.

THAIS.→

Quam breve, quam obscurum et quam incommodum tenellæ mulieri ad inhabitandum!

PAPHNUTIUS.→

Cur habitaculum execraris? Cur ingredi horrescis? Decet ut, quæ hactenus fuisti indomite vaga, nunc tandem in solitario refreneris loco.

THAIS.→

Mens assueta lasciviæ haud raro impatiens est anterioris vitæ.

PAPHNUTIUS.→

Ideo debet habenis disciplinæ stringi, quoadusque desinat contra luctari.

THAIS.→

Quod jubet tua paternitas non recusat subitum ire mea vilitas; sed quædam inopportunitas inest huic habitationi difficilis ad sufferendum meæ fragilitati.

PAPHNUTIUS.→

Quæ hæc importunitas?

THAIS.→

Erubesco dicere.

PAPHNUTIUS.→

Ne erubescas, sed penitus detege.

THAIS.→

Quid inopportunius[329], quidve poterit esse incommodius, quam quod in uno eodemque loco diversa corporis necessaria supplere debebo? Nec dubium, quin ocius fiat inhabitabilis[330] præ nimietate fœtoris.

PAPHNUTIUS.→

Formida perpetis crudelitatem gehennæ, et desine transitoria pertimescere.

THAIS.→

Fragilitas mei cogit me terreri.

PAPHNUTIUS.→

Convenit ut malæ blandimentorum dulcedinem delectationis luas molestia nimii fœtoris.

THAIS.→

Non recuso, non nego me sordidam non injuria fœdo sordidoque habitatum ire in tugurio; sed hoc dolet[331] vehementius, quod nullus est relictus locus, in quo apte et caste possim tremendæ nomen Majestatis invocare.

PAPHNUTIUS.→

Et unde tibi tanta fiducia, ut pollutis labiis præsumas proferre nomen impollutæ Divinitatis?

THAIS.→

Et a quo veniam sperare, cujusve salvari possum miseratione, si ipsum prohibeor invocare, cui soli deliqui, et cui uni devotio orationum debet offerri[332]?

PAPHNUTIUS.→

Debes plane orare non verbis, sed lacrimis, non sonoritate tinnulæ vocis, sed compuncti rugitu cordis.

THAIS.→

Et si vetar Deum verbis orare, quomodo possum veniam sperare?

PAPHNUTIUS.→

Tanto celerius mereberis, quanto perfectius humiliaberis. Dic tantum: Qui me plasmasti, miserere mei!

THAIS.→

Opus est ejus miseratione, ne frangar[333] in dubio certamine.

PAPHNUTIUS.→

Certa viriliter, ut possis triumphum obtinere feliciter.

THAIS.→

Tuum est pro me orare, ut merear palmam victoriæ.

PAPHNUTIUS.→

Non opus est monitu.

THAIS.→

Spero.

PAPHNUTIUS.→

Tempus est optatas solitudinis repetam latebras[334], et caros visitem discipulos. Tuæ igitur sollicitudini, tuæ pietati, venerabilis abbatissa, hanc captivam committo, ut et corpus delicatum mediocriter foveas necessariis, et animam sufficienter reficias saluberrimis monitis.

ABBATISSA.→

Ne solliciteris pro ea, quia eam materno affectu fovebo.

PAPHNUTIUS.→

Vadam.

ABBATISSA.→

In pace.

---

SCENA OCTAVA.→

---

DISCIPULI.→

Quis pulsat portam?

PAPHNUTIUS.→

Ego[335].

DISCIPULI.→

Vox Paphnutii patris nostri.

PAPHNUTIUS.→

Amovete pessulum.

DISCIPULI.→

O pater, salve.

PAPHNUTIUS.→

Avete.

DISCIPULI.→

Coartabamur nimium pro diutina absentia tui.

PAPHNUTIUS.→

Juvat quod abfui.

DISCIPULI.→

Quid actum est de Thaide?

PAPHNUTIUS.→

Juxta meum velle.

DISCIPULI.→

Ubi moratur?

PAPHNUTIUS.→

In exigua cellula deflet sui commissa.

DISCIPULI.→

Laus sit summæ Trinitati.

PAPHNUTIUS.→

Et benedictum nomen ejus tremendum nunc et per ævum.

DISCIPULI.→

Amen.

---

SCENA NONA.→

---

PAPHNUTIUS.→

Ecce, tres mensurni pœnitentiæ Thaidis transiere, et ego ignoro utrumne Deo acceptabilis sit ejus compunctio. Surgam, et vadam ad fratrem meum Antonium, quo mihi manifestetur per ejus interventum.

---

SCENA DECIMA.→

---

ANTONIUS.→

Quid insperatæ jucunditatis accidit? Quid novi gaudii mihi contigit? Num hic est frater et coeremicola meus Paphnutius? Ipse est.

PAPHNUTIUS.→

Sum etenim.

ANTONIUS.→

Bene, frater, venisti, bene me adveniendo lætificasti.

PAPHNUTIUS.→

Haud minus tripudio tui visu, quam tu mei adventu.

ANTONIUS.→

Quæ hæc causa tam acceptabilis, tam grata nobis, quæ te huc duxit de tuis latibulis?

PAPHNUTIUS.→

Enucleo[336].

ANTONIUS.→

Hoc desidero.

PAPHNUTIUS.→

Ante hoc triennium morabatur secus nos quædam meretrix nomine Thais, quæ non solum sese perditioni dedit, sed etiam perplures secum ad interitum trahere consuevit.

ANTONIUS.→

Heu! gemenda consuetudo!

PAPHNUTIUS.→

Hanc sub specie amatoris adii, et lascivientem animum nunc suavibus hortamentis blandiendo mulcebam, nunc acrioribus monitis minitando terrebam.

ANTONIUS.→

Hoc temperamentum ejus lasciviæ fuit necessarium.

PAPHNUTIUS.→

Tandem cessit, et spreta reprehensibili consuetudine castitatem elegit, seseque in angustissima cellula concludi consensit.

ANTONIUS.→

Delector audiendo in tantum, ut omnes præcordiorum[337] venæ intrinsecus exiliant gaudendo.

PAPHNUTIUS.→

Decet tui sanctitatem; et ego quidem, licet supra modum gaudeam[338] de conversione, si[339] levi tamen conturbor sollicitudine, eo quod vereor ejus teneritudinem ægre ferre diutinum laborem.

ANTONIUS.→

Ubi adest vera dilectio, non deest pia compassio.

PAPHNUTIUS.→

Unde tuam dilectionem efflagito, ut tu tuique discipuli mecum in orationibus concordando velitis persistere, quoadusque cœlitus demonstretur, utrumne benignitas divinæ miserationis ad indulgentiam mollita sit pœnitentis lacrimis.

ANTONIUS.→

Consentimus tuæ petitioni libenter.

PAPHNUTIUS.→

Nec dubito vos a Deo exauditum iri clementer.

---

SCENA UNDECIMA.→

---

ANTONIUS.→

Ecce, evangelica promissio in nobis est impleta.

PAPHNUTIUS.→

Quæ hæc promissio?

ANTONIUS.→

Ea videlicet, quæ consentientes in oratione promisit omnia impetrare posse.

PAPHNUTIUS.→

Quid est?

ANTONIUS.→

Paulo meo discipulo ostensa est quædam visio.

PAPHNUTIUS.→

Voca illum.

ANTONIUS.→

Paule, accede, et quæ vidisti Paphnutio expone.

PAULUS.→

Videbam in visione lectulum candidulis palliolis in cœlo magnifice stratum, cui quatuor splendidulæ[340] virgines præerant, et quasi custodiendo astabant; at ubi jucunditatem miræ claritatis aspiciebam, intra me dicebam: hæc gloria nemini magis congruit, quam patri et domino meo Antonio.

ANTONIUS.→

Tali me non dignor beatitudine.

PAULUS.→

Quo dicto intonuit vox divina dicens: «Non, ut speras, Antonio, sed Thaidi meretrici servanda est hæc gloria.»

PAPHNUTIUS.→

Laus dulcedini tuæ miserationis[341], Christe, unice Dei, quod mei tristitiam tam pie dignatus es consolari.

ANTONIUS.→

Dignus est laudari.

PAPHNUTIUS.→

Ibo, et mei captivam visitabo.

ANTONIUS.→

Tempus est ut illi et spem veniæ et solamen promittas beatitudinis æternæ.

---

SCENA DUODECIMA.→

---

PAPHNUTIUS.→

Thais, mea adoptiva filia, aperi fenestram, ut te videam.

THAIS.→

Quis loquitur?

PAPHNUTIUS.→

Paphnutius pater tuus.

THAIS.→

Unde mihi jucunditas tantæ lætitiæ, ut tu me peccatricem digneris[342] visitare?

PAPHNUTIUS.→

Licet per hoc triennium absens essem corpore, haud modicum tamen sollicitus sum[343] pro tui salute.

THAIS.→

Non dubito.

PAPHNUTIUS.→

Expone mihi historiam tuæ conversationis, modumque compunctionis.

THAIS.→

Hoc possum exponere, quod non nescio me nihil dignum Deo egisse.

PAPHNUTIUS.→

Si Deus iniquitates observabit, nemo sustinebit.

THAIS.→

Si tamen quid fecerim vis scire, numerositatem meorum scelerum intra conscientiam, quasi in fasciculum collegi et pertractando mente semper inspexi, quo, sicut naribus numquam[344] molestia fœtoris, ita formido gehennæ non abesset visibus cordis.

PAPHNUTIUS.→

Quia te compunctione punisti, ideo veniam meruisti.

THAIS.→

O utinam!

PAPHNUTIUS.→

Da manum, ut te educam.

THAIS.→

Noli, pater venerande, noli me sordidulam his immunditiis abstrahere, sed sine in loco meis meritis condigno mansum ire.

PAPHNUTIUS.→

Tempus est ut levigato timore incipias vitam sperare, quia tui pœnitentia acceptabilis est Deo.

THAIS.→

Ejus pietati laudem ferant omnes angeli, quia non sprevit humilitatem cordis contriti.

PAPHNUTIUS.→

Esto stabilis in Dei timore, et permane in ejus dilectione; post quindecim namque dies hominem exues[345], et tandem felici cursu peracto, superna favente gratia, transmigrabis ad astra.

THAIS.→

O utinam mererer pœnas evadere, vel saltim clementius exuri mitiori igne! Non est enim hoc mei meriti, ut doner beatitudine interminabili.

PAPHNUTIUS.→

Gratuitum Dei donum non pensat humanum meritum, quia si meritis tribueretur, gratia non diceretur.

THAIS.→

Unde laudet illum cœli concentus, omnisque terræ surculus, nec non universæ animalis species, atque confusæ aquarum gurgites, qui non solum peccantes patitur, sed etiam pœnitentibus præmia gratis largitur.

PAPHNUTIUS.→

Hoc illi antiquitus fuit in more, ut mallet misereri quam ferire.

---

SCENA TERTIA DECIMA.→

---

THAIS.→

Noli abire, pater venerabilis; sed adesto mihi pro solatio in hora meæ dissolutionis.

PAPHNUTIUS.→

Non abeo, non[346] discedo, donec anima super æthera plaudente corpus tradam sepulturæ.

THAIS.→

En, incipio mori.

PAPHNUTIUS.→

Nunc est tempus orandi.

THAIS.→

Qui plasmasti me, miserere mei, et fac felici reditu ad te reverti animam quam inspirasti.

PAPHNUTIUS.→

Qui factus a nullo vere es sine materia forma[347], cujus simplex esse hominem, qui non est id quod est, ex hoc et hoc fecit consistere, da diversas partes hujus solvendæ[348] hominis prospere repetere principium sui originis, quo et anima cœlitus indita cœlestibus gaudiis intermisceatur, et corpus in molli gremio terræ suæ materiæ pacifice foveatur, quoadusque pulverea favilla coeunte et vivaci flatu redivivos artus iterum intrante, hæc eadem Thaïs resurgat perfecta, ut fuit, homo, inter candidulas oves collocanda et in gaudium æternitatis inducenda; tu, qui solus es[349] id quod es, in unitate Trinitatis regnas et gloriaris per infinita sæcula sæculorum[350].