Lexicon Latinum : $b Universae phraseologiae corpus congestum etc.
CŎHÆRESCO, is, ere, n. S’attacher à. Syn. Cohæreo. Usus: Atomi inter se cohærescunt.
CŎHÆRES, ēdis, m. f. Cohéritier.
CŎHĬBĔO, es, hĭbŭi, hĭbĭtum, ere, a. Rétenir, réprimer, maîtriser. Syn. Contineo, refreno. Adv. Ardentius assensionem. Phras. Cohibuit se ab alienis appetendis, il s’abstint toujours de désirer le bien d’autrui. Non revocavit se ipse, sed pæne refugit ab alienis appetendis; abstinuit se, tenuit, continuit, repressit, manus abstinuit ab alienis invadendis; nihil alieni usquam attigit; non manus solum, sed oculos etiam abstinentes habuit; moderatione magna et modestia est usus; mediocritatem sectatus, cupiditati suæ modum constituit; aspirare ad alienas opes religio erat homini; cupiditati frenum continuo adhibuit, injecit. Nihil illis manibus sanctius, atque ab omni cupiditate remotius; integras purasque atque ab omni cupiditate intactas manus habuit. Cf. Comprimo, Coerceo, Tempero, Moderor. Usus: Nisi Cæsar furentis impetus et conatus, furorem, importunitatem cohibuisset, actum erat de pulcherrima provincia. Iracundiam cohibere, animum vincere. Cohibere a rebus incertis assensionem, refuser son assentiment à une chose incertaine.
CŎHĬBĬTĬO, ōnis, f. Empêchement, obstacle. Syn. Interdictum.
CŎHŎNESTO, as, avi, atum, are, a. Orner, embellir. Syn. Honesto, decoro, orno. Usus: Exequias cohonestare. Auctoritate sua ac laude cohonestare aliquem. Cf. Orno.
CŎHORRĔO, es, horrui, ere, n. Frissonner de tous ses membres. Syn. Horreo, percellor. Usus: Sudore, cum cohorruissem, in febrim incidi. Cohorrui ad id spectaculum. Cf. Horreo.
CŎHORS, ortis, f. Cohorte. Syn. Militum manus. Epith. Auxiliaria, impura, invita, nobilis, præclara, prætoria, studiosa alicujus, tota. Usus: 1. Quot potuit, cohortes contraxit, conscripsit, instruxit. Completas cohortes successori tradidit. 2. Transl. Caterva, multitudo varia hominum, foule, bande, troupe. Conferte hujus cohortem impuram cum illius comitatu sanctissimo.
CŎHORTĬCŬLA, æ, f. Petite cohorte. Syn. Parva cohors.
CŎHORTĀTĬO, ōnis, f. Exhortation. Syn. Hortatio, hortatus. Epith. Gravior, inanis, mirifica. Usus: Incredibiliter me tua cohortatio commovit, incitavit, excitavit ad inquirendam veritatem.
CŎHORTOR, aris, atus sum, ari, d. Exhorter. Syn. Hortor, adhortor. Adv. Ardentius ad virtutem. Usus: Te semper ad studium virtutis ac summæ laudis cohortatus sum. Cf. Hortor, Moneo.
CŎINQUĬNO, as, avi, atum, are, a. Souiller, infecter. Syn. Turpifico, commaculo. Cf. Maculo.
CŎĬTĬO, ōnis, f. Réunion, conciliabule, entente. Syn. Societas, sodalitas, arcana pactio et factiosa. Epith. Silvestris. Usus: Coitionem facere; in candidatorum coitione interfui.
CŎLĂPHUS, i, m. Soufflet. Usus: Infligere, infringere, impingere, incutere colaphos, in os pugnos ingerere; pugnis onerare, obtundere, concidere; pugnis obserere; incursare pugnis; pugno percutere; pugnis conscindere; pugno icere, appliquer un coup de poing.
COLLĂBĔFĪO, is, factus sum, fieri, p. Être ébranlé, fracassé. Usus: Naves perfracto rostro totæ collabefactæ.
COLLĀBOR, eris, lapsus sum, labi, d. Tomber, s’écrouler, s’affaisser. * Syn. Labor, corruo. Usus: Ruina collabi. Cf. Cado.
COLLĂCRĬMĀTĬO, ōnis, f. Action de fondre en larmes. Usus: Signa doloris vultu, voce, collacrimatione ostendit.
COLLĂCRĬMO, as, avi, are, n. Pleurer ensemble. Syn. Lugeo. Usus: Casum meum toties collacrimavit.
COLLĀTĬO, ōnis, f. Action de réunir plusieurs objets; souscription, offrande; comparaison. Syn. Comparatio, similitudo. Usus: Philosophia ex rationum collatione constat. Quæ est in ista collatione similitudo? Cf. Confero.
COLLĀTĀTUS, a, um, part. v. anom. collato. Étendu, abondant (en parl. du style). Syn. Dilato. )( Coangusto. Usus: Oratio collatata et diffusa. Cf. Amplifico.
COLLAUDĀTĬO, ōnis, f. Action de louer pleinement. Syn. Laudatio. Cf. Celebratio.
COLLAUDO, as, avi, atum, are, a. Louer sans réserve. Syn. Comprobo, laudo. Adv. Indiserte. Usus: Clementiam Cæsaris diserte collaudavit. Cf. Celebro, Laudo.
COLLECTA, æ, f. Collecte, écot. Syn. Pecunia a multis colligi solita, ut a convivis et aliis. Usus; Collectam a conviva exigere.
COLLECTĬO, ōnis, f. Réunion. Syn. Congregatio. Usus: Eorum membrorum collegio dispersa celeritatem insequendi retardavit.
COLLECTĬTĬUS, a, um, Réuni de côté et d’autre, rassemblé à la hâte. Syn. Recens collectus, tumultuarius. Usus: Cum tirone et collectio exercitu figna contulit.
COLLĒGA, æ, m. Collègue. Syn. Qui ejus cum altero officii est et potestatis. Epith. Custos et vindex cupiditatis, cupidus provinciæ, immanis et impurus, non indisertus, perhonorificus in aliquem et partium studiosus, ac defensor bonorum, studiosus alicujus. Usus: Habuit collegam in prætura Sophoclem.
COLLĒGĬUM, ii, n. Association, corps, compagnie, collége. Syn. Conventus, sodalitas, cœtus, ut Sacerdotum, opificum &c. Epith. Amplissimum, decemvirale, desperatum, frequens, maximum, prætorium, totum. Collegia innumerabilia, nova, vetera. Usus: Pontificum, tribunorum, sacerdotum, amplissimum collegium. Aliquem in collegium adoptare. Nullum concilium, societas, consilium commune, collegium superest.
COLLĬBET, libuit vel lĭbĭtum est, ere, imp. Il plaît, il prend fantaisie. Syn. Libet. Usus: Simul ac mihi collibitum fuerit, adero. Cf. Libet.
COLLĬDO, is, lisi, lisum, ere, a. Frapper, heurter contre, briser. Syn. Frango, contero. Usus: Humor facile comprimi ac collidi potest, le moindre choc divise l’eau.
COLLĬGĀTĬO, ōnis, f. Attache, lien. Syn. Vinculum, connexio. Epith. Arctior, naturalis. Usus: Colligationem omnium causarum animo perspicere. Arctior colligatio est propinquorum. Cf. Necto.
1. COLLĬGO, as, avi, atum, are, a. Lier ensemble, enchaîner. Syn. Necto, connecto, constringo, ligo, vincio. )( Dissolvo. Usus: Corpora naturalibus vinculis colligata. Colligatæ inter se et aptæ virtutes; virtutes cognatione quadam inter se continentur. Cf. Cohæreo, Necto.
2. COLLĬGO, is, ēgi, ectum, ere, a. Rassembler, réunir. Syn. Cogo, congrego, in unum conjicio cumulum, in unum redigo. Adv. Colligere acute crimina, aliquando se, amice, benevole, breviter, commodius animo, copiose sententias, diligentius, divinitus omnia, eleganter, exquisitius, facete, memoriter, modice benevolentiam, præclare, propemodum rhetorice sententias, ridicule, singulatim ac diu, tenuiter argumenta voluntatis, undique, omnes copias, undique omnes perditos. Phras. 1. Quantum potuit hominum, collegit, il a réuni le plus d’hommes qu’il a pu. Magnam ex agrestibus manum effecit; magnam hominum multitudinem coegit, contraxit, in unum locum compulit, ad belli societatem convocavit, ex agris oppidisque congregavit; manum fecit, copias paravit non contemnendas; omnem ætatem militarem excivit; lecta armatorum manus et ad signa convocata. 2. Collegi me tandem ex pavore, je me suis enfin remis de ma frayeur. Respiravi, recreavi me a præteritis molestiis, recepi me ex illo terrore; animos collegi tantæ rei cogitatione confusos; collegi me tandem, et rationi et consilio locum dedi; redii tandem ad me; animum a timore recepi; animus mihi rediit; animum ex mœrore refeci; animum tandem ad me advocavi. Abduxi a mœrore animum; a molestiis avocavi animum et cogitationem. Cf. Respiro. Usus: 1. Exercitum ex agris collegi. Argumenta multa in unum collegi. Res undique collectæ et comportatæ; lecti fructus, spolia, flores. 2. Aucupor, acquiro, comparo, amasser, acquérir, contracter. Benevolentiam civium assentatione; ex labore magno gratiam et dignitatem colligere. Eo facto invidiam sibi collegit. 3. Animum resumo, reprendre courage, se remettre. Tu te collige. Quid esi autem seipsum colligere, nisi dissipatas animi partes rursus in suum locum cogere. 4. Concludo, comprendre, conclure. Ex eo colligere potes, quam te amem. Hinc bene colligitur; recte conficitur etc. 5. Vasa colligere; plier bagage, lever le camp, décamper.
COLLĪNĔO, as, avi, atum, are, a. et n. Viser un but, diriger en visant. Syn. Dirigo, propositum assequor (Vulgo: Scopum tango, album tango.) Usus: Collinees, oportet, quo propositum assequaris. Quis tota die jaculans, non aliquando collineat? Collineare hastam aliquo, vel sagittam.
COLLIS, ĭs, m. Colline, coteau. Syn. Mons, clivus. Epith. Colles excelsi, nitidissimi, viridissimi, deserti. Phras. Editus in saltu collis, aditu arduus impedito agmini, expedite haud difficilis, colline boisée. Collis in modum metæ, in acutum cacumen a fundo satis lato fastigiatus; collis leniter ab infimo acclivis; collis ex omni parte circumcisus; tumulus paulo editior; collis clementer et molliter assurgens; intercisus vallibus collis leniter editus. Cf. Mons.
COLLŌCĀTĬO, ōnis, f. Arrangement, disposition. Syn. Dispositio. Usus: 1. Collocationis est componere et sternere verba, ut ne asper eorum concursus, ne hiulcus, sed quasi coagmentatus sit. 2. Collocatio filiæ, établissement, mariage (d’une fille).
COLLŎCO, as, avi, atum, are, a. Mettre, placer; disposer, arranger. Syn. Loco, dispono, pono, statuo, accommodo. Adv. Aptissime inter se, bene, bene pretia apud aliquem et munera, diligenter res electas, diligenter verba, longe se ab, melius pecuniam, mirifice, palam se in vita meretricia, penitus legiones in hibernis, propalam signa, recte, uspiam in sollicitudinem. Usus: 1. Domicilium in aliquo loco; suo quidvis loco collocare. Legiones in cervicibus nostris collocavit. In tuto eum collocavi. Insidias alicui collocare. 2. Cum fructu aliquid impendo, aut secus, Beneficium bene apud hunc hominem, collocabis. Male apud illum beneficium collocasti. 3. Nuptum do filiam, établir, marier (une femme). Collocare alicui filiam, in matrimonium filiam collocare. Cf. Nubo.
COLLŎCŪTĬO, ōnis, f. Entretien. Syn. Colloquium, sermo. Epith. Familiarissima cum aliquo. Usus: In familiarem collocutionem venire cum aliquo.
COLLŎQUĬUM, ii, n. Entretien. Syn. Collocutio, sermo, congressus, dialogus, sermonis communicatio. Epith. Non incommodum, clandestinum. Usus: Rerum leviorum colloquia. Hostium duces ad colloquium evocavit. Venere illi in congressum et colloquium. Clandestina cum hostibus colloquia habere, facere. Colloquium amicorum absentium; litteræ, lettre, correspondance. Cf. Alloquor.
COLLŎQUOR, eris, lŏcūtus sum, loqui, d. S’entretenir. Syn. Cum aliquo sermonem habeo, vel confero; communico, colloquium facio. Adv. Postremum cum aliquo, quam sæpissime per litteras, secreto. Phras. Velim sæpissime tecum colloqui, je voudrais souvent m’entretenir avec vous. Verbis agere tecum; in colloquium tecum venire persæpe cuperem; nihil malim, quam tecum frequentissime sermonem sociare, conferre, multum sermonis invicem consumere; jucundum mihi esset, verba inter nos commeare; sermones cædere, orationem tecum habere; sermones conserere. Velim tecum congredi sæpissime; collocutionem habere; colloquia serere, confabulari, conferre; volupe esset horas quam plurimas suavissimo sermone consumere. In collocutionem venire tecum opto; aditum sermonis habere cuperem; nihil exoptatius evenire posset, quam si loquendi tecum, si sermonis copiam et potestatem faceres amplissimam. Velim loquendi mihi locum dares frequentissime. Utinam mihi aditus esset ad te sæpissime! sermonis communicatione, quæ tecum mihi esse solet suavissima, ægerrime careo. Jungeres, utinam! misceres sermones mecum sæpius! Vereor, ne me a congressione frequentiori prohibeas. Utinam frequentius inter nos fieret sermonis commercium! Usus: Velim sæpissime mecum per litteras colloquare, je voudrais que vous m’écrivissiez souvent. Inter nos colloquimur de eo negotio. Cf. Sermo, Loquor.
COLLŪCĔO, es, luxi, ere, n. Briller, jeter un grand éclat, resplendir. Syn. Luceo. Adv. Late, longe. Usus: Omnia tuis furtis collucent. Fulgore auri collucet et illustratur templum. Mare a sole collucet. Cf. Luceo.
COLLŪDO, is, lusi, lusum, ere, n. Jouer avec; être de connivence. Syn. Cum aliquo ludo; clandestina consilia cum altero confero. Usus: Cum hoste collusisse compertus est.
COLLUM, i, n. Cou. Syn. Cervici subjecta pars; cervix, cervices. Epith. Procerum et tenue. Usus: In collum alicui invadere, se jeter au cou de qqn. Homini collum in laqueum inserenti subveni, j’ai secouru cet homme qui se pendait. Collo et cervicibus sustinere pœnam temeritatis, porter les peines de sa témérité. Collum hominis secuit, il coupa le cou de cet homme. Collum, jugulum pro tua salute præbui, j’ai offert ma vie pour vous.
COLLŪSĬO, ōnis, f. Connivence, concert coupable. Syn. Dissimulatio in rebus agendis, tacita conspiratio. Usus: Hominum nequissima collusio. Cf. Conjuratio.
COLLŪSOR, ōris, m. Compagnon de jeu. Usus: Compransores et collusores alicujus. Consessor et collusor.
COLLUSTRO, as, avi, atum, are, a. Éclairer de tous côtés; parcourir des yeux. Syn. Aspicio, illumino. Usus: Pictura collustrata. Sol omnia clarissima luce collustrat. Cum omnia oculis collustrarem. Cf. Orno.
COLLŬVĬES, ei, f. Mélange impur. Syn. Sordes, fæces, concursus sordium. Usus: Nempe in illa perditorum hominum colluvie regnabis?
COLLŬVĬO, ōnis, f. Vil ramas, confusion, désordre. Syn. Colluvies. Usus: Ille ex omnium scelerum colluvione natus. Discede ex hac turba et colluvione.
COLLYBUS, i, m. Change de monnaie. Syn. Fœnus illud, quod pro permutatione pecuniæ argentariis solvitur. Usus: Collybus esse qui potest, cum utantur uno genere nummorum?
COLLYRĬUM, ii, n. Collyre (pour les yeux). Syn. Medicamentum oculorum.
CŎLO, is, colui, cultum, ere, a. Honorer, respecter. Syn. Observo, veneror, amo, diligo, honorem alicui habeo, aliquem præcipuo in honore habeo. )( Negligo. Adv. Colere æque atque observanter, æque jus, assidue, castissime Deos, commodius inter se, maxime, unumquemque mirifice, omnino prædia, pie, privatim, religiose, religiosissime templum, sancte necessitudinem, sanctissime amicitiam, sanctissime sacra, auspicia, cerimonias, studiose agros, suavissime aliquem. Coli castissime, frequentissime partem urbis, vehementius studia. Colendi Dii et retinendi. Usus: 1. Me ille mirifice coluit et amavit. Diligentissime, suavissime me colit. Memoriam tui beneficii colam benevolentia sempiterna. Aliquem patris loco summa observantia colere. Cf. Honoro. 2. Diis tribuitur et sacris, honorer, solenniser. Venerari et colere aliquem Deorum numero. DEUM auguste, sancte, pie; templa pie sancteque colere. Religiones Deorum sanctissime colere. 3. Studium in aliqua re pono. Virtutem, litterarum studia, leges colere. Amicitiam, officium, fidem, jus et justum colere. Cf. Virtutem colo, Justitiam colo. 4. Habito, habiter. Terram, urbem, domum aliquam colere. 5. Excolo, cultiver. Agros, prædia, rem rusticam egregie colit; cultum, culturam adhibet; agros exercet; glebam subigit, vel terram; terram mollito et subacto gremio frugiferam reddit; terram ferro subjicit. Cf. Agricultura.
CŎLŌNĬA, æ, f. Colonie. Syn. Populus ex urbe, aut regione alio abductus, et translatus. Epith. Fidelissima, fortissimaque, imprimis firma, illustris, splendidissima, florens, florentissima, nova. Usus: Aliquos in coloniam constituere, collocare. Deducere novas colonias. Lustrare, reficere veteres colonias.
CŎLŌNUS, i, m. Colon. Syn. Agricultor, agricola. Epith. Frugalissimus, modestissimus, optimus, parcissimus; coloni honestissimi, novi. Usus: Coloni et aratores populi Romani. Colonis agros assignare. Colonos deducere.
CŎLOR, ōris, m. Couleur (naturelle ou artificielle). Syn. Pigmentum. Epith. Albus, decorus, egregius, pristinus, servilis, suavis, succo illitus, sanguine diffusus. Colores clari, dispares, pauci. Usus: 1. Formæ dignitas coloris bonitate tuenda est. Color defluit, ses couleurs disparaissent. 2. Transl. Urbanitatis quidam color. Oratio quasi colore et succo quodam ornatur. Orationis ornamenta et lumina totidem velut colores sunt, quibus oratio se distinguit. 3. Colorem assumere, se colorer. Colorem ducit, trahit, combibit.
CŎLŌRO, as, avi, atum, are, a. Colorer, donner une couleur. Syn. Tingo, colorem induco, colore imbuo, inficio. Usus: Arcus e nubibus coloratus, arc-en-ciel aux couleurs variées. Oratio ipsa se colorat, et roborat.
CŎLUMBA, æ, f. Colombe. Usus: Plumæ versicolores columbis.
CŎLUMBĪNUS, a, um, De pigeon, de colombe. Usus: Pullus columbinus.
CŎLŬMELLA, æ, f. Petite colonne. Syn. Parva columna. Epith. Eminens.
CŎLŬMEN, ĭnis, n. Appui, soutien. Syn. Fulcrum, princeps. Usus: Columen reipublicæ, amicorum, familiæ.
CŎLUMNA, æ, f. Colonne. Epith. Aurea, excelsa, altior, execrata, nova, solida, summa. Columnæ æneæ, antiquæ, marmoreæ, rectæ, politæ. Usus: Columnæ rectæ et ad perpendiculum exactæ.
CŎLUMNĀRĬUM, ii, n. Impôt sur les colonnes. Syn. Tributum, quod in singulas columnas domum sustentantes exigebatur. Usus: Vide, ne columnarium debeamus. Hinc præfecti seu coactores hujus tributi dicti sunt Columnarii.
CŎLUS, i, vel ūs, f. Quenouille. Syn. Bacilli, ex quibus pensa trahuntur. Usus: Cum colo et lana.
CŎMA, æ, f. Chevelure. Syn. Capillus, cæsaries. Epith. Calamistrata, intonsa, madens. Usus: Coma calamistrata, unguentis delibuta, unguento madens.
CŎMĀTUS, a, um, Chevelu. Usus: Galliam comatam remitto.
1. COMBĬBO, is, bĭbi, bĭbĭtum, ere, a. Absorber, boire. Syn. Bibo, haurio. Usus: Infici debet his artibus puer, quas si combiberit, ad majora erit paratior. Colorem combibit lana, la laine s’imbibe de couleur.
2. COMBĬBO, ōnis, m. Compagnon de bouteille. Syn. Compotor.
COMBŪRO, is, bussi, bustum, ere, a. Brûler complètement. Syn. Uro, cremo, inflammo, incendo, exuro. Phras. Domus combusta est, la maison fut complètement brûlée. Domus repentino incendio deflagravit, conflagravit; igni absumpta, concremata est; in cineres redacta, igne deusta est; incendio deleta, confecta est; incendio hausta, consumpta est; resedit in cineres. Domus repentino incendio exarsit et ad cineres rediit; in cineres redacta est. Cf. Ardeo, Concremo, Incendium, Incendo, Flamma. Usus: Vivus combustus est; cadaver infelicibus lignis semiustulatum.
CŎMĔDO, edis vel es, edit vel est, ēdiēsum vel estum, edere vel esse, a. Manger. Syn. Edo, cibum capio, cibum sumo. Phras. Comede sobrie, mangez sobrement. Tantum cibi potionisque adhibeatur, ut reficiantur vires, non opprimantur. Cibi potionisque desiderio naturali, non voluptate modus finiatur. Cibo famem depelle, non ventrem distendito. Firmandæ cibo vires, non onerandæ. Accumbe, cœna, epulare, vescere apparate et opipare, dum cibus adversus famem sit, non ad voluptatem inflammandam. Cf. Abstinentia. Usus: 1. Muscæ te comedent. 2. Prodigo, rapio, manger, dissiper (son bien). Rem suam familiarem omnem comedit, devoravit. Ego te jacente tua bona comedam? Quis tuos nummos comedit? Cf. Edo, Cibum capio.
CŎMES, ĭtis, m. Compagnon. Syn. Sectator, assectator, assecla, socius, deductor. Epith. Carus atque jucundus, idoneus, importunissimus, mercenarius, mirificus, non molestus. Comites extremi, nequissimi, veteres. Usus: Fuisti mihi comes atque socius honoris et calamitatis. Comitem se alicui præbere, adjungere. Comes furoris. Voluptatum extrema comes est saltatio.
CŌMESSĀBUNDUS, a, um, Qui fait la débauche. Usus: Temulento cum agmine comessabundus incessit. Cf. Vorax.
CŌMESSĀTĬO, ōnis, f. Débauche. Syn. Intempestivum convivium, præsertim nocturnum. Usus: Totus ille Antonianæ comessationis chorus. Cf. Convivium, Gula, Bibo.
CŌMESSĀTOR, ōris, m. Débauché, glouton. Syn. Intempestivis conviviis indulgens, abdomini natus.
CŌMESSOR, aris, atus sum, ari, d. Se livrer aux plaisirs de la table. Syn. Intempestivis conviviis indulgeo. Phras. Intempestivis conviviis dies pariter noctesque consumo; liberalius vino ciboque corpus onero; ventrem cibo potuque distendo. Omnem mihi in cibo modum, omne judicium, omnem prope rationem gula eripit; mihi vivere tuburcinari est. Quotidiana agito convivia. Cf. Gula.
CŎMĒTĒS, æ, m. Comète. Syn. Stella crinita; crinita siderum flamma; ardentes cœlo faces. Adv. Cometæ tremuli, magnarum calamitatum prænuntii. Usus: Cometæ magnarum calamitatum prænuntii.
CŌMĬCE, Comiquement, d’une manière comique. Syn. More comico. Usus: Tragica comice tractat.
CŌMĬCUS, i, m. Comédien. Usus: Comicus ex artificio comico spectatur, le comédien est admiré à cause de son talent.
CŌMĬNUS, De près. Syn. Propius, de propinquo loco. )( Eminus. Usus: Cum hoste cominus pugnare. Cominus accedito.
CŌMIS, e, gen. com. Doux, affable, bienveillant. Syn. Humanus, suavis, commodus, facilis, benignus, comitate præditus, præcellens. )( Inhumanus. Phras. Comis una et gravis, tout à la fois doux et sérieux. Comitatem cum gravitate conjungit; gravitatem comitate condit; gravitati comitatem aspergit. Usus: Lælio quis comior, modestior, simplicior? Comis erga omnes. Cf. Humanus, Urbanus, Condimentum.
CŌMĬTAS, ātis, f. Douceur, bonté. Syn. Facilitas, benignitas. )( Severitas, gravitas. Epith. Jucunda, multa, singularis, summa. Usus: Comitas affabilitasque sermonis maxime conciliat animos hominum. In illo summa gravitas cum summa comitate conjungitur. Cf. Comis, Humanitas, Facilis.
CŎMĬTĀTŬS, ūs, m. Cortége, suite, compagnie. Syn. Comitum multitudo, cœtus, numerus, chorus, caterva. Epith. Familiaris, improbissimus flagitiosissimusque, maximus ornatissimusque, muliebris et delicatus ancillarum puerorumque, multus magnusque, optimus beatissimusque, pulcherrimus, regius, turpissimus. Phras. Comitatum habet amplum, il a un long cortége. Ingens circumfusa turba ejus lateri est; comitatu septus, vallatus, stipatus ingenti est; ingenti clientum corona cinctus est; septus corona militum est; multi eum deducunt, assectantur; multi se comites adjungunt; lateri adhærent Cf. Comitor. Usus: Legatus cum magno comitatu ingrediebatur. Regem cum toto comitatu hospitio recepit.
CŌMĬTER, Avec douceur, bienveillance. Syn. Humaniter, humane, benigne. Usus: Salutare benigne, comiter appellare singulos.
CŎMĬTĬA, ōrum, n. pl. Comices, assemblées du peuple romain. Syn. Conventus populi, commune consilium omnium ordinum ad creandos magistratus, ferendas leges et alia cum populo agenda. Usus: Consul edicit comitia, habet, gerit, obit; differuntur, extrahuntur comitia; sæpe largitione inquinantur, corrumpuntur.
CŎMĬTĬĀLIS, e, gen. com. Relatif aux comices. Syn. Ad comitia pertinens. Usus: 1. Mensis, dies comitialis. 2. Morbus comitialis, épilepsie, mal caduc.
CŎMĬTĬUM, ii, n. Comitium, lieu où se tenaient les comices. Syn. Locus, in quo comitia habentur. Usus: Comitium armatis obsidere.
CŎMĬTOR, aris, atus sum, ari, d. Accompagner. Syn. Assector, sector, deduco. Phras. 1. In omni fortuna te comitabor, je vous suivrai quelle que soit votre fortune. Me tibi comitem adjungam, præbebo; in omni fortuna tibi comes ero; hærebo tibi; hærebo lateri tuo; tibi affixus ero; a te, a latere tuo non discedam, non divellar. Semper, nunquam non, in omni tempore ac loco assiduus tecum ero; nunquam abs te sejungar; non digrediar; non recedam abs te; nulla me res abs te avellet, amovebit, sejunget, disjunget, abjunget. 2. Honoris causa me comitatus est, il m’accompagna pour me faire honneur. Redeuntem deduxit; comitem se mihi dedit; comitatu suo me honestavit; inter deductores meos fuit; cum laudibus ac favore me domum prosecutus est. Cf. Socius, Societas, Cohæreo.
COMMĂCŬLO, as, avi, atum, are, a. Souiller, tacher. Syn. Maculo, turpifico, fœdo. Usus: Ambitu, avaritia se commaculare. Cf. Macula, Labes.
COMMĔĀTŬS, ūs, m. Vivres, provisions; approvisionnements. Syn. Cibaria ad alendam multitudinem aliquam. Epith. Publicus et privatus. Usus: 1. Amici, socii annonam et commeatum parabunt, mittent, subvehent, devehent, portabunt, supportabunt; commeatus copiam subministrabunt. Commeatum recipiemus, commeatu abundabimus. Nisi hostis commeatu nos prohibeat; commeatus intercludat, intercipiat; a commeatu nos intercludat. Cf. Annona. 2. Tempus facultasque eundi, redeundi, manendi, alicui præscripta. Commeatum dare, sumere, donner, prendre un congé. Ad diem commeatus non venit, expiration du congé.
COMMĔDĬTOR, aris, atus sum, ari, d. Méditer, étudier. Syn. Meditor, verso. Cf. Cogito, Meditor.
COMMĔMĬNĪ, minisse, imp. Se ressouvenir de. Syn. Memini.
COMMĔMŎRĀBĬLIS, e, gen. com. Mémorable. Memorabilis. Usus: vir commemorabili pietate ac virtute præditus. Cf. Memorabilis.
COMMĔMŎRĀTĬO, ōnis, f. Mention, souvenir. Syn. Mentio, recordatio. Epith. Assidua, illustrior, multa, necessaria, splendidior, supervacanea. Usus: Me commemoratio posteritatis ad spem immortalitatis rapit Totus est in commemoratione tuæ virtutis. Cf. Mentio.
COMMĔMŎRO, as, avi, atum, are, a. Mentionner, rappeler. Syn. Memoro, dico, memini, fero, narro, alicujus rei memoriam usurpo, crebis usurpo sermonibus, laudo. Adv. Breviter, creberrime, libentius laudes, planius, vere. Usus: Commemorare breviter. Quid tota die egerim, vesperi commemoro. Omnes de virtute tua commemorant. De te omnium celebratione commemoratum. Cf. Memor, Narro.
COMMENDĀTĬO, ōnis, f. Recommandation. Epith. Accurata, communis hominum et inter homines, naturalis, diligens, diligentissima, dulcissima, gravissima, magna libertatis, major, non modo humana, sed etiam divina, obscura et incerta, perpetua, singularis, non vulgaris. Usus: 1. Effice, ut meam commendationem profuisse sibi sentiat. 2. Laus, celebratio, comprobatio, titre de recommandation, prix, mérite. Magna est in vulgus opinio de te, magna commendatio. Liber iste commendatione non eget. Per se cognitus vir nulla commendatione majorum. Eo facinore magnam sibi commendationem comparavit. Cf. Laus, Commendo.
COMMENDĀTĬTĬUS, a, um, De recommandation. Usus: Litteræ commendatitiæ, lettres de recommandation.
COMMENDATRIX, īcis, f. Celle qui recommande. Usus: Lex est emendatrix vitiorum, commendatrix virtutum.
COMMENDO, as, avi, atum, are, a. Recommander. Syn. Fidei alicujus committo; in alicujus fide et religione depono; fidei alicujus trado; in fidem alicujus trado; alicujus fidei mando; permitto in fidem alicujus; alicujus virtuti, fidei, felicitati confido; alicui in fidem et custodiam concredo; alicujus tutelæ subjicio; in tutelam trado; in alicujus fide repono, colloco. Phras. 1. Commendo tibi hunc magnopere, je vous recommande instamment cet homme. Sic tibi eum commendo, ut majore cura, studio, sollicitudine animi commendare non possim. Commendo tibi eum non vulgariter, sed ita prorsus, ut quos diligentissime, valdeque ex animo soleo. Eum tibi commendo ea commendatione, quæ potest esse maxima. Sic tibi eum commendo, ut neque majore studio quemquam, neque justioribus de causis commendare possim. Maximopere, ut mea et tua dignum amicitia, tibi commendo. Vehementer te rogo, ut cures, ut ex hac commendatione, quam maximas, quam plurimum, quam sæpissime gratias agat. Si me tanti facis, quanti et ipse æstimat, et ego sentio, cures, quam primum intelligam, hanc meam commendationem tantum illi utilitatis attulisse, quantum et ipse speravit, nec ego dubitarim. Gratissimum mihi feceris, si huic commendationi meæ tantum tribueris, quantum cui tribuisti plurimum; si eum, quibuscumque rebus honeste, ac pro tua dignitate poteris, juveris atque ornaveris. Cura, quæso, ut is intelligat, hanc meam commendationem maximo sibi apud te adjumento fuisse. Hanc commendationem, quam his litteris consignari volui, scito, esse omnium gravissimam. Eum si tibi commendo verbis iis, quibus, cum diligentissime agimus, uti solemus, vix tamen studio meo satisfecisse mihi videor. Quanti apud te sum, tantum valere apud te commendationem meam, effice, ut intelligam. Genere commendationis mirifico, planeque quod sit ex intimo depromptum animo, usum me putato. Si ulla mea apud te commendatio valuit, hæc ut valeat, rogo. Velim, tibi persuadeas, nihil me majori studio a te petere, nihil mihi gratius facere te posse, quam si omnibus tuis opibus, omni studio eum juveris. Velim, eum omnibus tuis officiis, atque omni liberalitate tueare. Velim, eum quam liberalissime complectare. Velim, eum quam honorificentissime pro tua humanitate, et quam liberalissime tractes. Peto a te majorem in modum, vel tuæ humanitatis, vel mea causa, ut eum auctoritate tua, quæ plurimum valet, conservatum velis. Ita a te peto, ut majori studio, magisque ex animo petere non possim, ut omne genus liberalitatis, quod et ab humanitate, et potestate tua proficisci poterit, non modo re, sed etiam verbis, vultu denique ipso exprimas. Peto a te majorem in modum, ut ei omnibus in rebus, quantum tua dignitas fidesque patietur, commodes. Majorem in modum a te peto, ut cum omnes meos, æque ac tuos observare pro nostra necessitudine debeas, hunc imprimis ita in fidem tuam recipias, ut ipse intelligat, nullam rem sibi majori usui, aut ornamento, quam meam commendationem esse potuisse. Vehementer mihi gratum erit, si cum humanitate tua, quæ est singularis, complexus fueris. Eum, si me diligis, eo numero cura ut habeas, quo me ipsum; commendo eum tibi de meliore nota. 2. Commendavi me tibi dudum, je me suis depuis longtemps confié à vous. In fidem tuam me dudum contuli; me tibi commisi, et tuæ tradidi fidei; in tutelam et patrocinium tuum me dudum contuli; me, resque meas tuæ fidei dudum permisi, mandavi; tuæ me tutelæ dudum commendavi et subjeci. Totum hominem tibi traditum de manu, ut aiunt, in manum habes, tu modo fac tueris, ut tua fides postulabit; habes hominem mandatum fidei tuæ ac in tutelam traditum. Dudum me tuæ fidei credidi. 3. Commendabo negotium DEO in precibus, je recommanderai la chose à DIEU dans mes prières. De ea re consulam per preces DEUM. Divinæ mentis consilium precibus explorabo. Negotii successum a DEO suppliciter exorabo. Ad explicandas ejus rei difficultates divinum præsidium implorabo. Cœleste numen in spem felicis successus deprecabor. Usus: 1. Filios suos diis immortalibus; tutelæ populi Romani commendavit. Salutem suam, rem familiarem fidei alicujus tradere, et commendare. Religiones, et sacra, sacerdotibus commendantur. 2. Laudo, comprobo, laudando extollo, et confirmo, faire valoir, louer, vanter. Eloquentiam vocis suavitas commendat. Cura formam commendat. Nihil eum præter simulatam tristitiam commendat. 3. Mando. Aliquid litterarum monumentis, memoriæ; nomen suum et famam immortalitati; se fugæ commendare. Cf. Committo.
COMMENTĀRĬŎLUM, i, n. Petit mémoire, petit écrit. Syn. Libellus.
COMMENTĀRĬUM, ii, n. vel COMMENTĀRĬI, ōrum, m. pl. Mémorial, recueil de notes, mémoires; journal. Syn. Liber ad subsidium memoriæ comparatus, in quo rerum et negotiorum capita notantur. Epith. Paulo plenius, plurima. Usus: Referre aliquid in commentarium suum. (Vulg. Registrare.) Cæsar scripsit, confecit commentarios rerum suarum. Rerum urbanarum, Pontificum commentarii.
COMMENTĀTĬO, ōnis, f. Méditation, réflexion, étude. Syn. Meditatio, cogitatio. Epith. Domestica, multa, plurima. Usus: Accuratæ et meditatæ commentationes multi sudoris sunt. Tantum potest exercitatio, meditatio, consuetudo. Commentationibus quotidianis se exercet. In commentationibus multum operæ ponit. Orator locos suos multa commentatione paratos habeat, oportet, et expeditos. Cf. Meditor, Cogito, Considero, Cogitatio.
COMMENTĬTĬUS, a, um, Inventé; faux, mensonger. Syn. Fictus. )( Verus. Usus: Novum, commentitium, et futile crimen.
COMMENTOR, aris, atus sum, ari, d. Réfléchir, méditer; expliquer. Syn. Meditor, cogito, considero, mecum conficio; item: commentariis illustro, explano, explico, expono locum scriptoris. Usus: 1. Aliquid secum de re aliqua meditatur et commentatur. Orationem commentari, componere. 2. Disputo, commenter, discuter. Commentandi inter se et disputandi causa convenere. Cum litteratis omnibus quotidie commentatur. Cf. Meditor, Cogito, Mens.
COMMENTUM, i, n. Fiction. Syn. Res ficta, excogitatio, inventio. Usus: Opinionum commenta delet dies, le temps fait justice des fausses opinions. Commenta sua et scripta memorabat.
COMMĔO, as, avi, atum, are, n. Aller et venir, circuler. Syn. Venio, redeo, coeo. Adv. Vicissim, retro, undique. Usus: Crebro illius litteræ ad nos commeant. Tabellarius, navis ad insulas commeat. Animus per omnem rerum naturam commeat.
COMMERCĬUM, ii, n. Commerce, rapports, relations. Syn. Usus, familiaritas, consuetudo. Usus: Voluptas nullum habet cum virtute commercium. Mihi cum illo nullius rei commercium est, je n’ai aucun rapport avec lui. Nullius mihi rei cum illo est communitas; ne minima quidem societate mihi conjungitur. Cf. Mercor.
COMMĔRĔO, es, ui, ĭtum, ere, a. Mériter. Syn. Mereor. Usus: Quid de me commeruisti? Cf. Mereor.
COMMĒTĬOR, iris, mensus sum, iri, d. Mesurer. Syn. Metior. Usus: Oportet tempus cum negotio commetiri. Cf. Metior.
COMMĬGRO, as, avi, atum, are, n. Passer d’un lieu dans un autre, aller s’établir. Syn. Migro, domicilium muto, eo, redeo. Usus: In aliam domum commigrat. Cf. Migro.
COMMĪLĬTO, ōnis, m. Compagnon d’armes. Syn. In bello socius. Usus: Cæsar milites suos commilitones appellabat.
COMMĬNĀTĬO, ōnis, f. Menace. Syn. Minatio. Usus: Ne comminationibus quidem movetur. Cf. Minor.
COMMĬNISCOR, eris, mentus sum, i, d. Inventer, imaginer. Syn. Fingo, excogito. Usus: Ne putes eum tantum scelus comminisci. Cf. Excogito, Fingo, Commentor.
COMMĬNŬO, is, ui, ūtum, ere, a. Briser, broyer, affaiblir. Syn. Minuo, frango, deturbo, affligo, dissipo. Usus: Hostem comminuere, écraser un ennemi. Spiritus alicujus, arrogantiam, audaciam frangere et comminuere. Opes luxu; vires ingenii desidia; rem familiarem convivando comminuit, pessumdedit.
COMMISCĔO, es, cui, xtum vel stum, ere, a. Mêler avec. Syn. Misceo, permisceo, Usus: Nunquam sapientia cum temeritate commiscetur. Animum meum cum tuo commiscui. (Vulg. Unanimes sumus, nous sommes tout à fait du même avis). Consilium meum cum tuo, res meas cum tuis commiscui. Cf. Misceo.
COMMĬSĔRĀTĬO, ōnis, f. Action d’exciter la compassion. Syn. Miseratio, misericordia. Usus: Commiserationem brevem esse oportet. Cf. Misericordia, Commiseror.
COMMĬSĔROR, aris, atus sum, ari, d. Plaindre, déplorer. Syn. Miseror, miseratione afficior, miserationem verbis, gestu exprimo. (Vulg. Condoleo.) Phras. Commiseror fortunam tuam, j’ai pitié de vos malheurs. Casu tuo vehementer commoveor; doleo vicem tuam; in tanto dolore tuo prope pari molestia afficior; casum tuum vehementer miseror; doloris ejus, qui te excruciat, particeps sum tecum; vicem tuam prope æque doleo, ac tu. Animi dolorem prope eumdem adhibeo; societas pæne ægritudinis mihi tecum est. Dolorem, quem ex tuo casu cepi, declarare verbis non possum; ad aspectum casus tui lacrimas tenere non potui; misericordia moveri, commoveri, capi me sensi; casus ille tuus mentem meam miseratione permovit; percussit animum meum vehementer fortunæ tuæ iniquitas. Miseret me tui, tua causa vehementer doleo; commiseratione tangor afflictæ fortunæ tuæ; dolorem ex acerbitate casus tui capio gravissimum; moleste graviterque fero casum tuum; excruciat me, tangit mentem meam propter naturæ cognationem atque consensum ærumna tua; tua non minus, ac mea calamitate angor, crucior, affligor, vexor; sollicitor infelici illo fato tuo, et dolorem acerbissimum haurio; doleo dolore tuo, angoribus angor, infortunio tuo non tu magis, ac ego miser sum; par utriusque, communis, idem utriusque in tuo infortunio dolor est; tua me torquent infortunia; tuis uror malis; tuæ me miseriæ miserrimum faciunt; dolor meus ex tuo dolore pendet; est mihi acerbus imprimis tristissimus casus tuus; socius ægritudinis sum, particeps mœroris tui. Cf. Doleo, Miseror. Usus: Num conqueri et commiserari non licet?
COMMISSĬO, ōnis, f. Représentation théâtrale. Syn. Exhibitio plurium inter se concertantium. Usus: Commissio ludorum.
COMMISSUM, i, n. Faute, délit, crime. Syn. Factum, facinus, delictum. Epith. Audacius, sacrum. Usus: Enuntiare commissa, prodere conscios. Audax commissum et facinus.
COMMISSŪRA, æ, f. Assemblage, jointure. Syn. Junctura. Epith. Aptæ ad stabilitatem, et ad artus firmandos accommodatæ, mirabiles, molles digitorum. Usus: Ossium ac digitorum commissuræ, articulations des os et des doigts.
COMMITTO, is, mīsi, missum, ere, a. Commettre (une faute), se rendre coupable; confier, unir, assembler. Syn. Admitto, patro, perpetro, pecco; item: patior, concredo, conjungo. Phras. 1. Commisit magnum flagitium, il a commis un grand crime. Magnum admisit in se facinus; magnum in se scelus concepit; sequius admisit aliquid; immani se scelere obstrinxit, adstrinxit; summum dedecus, nefarium scelus admisit; detestabile facinus suscepit; nefaria se culpa devinxit; immane flagitium conscivit. Cf. Pecco, Peccatum. 2. Committo tibi hoc negotium, je vous confie cette affaire. Id tibi negotii do; fidei tuæ eam rem concredo; curæ tuæ id negotii credo; legare tibi hoc negotium constitui; rerum omnium in eo negotio curam tibi demando, credo; tuæ fidei, ac potestati, hoc, quidquid est negotii, commendo; omnem tibi rem ac causam tuæ prudentiæ tractandam trado, relinquo, transcribo; ejus rei gerendæ provinciam tibi vel ad te delego. 3. Quod tibi commisi, diligenter exequere, exécutez fidèlement ce que je vous ai confié. Quod tibi munus imposui, quæ mandata dedi, quod negotium dedi, quod tibi mandavi; mandatum honoribus tuis volui; quod fidei tuæ, prudentiæque permisi; quam tibi mandavi provinciam, diligenter perfice, confice. Usus: 1. Ingens flagitium, scelus, facinus; multa in Deos, multa in leges commisit. 2. Patior, probo, permettre, approuver. Non committam, ut tuis desim consiliis. Committendum non putavi, quin etc. 3. Mando, credo, trado, do, confier, risquer. Se itineri, fortunæ, discrimini, fidei alterius, in aciem, in discrimen committere. Aliquid litteris, alicui negotium committere. 4. Facio, ineo, commencer, engager. Prœlium committere cum hoste. 5. (Vulg. Confisco, confisquer, adjuger au fisc.) Hæreditas templo Veneris commissa, la succession était dévolue à Vénus. Bona commissa, ad fiscum redeuntia; mulcta commissa. 6. Jungo, joindre, assembler. Duas inter se tabulas committere. Manus committere. 7. Concitare unum adversus alterum, mettre aux prises. Unum cum altero committere, duos inter se committere.
COMMŎDĒ, Convenablement, bien. Syn. Bene, recte, commodum. )( Incommode. Phras. Scribe, si commode potes; quod commodo tuo fiat; ex opportunitate; ex utriusque commodo scribes; cum erit commodum; cum se dabit, offeret rei opportunitas, commoditas; cum tempus, ratioque postulabit.
COMMŎDĬTAS, ātis, f. Opportunité, utilité. Syn. Opportunitas, utilitas. Epith. Idonea ad aliquid faciendum, imitatrix prava virtutis, magna. Commoditates externæ, multæ, primæ, et maximæ, tantæ. Usus: Amicitia plurimas habet, continet commoditates. Ista ad vitæ commoditatem, et jucunditatem plurimum faciunt. Commoditatis omnes articulos scio, je sais choisir les bons moments. Cf. Opportunitas.
COMMŎDO, as, avi, atum, are, a. Adapter, ajuster; fournir, être utile. Syn. Accommodo, utendum do; item: gratificor, prosum. Usus: 1. Ædes alicui, aurem, aurum commodare. Hæc a virtute donata, cætera a fortuna commodata videntur. 2. Aliquem juvo, inservio, benigne facio, commodo sum, être utile, aider. Tibi ego omnibus in rebus libentissime commodabo. Cf. Opitulor, Gratificor, Auxilium, Adjumentum.
1. COMMŎDUM, A propos, au bon moment. Syn. Opportune, satis in tempore. Usus: Commodum in urbe eram, je me trouvais à la ville fort à propos. Commodum ad me venit.
2. COMMŎDUM, i, n. Avantage, profit. Syn. Utilitas, bonum, emolumentum. Epith. Commune, magnum, majus, maximum, non mediocre, privatum, senatorium. Commoda communia, domestica, externa, majora, minima, multa, non paria, parva, aut mediocria, plurima, provincialia, aut urbana, publica, tanta, terrena. Phras. 1. Suum tantum commodum quærit, il ne cherche que son propre avantage. Omnia ad suam tantum utilitatem refert; utilitatem suam omnibus in rebus spectat, sequitur; rebus cunctis antefert; rerum omnium antiquissimam habet; primam ducit; omnes articulos commoditatis suæ captat; nullius rei, præterquam commodi sui rationem habet, ducit; suo ubique obsequitur animo; suis tantum consulit commodis; id unum spectat, unde multa in se congruant commoda; quid e re sit; quid in rem suam faciat; quid rebus suis expediat; quid sibi emolumento sit; omnia sua causa facit; commodi sui, ac privatarum rationum impendio studiosus est; commodis suis servit unice. 2. Commoda nostra ubique impedit, il attaque sans cesse nos intérêts. Commoda nostra oppugnat, labefactat ubique; commodis nostris obstat, officit, adversatur ubique. 3. Ea res magna illi commoda comparavit, cette chose lui a apporté de grands profits. Multas illi utilitates importavit, multa creavit commoda; multis eum commodis auxit, locupletavit; multa commoda attulit; ejus commodis egregie servivit, consuluit; ex ea re non pauca illi commoda enata sunt; non pauca ille commoda cepit, adeptus est; ex ea re multa illi commoda fluxerunt, manaverunt; ea res multis eum commodis affecit. Ex ea re fructum tulit, messuit, cepit non contemnendum; emolumenta collegit, percepit, reportavit nec levia, nec pauca. Ea res non parvo fuit emolumento. Cf. Utilitas. Usus: Commodis frui. Alienis servire commodis. Quod commodo reipublicæ fiat.
COMMŎDUS, a, um, Avantageux, utile. Syn. Opportunus, utilis. )( Incommodus. Usus: 1. Commodior via; tempus commodius. Res nostræ satis sunt commodæ. 2. Facilis, doux, bienveillant. Homo commodis moribus, homme de mœurs faciles. Catone nemo commodior, moderatior fuit.
COMMŎNĔFĂCĬO, is, fēci, factum, ere, a. Avertir. Syn. Commoneo, admoneo. Usus: Aliquem etiam atque etiam de re commonefacere. Cf. Moneo.
COMMŎNĔO, es, ui, ĭtum, ere, Avertir. Syn. Admoneo. Cf. Moneo.
COMMŎNĬTĬO, ōnis, f. Action de rappeler, de faire souvenir. Syn. Admonitio.
COMMONSTRO, as, avi, atum, are, a. Montrer, indiquer. Syn. Indico, ostendo. Usus: Viam commonstrare, digitum ad fontes intendere. Cf. Ostendo.
COMMŎRĀTĬO, ōnis, f. Séjour prolongé; retard. Syn. Mora. Epith. Diuturnior, urbana. Usus: Illa villæ amænitas diuturnioris commorationis est, non diversorii. Cf. Mora.
COMMŎROR, aris, atus sum, ari, d. Demeurer, séjourner. Syn. Maneo, subsisto, consisto. Usus: 1. Diem unum, triduum apud te commorabor diutius. Versare rem eamdem, hærere et commorari in eadem sententia. 2. Moror, arrêter, retarder. Commorari aliquem. Cf. Moror.
COMMŌTĬO, ōnis, f. Commotion, mouvement, secousse imprimée. Syn. Motio, motus, perturbatio. Epith. Suaves, contrariæ, vitiosæ. Usus: Temperantia moderatrix omnium commotionum. Cf. Motio.
COMMŌTĬUNCŬLA, æ, f. Petit mouvement (de fièvre). Syn. Febricula. Usus: Tuis commotiunculis valde afficior.
COMMŌTUS, a, um, Ému, emporté, troublé. Syn. Perturbatus, affectus. Usus: Homo commotior paulo stomachari primum cœpit. Libidine aut ira commotus.
COMMŎVĔO, es, mōvi, mōtum, ere, a. Mettre en mouvement, déplacer; émouvoir, exciter. Syn. Moveo, perturbo, afficio, excito, concito, commuto, invito. Adv. Acerrime sensus, aliquantum, facilius conquestione, graviter, gravius rebus, incredibiliter, leviter, maxime auctoritate, maxime, voce magnopere, mediocriter, non minime, parumper mentes, prorsus recte ac merito, sane, sane quam, similiter atque, tantulum, temere se alicunde, valde, valde commendatione, vehementer amorem multitudinis, vehementer animum, vehementer litteris, vehementer oratione, vehementer miseria. Usus: 1. Ea re tumultum maximum ac tantum non bellum, odium certe, iram, invidiam, suspiciones commovit, excitavit. Miseriis alienis, et querelis facile animo commoveor. Ea res bilem aliis, aliis misericordiam commovit; certe multorum studia, exspectationem magnam concitavit. 2. Locum muto, proficiscor, changer de lieu, partir. Ne te inde commoveas. Cf. Moveo, Causa.
COMMŪNĬCĀTĬO, ōnis, f. Communauté, conversation. Epith. Suavissima sermonis, summa cum aliquo, intermissa. Usus: Suavissima mihi tecum est sermonis, utilitatum, studiorum communicatio, societas et conjunctio. Cf. Societas.
COMMŪNĬCO, as, avi, atum, are, a. et n. Communiquer, avoir des rapports avec. Syn. Confero, credo, refero, participo. Adv. Audacter, cum aliquo, benignissime furta cum, coram; inter se, una familiarissime. Phras. 1. Consilia tua mecum communica, concertez-vous avec moi. Confer mecum tua consilia; participem me consiliorum tuorum facito, consilia tua ad me defer; me expertem consiliorum tuorum amicum habe fidissimum. Fac me certiorem de consiliis tuis; fac, ut te rebus consiliisque tuis cognoscam, intelligam, imaginem rerum tuarum, cogitationumque tuarum ostende aliquam; quis animus, quis sensus sit, quæ tua consilia, me edoce. 2. Prædam tecum communicabo, je partagerai avec vous la dépouille. Prædæ mecum particeps eris; partem capies prædæ; communis erit inter nos præda; non mihi magis, quam tibi; non minus tibi, ac mihi; tibi pariter, ac mihi; æque utriusque nostrum hæc præda erit. Utemur communi jure, æquo jure, pari potestate hostium spoliis; juris tibi tantum, quantum ipsi mihi, erit in prædam; prædam mecum communem habebis; in partem te spoliorum vocabo, ut periculi ita prædæ nobis communio erit; in communionem prædæ venias; in commune conferam, quidquid est prædæ; promiscuus nobis erit prædæ usus. Cf. Particeps, Participo. Usus: 1. Multa familiarissime inter se communicare. Utinam mihi homo sit, quicum omnia mea communicem. 2. Partior, impertior, divido, prendre sa part de, s’associer à. Cum amicis res adversas, commoda, gloriam, honores, laudem, pericula communicas. Cf. Communis, Communio.
COMMŪNĬO, ōnis, f. Communauté, association. Syn. Communitas, consociatio. Usus: Litterarum, vocum, conjugiorum, legum, juris, sanguinis communione junguntur homines. Ego fortunas meas in communionem temporum tuorum contuli. Cf. Communitas, Societas.
Commūnio Sacra, Sainte communion, réception du Corps de N.-S. J.-C. Phras. 1. Sacram communionem dare, donner la sainte Communion. Cœleste convivium populo præbere; divina dape pascere; cœleste epulum impertire; mensæ divinæ convivam aliquem adhibere; reficere cœlesti epulo; sacrosancto Christi Corpore pascere; ad mensæ divinæ communionem admittere. 2. Sacram communionem accipere, recevoir la sainte Communion. Sacrosancto Christi Corpore, divino epulo vesci, pasci; epulo cœlesti accumbere; cœlesti dape refici; cœlesti pane sese pascere et communire; cœlesti mensæ accumbere; cœlestibus epulis refici; Christi Corpus suscipere; ad divina mysteria accedere; cœlestis agni epulis, divino pane recreari; cœlestis epuli sacræ mensæ convivam esse. Cf. Eucharistia. 3. Communio generalis. Communion générale. Cœtus populi ad cœleste epulum celebrandum. Divinum epulum frequenti populo divisum. Conventus populi ad participandum sacrosanctum Christi Corpus. Sacrum convivium frequenti populo datum.
COMMŪNĬO, is, īvi, ītum, ire, a. Fortifier. Syn. Munio. Usus: Jus parum communitum. Auctoritas aulæ communita. Cf. Munio.
COMMŪNĬTĬO, ōnis, f. Action de fortifier. Usus: Aditus ad causam, et communitio, faciliter l’accès d’une cause et la fortifier.
COMMŪNIS, e, gen. com. Commun, qui appartient à plusieurs. Syn. Conjunctus. Phras. 1. Amicorum omnia sunt communia, entre amis, tout est commun. Omnia sunt amicis cum necessariis suis consociata; sortem suam cum amicorum felicitate miscent. Honorum ac commodorum communio quædam inter amicos est; ut vitæ, ita fortunæ quædam communitas, societas, consociatio est; amici omnia communiter possident. 2. Commune hoc vitium est, ce défaut est général. Hoc vitium omnium animos occupat ac tenet; latissime patet hoc vitium; in omnium animos irrepsit, ubique gentium viget, regnat, dominatur; nusquam non est hoc vitium; infecti sunt omnes hoc vitio, et irretiti; orbem terrarum est complexum hoc vitium; pauci sunt hoc vitio intacti, hujus vitii expertes; a paucis abest hoc vitium; in plerorumque mortalium animis insedit, ac inveteravit hoc vitium; quem mihi dabitis hujus vitii contagione non aspersum? 3. Commune hoc malum erit omnibus, ce mal sera commun à tous (tous auront à en souffrir). Omnibus hoc impendet malum, omnibus minatur; miserrime cum omnibus atque infeliciter agetur; expers malorum nemo erit; vexabit omnes eadem calamitas; pari omnes calamitate prementur; omnes manet, omnibus imminet ea calamitas; communis, eadem, par, consimilis erit omnium fortuna. Miseriis his nemo vacabit; urgebit omnes pertinax malum; vis ea malorum, ac tempestas communis erit omnium. Nemo non communi hoc incendio deflagrabit. 4. Communia sunt et vulgaria, quæ affers, tout ce que vous dites est vulgaire et banal. Omnia posita sunt ante oculos; collocata in usu quotidiano; in congressione hominum, atque in foro decantata; ista posita sunt ante pedes; sita ante oculos; in medio sita, obsoleta; de medio sumpta; audita, pervulgata, percelebrata et contrita sermonibus, quæ affers; pervagata res est, in propatulo posita, quam affers. Usus: Erat hoc studium commune toti Græciæ. Scelera tibi cum illo communia sunt. Dolorem et laudem tecum mihi communem esse volui. Cf. Particeps. 2. Vulgaris contritus, pervulgatus, de medio sumptus, late patens, ordinaire, vulgaire, banal. Communis vita et vulgaris hominum consuetudo. Communis omnium sensus, pervagata opinio. Præcepta communia et contrita. De communibus et pervulgatis rebus loqui. Cf. Consuetudo communis, Opinio communis.
COMMŪNE, is, n. Corps de nation, commune, état. Syn. Respublica, universitas, collegium. Usus: Commune Siciliæ, vexatum est atrociter. Ex nostro aliquid in commune contulimus.
COMMŪNĬTAS, ātis, f. Communauté, rapport commun; sociabilité. Syn. Communio, societas. Epith. Apta naturæ, civilis, humana, immanis, magna, naturalis. Usus: Quæ nobis cum isto gladiatore conditionis communitas esse potest? Homines ad societatem communitatemque humanæ vitæ nascuntur. Natura ad civilem communitatem conjuncti ac consociati sumus. A communitate disjuncti videbimur.
COMMŪNĬTER, En commun, ensemble. Syn. Promiscue. )( Proprie, separatim. Usus: Res cum aliis communiter gestæ; communiter alias tibi Arpinates commendavi, nunc peculiariter Caium. Aliquid cum alio communiter possidere. Communiter inter nos consulemus, nous nous protégerons mutuellement. Cf. Simul. (Communiter hoc fit, vulgare est), cela se fait communément. Latine: Plerumque fit, contingit fere. Cf. Fere.
COMMURMŬROR, aris, atus sum, ari, d. Murmurer ensemble, sourdement. Usus: Nescio, quid secum commurmuratus est.
COMMŪTĀBĬLIS, e, gen. com. Changeant, sujet au changement. Syn. Mutabilis, inconstans. Usus: Assentatoris animus varius, commutabilis, multiplex. Cf. Varius.
COMMŪTĀTĬO, ōnis, f. Mutation, changement; révolution. Syn. Mutatio, conversio, vicissitudo. Epith. Misera, varia. Commutationes annuæ, aptæ ad maturitatem frugum, et ad temperationem, civiles. Usus: Brevi tempore magna fit morum voluntatumque commutatio.
COMMŪTO, as, avi, atum, are, a. Changer. Syn. Muto, converto, commutationem affero. Usus: Maline hoc nihil est, si Religionem pecunia, jura omnia cum quæstu, leve compendium fraude maxima commutent? Vitam morte commutavit. Commutavit se animo. Fabulam, sententiam, ordinem commutare. Cf. Muto.
CŎMO, is, compsi, comptum, ere, a. Arranger, disposer (les cheveux). * Syn. Orno, compono. Usus: Mulieres dum comuntur, annus est. Cf. Orno.
CŌMŒDĬA, æ, f. Comédie. Syn. Fabula, comicorum ars. Epith. Antiqua, vetus. Usus: Quo genere jocandi eleganti, urbano, ingenioso, faceto Plautus et antiqua comœdia referta est.
CŌMŒDUS, i, m. Comédien. Usus: Sæpe comœdum in tragœdiis placere vidimus.
COMPACTĬO, ōnis, f. Assemblage, liaison. Syn. Coagmentatio. Usus: Compactione membrorum valida.
COMPACTO, D’après une convention, de concert. Syn. Consulto, ex composito. Usus: Non committendum, ut compacto prohibiti videamur.
COMPACTUS, a, um, Assemblé, joint. Syn. Coagmentatus, compositus, vinctus.
COMPĀGES, is, f. Assemblage, jointure, liaison. Syn. Commissura, vincula. Usus: Dum sumus in compagibus corporis.
COMPAR, ăris, omn. gen. Égal, pareil. Syn. Par.
COMPĂRĀBĬLIS, e, gen. com. Comparable. Syn. Quod habet comparationem. )( Dissimilis. Usus: Comparabile est, quod in diversis rebus similem aliquam rationem continet.
COMPĂRĀTĒ, Par comparaison. Syn. Cum comparatione. (Vulg. Comparative, relative, respective.) Usus: Cum quæritur, quid res sit, quæritur aut simpliciter, aut comparate.
COMPĂRĀTĬO, ōnis, f. Comparaison, parallèle; analogie, rapport. Syn. Collatio, contentio, similitudo, compensatio. Epith. Æqualis, brevis, facilis, necessaria, utilis. Usus: 1. Duorum inter se bonorum comparationem facere. Duplicem lætitiam percepi in comparatione difficilem, utra major esset. Si contentio quædam et comparatio fiat 2. Apparatus, præparatio, cautio, action de préparer, apprêts. Totum tempus in comparatione novi belli posuit. Nihil de mea comparatione diminuo. Comparationem criminis adornare, invenire. Cf. Comparo.
COMPĂRĀTĪVUS, a, um, Qui compare, qui sert à comparer. Usus: Oportebit ipsam illam comparativam judicationem exponere, il faudra exposer cette cause comparative (où le fait est rapproché de l’intention.)
COMPĀRĔO, es, ui, ere, n. Apparaître, se montrer. Syn. Videor, adsum, palam sum, (Vulg. Sisto me.) Phras. Coram Prætore comparuit, il comparut devant le préteur. Prætoris vultum audacter subiit et vadimonium obivit; dicta die, ad constitutam diem in judicium venit, prætori copiam sui fecit; ostendere atque offerre os suum judicibus nihil dubitavit, die dicta in conspectum se dedit; in conspectu judicum fuit; in jus adiit. Usus: 1. Comparere in illa multitudine bonorum. Pompeius nusquam comparet, Pompée ne se montre jamais. 2. Appareo, être visible. Ita a fortuna deformata, ut tamen a natura inchoata compareant. Cf. Appareo.
COMPĂRO, as, avi, atum, are, a. Préparer, apprêter; comparer, rapprocher; acquérir. Syn. Paro, præparo, item: acquiro, confero. Adv. Copiose pastum, diligenter argumenta argumentis, diligenter ex copia, diligentissime ducem, idonee animum ad, improbissime quæstum, prædam, in perpetuum præsidium, inique aliquem cum aliquo, inscite, large, pastum, occulte milites, magnifice convivium, magnopere, studiose tabulas pictas, studiosius supellectilem. Phras. Nemo tibi comparari potest, on ne peut vous comparer personne. Nemo se tibi ulla arte contulerit; nemo in contentionem adduci, venire tecum potest; tecum conferri nemo potest; contendere tecum nemo potest. Quæ contentio, comparatio, te inter et alios esse potest? quis par esse tibi potest? qui præstantem illam tuam indolem, quis doctrinæ studia moresque adæquare possit? quis aspirare ad pervulgatam virtutis tuæ laudem insanus audeat? quis exæquari se tecum cupiat? Cf. Æquiparo. Usus: 1. Convivium, insidias comparat. 2. Acquiro, acquérir, se procurer, amasser. Labore suo et industria supellectilem. Laudem, virtutem, amicitias, auxilia, delectationem sibi comparare. Cf. Acquiro. 3. Confero, compono, comparationem, contentionem facio, comparer, confronter, rapprocher. Quæso, hominem cum homine, tempus cum tempore compara, comparer un homme, une époque à un autre. Ætatem filiorum comparare. Similitudines comparare. 4. Ordino, constituo, régler, établir. More majorum, legibus, natura comparatum est, ut etc. Ita comparati natura, vel a natura sumus. Ita comparata est vitæ naturæque nostræ ratio, ut etc. Ita comparaverunt majores nostri, ut etc.
COMPASCO, is, āvi, pastum, ere, a. Faire paître en commun. Usus: Jus est compascere, nous avons le droit de vaine pâture.
COMPASCŬUS, a, um, Qui concerne la vaine pâture. Usus: Ubi ager compascuus est, jus est compascere.
COMPĔDES, um, f. pl. Entraves, liens; chaînes. Syn. Soleæ ligneæ, quibus pedes captivorum constringi solent. Usus: Compedes alicui imponere, indere, induere, impingere. In compedibus custodire, habere, retinere aliquem. Cf. Carcer, Captivus.
COMPELLĀTĬO, ōnis, f. Apostrophe, interpellation. Syn. Appellatio. Epith. Crebræ, vel potius quotidianæ, præclaræ in laudatione. Usus: Edicto Ciceronem compellavit, cum ipse quotidianas compellationes non ferens urbe abiret.
COMPELLO, as, avi, atum, are, a. Appeler, interpeller, apostropher. Syn. Appello, nomine alloquor. Adv. Nominatim, vicissim aliquos. Usus: 1. Amice, honore magno, nominatim me compellavit. 2. In judicium voco, attaquer en justice, accuser. Lege, edicto aliquem apud populum compellare. Cf. Voco, Appello.
COMPELLO, is, pŭli, pulsum, ere, a. Pousser, forcer; rassembler. Syn. Cogo, congrego, impello. )( Dispello. Usus: Aliquem ad mortem, ad graves angustias compellere. Cf. Cogo, Pello.
COMPENDĬĀRĬUS, a, um, Abrégé. Syn. Brevis. Usus: Est hæc brevis et compendiaria via ad gloriam. Notis compendiariis uti. (Vulg. Abbreviare, abréger).
COMPENDĬUM, ii, n. Gain produit par l’épargne, profit, avantage; abréviation. Syn. Utilitas, quæstus, lucrum, puta viæ, pecuniæ, operæ, temporis. )( Dispendium. Usus: Nihil agit compendii sui causa. Mercatores in quæstu et compendio versantur. Avaritia et egestas multos ad turpe compendium commovet. Magnum compendium facere. Cf. Lucrum, Quæstus, Utilis.
COMPENSĀTĬO, ōnis, f. Compensation, équilibre, échange. Syn. Comparatio, præmium, merces, remuneratio. Usus: Vitæ incommoda sapiens commodorum compensatione lenit. Compensatione uti.
COMPENSO, as, avi, atum, are, a. Compenser, mettre en balance. Syn. Comparo, remunero, repono, exæquo, assequor. Phras. 1. Tua merita compensare non potero, je ne pourrai jamais vous dédommager des services que vous m’avez rendus. Nullam tuorum meritorum partem assequar; nulla mihi est satis digna tot officiorum remuneratio, nunquam satis cumulate officium reddam; nullis officiis tuam humanitatem exæquabo, tuam voluntatem non satis ex æquo remetiar; nunquam te dignam gratiam referam; nunquam pro meritis tuis satis dignam vicem reddam, referam; in reddenda meritorum vice par pari nunquam referetur. Nunquam pro meritis in me tuis mutuæ tantum voluntatis a me tribuetur, ut non plura tibi debeam. Officia tua nunquam paribus officiis æquabo, remunerabo; nunquam tuis in me meritis satisfaciam, respondebo; nunquam omnino tibi, quantum debeo, a me solvetur. Nunquam non modo referenda, sed ne cogitanda quidem gratia tua in me promerita consequar. Nunquam satis dignum officii ac benevolentiæ fructum a me feres. 2. Quod a fortuna damnum accepisti, virtus compensabit, la vertu vous dédommagera de vos pertes de biens. Resarciet virtus, quod a fortuna damnum retulisti, quibus te calamitatibus implicavit fortuna, iis te virtus expediet. Medebitur iis malis virtus, quibus te afflixit fortuna. Ut acerbam fortunam sensisti, ita dulcem ac suavem virtutem experieris. Quantum detrimenti, incommodi, calamitatis, malorum a fortuna retulisti, tantos a virtute, atque adeo majores fructus capies, percipies, feres, colliges; præteritam fortunæ culpam virtus cumulate redimet; quod a fortuna deminutum est, virtus, industria facile exæquabit; fortunæ dispendia virtus sarciet facile, et compensabit. Cf. Reddo, Remuneror. Usus: Maximis laboribus compensatur discendi voluptas. Auditorum patientiam brevitate, ingenii tarditatem virtute, socordiam fide compensare, Precibus compensatur pecunia.
COMPĔRENDĬNĀTŬS, ūs, m. Ajournement, remise d’un jugement à trois jours. Usus: Adimere alicui comperendinatum.
COMPĔRENDĬNO, as, avi, atum, are, a. et n. Renvoyer à trois jours; demander le renvoi (en parl. d’un avocat). Syn. Amplio, profero, procrastino, differo, amplius pronuntio. Usus: Reus comperendinatus. Cf. Amplio.
COMPĔRĬO, is, pĕri, pertum, ire, a. Découvrir, apprendre. Syn. Deprehendo, certi aliquid reperio, compertum habeo. Adv. Manifesto pestem capitis sui, manifesto indicia mortis, maxime. Usus: Eam rem, de ea re certis auctoribus, manifestis indiciis, oculorum testimonio comperi. Cf. Consto, Certus.
COMPERTUS, a, um, Découvert, reconnu, constaté. Syn. Certus, cognitus, exploratus. Usus: Facinus manifesto deprehensum et compertum. Nihil comperti aut cogniti habemus. Cf. Certus, Manifestus, Consto, Publico.
COMPESCO, is, scui, ere, a. Retenir, arrêter. Syn. Coerceo, cohibeo, frango. Phras. Audaciam ejus compescuit, il réprima son audace. Præferocis animi conatus compressit; petulantiam, furorem fregit; repressit, debilitavit feroces impetus; ferociam contudit; exultanti licentiæ frenum injecit; vim ac impetum cohibuit. Cf. Coerceo, Cohibeo, Contineo, Abstineo. Usus: Iram, dolorem, gemitus, lacrimas, linguam, famem compescere.
COMPĔTĪTOR, ōris, m. Compétiteur, concurrent. Syn. Qui cum alio in petitione concurrit. Epith. Certus, liberalis, nobilis, pares suffragiis, peregrini, urbani. Usus: Cum petitore certamen est honoris et dignitatis. Cf. Æmulus, Rivalis.
COMPĪLĀTĬO, ōnis, f. Pillage; compilation, recueil. Syn. Furtum, fraus.
COMPĪLO, as, avi, atum, are, a. Dépouiller, piller. Syn. Diripio, spolio, furor, exhaurio. Adv. Apertissime provincias, ostiatim oppidum. Usus: Æraria exhaurire, templa, urbem, rempublicam compilare. Cf. Furor. Pro Congero exempla etc. barbarum est.
COMPINGO, is, pēgi, pactum, ere, a. Assembler; construire, fabriquer. Syn. Constringo, coarcto. Usus: Servi in pistrinum, carcerem, vincula compinguntur. Homo e luto et sanguine; scelere et ignorantia compactus.
COMPĬTA, ōrum, n. pl. Carrefour. Usus: In triviis et compitis auctionati.
COMPLĂCĔO, es, cui, ere, n. Plaire. Syn. Placeo. Usus: Si DEO complacitum est.
COMPLĀNO, as, avi, atum, are, a. Raser (une maison). Usus: Complanare domum, solo æquare. Sp. Melii domus, quod regnum appeteret, est complanata. Cf. Planus.
COMPLAUDO, is, ere, n. Applaudir. Usus: Stantes in re ficta complaudebant.
COMPLECTOR, eris, plexus sum, plecti, d. Embrasser. Syn. Complexu teneo; sinu complexuque recipio, in collum invado; complexum alicui fero. Adv. Æque benevolentia atque arctius, breviter memoriam rerum celeriter, circumscripte, extrinsecus, nimium multa, occulte viros amplissimos ad suum scelus, quam liberalissime aliquem, scientissime, etiam atque etiam officiis, liberalitate. Usus: 1. Complecti et lacrimis se aspergere. 2. Amo, excipio, tracto amice, carum habeo, foveo, suscipio, defendo, aimer, cultiver, favoriser. Aliquem beneficiis, benevolentia, caritate eximia, familiaritate, comitate maxima complecti. Complectere quæso adolescentem. 3. Comprehendo, circumdo, ambio, entourer, embrasser. Paucis multa, uno crimine complector omnia. Summum cœlum reliquos complectitur. 4. Assequor, comprehendo, teneo, saisir (par la pensée). Sapiens totum mundum mente, cogitatione, memoria complectitur. Tuas laudes oratione ac memoria complecti vix possum. Cf. Amplector.
COMPLĒMENTUM, i, n. Complément. Syn. Supplementum. Usus: Inania quædam verba, velut complementa numerorum.
COMPLĔO, es, ēvi, ētum, ere, a. Remplir. Syn. Impleo. Adv. Bene, perfecte, undique. Usus: 1. Aures sono, pectus maximarum et plurimarum rerum suavitate complere. Terrore, metu animum complere. 2. Absolvo, perficio, conficio, compléter, achever. Promissum complere, accomplir une promesse. Complent hæc et absolvunt beatissimam vitam. Annos sedecim complevit.
COMPLEXĬO, ōnis, f. Assemblage, union; période. Syn. Comprehensio verborum, periodus. Epith. Brevis negotii, longissima verborum, mira verborum, perspicua, vera vel falsa. Usus: 1. Longissima verborum complexio, quæ uno spiritu volvi vix potest. 2. Argumenti conclusio et summa rationum, conclusion d’un raisonnement. Per complexionem id, quod ex omni argumentatione conficitur, breviter exponimus. Complexio pro corporis constitutione, habitu, habitudine, seu humorum temperamento, barbarum est.
COMPLEXŬS, ūs, m. Embrassement, étreinte; amour, affection. Syn. Amplexus. Epith. Altissimus a domiciliis, extremus, omnia cingens, ultimus, indices falsi summæ benevolentiæ. Usus: 1. Illam respublica sinu, complexuque recipiet. Abstrahere filium de complexu matris. Ferre obviæ matri complexum, embrasser. 2. Ambitus, action d’embrasser, d’entourer. Mundus omnia complexu suo coercet et continet, le ciel qui enveloppe l’univers. Cf. Amplexus.
COMPLĬCO, as, avi vel ui, atum vel ĭtum, are, a. Plier. Syn. Involvo, claudo. Usus: Epistolam complicare.
COMPLŌRĀTĬO, ōnis, f. Lamentation. Syn. Lamentatio. Usus: Comploratio eorum lamentabilis, flebilesque voces. Cf. Gemo, Fletus.
COMPLŌRO, as, avi, atum, are, a. Pleurer ensemble. Usus: Complorare mortem, fortunam amicorum. Complorati mortui totam urbem lamentis implerunt. Cf. Gemo, Ploro, Fletus.
COMPŌNO, is, sui, sĭtum, ere, a. Mettre ensemble, réunir, rapprocher. Syn. Conjungo, coagmento, construo, conglutino, congrego, conflo, misceo, tempero. Adv. Cautius, diligenter, generatim, communiter, Græce, scite, jam diu composita et comparata, lepide. Usus: 1. Componere et struere verba, et syllabas propemodum dinumerare et dimetiri. Vestem, crines componere. 2. Dispono, arranger, organiser, régler. Aciem, causam, fallaciam in aliquem, orationem componere. 3. Fingo, se composer, feindre, simuler. Ad modestiam, ad senatus reverentiam se composuit. Se ad exemplum, vultum, mores alterius componere. 4. Facio, conficio, faire, composer, écrire. Carmen, poema, librum, testamentum, historiam componere. 5. Compositionem facio, concilio, apaiser, calmer, réconcilier. Bellum, iras, aversos animos lenitate composuit. 6. Comparo, confero, comparer. Sophoclem cum Euripide componere et conferre.
COMPORTO, as, avi, atum, are, a. Transporter dans un lieu, amasser. Syn. In locum unum confero, congero, porto, conveho. Adv. Palam arma. Usus: Res undique accersitæ, collatæ, exquisitæ, comportatæ. Arma, frumentum comportare. Cf. Colligo.
COMPOS, ŏtis, gen. omn. Qui est en possession de. Syn. Particeps. )( Inops. Usus: Homines rationis, consilii, virtutis compotes, beati sunt. Aliquem urbis compotem facere. Cf. Fruor, Acquiro, Particeps.
COMPŎSĬTĒ, Avec ordre, avec art. Syn. Disposite. Usus: Composite et apte dicere.
COMPŎSĬTĬO, ōnis, f. Action de disposer, construction, arrangement. Syn. Structura, constructio, dispositio, ordo, concordia, compages, coagmentatio, confectio. Usus: 1. Compositiones unguentorum, ciborum conditiones. Compositio membrorum, conformatio lineamentorum. 2. Concordia, accord, réconciliation. Spes compositionis me fefellit. Auctor compositionis et pacis fuisti. Cf. Pax.
COMPŎSĬTOR, ōris, m. Celui qui dispose. Usus: Inventor et compositor.
COMPŎSĬTUS, a, um, Apprêté, soigné. Syn. Conflatus, concretus, conglutinatus, factus, instructus. Usus: Oratio composita et ornata, et artificio quodam distincta. Certi homines compositi me monuerunt. Quomodo compositis sideribus homo oriatur. Nemo paratior, compositior unquam in judicium venit. Cf. Modestus.
COMPŌTĀTĬO, ōnis, f. Réunion pour boire ensemble. Usus: Græci convivium tum compotationem, tum concœnationem vocant. Cf. Vinolentus, Bibo.
COMPŌTOR, ōris, m. Compagnon de bouteille. Syn. Combibo.
COMPRANSOR, ōris, m. Compagnon de table. Syn. Qui simul prandet. Usus: Cum compransoribus, collusoribus, compotoribus agrum suum devorat.
COMPRĔCĀTĬO, ōnis, f. Prière publique. Usus: Necessaria fuit solemnis hæc Deorum comprecatio.
COMPRĔCOR, aris, atus sum, ari, d. Prier publiquement. Usus: Deos comprecari.
COMPRĔHENDO, is, di, sum, ere, a. Saisir. Syn. Capio, deprehendo. )( Dimitto. Adv. Apte sententiam verbis, brevi, breviter, celeriter, firmo animo, graviter, manifeste, penitus, solute et facile. Usus: 1. Ecquid comprehensum hostem emisistis? 2. Assequor, prosequor, explico, exprimo, absolvo, exprimer. Verbis propriis rem comprehendere. 3. Concipio, percipio, teneo, intelligo, comprendre. Animo aliquid, ratione aliquam opinionem comprehendere. Habere aliquid cognitum, comprehensum. Vestris animis et cogitatione rem totam comprehendite. Comprehendo animo, mente intelligentiam rei; consequor rem omnem animo; animo, mente, cogitatione complector, comprendre qqch. 4. Amplector, amore devincio, s’attacher (qqn). Multos amicitia, beneficiis comprehendere; humanitate, officio aliquem comprehendere.
COMPRĔHENSĬBĬLIS, e, gen. com. Perceptible (à la vue), intelligible. Usus: Visum comprehensibile.
COMPRĔHENSĬO, ōnis, f. Action de saisir avec les mains, arrestation. Epith. Apte cadens, firma, longa, numerosa, perfecta, plena, stabilis atque immutabilis, vera, ac fidelis, universa. Usus: 1. Comprehensio reorum, animadversio senatus. 2. Apprehensio, enchaînement. Ingressus, cursus, accubatio, inclinatio, sessio, comprehensio. 3. Ambitus orationis, période. Comprehensio et ambitus verborum, quem Græci periodum vocant. 4. Agnitio, action de comprendre, conception. Cognitiones comprehensionesque rerum appetitiones movent.
COMPRESSĒ, D’une manière concise. Usus: Rhetores latius loquuntur, Dialectici compressius.
COMPRESSĬO, ōnis, f. Concision. Usus: Oratores crebri sententiis, compressione rerum breves.
COMPRĬMO, is, pressi, pressum, ere, a. Contenir, arrêter; réprimer, modérer. Syn. Freno, sedo, coerceo, cohibeo, frango, reprimo, retardo. Adv. Arcte pugnum, vehementer, plane in perpetuum. Phras. Magistratus hominum audaciam comprimat, le magistrat doit réprimer l’audace des méchants. Obviam eat improborum hominum audaciæ; impiorum conatus frangat; furentium impetus reprimat; effrenatos licentia animos in officia teneat, contineat. Cf. Coerceo, Cohibeo, Compesco. Usus: 1. Conatus furentium, furores, motus, turbas, iram, exultantem lætitiam comprimere. Comprimere ac restinguere cupiditatem hominis. Voluptates comprimere et constringere. 2. Abscondo, occulto, tego, abdo, cacher, soustraire. Multa tua delicta compressi. Frumentum comprimere. (Vulg. Apud se tenere, dum carius vendatur, garder, accaparer les grains.) 3. Constringo, stringo, claudo, adduco, presser, serrer, reserrer. Digitos in pugnum comprimere, fermer la main.
COMPRŎBĀTĬO, ōnis, f. Approbation. Syn. Approbatio. Usus: Quis non movetur, et offensione turpitudinis, et comprobatione honestatis.
COMPRŎBĀTOR, ōris, m. Approbateur. Syn. Approbator. Usus: Auctoritatis ejus comprobatores.
COMPRŎBO, as, avi, atum, are, a. Approuver. Syn. Approbo, laudo, collaudo, affirmo. Adv. Firmius acta, omnino, studiose libenterque, vehementissime sententiam. Usus: Si tu honorem meum sententia tua comprobaris. Sententiam, decretum aliquod vehementer comprobare. Rem testimonio suo et judicio comprobare. Eam fidem eventus affirmavit, comprobavit, l’événement a prouvé, montré la justesse de cette opinion. Cf. Assentior, Approbo, Probo.
COMPRŌMISSUM, i, n. Compromis. Syn. Facultas a litigantibus arbitro data judicandi et sententiam ferendi. Usus: Arbitrum sumere, compromissum facere, interponere.
COMPRŌMITTO, is, mīsi, missum, ere, a. et n. S’engager mutellement; faire un compromis. Syn. Compromissum facio. Usus: Tribuni compromiserunt, pecunia apud Catonem deposita, petere ejus arbitratu, ut, qui contra fecisset, ab eo condemnaretur.
COMPTUS, a, um, Peigné, soigné, paré. Syn. Ornatus, compositus. Usus: Compti capilli, compta oratio.
COMPUNGO, is, punxi, punctum, ere, a. Piquer, marquer d’un signe. Syn. Pungo, figo. Usus: Dialectici ipsi se suis acuminibus compungunt. Barbatus Threiciis notis compunctus nudato ense anteibat. (Compungi animo, compunctus corde, vulgaria sunt pro:) Angi, discruciari animo ex recordatione scelerum; dolore confusus.
COMPŬTO, as, avi, atum, are, a. Calculer, compter. Syn. Subduco rationes, calculos revoco, rationes confero. Phras. Computemus nunc summam totam, faisons maintenant le total. Putemus nunc rationes; summam ad calculos revocemus; subducamus nunc rationem; numerum ineamus; rationes conferamus; calculos, summam subducamus, supputemus nunc rationes; subductis rationibus summam faciamus, colligamus, conficiamus; rationes ineamus totius summæ; expediamus nunc rationes, et colligamus. Usus: Compellat hospitem, computat, pecuniam numerat. Cf. Puto.
CŌNĀTŬS, ūs, m. Effort. Syn. Vis, impetus, studium, labor, opera. Epith. Gratus, magnus, crudelissimi, impii, nefarii, occulti, optimi et præclarissimi, perditi. Usus: Id conatu omni studioque agit, ut etc. Omnem conatum suum in perniciem meam parat. Conatum refutare, prohibere, comprimere, frangere; conatibus obviam ire; a conatu aliquem repellere, empêcher les efforts de qqn. Cf. Studium, Labor. Conatu summo adniti, faire tous ses efforts. Manibus pedibusque; summa ope; omni ope, ac opera; pro virili parte adniti. Cf. Conor, Adhibeo.
CONCĂLĔFĂCĬO, is, fēci, factum, ero, a. Échauffer entièrement. Usus: Eum nos sermonibus concalefecimus.
CONCĂLESCO, is, ui, ere, n. Être très-chaud. Syn. Concalefio, concaleo.
CONCALLESCO, is, ere, n. S’endurcir. Syn. Concalleo. Usus: Quorum manus opere, animus usu concalluit.
CONCĂVUS, a, um, Concave, creux. Syn. Cavus. Usus: Speluncarum concavæ altitudines.
CONCĒDO, is, cessi, cessum, ere, a. et n. Accorder, faire une concession, permettre. Syn. Annuo, copiam facio, potestatem facio, permitto. Adv. Commodius, facete adversario, facile, honeste, libenter, multum perturbationi, necessario, minus honeste, prorsus beneficia, recte. Usus: 1. Sepulturæ locum alicui concedere. Primum illi locum concessit. Toto capite annuit, et postulata concessit. 2. Do, tribuo, largior, facile patior, potestatem do, defero; summa voluntate, et animi æquitate fero, causæ nihil dico, quin etc. Date hoc, ac concedite pudori meo. Date hoc precibus, vel dolori, concedite. 3. Ignosco, condono, pardonner. Sæpe liberum peccata parentum virtuti et misericordiæ conceduntur. Cupio mihi hunc reum concedi. 4. Abeo, eo, s’en aller, se retirer d’un lieu. Ab eorum oculis aliquo concessit. Apes in alvearium concessere; concessum est in conditiones, ut ... on arrêta pour conditions que.... 5. Cedo, le céder, être inférieur. Magistro suo de arte nihil concedit. Nemini concedo in tuenda patriæ salute. 6. Morior, sortir ite la vie, mourir. Fato, vel naturæ concedere. Cf. Permitto, Do.
CONCĔLĔBRO, as, avi, atum, are, a. Fréquenter; honorer par des réunions. Syn. Celebro, frequento. Adv. Passim, tributim convivia. Usus: Convivia concelebrantur. Cf. Celebro.
CONCENTĬO, ōnis, f. Chant en chœur, concert. Syn. Concentus.
CONCENTŪRĬO, as, are, a. Assembler par centuries; arranger, ourdir. Usus: Fraudes in corde concenturiare.
CONCENTŬS, ūs, m. Accord de voix, concert; accord, harmonie, union. Syn. Concentio. Epith. Major et melior, tantus, varii. Usus: 1. Concentus avium. 2. Transl. Concentus virtutum, doctrinarum. Concentum efficere. Cf. Musica, Cano.
CONCEPTĬO, ōnis, f. Action de concevoir; rédaction. Syn. Conceptus. Usus: Mulæ conceptio contra naturam est. Conceptio judiciorum.
Conceptio Immaculata B. M. V., L’Immaculée conception de la Sainte Vierge. Singularis purissimæ Virginis conceptus, et ab originis labe illibatus. Divinæ Matris conceptus illibatus. Illibatæ Virginis conceptus purissimus, et ab originis labe remotissimus. Expers communis culpæ ab ortu nobis congenitæ purissimæ Virginis conceptio. Ortus Virginis beatissimæ, sine labe conceptæ.
CONCEPTŬS, ūs, m. Conception. Syn. Conceptio. Usus: Ex hominum conceptu et satu editi gigantes. (Conceptus, concept, conception, pensée. Vulg.) Latine: Sensa mentis, cogitatio informata.
CONCERPO, is, psi, ptum, ere, a. Déchirer. Syn. Discerpo, conscindo, lacero. Adv. Ferventissime. Usus: Calet homo, nam ferventissime concerpitur. Cf. Carpo.
CONCERTĀTĬO, ōnis, f. Dispute, débat. Syn. Certamen, contentio. Epith. Jejunæ, indignæ philosophia. Usus: Verborum concertationes jejunæ. Concertationum plenæ disputationes. Concertationis studio, æstu abripi. Cf. Disputatio, Controversia, Certo.
CONCERTĀTŌRĬUS, a, um, Relatif à la discussion, polémique. Syn. Contentiosus, vehemens. Usus: Concertatorium dicendi genus, judiciale.
CONCERTO, as, avi, atum, are, n. Lutter, rivaliser, se battre. Syn. Pugno, discepto. Usus: Hercules cum Apolline de tripode concertavit. Sæpius cum hoste conflixit, quam quisquam cum inimico concertavit. Cf. Certo.
CONCESSĬO, ōnis, f. Action d’accorder, concession. Usus: Concessiones præmiorum. Nostra concessione hoc assecutus es.
CONCESSŬS, ūs, m. Permission, consentement (seul. à l’abl. sing.). Syn. Permissio, permissus, potestas, concessio. Usus: Deorum concessu et munere Philosophia nobis data est. Omnium concessu aliquid juventuti dandum est. Cf. Venia.
CONCHA, æ, f. Coquille. Genus piscis testa contectum. Epith. Patula, grandis. Usus: Conchas ad littus legere.
CONCHȲLĬĀTUS, a, um, Teint en Pourpre. Syn. Murice tinctus. Usus: Peristromata conchyliata.
CONCHȲLĬUM, ii, n. Huître (produisant la pourpre). Syn. Murex. Conchæ genus, purpura. Usus: Ostrea, et conchylia omnia cum luna crescunt, et decrescunt.
1. CONCĬDO, is, cĭdi, ere, n. Tomber tout d’un coup, s’écrouler. Syn. Cado, ruo, corruo, procido. Adv. Funditus, indignissime, repente, subito, tarde nimium. Phras. Animo concidit, il perdit courage. Fractus animo, metu debilitatus est; defecit animo; animum contraxit, demisit, despondit, inflexit; animos submisit; defecit hominem animus, spesque deseruit. Cf. Cado, Animus. Usus: Animus concidit. Animo concidere. Senatus auctoritas, fides, spes ipsa concidit; artes omnes concidunt, c’en est fait des arts. Venti concidunt, les vents tombent. Pompeius in optima causa concidit, Pompée succomba malgré la bonté de sa cause.
2. CONCĪDO, is, cīdi, cīsum, ere, a Couper en morceaux, battre, tailler en pièces. Syn. Cædo, trucido, seco. Usus: Concidere nervos, cohortes, equites concidere. Virgis aliquem concidere. Concidere sententias, ac delumbare. Infringere, ac incidere numeros. 2. Transl. Senatus auctoritatem, dictis aliquem decretis, maledictis, ignominiis, judiciis concidere, ruiner, anéantir l’autorité du Sénat, la réputation de qqn, etc. Cf. Cædo, Cædes.
CONCĬĔO, es, cīvi, cĭtum, ere, a. Assembler, convoquer. Syn. Convoco, concito. Usus: Multitudinem ad se conciere. Lites alicui, turbas, seditionem, hostes conciere. Cf. Excito, Voco, Accerso.
CONCĬLĬĀBŬLUM, i, n. Lieu d’assemblée, de réunion. Usus: Conciliabula obire.
CONCĬLĬĀTĬO, ōnis, f. Association, union. Syn. Communio, communitas, consociatio. Epith. Civilis, communis. Usus: 1. Communionem humani generis, consociationem et conciliationem tueri, colere debemus. Dii quasi civili conciliatione sunt conjuncti. 2. Captatio, comparatio, bienveillance, faveur. Dicere, facere aliquid ad conciliationem gratiæ, pour se concilier les faveurs.
CONCĬLĬĀTOR, ōris, m. Médiateur. Usus: Interpres conciliatoris.
CONCĬLĬĀTRĬCŬLA, æ, f. Médiatrice. Usus: Nobilitas, blanda conciliatricula.
CONCĬLĬĀTRIX, īcis, f. Celle qui procure. Usus: Virtutis opinio conciliatrix amicitiæ. Forma, conciliatrix gratiæ et quasi lena.
CONCĬLĬO, as, avi, atum, are, a. Réunir, réconcilier; s’attacher. Syn. Reconcilio, devincio, benevolentiam pario, caritatem inter aliquos jungo, aliquem ad amicitiam adjungo, amicitiam cum aliquo constituo. )( Dirimo, disjungo, separo, distraho. Phras. 1. Illum mihi conciliavi, je me le suis attaché. Eum omnibus vinculis devinctum et obstrictum teneo; beneficio mihi obligavi; benevolentiam officiis allexi, donis obstrinxi; in ejus animum suaviter influxi; eum delinivi; delinimentum beneficiis objeci; meum plane reddidi; obnoxium mihi feci; adduxi hominem ad amicitiam; adjunxi hominem mihi beneficio. 2. Dissidentes inter se fratres conciliavit, il a réconcilié deux frères ennemis. Caritatem inter fratres junxit; fratres in concordiam adduxit, reduxit; ab odio ad gratiam reduxit; infensos fratrum inter se junxit animos; ut coalescerent distracti simultatibus animi, effecit; concordiam inter dissidentium animos redintegravit, reconciliavit; dissidentes odio fratres concordia conjunxit; redegit in gratiam et concordiam alienatos longa simultate fratrum animos; perfectum ab illo est, ut in gratiam redirent infensi dudum fratres. Cf. Reconcilio, Amicus, Amicitia, Adjungo, Gratia. Usus: 1. Conciliare sibi voluntatem alicujus, amorem, benevolentiam, gratiam, caritatem, animos, et ad usus suos adjungere, se concilier l’amitié, etc. 2. Paro, comparo, procuro, acquiro, ménager, procurer. Pacem inter cives conciliare. 3. Adjungo, unir, assembler. Oratio conciliat inter se homines conjungitque naturali quadam societate. Parentibus et patriæ nos natura, feras inter se conciliat. Largitione sibi potentiam et legiones conciliavit, adjunxit Cæsar. 4. Conciliare, arcessere splendorem. Cf. Concordia.
CONCĬLĬUM, ii, n. Assemblée, réunion. Syn. Cœtus, congregatio, conventus, consilium, numerus. Epith. Amplissimum, laudabile, atque populare, privatum, publicum orbis terræ, summum. Usus: Concilia, cœtusque hominum jure sociati, qui civitates dicuntur. Concilium vocare, convocare. Concilium plebis habere. Aliquem in concilium adducere, adhibere, mittere. E concilio aliquem secludere, dimittere. Concilium, conventum solvere.
Concilium Sacrum Œcumenicum, Concile œcuménique. Concilium ex universa Republica Christiana convocatum; coactum ex toto terrarum orbe. Concilium Nationale, concile national. Concilium ex universæ gentis, nationis Episcopis, Antistitibus, Præsulibus coactum, conflatum, habitum; Conventus Ecclesiæ Præsulum ex tota gente actus. Concilium Provinciale, concile provincial. Concilium, conventus coeuntibus ex tota Provincia Episcopis celebratus, collectus.
CONCINNĒ, Élégamment. Syn. Pulchre, facete. Usus: Concinne, ut multa, Timæus, voici, entre beaucoup, un mot spirituel de Timée. Concinne, sed non perite dicere et scribere.
CONCINNĬTAS, ātis, f. Arrangement, élégance. Syn. Compositio levis et numerosa, concinnitudo, condecentia. Usus: Forma ipsa, et ornata verborum concinnitas.
CONCINNĬTŪDO, ĭnis, f. Apprêt (du style). Syn. Concinnitas.
CONCINNO, as, avi, atum, are, a. Arranger, ajuster, mettre en ordre. Syn. Adorno, apte compono. Usus: Concinnare munusculum, vestem, epulas. Cf. Orno, Como.
CONCINNUS, a, um, Proportionné, régulier, gracieux, élégant. Syn. Ornatus, numerosus, elegans, politus, facetus, aptus. Usus: Concinna, distincta, festiva, elegans oratio. Concinnæ acutæque sententiæ. Homo ad persuadendum concinnus. Concinnus heluo. Cf. Elegans, Aptus.
CONCĬNO, is, nui, ere, n. Chanter ensemble. Syn. Simul cano. Usus: 1. Pressis et flebilibus modis concinere. 2. Convenio, consentio, quadro, être d’accord. Omnia inter se mire concinunt; respondent extrema primis. Cf. Cano.
CONCĬO, ōnis, f. Réunion, assemblée. Syn. Conventus, cœtus, multitudo populi, corona, concilium. Epith. Conciones accuratæ, acerbissimæ, celeberrimæ et gratissimæ, crebræ, furiosissimæ, graves, improbæ, lentæ; malæ, miseræ, molestæ, multæ magnæque, necessariæ, perditæ, quotidianæ, sceleratæ, secundæ, seditiosæ, temerariæ, timidissimæ, tumultuosæ, turbulentæ, vehementes. Usus: 1. In concionem prodire, procedere, se rendre à l’assemblée. Concionem convocare, convoquer l’assemblée. Concionem submovere, semovere, dimittere, solvere, dissoudre l’assemblée. 2. Suggestum, tribune. In concionem ascendere. 3. Oratio ad populum, discours, harangue. Conciones de me habuit luculentas et gravissimas. Legi concionem tuam. Cf. Oratio.
CONCĬŌNĀLIS, e, gen. com. Relatif aux assemblées du peuple. Usus: Clamor concionalis.
CONCĬŌNĂRĬUS, a, um, Relatif aux assemblées populaires. Usus: Populus concionarius.
CONCĬŌNĀTOR, ōris, m. Orateur, harangueur. Syn. Orator. Usus: 1. Multum interest inter levitatem concionatorum, et animum fere popularem. 2. Prédicateur, concionator, orator sacer; interpres, ac præco verbi divini.
CONCĬŌNOR, aris, atus sum, ari, d. Haranguer, parler au peuple assemblé. Syn. Concionem habeo. Adv. Impune de aliquo, sordide. Phras. De rebus divinis ad populum dixit, il a prêché au peuple. De rebus divinis verba fecit; sermonem habuit; de religionibus nostris concionem habuit; in concionem ascendit; sacris concionibus populum exhortatus est; animos populi inflammavit, accendit; verbi divini sementem sparsit, fecit. Ex suggestu verba fecit; ex altiore loco ad populum dixit. Usus: Cato de religionibus concionatus est. Cf. Dico, Oratio.
CONCĬPĬO, is, cēpi, ceptum, ere, a. Concevoir, saisir. Syn. Comprehendo, colligo, accipio, imbibo. Adv. Firme animo, jam diu. Usus: 1. Terra concipit semina. Multa concepit. 2. Suscipio, contracter (une passion), concevoir (un sentiment). Ipsa senectus dedecus concipit. Materia facile ignem concipit. Odium, iram, in aliquem concipere. 3. Cogito, intelligo, percipio, nosco, assequor. Concipere animo flagitium, mente nefas; opinionem concipere, ac imbibere. Furorem ex maleficiis, maculam concipere. Voluptas animo concepta ac comprehensa. Cf. Accipio.
CONCĪSĬO, ōnis, f. Concision. Usus: Concisio verborum.
CONCĬTĀTĬO, ōnis, f. Excitation. Syn. Motus, commotio. Epith. Popularis, graves, vehementiores. Usus: 1. Vehementes animi concitationes, et perturbationes. Concitatio mentis. 2. Tumultus, soulèvement populaire, émeute. Plebis concitatio et seditio.
CONCĬTĀTOR, ōris, m. Émeutier. Usus: Seditionis concitator et stimulator.
CONCĬTO, as, avi, atum, are, a. Exciter, soulever. Syn. Excito, incito, moveo, facio, conflo, sollicito, inflammo, agito, ago. )( Sedo. Adv. Concitatæ conciones, populariter, seditiose; concitatus tumultus publice; concitati animi temere in odium. Usus: 1. Concitare misericordiam, risum, invidiam in aliquem, gravem offensionem, magnum odium in aliquem, exciter la haine contre qqn. Bellam exspectationem sui concitare, donner de soi une bonne opinion. 2. Concitari in aliquem, s’irriter contre qqn. Aliquos inter se, alios cum aliis committere, et concitare, exciter, soulever. Cf. Moveo, Auctor sum, Impello.
CONCĬTUS, a, um, Excité. Syn. Commotus, compulsus. Usus: Ad rixam concitus.
CONCĬUNCŬLA, æ, f. Dimin. Petite harangue.
CONCLĀMO, as, avi, atum, are, n. et a. Crier ensemble. 1. Conclamant omnes, et approbant. 2. Conclamare ad arma, crier aux armes, appeler aux armes. Conclamare vasa, signa convellere, donner le signal du départ. 3. Conclamatum est de salute tua, c’en est fait de vous. Cf. Actum est, Clamo.
CONCLĀVE, is, n. Chambre fermant à clé. Syn. Cubiculum. Usus: Cubitum ivit in conclave. Conclave proxima nocte corruit, concidit. Conclave optime instructum. Pro Conclave Pontificium, conclave, réunion de cardinaux où l’on élit le pape. Sacrum Comitium Vaticani Palatii. Locus purpuratis Ecclesiæ Patribus, novum demortuo Pontifici suffecturis, apparatus, adornatus.
CONCLŪDO, is, clūsi, clūsum, ere, a. Enfermer, resserrer; terminer, finir. Syn. Claudo, cogo, constringo. Item: Infero, finio, absolvo. Adv. Acriter, acute ad extremum, aliquando, angustius, aperte, numerose, breviter, commodius, contortius, inconsiderate, probabiliter, rectissime, vitiose, similiter, subtiliter. Phras. 1. Ex eo argumento nihil concluditur, cet argument ne conclut pas. Nihil ex hoc conficitur; nihil ex ea argumentatione efficitur; nihil eorum infertur, colligitur, quæ tu volebas; nihil eorum sequitur, quæ tu inferebas. 2. Concludam epistolam, je finirai ma lettre. Finem scribendi faciam; epistolæ hæc erit clausula; finem epistolæ faciam, imponam; absolvam epistolam, perficiam; institutæ narrationis exitum expediam. Cf. Finio. Usus: 1. Ne bestiæ quidem concludi se, constringique patiuntur, enfermer. 2. Peroro, efficio, conficio, infero, complector, colligo, conclure, raisonner. Argumentum concludere more Dialecticorum. Ratione concludere. Concludebas deinde, et colligebas, dolorem esse summum malum. 3. Finio, termino, circumscribo, claudo, absolvo, se terminer. Totum civile jus in pauca capita concludi potest. In hoc singulare judicium omnis causa concluditur. Ut aliquando totam actionem concludam, pour finir mon plaidoyer. Cf. Finis, Absolvo.
CONCLŪSĒ, D’une manière périodique, arrondie. Syn. Definite, circumscripte. Usus: Apte et concluse dicitur.
CONCLŪSĬO, ōnis, f. Conclusion, fin. Syn. Complexio, clausula, peroratio, epilogus; argumentatio ipsa. Epith. Acuta, artificiosa verborum, necessaria, postrema, simplex, tota, non solum vera, sed perspicua, vetus et brevis. Breves et acutæ, innumerabiles, raræ. Usus: Conclusio est exitus et terminatio totius orationis. Hæc conclusio, argumentatio, quam habeat vim, considera.
CONCLŪSUS, a, um, Entouré, enfermé. Syn. Clausus, cinctus. Usus: Urbs portu conclusa. Continenti agmine armatorum septi et conclusi. Sententia apte verbis conclusa.
CONCŒNĀTĬO, ōnis, f. Action de dîner ensemble. Syn. Symposion. Usus: Græci convivium tum compotationem, tum concœnationem vocant.
CONCŎQUO, is, coxi, coctum, ere, a. Digérer. Syn. Digero. Usus: 1. Cibum concoquere. 2. Transl. Perfero, fero, endurer, supporter. Concoquere hominem nequeo. Odium illud, injuria, ira, non submovenda modo sunt, sed et concoquenda. 3. Expendo, penser mûrement à. Diu deliberandum et concoquendum est, utrum, etc.
CONCORDĬA, æ, f. Concorde. Syn. Consensus, conspiratio. )( Discordia. Epith. Communis, gratissima, incredibilis, magna, pristina, singularis. Phras. 1. Summa concordia provinciam administravimus, nous avons administré la province dans le plus grand accord. Una voce ac mente; consentientibus animis ac sensibus; communi sententia; sine studio dissensionis; uno ore, animo conjunctissimo versati sumus in administratione rerum. Summe inter nos, pulcherrime conveniebat; communiter, quasi uno animo, una mente viveremus, rem gessimus. Nunquam cum illo, nec ille mecum in gratiam rediit; concordibus animis; fraterna unanimitate, ingenio plane concorde in provincia viximus. Cf. Consensus. 2. Animos in concordiam reduxit, il ramena la paix et la concorde dans les cœurs. Societate et fœdere aversos studiis animos junxit; copulavit pristinam inter socios concordiam; infensos plebis animos patribus junxit; ejus opera coaluere cum patribus plebis animi; feroces animos ad pacem et concordiam adduxit; veterem inter partes concordiam confirmavit, conglutinavit. 2. Concilio, reconcilio. Usus: 1. Equites senatui concordia conjuncti. 2. Concordiam facio. Id concordiam et pacem gignet gentibus; ad concordiam adducet gentes; concordia conjunget gentes. 3. Concordiam dissolvo. Vox una concordiam diremit. 4. Concordiam renovo. Concordiam reconciliare. In concordiam reducere. In concordiam redire.
CONCORDĬTER, En bonne intelligence. Usus: Cum illo concordissime vixi. Congruere concorditer inter se. Cf. Concordia.
CONCORDO, as, avi, atum, are, n. Être d’accord, de même avis. Syn. Congruo, consentio, idem sentio, cum aliquo sentio, concino. )( Dissentio. Phras. Dicta factaque ejus mire consentiunt ac concordant, ses paroles sont parfaitement d’accord avec ses actions. Dicta factaque belle inter se consentiunt ac concinunt; dictis facta mirifice respondent; facta cum dictis mirum quam cohærent; a verbis facta non abhorrent, abludunt. Facta verbis sunt consentanea; a dictis facta non aliena sunt; verbis facta egregie congruunt; verbis cum factis bellissime constat. Cf. Congruo, Consentio, Conformo. Usus: Opiniones, ac judicia concordant.
CONCORS, ordis, gen. omn. Qui est d’accord, qui s’accorde, harmonieux. Syn. Consentiens, conjunctus. )( Discors. Usus: Concordes sunt, quorum sensus in aliqua re congruunt. Senatus Principi concors. Moderatus et concors civitatis status. Mundus ipse se concordi quadam amicitia et caritate complectitur.
CONCRĒDO, is, credĭdi, credĭtum, ere, a. Confier. Syn. Credo, commendo, committo. Usus: Alicui rem suam, aliquem in custodiam alterius concredere. Cf. Committo, Credo, Commendo.
CONCRĔMO, as, avi, atum, are, a. Brûler entièrement. Syn. Exuro, comburo. Usus: Igni concremare. Cf. Comburo.
CONCRĔPO, as, pŭi, pĭtum, are, n. Faire du bruit, retentir avec force. Syn. Perstrepo. Usus: Scabella concrepant, aulæum tollitur. Digitis concrepare.
CONCRESCO, is, crēvi, crētum, ere, n. S’accroître, se condenser. Usus: Aqua nivibus, pruinaque concrescit, l’eau se condense en frimas.
CONCRĒTĬO, ōnis, f. Agrégation, assemblage. Syn. Compositio. Usus: DEUS, mens libera, atque ab omni concretione mortali segregata. Concretionis et liquoris causas investigare.
CONCRĒTUS, a, um, Formé de diverses parties. Syn. Mixtum, conflatum, compositum, quasi conglutinatum, coagmentatum, copulatum, fictum. Usus: Corpus ex elementis concretum, le corps composé de plusieurs éléments. Cœlum grave et concretum, air condensé, épais. In animis nihil mixtum est, nihil concretum. Animal ex nefariis stupris; ex civili cruore, ex flagitiorum impunitate concretum, ce monstre, assemblage des forfaits les pius odieux.
CONCŬBĪNA, æ, f. Concubine. Syn. Amica, pellex. Usus: In concubinæ locum uxorem ducere.
CONCŬBĪNĀTŬS, ūs, m. Concubinage, commerce adultère. Usus: Illam in concubinatu sibi emit.
CONCŬBĬTŬS, ūs, m. Place à table; cohabitation, union de l’homme et de la femme. Syn. Conjunctio, complexus venereus. Usus: Concubitus Deorum cum humano genere.
CONCŬBĬUS, a, um, non adhibetur nisi solo gen. fem. cum voce Nox, Au milieu de la nuit. Usus: Nocte concubia domo egreditur.
CONCULCO, as, avi, atum, are, a. Fouler aux pieds. Syn. Protero. Usus: 1. Proterere et conculcare aliquem. 2. Transl. Écraser, fouler. Conculcari miseram Italiam proxima æstate videbis. Cf. Vasto.
CONCUMBO, is, cŭbŭi, cŭbĭtum, ere, Coucher avec. Syn. Concubo. Usus: Si peperit, cum viro concubuit.
CONCŬPISCO, is, cupivi, cupitum, iscere, a. Désirer ardemment. Syn. Cupio. )( Respuo. Adv. Infinite, summe, vehementer. Phras. Vehementer rem concupivit, il ambitionna cette chose. Cupiditatis oculos ad rem adjecit; rei desiderio vehementer æstuabat; flagrabat, exardescebat cupiditate rei. Cf. Cupiditas, Cupio, Desidero.
CONCURRO, is, curri, cursum, ere, n. Courir ensemble, fuir. Syn. Convenio, convolo, fugio, concurso, confluo, concursus facio. Adv. Aspere verba, confestim, obscœnius litteras, statim, temere, undique. Usus: 1. Undique ad eum summa exspectatione concurritur. Tota ad eum Italia concurrit. Multorum sententiæ concurrere. 2. Conflictum ineo, en venir aux mains. Adversis signis, maximo clamore concurrere. 3. Evenio, arriver, avoir lieu. Multa sæpe fortuito concurrunt, vulgo: coincidunt. Res concurrere plane contrariæ. Sæpe concurrit, ut eodem tempore mihi multa agenda sint. Cf. Congredior.
CONCURSĀTĬO, ōnis, f. Concours; rencontre. Usus: Quid illa concursatio nocturna? Non est obscura hominis concursatio et contentio.
CONCURSĀTOR, ōris, m. Qui court çà et là. Usus: Concursator et levis hostis, infanterie légère.
CONCURSĬO, ōnis, f. Rencontre. Syn. Concursus. Epith. Crebra verborum, fortuita, spirabilis, id est, animabilis, turbulenta, vitiosa. Usus: Concursio rerum fortuitarum. Crebrior vocalium concursio. Corpusculorum concursio fortuita.
CONCURSO, as, avi, atum, are, a. et n. Courir çà et là, parcourir. Usus: Templa, domus omnes, fora concursare. Armati, noctes diesque concursant. Cf. Curro.
CONCURSŬS, ūs, m. Réunion; rencontre; concours. Syn. Effusio hominum, concursio, conflictus. Epith. Admirabilis, felix, fortuitus, gravis, incredibilis, magnificentissimus, magnus, maximus omnium, quotidianus. Phras. Concursus flebant magni ad illum, la foule se pressait chez lui. Confluxere in ejus domum omnium generum ætatumque homines; celebrabatur domus ejus maxima hominum multitudine et frequentia; effusiones hominum ex agris et oppidis sane erant ingentes; domus eius frequentissimo hominum conventu celebrabatur; salutantium turba aditus omnes viasque insidebat; ædium vestibulum continenti agmine erat septum. Complebatur domus ejus maxima hominum frequentia. Cf. Celebris. Usus: 1. Fiebant ad eum audiendum concursus maximi. Quid dicam effusiones hominum ex agris, concursus ad me? Constantia calamitatum concursu labefactata. Studiorum honestissimus concursus. 2. Conflictus. Concursus asper litterarum, rencontre de voyelles, hiatus.
CONCŬTĬO, tis, cussi, cussum, ere, a. Heurter, secouer. Syn. Vehementer commoveo, perturbo. Usus: Rempublicam factionibus, urbem metu concutere. Concussa licentia, fractis cupiditatibus.
CONDĔCENTĬA, æ, f. Convenance. Syn. Ornatus, decorum, concinnitas. Epith. Apta. Usus: Verba ad compositionem et condecentiam apta.
CONDĔCET, ere, imp. Il convient. Syn. Decet.
CONDĔCŎRO, as, avi, atum, are, a. Orner, embellir. Usus: Ludos condecorare.
CONDEMNO, as, avi, atum, are, a. Condamner; accuser, faire condamner. Syn. Damno; item: arguo. )( Absolvo, libero. Adv. Gratis, honeste reum. Phras. Sæpius condemnatus est, il a subi un grand nombre de condamnations. Multis judiciis confossus; sua, ac sociorum damnatione ambustus; jugulatus a judicibus; atrocibus sententiis perculsus est. Usus: 1. Aliquem crimine aliquo condemnare. De alea, de vi condemnare. Capitis, injuriarum, pecuniæ publicæ turpissimo judicio condemnari. Insigni nota et ignominia condemnare. 2. Arguo, accuser. Aliquem sceleris, inertiæ, impudentiæ condemnare. Cf. Damno, Innocentem condemno.
CONDENSO, as, avi, atum, are, a. Serrer, grouper. Syn. Cogo. Usus: Oves se in unum locum condensant.
CONDENSUS, a, um, Compacte, épais. Usus: Condensa turma, acies.
CONDĪCO, is, dixi, dictum, ere, n. S’annoncer, s’inviter à dîner. Syn. Dicto convenio, significo. Usus: Condicere ad cœnam, vel condicere. (Vulgo: Promittere se ad cœnam.) Alicui operam condicere, s’engager à faire qqch pour qqn, se charger d’une affaire.
CONDIGNĒ, D’une manière tout à fait digne. Syn. Digne.
CONDIGNUS, a, um, Tout à fait digne. Syn. Dignus.
CONDĪMENTUM, i, n. Condiment, assaisonnement. Syn. Conditio; sapor, qui cibos commendat. Epith. Mediocre, aptum. Usus: Optimum cibi condimentum fames. Sermonum suavitas amicitiæ condimentum. Humanitatis condimento temperare gravitatem.
CONDĬO, is, ivi, vel ii, itum, ire, a. Conserver; assaisonner, accomoder. Syn. Tempero, præparo. Usus: Gravitatem comitate, orationem salibus, tristitiam hilaritate condire. Nemo unquam urbanitate, lepore, suavitate conditior.
CONDISCĬPŬLUS, i, m. Condisciple. Usus: Multos condiscipulos habet.
CONDISCO, is, dĭdĭci, discere, a. Apprendre à fond. Syn. Disco. Usus: Condiscas, quæso, paulo diligentius supplicare, apprenez, je vous prie, à solliciter avec plus de soin. Cf. Disco.
1. CONDĪTĬO, ōnis, f. Assaisonnement. Syn. Condimentum. Usus: Compositiones unguentorum, conditiones ciborum.
2. CONDĬTĬO, ōnis, f. Condition, état, qualité. Syn. Status, fortuna; modus, ratio, lex, pactum, pactio, conventio. Epith. Æqua, afflictior, valde bona, certa juris, commodior, quam commodissima, communis, deterior, difficilior, durior, gravis, incerta, infima fortunæ, iniqua pacis, vitæ iniquissima, invidiosa, justior, melior, et honestior, misera et indigna, mortalis vitæ optima, perdita, præclara, regia, superior, tolerabilis, tota, tuta, valentior. Conditiones bellicæ et hostiles, æquæ ac verecundæ, duriores legum, malæ, bonæ. Phras. 1. Hanc conditionem majores nostri statuere, nos ancêtres ont imposé aux vaincus cette condition. Constituere, instituere; hanc victis conditionem imposuere, obtulere, tulere, dedere, proposuere; his conditionibus onerarunt victos et adstrinxerunt; has pacis leges dixere. 2. Hanc conditionem facile accipiet, il subira facilement cette condition. Ad has conditiones facile accedet; libenter descendet; conditionem hanc non invitus subibit, sequetur, accipiet; hac conditione, his legibus libenter utetur, ad has conditiones facile adducetur, veniet; in has leges facile transiget, paciscetur; his pactionibus, ac conditionibus libenter stabit; in hac conditione ac pacto manebit. 3. Conditionem non accipit, il n’accepte pas la condition. Respuit, repudiat, recusat conditionem; his conditionibus, in has leges adstringi se non patitur. Cf. Abhorreo, Respuo. 4. Singularis est rerum mearum conditio, l’étât de mes affaires est extraordinaire. Ea est rerum mearum facies, ut conferri cum iis nihil possit; ea est fortuna, ut exemplum simile plane nullum exstet; præcipua, propria, minime communis fortuna mea est; singulari sum fato; alia longe conditione sum ac cæteri. Usus: 1. Nulla conditione permoveri potuere, aucune condition n’a pu les émouvoir. 2. Pactum, conventio, condition, clause, pacte. Conditiones offerre honestissimas; ad pactiones, conditionesque accedere, descendere. Conditiones repudiare. A suis conditionibus ipse fugit; in conditione manere. Stare conditionibus, s’en tenir aux conditions, les observer. 3. Status, fortuna, condition, fortune. Ea est temporum conditio. Meliore conditione es, ac ego, votre condition est supérieure à la mienne. Hæc imperii conditio, et status. Conditio et fortuna servorum infima. Nascendi conditio. Cf. Lex, Pactum, Fortuna.
1. CONDĪTOR, ōris, m. Celui qui apprête un festin. Syn. Cocus, qui cibos condit. Usus: Conditor et instructor convivii.
2. CONDĬTOR, ōris, m. Auteur, fondateur, créateur. Syn. Auctor. Usus: Legum conditor.
CONDO, is, dĭdi, dĭtum, ere, a. Cacher; établir, créer, bâtir. Syn. Abscondo, repono, recondo; item: Instituo, constituo, construo. Usus: 1. Frumentum, pecuniam condere. Aliquid in visceribus medullisque, aliquid animo condere. 2. Constituo, instituo, construo, fonder. Urbem condere. Rempublicam condere, et constituere. 3. Compono, composer, écrire. Carmen, orationem, leges condere.
CONDŎCĒFĂCĬO, is, fēci, factum, ere, a. Dresser, former, façonner. Syn. Doceo, commoneo. Cf. Doceo.
CONDŎLĔO, es, ui, ere, n. Souffrir beaucoup. Syn. Doleo. Usus: Si pes, si dens, si corpus totum condoleat, si le pied, si les dents, si le corps vous fait beaucoup souffrir.
CONDŎLESCO, is, dŏlŭi, ere, n. Souffrir beaucoup. Syn. Condoleo.
CONDŌNĀTĬO, ōnis, f. Donation. Usus: Possessionum condonatio, et addictio.
CONDŌNO, as, avi, atum, are, a. Donner; abandonner, livrer. Syn. Dono, concedo, do, largior. Usus: 1. Bona aliena alteri condonare. Hunc tu mihi hominem condones, velim. Totum me vobis condono. 2. Indulgeo, ignosco, remitto, remettre (une dette), faire grâce, pardonner. Crimen suum alicui condonare. Supplicium, quo usurus eram in eum, remitto tibi et condono. Cf. Parco, Clemens, Benignus.
CONDŪCĬBĬLIS, e, gen. com. Utile, avantageux. Syn. Utilis. Usus: Amicum castigare utile est, et conducibile facinus. Cf. Utilis.
CONDŪCIT, Il est utile, imp. Syn. Utile est, prodest. Usus: Istud vero rationibus quidem tuis, non item reipublicæ conducit. Ea maxime conducunt, quæ sunt rectissima. Vide, num conducant ista ad commoditatem, ad facultates rerum. Cf. Prosum.
CONDŪCO, is, duxi, ductum, ere, a. Rassembler, réunir. Syn. Congrego, cogo. Adv. Breviter, in unum locum, mane domum; maxime rationibus. Phras. Conduxit exercitum ex Hispanis militibus, il a levé une armée d’Espagnols. Conscripsit milites, exercitum; delectum militum, quam acerrimum tota Hispania habuit; conquisitionem militum habuit per Hispaniam; copias conscripsit in Hispania. Usus: 1. Captivos unum in locum conduxit. 2. Ad tempus redimo; operam alicujus emo, louer, faire marché pour un travail. Domum, fundos conducere. Mercede conductus. Aliquod opus, statuam, pontem faciendum, operas conducere. Cf. Conscribo.
CONDUCTĬO, ōnis, f. Location, bail. Syn. Redemptio, collectio.
CONDUCTĬTĬUS, a, um, Loué. Usus: Operæ conductitiæ.
CONDUCTOR, ōris, m. Fermier, entrepreneur. Syn. Redemptor. Usus: Ejus operis trecentis nummis conductor fuit.
CONDŬPLĬCĀTĬO, ōnis, f. Répétition; (Fig. de Rhét.).
CONDŬPLĬCO, as, avi, atum, are, a. Doubler. Usus: Tenebræ conduplicatæ.
CONFĀBŬLOR, aris, atus sum, ari, d. Converser, s’entretenir. Syn. Colloquor.
CONFECTĬO, ōnis, f. Fin, achèvement (d’un ouvrage qqc.). Syn. Absolutio, perfectio, compositio. Usus: 1. Libri, belli confectio mihi jucunda fuit. 2. Collectio, perception. Confectio tributi. 3. Trituration. Ciborum confectio a dentibus simul, ac lingua adjuvatur.
CONFECTOR, ōris, m. Celui qui mène à fin. Syn. Qui conficit et absolvit. Usus: Belli huius confector erit, qui etc. Confector negotiorum.
CONFĔRO, fers, tŭli, collātum, ferre, a. Comparer, rapprocher. Syn. Comparo, collationem facio. Adv. Expeditissime se ex loco, facillime causam cum causa, mature se in societatem. Necessario se in fluctus, novissime se aliquo, plurimum benignitatis, potissimum se ad hoc studium, rectissime parva magnis. Falso quid in aliquem conferre, falso causam criminis, falso verbum in aliquem, nunc primum suspicionem, propria crimina in aliquem. Collatum divinitus, conferenda maxime extrema. Usus: 1. Nostra cum externis, bellum cum pace, inter se aliqua conferre. Rationes conferre accepti et expensi, comparer les recettes et les dépenses. 2. Signif. Motum. In fugam se conferre. Iter aliquo conferre, s’enfuir, se réfugier. Ad amicitiam Pompeii me contuli. 3. Transfero, rejicio, attribuer. Crimen, invidiam, culpam in aliquem conferre. Vitia tua falso in senectutem confers. In filium causam confert. 4. Adhibeo, adjicio, colloco, pono studium et operam, appliquer, employer à. Consilium, diligentiam, operam, officia, cogitationes, curas, studium ad alicujus dignitatem et amplitudinem conferre. Confer te, quæso, ad eam curam. Omne ingenium, cogitationes omnes ad Philosophiam contulit. Vocem suam in quæstum contulit, il fit le métier de crieur public, præconem egit. Se ad auctoritatem, ad societatem, amicitiam alicujus conferre. 5. Misceo, admoveo. Manus, signa cum hoste conferre, mettre aux prises; combattre. Castra castris conferre. 6. Communico, joindre, unir. Capita conferre; sermones inter se; sollicitudines conferre. 7. Contribuo, fournir, payer un tribut annuel. Ex censu quotannis aliquid in commune conferre.
CONFERT, contŭlit, imp. Il est utile. Syn. Conducit. Phras. Confert multum ad doctrinam, il est fort utile à la science. Momentum magnum affert; momentum magnum habet; ad doctrinam multum adjuvat; plurimum refert ad doctrinam; multum commodi, emolumenti, utilitatis affert, præstat ad doctrinæ uberioris fructum. Cf. Utilis. Usus: Ea res ad bene vivendum nihil confert.
CONFERTIM, En troupe serrée. Usus: Acriter et confertim pugnabatur.
CONFERTUS, a, um, Entassé, pressé. Syn. Refertus, plenus. Usus: Vita omnium voluptatum varietate conferta. Cf. Plenus.
Confessarĭus, ii, m. Confesseur. Phras. A confessionibus sacris; conscientiæ judex, arbiter; qui delicta confitentibus aures dat, præbet, commodat; quo ad sacras confessiones utimur; qui pro sacro tribunali assidet; confitentes reos suorum sordibus scelerum expiat; constrictos peccatorum vinculis animos divina quadam potestate relaxat; quo moderatore conscientiæ utimur; qui solet operam dare peccata confitentibus; sacræ pœnitentiæ administer.
CONFESSĬO, ōnis, f. Aveu, confession, déclaration, témoignage. Usus: Sit erranti medicina confessio. Taciturnitas imitatur confessionem. Tua confessione convinceris, urgeris, teneris. Sua se confessione in laqueos induit, jugulavit.
Confessĭo sacra, Confession, partie du sacrement de pénitence. Scelerum suorum pro sacro tribunali expiatio; noxarum conscientiæ expiatio; exomologesis sacra; animi per noxarum confessionem facta cum DEO reconciliatio. Phras. 1. Confessionem facere, faire sa confession, se confesser. Eluere animum peccatorum sordibus; sacra confessione perpurgare animum; patefacere sacerdoti conscientiæ labes, vulnera; superioris vitæ commissa in sacro animi judicio detegere; noxarum conscientiam deonerare; scelerum quasi sarcinam apud sacerdotem deponere; turpitudinis suæ virus apud sacerdotem evomere; expiare peccatorum sordes; purgare se salutari noxarum confessione; vitæ noxas sacra confessione delere; obire confessionis mysterium sacrum; crimina sua apud sacerdotem exponere; suorum se criminum apud arcanum judicem accusare; reum agere, peragere. Conscientiæ suæ maculas pœnitentiæ lavacro eluere; sacerdoti se ritu Christiano aperire: peccata confessione deponere; confessione peccatorum sordes abstergere; maculas abolere; peccatorum confessione animum cum DEO reconciliare; pœnitentiæ sacramento animum suo nitori restituere; susceptas in vita maculas confessione abluere, expurgare; exomologesi animum purgare; conscientiam emaculare; perpurgandi animi causa pro sacro tribunali se sistere, animi vulnera medico sacro detegere. 2. Confessionem generalem facere, faire une confession générale. Totius anteactæ vitæ noxas, ab ultima pueritia ducto initio in memoriam redigere, sacerdoti exponere, qui arctissimis iis vinculis, in quæ nos nostra sponte induimus, levatos dimittat; expiare superioris vitæ noxas omnes; omnis anteactæ vitæ, omnium annorum confessione expiari; aperire omnia peccata, quæ vel a pueritia meminimus; totius vitæ flagitia sacra confessione repetere; confiteri de peccatis tota vita admissis; animi labes, quas in omni vita contraximus expiare; totius vitæ maculas confessione eluere; non reticere quidquam eorum, quæ per omnem vitam deliquerimus; ut alterius quasi ordiamur vitæ initium, veteris vitæ omnis crimina sacerdoti aperiendo repetere; annorum omnium culpas exponere; de criminibus vel ab ipsa pueritia admissis absolvi; noxis, quas a prima ætate contraximus, confessione se exonerare; commissas jam inde a puero culpas confessione delere; noxas ab ineunte ætate contractas, quoad repetere mens potest, in sacro judicio aperire; collectas longa ætate animi sordes pœnitentiæ lacrimis apud sacerdotem eluere. 3. Confessiones audire, entendre les confessions, confesser. Confitentibus de se reis pro sacro tribunali aures dare, præbere; confitentibus operam dare; judicem sedere in confitentes de se reos; de peccatis ad sacrum anim; judicium allatis cognoscere; jus potestatemque a DEO traditam cognoscendi et remittendi peccata in arcano judicio exercere; confitentibus peccata sua aures commodare, admovere; confitentes de criminibus suis reos audire; esse a sacris confessionibus; confitentes reos suorum vinculis criminum exsolvere; relaxare; animorum sordes eluere, expiare.
CONFESTIM, Aussitôt. Syn. Sine ulla mora, illico, statim, actutum. Usus: Confestim huc advolavit. Cf. Statim, Breviter.
CONFĬCĬO, is, fĕci, fectum, ere, a. Faire; accomplir; effectuer. Syn. Facio, efficio, curo, præsto, exequor, compleo, expedio, transigo, absolvo. Adv. Accurate, amanter, bene cursum, bene dialogos, brevi, constantissime, diligenter tabulas, gloriosissime, jucunde, magnificentissime aliquid, nihilominus legationem, pene aliquem, plane animum, quam commodissime negotia, recte curriculum vivendi, strenue rem suam. Usus: 1. Manu sua vestem, pallium sibi confecit, se faire, se confectionner. Exercitum, bibliothecam, pecuniam conficere. Ea res famam tibi, et opes maximas conficiet. Reditum in patriam, negotium alicui conficere. Nuptias, sacra, rem divinam conficere. 2. Perficio, ad finem deduco, achever, mener à bonne fin. Negotium per alterum; rem e sententia confecit; bellum affectum confecit. Vitæ curriculum in litteris; diem otio confecit. Longam viam conficere. In senatu nihil confectum est. Perpolire orationem et conficere. 3. Transigo, traiter d’une affaire (sens neutre). Confice cum eo de hortis. Velim, id diligenter ut de libris conficias. 4. Concludo, efficio, conclure. Ex hac argumentatione illud conficitur, fuisse te etc. vulgo: consequentia deducitur. 5. Affligo, perdo, absumo, abligurio, pessumdo, vexo, accabler, tuer, détruire. Mœror, curæ, sollicitudines me conficiunt. Conficit se curis, etc. Fame, frigore, senectute, morbo confici. Familiarem rem luxu confecit. Mœror animos exedit et conficit. Pudore conficior.
CONFICTĬO, ōnis, f. Supposition. Syn. Machinatio. Usus: Criminis confictionem Caius suscepit, accusation calomnieuse.
CONFĪDENTER, Avec assurance, hardiment. Syn. Animose, audacter. Usus: Aliquid confidenter, malitiose, flagitiose gestum.
CONFĪDENTĬA, æ, f. Assurance, hardiesse; impudence. Syn. Impudentia, temeritas, audacia (arrogantis est). Usus: Hæc quidem signa confidentiæ sunt, non innocentiæ. Magnam sibi sumit, magnam habet confidentiam. Cf. Audacia.
CONFĪDO, is, fisus sum, ere, n. Se fier à, avoir confiance, compter sur. Syn. Audeo, non timeo; fido, spero, innitor. )( Despero, diffido. Adv. Confidere ferocius suæ causæ, magnopere et niti invidia, magnopere causæ, legionibus, plane plurimum sibi, valde litteris, malitiæ suæ, vehementer. Phras. 1. Arcana mihi sua confidit, il me confie tous ses secrets. Arcana, animum suum, consilia sua mihi credit omnia; animum suum mihi dat; summam rerum omnium fidem mihi habet; de fide mea sibi omnia pollicetur; meæ se fidei, suaque omnia committit; in mea unius fide omnia statuit, ponit, collocat; nihil mihi consiliorum ejus clausum est; omnia in aperto sunt, omnia mecum communicata. Cf. Aperio, Abscondo, Palam. 2. In opibus suis confidit plurimum, il met toute sa confiance en ses richesses. In opibus positam spem habet omnem; fretus opulentia sua; spem omnem in fortunis suis constitutam habet; spes suas fortunarum præsidiis delegat; omnia sibi de fortunis suis ac copiis pollicetur. Cf. Spes, Innitor, Spero. Usus: Nimium sibi, causæ suæ confidit. Virtuti constantiæque tuæ plurimum confido. De re aliqua, de alterius voluntate confidere. Cf. Fido, Spero.
CONFĪGO, is, fixi, fixum, ere, a. Clouer, percer, traverser. Syn. Figo, vulnero. Usus: 1. Hercules, ut Eurysthei filios, ita suos configebat sagittis. Cornicum oculos configere, tromper plus habile que soi (Prov.). 1. Figo, pono, employer. Configere omnes curas et cogitationes in salute reipublicæ.
CONFINGO, is, finxi, fictum, ere, a. Façonner; feindre, inventer. Syn. Fingo. Adv. Credibiliter, suspiciose facinus. Usus: Confingere, comminisci rumorem. Confingere, conflare crimen, aliquid criminis, accusationem. Cf. Fingo.
CONFĪNIS, e, gen. com. Qui confine, contigu. Syn. Vicinus, finitimus. Usus: Est huic confine genus dicendi. Cf. Vicinus.
CONFĪNĬUM, ii, n. Voisinage, limite, confins. Syn. Finis, limes; provinciæ extremum. Usus: Convenit in vicinitatibus et confiniis, æquum et facilem esse multa de suo jure concedentem. Cf. Limes.
CONFIRMĀTĬO, ōnis, f. Confirmation (t. de rhet.). Syn. Fides. Epith. Gravior. Usus: 1. Confirmatio est, per quam causæ fidem, auctoritatem et firmamentum adjungit oratio. 2. Consolatio, consolation. Non egit confirmatione virtus tua. 3. Vox Eccl. Confirmation (sacrement). Cf. Confirmo.
CONFIRMĀTOR, ōris, m. Garant, caution. Usus: Confirmator et sequester pecuniæ desideratur.
CONFIRMO, as, avi, atum, are, a. Affirmer, consolider; rassurer, encourager. Syn. Affirmo, assevero, promitto; stabilio, corroboro. Adv. Bene se, fidenter, liquido, magnopere, molestius, plane, præclare, temere. Confirmari impudentissime caput legis, mediocriter, necessario, vehementer, multum confirmatus animus. Phras. 1. Eventus rumorem confirmavit, l’événement prouva la réalité du bruit. Fidem rei eventus affirmavit; rumori fidem eventus addidit; accrevit rumori fides rei eventu consecuto; ad suspicionem et rumorem certissimæ res accesserunt; opinionem adjuvit consentiens rumori eventus; rumorem ambiguum eventus rei ad certum redegit. 2. Imperium sibi confirmavit, il s’assura le pouvoir. Imperium diuturna pace munivit; auctoritate et consilio roboravit; stabilivit rempublicam; confirmatiorem reddidit, effecit; temporum iniquitate, fortuna, collapsam affirmavit, constabilivit; præclara regni initia, ratum. Regis nomen, imperiumque ei effecere. 3. (Confirmavit decem millia hominum Vulg.), l’évêque a confirmé dix mille personnes. Christianæ palæstræ oleo ad ineundum animorum certamen decem capitum millia imbuit, perunxit; sacro Chrismate, consecrato oleo Christianorum, decem millibus haud pauciorum animos ad interiora certamina præparavit, corroboravit. Decem capitum millia sacro oleo delibuta, ad Christianæ palæstræ certamina ab illo sunt initiata; Christianæ militiæ auctorata; uncta Christiano ritu ad sacra certamina sunt decem hominum millia; Chrismatis sacramento confirmata; ministrata decem millibus hominum unctio illa sacra, qua animi vires ad arcana certamina muniuntur. Usus: 1. Exemplis, rationibus, argumentis rem confirmare. Hoc sine ulla dubitatione confirmaverim. De hoc tibi plane confirmo. 2. Consolor, consoler, soulager. Erigere, confirmare, afflictos bonorum animos. 3. Corroboro, stabilio, firmum reddo, probo, comprobo, suffragor, fortifier, guérir. Animum, se ad omnia confirmare. E morbo confirmari, guérir d’une maladie. Cf. Probo, Consolor.
CONFIT, fieri, (primis et secundis personis non adhibetur). p. Être fait, avoir lieu. Syn. Conficior. Adv. Facilius. Usus: Commodius cadere nihil poterat, quam si res sine sanguine confieret.
CONFĬTĔOR, eris, fessus sum, eri, d. Avouer; proclamer. Syn. Fateor, præ me fero, agnosco. )( Inficior, celo. Adv. Aperte, ingenue, impune, libere, necessario, palam adulterium, plane tandem, aliquando, timide, vere. Usus: Aperte et ingenue confiteri de crimine; crimen alicui confiteri. Cf. Fateor, Confessio.
CONFLĂGRO, as, avi, atum, are, n. Brûler, être consumé. Syn. Ardeo, exuror, comburor, concremor. Phras. Prædia omnia conflagrarunt, toutes les fermes ont été brûlées. Incendio hausta, consumpta, deleta sunt; incendio fumabant; igne corrupta absumpta sunt; in cineres abierunt. Cf. Concremo, Comburo. Usus: 1. Ardore flammæ conflagrare. 2. Transl. Invidiæ incendio, ira, odio conflagrare, brûler, se consumer d’envie, de colère, de haine. Cf. Ardeo.
CONFLICTĬO, ōnis, f. Lutte, combat. Syn. Conflictus, contentio, quasi concursus causarum. Usus: Rerum inter se pugnantium conflictio.
CONFLICTOR, aris, atus sum, ari, d. Combattre. Usus: Multis et magnis incommodis, duriore fortuna, morbis, annonæ difficultate conflictamur. Cum his conflictari, et pro reipublicæ salute dimicare oportet. Cf. Affligo.
CONFLICTŬS, ūs, m. Combat. Syn. Conflictio. Usus: Lapidum conflictu et tritu ignis elicitur. Nubium conflictus. Conflictu corporum magnæ acies pelluntur. Cf. Certamen.
CONFLĪGO, is, flixi, flictum, ere, n. Attaquer, combattre. Syn. Contendo, concurro, dimico, prœlior, prœlio decerto, prœlium facio, prœlium committo, signa confero, manus confero; certamen misceo. Adv. Temere cum aliquo. Usus: Manu cum hoste confligere. Armis cum hoste confligere, decertare. Cf. Certo, Pugno.
CONFLO, as, avi, atum, are, a. Souffler, allumer, exciter. Syn. Cogo, conficio, paro, comparo, acquiro. Usus: Bellum tua opera natum, conflatum, susceptum est. Unde hoc ductum et conflatum mendacium est? Ea res magnam invidiam atque infamiam, plurimum suspicionis, negotii, ac periculi conflavit Venus totam illam scenam, accusationemque conflavit.
CONFLŬENS, entis, m. Confluent. Usus: A confluente Rhodani copias movit.
CONFLŬO, is, fluxi, fluxum, ere, n. Accourir ensemble, affluer. Syn. Concurro, convenio, pervenio, fluo. Usus: Laus, honor, dignitas in domum tuam confluxit. Omnis reipublicæ sentina in ea castra confluxit. Multi ex omni orbe Romam confluunt.
CONFŎDĬO, is, fōdi, fossum, ere, a. Percer, cribler de coups. Usus: Confodere aliquem multis vulneribus; tot judiciis confossus.
CONFORMĀTĬO, ōnis, f. Conformation, disposition. Syn. Forma, compositio, exornatio. Epith. Insignita, impressa. Usus: Conformatio lineamentorum, compositio membrorum. Animantis figura et conformatio totius oris ac corporis. Conformatio et moderatio continentiæ et temperantiæ. Vocis, sententiarum, verborum varietas et conformatio.
CONFORMO, as, avi, atum, are, a. Former, façonner, arranger. Syn. Compono, fingo, effingo, figuro, formo, informo. Phras. 1. Conformare se ad ejus voluntatem studet, il cherche à se plier aux vues de cet homme. Ad nutum, voluntatem fingere; suas voluntates ad alienum nutum componere; ejus voluntatibus, studiis obsequi; suam ad alienam voluntatem adjungere, accommodare. Se ad nutum ejus flectere; ejus voluntatem suam ducere; se suaque fingere, et dirigere ex aliena voluntate; totum se ad ejus voluntatem convertere; ejus voluntati morem gerere, obtemperare; cum ejus voluntate congruere, consentire; suam ad ejus voluntatem aggregare; pendere ex ejus consilio ac voluntate; sua consilia ac rationes omnes ex ejus præscripto moderari. Cf. Accommodo. 2. Totum se divinæ voluntati conformavit, il s’est conformé entièrement à la volonté de DIEU. Suam ad Divini Numinis voluntatem aggregravit, in DEI voluntate placidissime acquievit; totum se ad exequendam Numinis voluntatem contulit; arbitrii sui jus omne, in jus arbitriumque Numinis transtulit; a divina voluntate ne latum quidem unguem discessit; ad omnia Divinæ de se mentis consilia promptus descendit; Divinæ de se voluntatis rationem duxit unice; Divinæ se voluntati totum permisit. 3. Ad Magistri se mores conformat, il prend modèle sur la conduite de son maître. Ad magistri se mores fingit, componit; speciem quamdam ac imaginem magistri sui moribus exprimit; de magistri sui moribus mores informat suos; magistri mores imitatione exprimit; in magistri mores abit. Cf. Imitor, Exemplum. Usus: Ad majora nos genuit natura et conformavit. Animum cogitatione excellentium virorum conformare. Conformare se ad voluntatem alterius. Ad illustre exemplum quoddam mores, vocem, animum conformare. Cf. Accommodo.
CONFRĂGŌSUS, a, um, Apre, inégal, raboteux, rocailleux. Usus: Loca aspera et confragosa.
CONFRINGO, is, frēgi, fractum, ere, a. Briser, détruire. Syn. Frango, infringo. Usus: Rem, jura, consilia confringere, dissipare, consumere. Cf. Frango.
CONFŬGĪO, is, fūgi, fūgĭtum, ere, n. Se réfugier. Syn. Perfugio; perfugium, præsidium et auxilium quæro, concurro. Adv. Levissime, privatim ad judices. Phras. Miseri omnes ad te confugiunt, tous les malheureux ont recours à vous. In fidem tuam et clientelam se conferunt, recipiunt; in æquitate tua paratissimum habent perfugium, confugium, receptum; non alius portus est, in quem mallent invehi miseri, te uno amico tecti ac beati; apud te velut arx, portus, ara miserorum; tu miserorum columen, receptaculum, adminiculum certissimum haberis. Cf. DEI opem imploro. Usus: Tot difficultatibus affectus, afflictus, in tuam fidem, veritatem, misericordiam confugio. Rebus meis diffidens, ad auctoritatis tuæ aram confugio.
CONFUNDO, is, fūdi, fūsum, ere, a. Mélanger; réunir, confondre. Syn. Misceo, conturbo, perturbo. )( Distinguo. Usus: Verum cum falsis confundere. Græcos cum Romanis confundere et conferre. Vis divina toto mundo confusa. Confusa et perturbata oratio. Animo, dolore confusus. (Confundere aliquem, confondre qqn, lui prouver qu’il ment. Vulg.); latine effertur hoc modo: aliquem in ruborem dare; ruborem incutere; verecundiam afferre; pudore suffundere. Cf. Misceo, Turbidus.
CONFUSĒ, Confusément, sans croire. Syn. Permiste, per tumultum, ac trepidationem. )( Distincte, ordinate. Usus: Loqui permiste et confuse. Cf. Turbidus.
CONFŪSĬO, ōnis, f. Confusion, désordre. Syn. Perturbatio, permistio. Usus: Perturbatio vitæ, et magna confusio temporum, religionum, rerum omnium confusio. Conjunctio, confusioque virtutum a Philosophis distinguitur.
CONFŪTĀTĬO, ōnis, f. Réfutation, (t. de rhét.) Syn. Dissolutio, reprehensio.
CONFŪTO, as, avi, atum, are, a. Réfuter. Syn. Refello, refuto, reprehendo, diluo, coarguo, infirmo, dissolvo, redarguo, explodo, convinco, frango, ejicio, abjicio, adversaria everto, falsa esse doceo, tollo. Usus: Argumenta alicujus confutare. Audaciam hominis confutavit, confregit. Cf. Refello.
CONGĔLO, as, avi, atum, are, a. et n. Geler. Syn. Conglacio, duresco in glaciem. Phras. Amnis congelatur, le fleuve est gelé. Amnem vis frigoris concreto gelu adstringit; amnis nive et pruina concrescit; duratus glacie amnis. Usus: Gaudebam illum otio congelasse. Cf. Glacies.
CONGĔMĬNĀTĬO, ōnis, f. Redoublement, embrassement. Usus: Quid hoc congeminationis?
CONGĔMĬNO, as, avi, atum, are, a. Redoubler. Syn. Gemino. Usus: Omnes congeminavimus.
CONGĔMO, is, gĕmŭi, gĕmĭtum, ere, n. Gémir profondément. Syn. Gemo simul. Usus: Congemuit senatus frequens. Cf. Gemo.
CONGĔRO, is, gessi, gestum, ere, a. Amonceler, entasser. Syn. Congrego, accumulo, comporto. )( Dissipo. Usus: 1. Pecuniam aliquo, res direptas in regnum congerere. 2. Transl. Confero. Maledicta, crimina in aliquem congerere, se répandre en injures, en calomnies contre qqn. Cf. Congrego, Colligo.
CONGERRO, ōnis, m. Compagnon de plaisir. Syn. Cum quo familiariter et facete confabulamur.
CONGESTĬTĬUS, a, um, De rapport, rapporté. Usus: Locus congestitius, ad jacienda fundamenta ineptus.
CONGESTŬS, ūs, m. Action d’amonceler, d’accumuler. Syn. Comportatio. Usus: Avium congestu, non humanis manibus.
CONGĬĀRĬUM, ii, n. Vase qui tient un conge; don, présent, libéralité d’un prince. Syn. Imperatoris donum a congio, mensuræ genere vini et similium sic dictum. Usus: Cæsar muneribus, monumentis, congiariis, epulis multitudinem imperitam lenierat.
CONGLĂCĬO, as, are, n. Se glacer, se congeler. Syn. Congelo, duresco. Usus: 1. Aqua frigoribus conglaciat, nive et pruina concrescit 2. Transl. Ejus consulatus consilia conglaciant, son consulat se passe dans l’inaction. Cf. Glacies.
CONGLŎBĀTIM, En masse. Usus: Conglobatim ac confertim pugnabant.
CONGLŎBO, as, avi, atum, are, a. Rassembler, réunir. Syn. Cogo, colligo. Usus: Mare undique conglobatur æqualiter. Milites se in unum conglobarunt.
CONGLUTINĀTĬO, ōnis, f. Action de coller, de cimenter. Syn. Conjunctio. Epith. Recens, inveterata. Usus: Conglutinatio recens ægre divellitur, les parties récemment unies se séparent difficilement. 2. Transl. Conglutinatio verborum, liaison des mots.
CONGLUTĬNO, as, avi, atum, are, a. Réunir, rapprocher. Syn. Conjungo, copulo, conflo, compingo. Usus: Voluntates nostras consuetudo conglutinavit. Amicitias morum similitudo conglutinat. Cf. Jungo, Conjungo.
CONGRATŬLĀTĬO, ōnis, f. Congratulation, félicitation. Usus: Omnium ordinum consensus, gratiarum actio, congratulatio me commovet. Cf. Gratulatio.
CONGRĂTŬLOR, aris, atus sum, ari, d. Se féliciter; féliciter. Syn. Signis lætitiam ostendo, gaudeo cum aliquo. Cf. Gratulor.
CONGRĒDĬOR, eris, gressus sum, i, d. Se rencontrer, aborder; en venir aux mains. Syn. Convenio; infestis armis concurro. Adv. Coram. Phras. Cum hoste congressus est, il en vint aux mains avec l’ennemi. Gradum, pedem, manum cum hoste contulit; infestis armis, animisque cum hoste concurrit; in hostem ivit, ruit, invectus est; manum cum hoste conseruit; signa contulit; ut arma increpuere, micantesque fulsere gladii, concursus, impetus in hostem factus est. Cf. Arma, Pugno, Prœlium. Usus: 1. Luna cum sole congrediens. 2. Conferendi causa convenio, avoir une entrevue. Congredi cum aliquo, conferre gradum, pedem. Cum congressi fuerimus, tum si quid res feret, inter nos conferemus. 3. Pugno, combattre. Contra Cæsarem armatus congressus est. Non is sum, qui tecum congrediar, et lucter. Congredere mecum criminibus ipsis, remove calumnias.
CONGRĒGĀBĬLIS, e, gen. com. Sociable. Syn. Quod facile congregatur, amans societatis. Usus: Apum examina natura congregabilia sunt.
CONGRĔGĀTĬO, ōnis, f. Réunion; société. Usus: Nos ad conjunctionem congregationemque hominum, et ad naturalem communitatem nati sumus.
Congregatio Mariana, Congrégation de la Sainte Vierge. Sodalitas, sodalitium, cœtus, conventus Mariæ honoribus institutus; cœtus ex litteraria juventute collectus, conflatus ad Divinæ Matris honorem; sodalitium scholasticæ juventutis Virgineæ Matris nomine congregatum. (Congregationi inscribi se curavit. Vulg.); in numerum sodalium adscribi, adlegi, referri, cooptari voluit; sodalium cœtui, albo inscribi, inseri exoptavit; sodalitati nomen dedit; inter candidatos Mariani sodalitii nomen est professus.
Congregatio Romana Cardinalium, congrégation des cardinaux. Congregatio rituum. Concilium vel Consilium Patrum Purpuratorum sacris ritibus sanciendis constitutum. Congregatio de propaganda. Sacer Vaticani Senatus conventus, de conservanda, vel propaganda per terrarum orbem fide, agi solitus.
CONGRĔGO, as, avi, atum, are, a. Rassembler, réunir. Syn. Colligo, contraho, convoco, coacervo, aggrego, cogo, conjungo, in unum locum compello. )( Dispergo, dissipo. Usus: Homines libenter se cum æqualibus congregant. Paulum in eumdem hunc numerum congregabimus. Tecum me et voluntas congregavit, et fortuna conjunxit. In unum locum congregata plebs. Cf. Convenio, Colligo, Convoco.
CONGRESSĬO, ōnis, f. Fréquentation, entrevue, entretien. Syn. Congressus, colloquium, sermo. Epith. Acerba et misera, bellicosa, severa. Usus: Nemo illum aditu, congressione, sermone dignum putabat. Erat non modo familiaritate, sed congressione prohibendus. In congressionibus hominum. Familiaris congressio.
CONGRESSŬS, ūs, m. Entretien. Syn. Colloquium, conflictus. Epith. Mediocris, quotidianus. Usus: 1. Venire in alicujus congressum. Sylla cum illis ne mediocri quidem sermone et congressu conjungebatur. Credebam, pacem fore non modo sermone et disputatione, sed conspectu ipso et congressu. Cf. Conventus. 2. Pugna, attaque, combat. Multa ante congressum fiunt. Nulli in eo congressu periere.
CONGRŬENTER, D’une manière convenable, conformément à. Syn. Convenienter. Usus. Congruenter naturæ convenienterque vivere.
CONGRŬO, is, grui, ere, n. Se rapporter, convenir, cadrer. Syn. Convenio, consentio. Adv. Mirifice, valde, vehementer. Phras. Color iste cum luctu congruit, cette couleur va bien au deuil. Non abhorret, non abludit luctu color; belle sibi respondent luctus et color hic obscurus. Consentit, concinit hic color luctui. Usus: Cum suis moribus ac natura parum congruere. Sententia mea congruit cum judicio senatus. Dicta factis congruunt. Oratio, sententia discrepans, verbis congruens. Cf. Consentio, Concino, Convenio, Similis. )( Discrepo, repugno, dissentio, dissideo.
CŎNISCO, as, are, n. Heurter de la tête. Syn. Arieto, fronte concurro. Usus: Caput opponis, cum eo coniscans, tu te jettes sur lui, la tête en avant, comme un bélier.
CONJECTĬO, ōnis, f. Action de jeter, de lancer. Syn. Conjectura, conjectus. Usus: 1. Conjectione telorum hostis fusus est. 2. Transl. Conjecture. Conjectionem somniorum ita definit. Cf. Divinatio.
CONJECTO, as, avi, atum, are, a. Conjecturer. Usus: Eventu aliquid conjectare. Quid dicam, aut quid conjectem, nescio, je ne sais que dire, ni que penser. Cf. Conjicio.
CONJECTOR, oris, m. Devin. Syn. Interpres somniorum, portentorum, vates. Usus: Conjector somniorum, interprète des songes. Vaticinationes et responsiones aruspicum, conjectorum.
CONJECTŪRA, æ, f. Conjecture. Syn. Opinio, suspicio, divinatio, auguratio, provisio. Epith. Bona, crudelis, difficilis, domestica, facilis, infinita, levis, multa, perspicua, probabilis, vera, verior, certa. Phras. Conjectura capi vix potest, on peut à peine en tirer une conjecture. Ea res conjectura judicari, sciri vix potest; conjectura de eo re capi, fieri vix potest; ad conjecturam ejus rei evadere vix humana mens potest; ad conjecturam propius accedere; conjectura assequi, augurari non licet; nullus hic conjecturæ locus; nihil hinc conjicias, conjectes. Cf. Conjicio. Usus: Conjectura, quæ in varias partes duci potest, nihil incertius. Conjectura ducor ad suspicandum. Quantum conjectura assequi, consequi possum. Scis, quo me confectura ducat, quid odorer, quid conjectura augurer. Ex vultu conjecturam facio, capio. Vultus mihi conjecturam animi affert. Quantum conjectura percipio, coarguere possum; quoties conjecturis nostris aberramus, fallimur.
CONJECTŪRĀLIS, e, gen. com. Fondé sur des conjectures. Usus: Causa, genus orationis conjecturale, question de fait.
CONJECTŬS, ūs, m. Action de lancer. Syn. Conjectio. Usus: Conjectus oculorum.
CONJĬCĬO, is, jēci, jectum, ere, n. et a. Conjecturer, deviner. Syn. Conjectura assequor, vel consequor; conjecturam facio; conjectura prospicio, vel perspicio, agnosco, interpretor, divino, existimo. Adv. Acute, bene, belle, male, præclare. Phras. 1. Multa e facie conjici de homine possunt, le visage d’un homme peut nous le faire connaître beaucoup. Multa ex fronte videri, colligi, deprehendi, percipi, conjectari possunt; multa conjecturis assequi, consequi licet; multa ex vultu conjectando augurari possumus. Frons multa ostendit, significat, indicat, coarguit, patefacit; frons ipsa persæpe exprimit, demonstrat latentes animi morbos; e vultu, qui est index et imago animi, nequaquam incerta conjectio, dubia aut obscura divinatio sumitur; frons ad animi faciem proxime accedit; haud aberrat conjectura, qui ex vultus indicio de animo suspicatur; ex vultu conjectura haud temere duci, capi, fieri potest; ex vultus indiciis haud ægre ad conjecturam de animi sensu evadimus; non fallit conjectura, quæ ex vultu de animorum habitu judicat; ex vultu, oculis, fronte conjectura ducimur, propius accedimus ad animi sensum explorandum. Res sunt ejusmodi, de quibus ne conjicere quidem quidquam possumus, les affaires en sont à ce point qu’on ne peut rien conjecturer. Quæ positæ non sunt in conjectura; quæ extra conjecturam sunt; quæ a conjectura procul absunt; quæ a conjectura minime pendent; ad quas conjectura accedere; de quibus conjecturam facere, capere; certus vates, conjector esse nemo possit; de quibus difficilis admodum conjectura sit, incerta divinatio, obscurum augurium est, in quibus, quid futurum sit, quid eventurum, quia afferre, parere dies, casus, fortuna possit, suspicari, divinare, providere, assequi nihil licet. Cf. Conjectura. Usus: 1. Se in fugam, in pedes, latebras, castra conjicere, se jeter, se précipiter. Tela in aliquem conjicere, lancer. 2. Conjicere, jeter, lancer; pousser. Maledicta in aliquem, causam turbarum, crimen in aliquem conjicere. Flammam illorum temporum in me conjecit. 3. Distribuo, distribuer. Causam totam in certos locos, multa in unum librum, epistolam conjeci. 4. Intendo, converto, jeter. Oculos in eum conjecit. 5. Affero, redigo, mettre dans tel ou tel état. Rempubicam in magnas difficultates conjecit. Ne me, quæso, in hanc tristitiam, hoc malum, has tricas conjicito. Cœli gravitas in morbum me conjecit. Conjecit se in nuptias. 6. Divino, auguror, conjecto, conjecturer, deviner. Argute, acute, hæc longe ante conjecerat. Cf. Divino.
CONJŬGĀTĬO, ōnis, f. Mélange, union. Syn. Colligatio. Usus: Capitum conjugatio et relegatio, et propagatio virium.
CONJŬGĬUM, ii, n. Union conjugale. Syn. Connubium, matrimonium. Phras. In conjugio degit, elle est mariée. Est illi connubium cum viro cumprimis nobili; sanguinem genusque miscuit cum Patritii generis viro; domesticum fœdus junxit cum viro clarissimis natalibus orto; locata est in matrimonio; in manum convenit viro honestissimo; in matrimonium data, collocata est viro clarissimi generis. Cf. Matrimonium, Nubo. Usus: Prima societas est in ipso conjugio.
CONJŬGO, as, avi, atum, are, a. Unir. Syn. Conjungo, copulo, socio. Usus: Jucundissima est amicitia, quam morum similitudo conjugavit. Cf. Jungo.
CONJUNCTĒ, Conjointement. Syn. Simul, conjunctim. )( Separatim. Usus: Conjunctissime et amicissime vivere cum aliquo.
CONJUNCTIM, Conjointement, ensemble. Syn. Simul, conjuncte. Usus: Conjunctim de ea re poterit referri.
CONJUNCTĬO, ōnis, f. Assemblage; union, liaison. Syn. Copulatio, necessitudo, societas, consociatio, cognatio, affinitas, consensio. )( Disjunctio, alienatio. Epith. Æterna, humana, incolumis, invidiosa, jucundissima, magna, maxima, mediocris, nova, paterna, perdiuturna, perpetua, proxima necessitudini liberorum, repentina affinitatis, sempiterna. Suavis inter aliquos, suavissima summa, tanta, vera, vetus, infinita. Usus: Affinitatis, vicinitatis, benevolentiæ, naturæ, amicitiæ conjunctio. Conjunctionis mutuæ vinculum. Conciliare sibi conjunctionem multorum, se faire beaucoup d’amis. Veterem conjuctionem nostram labefactarunt, ac prope diremerunt malevolorum artes; a conjunctione nos prope avocarunt; de vetere conjunctione multum diminuere, refroidir beaucoup une ancienne amitié. Cf. Amicitia.
CONJUNCTUS, a, um, Uni, lié. Syn. Junctus, copulatus, adjunctus, cohærens, consentiens, sociatus, communis, connexus, habens societatem, conjunctionem gratiæ, quasi devinctus, necessarius. )( Divisus, disjunctus, solitarius. Usus: Habere aliquem usu, affinitate, consuetudine, officiis conjunctum; cognatione, amicitia inter se conjuncti. Familiaris et omnibus rebus conjunctus alicui, vel cum aliquo. Mea causa cum tua est conjuncta. Virtuti tuæ fortuna conjuncta est. Vitam agit cum honestate conjunctam. Vita flagitiis et probris conjuncta. Summa miseria cum summo dedecore conjuncta. Discessus tuus cum gloria potius erat conjunctus, quam cum probro. Cf. Amicus, Concors.
CONJUNGO, is, junxi, junctum, ere, a. Joindre, unir, lier. Syn. Copulo, conjungo, conglutino, consocio, congrego, coagmento, concilio, connecto. )( Disjungo. Adv. Conjungi maxime vetustate, lingua, societate, mirifice cum, quam maxime. Usus: Cum aliquo amicitias conjungere, faire amitié avec qqn. Conjungere cum gravitate comitatem. Nos ab ineunte ætate usus, consuetudo, studiorum societas et similitudo conjunxit. Cum aliquo necessitudinem conjungere. Sententiarum pondus cum elegantia verborum. Cf. Jungo, Adhæreo.
CONJŪRĀTĬO, ōnis, f. Conjuration, conspiration, complot. Syn. Conspiratio, consensio. Epith. Civilis, constricta, exitiosa, impia, occulta, recens, scelerata, superior, vetus. Usus: Conjurationem facere, deprehendere, patefacere, aperire.
CONJŪRO, as, avi, atum, are, a. Compirer, faire des complots. Syn. Conspiro, consentio. Phras. Multi nobiles conjurarunt, beaucoup de nobles ont fait un complot. Coitionem, conspirationem fecerunt; multi ex nobilibus conspirationem conflarunt; conjurationem fecerunt; facinoris societatem inierunt; conspiratum a non paucis nobilibus; coivere in nefarii consilii societatem nobilium non pauci; conflata ex nobilibus nefarii fœderis societas, impiis religionibus devincta. Usus: Cognitum est eos conjurasse. Hi quibuscum conjurasti, ubi sunt? Scito mihi æris alieni esse tantum, conjurare ut cupiam.
CONJUX, ŭgis, m. f. Époux, épouse. Syn. Particeps connubii, thori consors. Epith. Minime avara, fidissima, fidelis, fidelissima, integra a petulantia alicujus, misera.
CONNECTO, is, nexui, nexum, ere, a. Attacher, lier ensemble. Syn. Conjungo, necto, colligo, nexa vincio, copulo. )( Separo. Adv. Leviter. Usus: Amicitia cum voluptate connectitur. Cf. Jungo.
CONNEXĬO, ōnis, f. Liaison.
CONNĬTOR, eris, īsus vel nixus sum, niti, d. Faire de grands efforts. Syn. Nitor, operam do, conor, contendo, enitor, elaboro. Usus: Quantum conniti animo potes; quantum labore contendere, tantum fac, ut efficias. Cf. Conor, Nitor, Contendo.
CONNĪVĔO, es, nīvi vel nixi, ere, n. Faire semblant de ne pas voir, dissimuler. Syn. Dissimulo. Usus: 1. Dii sæpe in hominum sceleribus connivent. Quibusdam in rebus conniveo. Cf. Indulgeo. 2. Oculos nunc claudo, nunc aperio, cligner les yeux. Oculi somno conniventes.
CONNŪBĬUM, ii, n. Mariage. Syn. Conjugium. Cf. Matrimonium.
CŌNOR, aris, atus sum, ari, d. Entreprendre, s’efforcer. Syn. Enitor, connitor, molior, indago, experior, incumbo in, vel ad rem. Phras. 1. Conandum tibi erit magnopere, il vous faudra faire beaucoup d’efforts. Magno studio enitendum, contendendum, elaborandum tibi erit; omni conatu id agendum, id moliendum; intentus tibi animus habendus, qui nulli unquam labori succumbat; in hoc tibi omni ope ac opera incumbendum; ad id omnes cogitationes intendendæ; toto pectore tibi ad hoc incumbendum erit; toto pectore, omni ope huc annitendum; summa ope in hoc elaborandum, desudandum erit; omni cogitatione ad id feraris, eo nervis omnibus contendas, necesse erit. 2. Conare, quæso, ut solidam laudem consequare, efforcez-vous, je vous prie, d’acquérir une gloire solide. Accinge te, quæso, ad eam cogitationem; da operam, id age, id molire, id unum machinare; contende nervis omnibus et facultatibus; omni ope annitere, totis viribus accingere; age pro virili parte, pro tua parte, totis viribus; omnibus nervis, omni studio, quantum est in te positum; quantum in te situm est; quoad potes; quoad vales; quantum quidem præstare poteris; quantum viribus licebit consequi. Confer ad eam rem omnes vires, omnia studia; quidquid est in te industriæ, operæ, curæ, diligentiæ. Ne viribus peperceris; ne quid studii prætermiseris; da operam pro eo, quod in te erit; ita contende, ut nihil magis. Cf. Studeo, Satago, Contendo. Usus: Multa efficere, plura conari. Scelus conari.
CONQUASSĀTĬO, ōnis, f. Ébranlement. Syn. Agitatio, commotio. Usus: Morbus e corporis conquassatione et perturbatione ortus.
CONQUASSO, as, avi, atum, are, a. Ébranler. Syn. Commoveo, concutio. Usus: Omnes provinciæ bellis conquassatæ.
CONQUĔROR, eris, questus sum, queri, d. Se plaindre. Syn. Queror, deploro. Adv. Graviter, gravissime, mediocriter, publice de factis, verissime. Usus: Nihil tecum de injuria fratris conqueror. Conqueri fortunam adversam, non lamentari decet. Cf. Queror, Querela.
CONQUESTĬO, ōnis, f. Plainte. Syn. Querela.
CONQUĬESCO, is, ēvi, ētum, escere, n. Se reposer. Syn. Quiesco, consido, desino. Adv. Libentissime, paulum adventu alicujus. Usus: Bella hieme, litteræ bello conquiescunt. Nunquam a bellis conquiescemus? Ut ætas nostra gravior in caritate, atque adolescentia tua ex omnibus molestiis, et laboribus conquiescat. Animus a forensi strepitu conquiescat tantisper. Aspectu uno omnis cura consedit, ac conquievit. In libris conquiesco, je trouve un délassement dans mes livres. Cf. Quiesco, Relaxo.
CONQUĪRO, is, quīsīvi, quīsītum, ere, a. Chercher soigneusement, rechercher. Syn. Investigo, magna diligentia quæro. Adv. Curiosius, diligentissime, studiose, undique pecuniam, undique suavitates. Usus: Aliorum facta et eventa conquirere. Suavitates undique et delicias conquirit. Cf. Quæro, Colligo.
CONQUĪSĪTĒ, Avec recherche, avec un soin scrupuleux. Syn. Exquisite, diligenter, docte. Usus: Aliquid conquisite scribere.
CONQUĪSĪTĬO, ōnis, f. Recherche soigneuse. Usus: Exercitus durissima conquisitione collectus. In conquisitione orationis durissimum est exordium. Conquisitionem habere, facere militum, enrôler, lever des soldats. Cf. Delectus.
CONQUĪSĪTOR, ōris, m. Enrôleur, recruteur. Syn. Cui aliquid conquirendum mandatur. Usus: Nullus delectus, neque enim conquisitores comparere audent.
CONQUĪSĪTUS, a, um, Recherché. Syn. Exquisitus, insignis. Usus: Conquisitissimi cibi, odores. Fictis, conquisitisque vitiis deformare hominem.
CONSĂLŪTĀTĬO, ōnis, f. Salutation. Epith. Forensis, perhonorifica. Usus: Forensis consalutatio.
CONSĂLŪTO, as, avi, atum, are, a. Saluer. Syn. Saluto. Adv. Amicissime inter se. Usus: Qui inter se amicissime consalutarunt. Cf. Saluto.
CONSĀNESCO, is, sānŭi, escere, n. Se rétablir, se guérir. Syn. Sanus fio, sanor. Usus: Cum consanuisse videretur, recruduit vulnus. Cf. Sano.
CONSANGUĬNĔUS, a, um, Du même sang. Syn. Sanguine conjunctus, sanguinis communione, conjunctione proximus; consanguinitate propinquus. Cf. Cognatus, Propinquus, Affinitas. Usus: Nec intelligunt, esse se consanguineos.
CONSANGUĬNĬTAS, ātis, f. Parenté du sang. Syn. Sanguinis conjunctio, communio. Usus: Alteri consanguinitate propinquus. Cf. Cognatio.
CONSAUCĬO, as, avi, atum, are, a. Blesser grièvement. Syn. Saucio, vulnero. Cf. Vulnero.
CONSCĔLĔRĀTUS, a, um, Souillé de crimes, criminel, scélérat. Syn. Sceleratus. Cf. Sceleratus.
CONSCĔLĔRO, as, avi, atum, are, a. Souiller, déshonorer. * Usus: Conscelerare aures paternas, aures scelere implere.
CONSCENDO, is, scendi, scensum, ere, n. et a. Monter sur. Syn. Ascendo. Usus: Conscende, quæso, et ad nos trajice, subintell. navim, s’embarquer. Cf. Ascendo.
CONSCENSĬO, ōnis, f. Action de monter dans. Usus: Conscensio in naves.
CONSCĬENTĬA, æ, f. Conscience. Syn. Recordatio, animi quædam ratio, vis, et lex, a qua et de recte factis, et secus admonemur. Epith. Comes, communis, jucundissima bene actæ vitæ, præclara, recta, scelerata, stabilis, digna supplicio. Phras. I. (Conscientia bona. Vulg.) Bonne conscience. Conscientia bene actæ vitæ; conscientia recte factorum; mens bene sibi conscia; optimæ mentis conscientia; conscientia rectæ voluntatis; conscientia recta et præclara. (Est homo bonæ conscientiæ, Vulg.), cet homme a la conscience pure. Vir est integerrimæ mentis; justus, integer, æqui ac recti amans; integer, et bonus; cui religio sit, quidquam præter fas et æquum agere; quidquam aggredi, quod cum recti honestique legibus non consentiat; vir est optimæ mentis conscientia tutus; qui, quæ agere parat, omnia ad leges divinas, ad rectæ rationis præscriptum erigit; qui nulla in re ab æqui et recti legibus discedit, qui a recta conscientia ne transversum quidem unguem discedat; cui religiosum sit, præter æqui rectique leges quidquam agere. 2. (Consolatur me bona conscientia, Vulg.), l’intégrité de ma conscience me console. Optimæ mentis conscientia me consolor; præclara conscientia sustentor; conscientia rectæ mentis recreor; nitor conscientia mea; non pertimesco conscientiam meam; fruor vitæ bene actæ conscientia; nixus rectæ mentis conscientia quid pertimescam? quæ me res perturbet, conscium probe sibi, a culpa me omni longissime abfuisse? Cf. Probus. 3. (Hoc bona conscientia fieri non potest. Vulg.), vous ne pouvez faire cela en sûreté de conscience. Salvo officio, salvis legibus, salva fide fieri non potest, hoc sine scelere fieri nullo pacto potest; ista facere religio sit, religiosum sit; religione impedimur. II. (Vulg. Conscientia mala), conscience mauvaise, perverse. Conscientia sceleris; facinorum conscientia; mens male sibi conscia; impedita et oppressa mens scelerum conscientia. 1.(Malam habet conscientiam, Vulg.), cet homme a une conscience souillée. Hominem scelus agitat; scelerum pœnis agitatur, et a mente consilioque deducitur; facinorum recordatione nunquam timore est vacuus; urit anxiam mentem facinorum memoria; agitatur et perterretur tædiis ardentibus furiarum; conscientia facinorum urgetur; flagitiorum suorum conscientia cruciatur, stimulatur, vexatur, constringitur; peccatorum conscientia oppresso pœna semper ante oculos versatur; exortus e peccatorum conscientia timor sollicitudine exedit; angore conscientiæ, et scelerum recordatione cruciatur; insectantur hominem non furiæ, non ardentes, ut est in fabulis, tædæ, sed impedita male factorum conscientia mens; sed confusa pœnarum metu scelerum conscientia, quæ hominem æternis sollicitudinibus dies et noctes exedit; conscientiæ stimulis agitatur; scelerum obstrepente conscientia quiescere non potest; tacito conscientiæ convicio verberatur; angore conscientiæ torquetur; flagitiorum memoria angitur, discruciatur. 2. (Remorsus conscientiæ, Vulg.), remords de conscience. Insunt in scelere aculei, quibus animi dies atque noctes confodiuntur et cruentantur; stimuli, quibus mens diu noctuque compungitur, exeditur, dilaceratur; mentis angores, sollicitudines, metus, cruciatus, tacita conscientiæ convicia, quæ animum verberant, opprimunt, exedunt, excruciant. 3. (Est homo nullius conscientiæ, Vulg.), cet homme est sans conscience. Homo impius, improbus, nefarius, sceleratus, consceleratus, qui sibi religioni nihil habet, ducit; qui religione non impeditur, quominus etc.; cui sanctum religiosumque nihil est; in quo nullum nec recti, nec æqui studium, aut vestigium; homo sine ulla religione et fide. 4. (Facerem mihi conscientiam, Vulg.), je me ferais un cas de conscience. Religio mihi foret; religiosum esset; religioni mihi ducerem; religioni haberem; religione impediri me putarem. 5. (Rationem conscientiæ reddere, Vulg.), rendre compte de sa conscience. Omnes animi latebras ac recessus aperire; arcana pectoris omnia alteri credere; vitæ suæ, rerumque omnium rationem reddere; reconditos, et penitus abstrusos animi sensus patefacere; intimos animi recessus pandere; arcana pectoris expromere. 6. (Conscientiam examinare, Vulg.), examiner sa conscience. Suæ vitæ rationem ab se repetere, reposcere; in semet ipsum descendere. Cf. Examen conscientiæ. Usus: 1. Magna vis est conscientiæ, ut pœnam semper ante oculos versari putent, qui peccarunt. 2. In conscientia recte factorum sat magnus laboris fructus est. 3. Notitia, connaissance commune. Conscientia tenetur conjuratio sua. Remota hominum conscientia quidlibet facturus videris, sans tenir compte de la conscience universelle, tu parais vouloir faire ce que bon te semble. 4. (In conscientia obligatum esse, Vulg.), être obligé en conscience. Latine: Religione obstrictum esse; quæ vox Religio plerumque ponitur in his pro conscientia. Religionem alicui offerre, faire naître des scrupules. Religioni habeo, mihi duco, se faire conscience de qqch. Religione impedior, ma conscience m’empêche.