Lexicon Latinum : $b Universae phraseologiae corpus congestum etc.
ÆSTĪVA, ōrum, n. pl. Quartiers d’été. Syn. Locus, in quo æstatis ardorem devitantes bestiæ, et milites se continent. )( Hiberna. Usus: Æstiva attingere. In æstivis esse. Mediis caloribus militem in æstiva educere.
ÆSTĪVUS, a, um, D’été. Usus: Menses, dies æstivi.
ÆSTŬO, as, avi, atum, are, n. Brûler, être échauffé. Syn. Ardeo, ferveo; angor, irascor, tangor, vexor. )( Algeo. Usus: 1. Aer caloribus æstuat, la température est brûlante. 2. Transl. Ad animi affectiones. Desiderio, dubitatione, ira, cupiditate, invidia æstuat, exæstuat, brûler (d’amour, de jalousie etc.), être passionné. Cf. Calor, Caleo.
ÆSTŬŌSUS, a, um, Brûlant, chaud. Syn. Æstu et calore plenus. Usus: Æstuosa et pulverulenta via.
ÆSTŬS, ūs, m. Agitation. Syn. Fervor, agitatio fluctuum. Epith. Magnus, marinus, maritimus. Usus: 1. Æstus marini a luna commoventur, c’est la lune qui produit la marée. Æstu, febrique jactatur. 2. Transl. Vis et vehementia, force, violence, passion. Consuetudinis æstus multos absorbet. Æstus quidam gloriæ, æstus ingenii multos abripit, transversum agit. Æstu abstractus. Cf. Calor, Fervidus.
ÆTAS, ātis, f. Age. Accipitur: alias pro seculo; alias pro anno; alias universim pro tempore; alias pro tota vita hominis; alias pro vitæ humanæ partibus, infantia, pueritia, adolescentia, virilitate, senectute; quarum quælibet trifariam dividitur, ut alia sit viridis; alia adulta; alia præceps. 1. Ætas prima, enfance. Iniens, puerilis, infirma, tenerior; ætatis initium; ætatis prima tempora; ætatis primæ infirmitas, imbecillitas; ætas viridis, flexibilis, mollior. Cf. Pueritia. 2. Ætas media, âge mûr. Progrediens, confirmata, constans, adulta, integra, integerrima, matura; ætatis progressus, cursus; maturitas corroborata; ætas bona, optima, florens. 3. Ætas devexa, vieillesse. Ingravescens, affecta; confecta, decrepita, decursa, exacta, demensa, grandior, præcipitata, valde provecta, deflectens; ætatis præcipitis flexus, et ingravescentis. Cf. Senectus. Phras. 1. Ætate nostra, de nos jours. Nostra ac patrum memoria; ad nostram memoriam; ad hanc ætatem; ante memoriam meam; majorum nostrorum ætate ac tempestate. 2. Ætatem honestissime transigere, mener une vie très-honnête. Optimis in studiis ætatem agere, degere, terere, conterere, consumere, exigere. Usus: Ætate progredi, procedere, provehi, vieillir, avancer en âge. Ætate præcurrere, anteire, præstare, antecellere alios, surpasser en âge. Homo id ætatis, homme de cet âge. Cf. Tempus.
ÆTĀTŬLA, æ, f. Âge tendre, bas âge. Usus: Cave primam tuam ætatulam ad libidinem conferas.
ÆTERNĬTAS, ātis, f. Éternité. Syn. Tempus fine carens, immortalitas, perennitas. Epith. Immutabilis, incredibilis, naturalis. Usus: Æternitatem nulla temporis circumscriptio. Immutabili æternitate veritas continetur. Mihi populus ea die non unius diei gratulationem, sed æternitatem, immortalitatemque donavit. Nomen tuum, et gesta immortalitati commendanda, consecranda sunt, éterniser son nom, sa mémoire, s’immortaliser. Cf. Immortalitas.
ÆTERNO, as, avi, atum, are, a. Éterniser, immortaliser. * Syn. Æternum, immortale facio.
ÆTERNUS, a, um, Éternel. Syn. Sempiternus, immortalis, perpetuus, quod tota vitæ æternitate continetur. )( Caducus, mortalis. Phras. Æternum nomen, nom immortel. Perenne, perpetuum, immortale; æterno tempore, perpetuo, in perpetuum; in omnium ætatum memoria duraturum; nominis fama, quæ finem nescit, terminum non habet; famæ gloria sempiterna; immortalitati commendanda; cum tota æternitate coæquanda; quod nomen vigebit per omnium seculorum memoriam; quod seculis innumerabilibus; quod ipsa æternitate continebitur; quod nulla delebit unquam oblivio; quod posteritas alet, ipsa æternitas intuebitur. Usus: Causæ immutabiles, et æternæ. Æterno DEO æternum simulacrum mundus est.
ÆTHER, ĕris, m, Air subtil des régions supérieures, éther. Syn. Cœlestium orbium, igniumque regio, item: Aer subtilior. Epith. Æternus, ignifer, immensus, immoderatus, non satis aptus, tenuis, ac perlucens et æquabili calore suffusus. Usus: 1. Aerem complectitur æther. In æthere astra volvuntur. Æther fragoribus resonat. 2. Cœlum, ciel. Omnia cingens et coercens cœli complexus, qui idem æther vocatur; extrema ora, et determinatio mundi.
ÆTHĔRĔUS, melius tamen ÆTHĔRĬUS, a, um, Éthéré, de l’air, du ciel. Usus: Æthereus ignis.
ÆVUM, i, n. Éternité. Syn. Ætas æternum duratura, sempiterna. Epith. Æternum, sempiternum. Usus: Beati in cœlo ævo sempiterno fruuntur; æternum ævum agunt.
AFFĀBĬLIS, e, gen. com. D’un abord facile, affable, poli. Syn. Comis, placidus, mitis maxime in sermone. Usus: In omni sermone affabilem se præbebat. Cf. Facilis, Comitas, Humanus.
AFFĀBĬLĬTAS, ātis, f. Affabilité. Syn. Comitas sermonis, facilitas in audiendo; alloquendi, audiendi lenitas. Usus: Difficile dictu est, quantum animos hominum conciliet affabilitas, lenitasque sermonis. Cf. Comitas, Admitto, Facilis, Humanitas.
AFFĂBRE, Artistement, habilement. Syn. Fabre, pulchre, artificiose. Usus: Statua miro artificio affabre facta.
AFFĀRĬS, fatus sum, fari, d. Parler à. Syn. Alloqui, compellare. Usus: Liceat mihi te versibus affari. Cf. Alloquor.
AFFĀTIM, Amplement, abondamment. Syn. Abunde. Usus: Affatim tibi satisfaciam. Satiaberis affatim. Cf. Satis.
AFFECTĬO, ōnis, f. Disposition du corps ou de l’âme. Syn. Perturbatio, commotio, incitatio animi, sensus, impetus, animi quidam dolor, studium, cupiditas. Epith. Constans, conveniensque, non distorta, nec prava, firma corporis, invita, inconstans et a se ipsa dissentiens, laudabilis, interior, malitiosa animi, prima et optima, utilis, manens, recta. Usus: 1. Ut ad primam, optimamque animi affectionem pervenias, perturbatio ratione pellenda est. Ea est animi mei affectio, commodi mei causa neminem ut violem. O te extra omnes humanorum pectorum affectiones positum! quem non lætitia, mœror, ira, gaudium exagitent, jactent, incessant. 2. Status, vis, constitutio, état, manière d’être, disposition. Affectio astrorum varia multas res immutat. In puero refert, qua cœli affectione primum spiritum duxerit. Affectio corporis firma.
AFFECTO, as, avi, atum, are, a. Désirer, rechercher ardemment, aspirer à. Syn. Appeto, quasi arcesso, nimis inquiro; ambio. Usus: Lumina quædam orationis non quidem affectanda sunt, sed tamen adhibenda nonnunquam. Iter affectare. Munditiam non exquisitam affectare.
AFFECTUS, a, um, part v. afficio. Qui est dans tel ou tel état de corps ou d’esprit. Syn. Paratus, comparatus, constitutus seu corpore, seu animo. Adv. Male. Phras. Omnes sunt tibi bene affecti, tout le monde vous aime. Hoc animo animati sunt singuli, ut tua causa, gratia, omnia velint; ingenium est illis rectum erga te; animum habent erga te optimum ac rectissimum; is habitus amicorum est illis, ut omnia tibi secunda cupiant; ita animati, eo animo, ea mente sunt præditi; ita animo comparati sunt; hunc erga te gerunt animum; is sensus est animorum; ea animi propensio, voluntas, studium, ut cupiant tibi quam optime. Usus: 1. Oculi indicant, ut animo sis affectus, les yeux sont le miroir de l’âme. Nunc ita affectus sum, tecum ut vivere non possim. 2. Præditus, cumulatus, pourvu de. Honoribus, beneficio, præmiis abs te affectus sum. E litteris tuis magna molestia, lætitia, dolore affectus sum. Summis difficultatibus affectus. 3. Vexatus, afflictus, tractatus, et acceptus male, affaibli, en mauvais état, abattu. Affecta et prostrata respublica. Urbs ab illo prædone misere affecta. 4. Ad finem vergens, qui touche à sa fin, presque terminé. Affectum est bellum, nondum perfectum. Æstas affecta, carmen, oratio, guerre qui touche à sa fin, ouvrage presque terminé. 5. Aptus, apte à. Animus, oculus conturbatus non est probe affectus ad fungendum munus suum. 6. Ægrotus, malade. Cæsarem Neapoli reliqui graviter affectum.
AFFECTŬS, ūs, m. Impression, sentiment. * Syn. Affectio. Epith. Laudabilis. Usus: Affectus animi sunt: amor, odium, ira, invidia, misericordia, spes, lætitia, timor, molestia. Cf. Perturbatio.
AFFĔRO, fers, attŭli, allātum, ferre, a. Apporter, porter vers ou à. Syn. Apporto, importo, adhibeo, induco, infero, dico, nuntio profero. )( Aufero. Adv. Divinitus, in perpetuum, nec ita multo post, repente, similiter, sero, violenter, ultro. Usus: 1. Ad id munus spiritus magnos, animos, auctoritatem afferas, necesse est. Ad eam facultatem dicendi, industriæ multum afferendum est. 2. Do, exhibeo, præbeo, causer. Afferre alicui fastidium, odium, molestiam, satietatem, calamitatem, miseriam, detrimentum, angorem, perniciem, necessitatem, metum, dubitationem, dolorem, egestatem, luctum, errorem animi, et perturbationem; item: Id consilium magnam tibi laudem, auctoritatem, dignitatem, voluptatem, solatium affert. 3. Nuntio, annoncer. Aliquid novi litteris affertur. Mandata odiosa, incerta afferre. Ex sermone rumor id attulit ad aures nostras. 4. Vulg. allegare, vel citare, alléguer. Rationem facti, causam afferre. Scriptum, legem, exempla, similitudinem afferre. 5. Infero, faire violence. Vitæ alienæ, aut corpori vim afferre. Manus sibi afferre, se suicider. Sensibus vim afferre. Afferre consulatum in familiam. 6. Propono, proposer. Quæstionem afferre, in medium afferre.
AFFĬCĬO, is, fēci, fectum, ere, a. Affecter, émouvoir. Syn. Commoveo, permoveo. Adv. Accommodatissime, avide, graviter, gravius, nominatim, optime, probe, recte, valde. Usus: 1. Litteræ tuæ me varie affecere. Varie animo affectus fui. 2. Bene vel male afficio, bien traiter, maltraiter. Aliquem summa lætitia, voluptate; vel contra: morte, exilio, satietate, tædio, pudore, ignominia, molestia afficere.
AFFĪGO, is, fixi, fixum, ere, a. Attacher à. Syn. Ad aliquid figo, insero, addo. Adv. Maxime, penitus, vehementer. Usus: 1. Minervæ talarium pinnas affigunt. 2. Transl. Fixer, graver, inculquer. Animum litteris affigere. Animo suo tenacius aliquid affigere. Num tu humi particulam divinitatis affiges? Cf. Hæreo, Adhæreo.
AFFINGO, is, finxi, fictum, ere, a. Attribuer, supposer. Syn. Fingo non vera, adorno. )( Detraho. Usus: Peccat poeta, qui probam orationem affingit improbo. Error multa, plus invidia affinxit. Rebus certis multa falsa affinguntur. Cf. Calumnior.
AFFĪNIS, e, gen. com. Allié, parent par alliance. Syn. Conjunctus affinitate. Epith. Novus, ornatissimus omni virtute officiosusque, amans alicuius. Usus: 1. Affinem tuum a genibus repelles? 2. Particeps, conscius, complice. Sceleri illi, et flagitio, et turpitudini affinis judicatus est. Homines hujus affines suspicionis, facinoris, aut facinori affines, ces hommes que l’on peut soupçonner, complices du crime. Cf. Propinquus.
AFFĪNĬTAS, ātis, f. Alliance, parenté. Syn. Conjunctio affinitatis, necessitudo. Epith. Gravior, impurissima, nova. Phras. Affinitate junctus est Lentulo, il est parent de Lentulus. Est cum Lentulo maximis vinculis affinitatis et propinquitatis, conjunctus; affinitate devinctus, junctus; affinitate Lentulum attingit; sanguinem cum Lentulo sociavit; affinitatem junxit; affinitate cum Lentulo adstrictus est, per affinitatem Lentuli familiæ immistus, innexus est. In affinitatem Lentuli pervenit, affinitate Lentulum contingit; suum cum Lentuli familia genus connubio miscuit, vinculum affinitatis cum Lentulo nexuit; vinculo affinitatis Lentulo obstrictus est. Usus: Affinitatibus, amicitiis, vicinitatibus conjunguntur cives. Cf. Necessitudo, Cognatus.
AFFIRMĀTE, Affirmativement, positivement. Syn. Asseveranter. Usus: Quod affirmate, quasi Deo teste promiseris, id tenendum est. Cf. Certe.
AFFIRMĀTĬO, ōnis, f. Affirmation. )( Dubitatio. Epith. Gravior, religiosa. Usus: Jusjurandum est affirmatio religiosa. Dubitationem illi omnem mea affirmatione exemi.
AFFIRMO, as, avi, atum, are, a. Affirmer, donner pour certain. Syn. Confirmo, assevero aio, annuo, comprobo. )( Nego. Adv. Facile, nimis, temere, vere, valde. Phras. 1. Affirmare id possum, je puis affirmer cela. Confirmare hoc tibi liquido possum, id plane profiteor; præ me fero; asseveranter testificor; id certum tibi testatumque volo. Narro tibi; omni asseveratione tibi affirmo, asseveranter loquor. 2. Formulæ affirmativæ: Moriar, ni hæc plane contemno. Ne vivam, si ejus dictis moveor. Ita vivam, ut hominis vanitatem derideo. Incredibile est, quam ista parum curem. Ne sim salvus, si fallo; pendens plectar, si tanti eum facio. Quid? illum curarem? An dubia est hominis ineptia? Usus: 1. Ecquid tanta asseveratione rem affirmas? 2. Firmo, stabilio, affermir, fortifier, prouver. Dicta tua rationibus affirmes, oportet, il vous faut prouver vos affirmations. Is rumor opinionem, spemque conceptam valde affirmavit. Animo te affirmes, cura.
AFFIXUS, a, um, part. v. affigo. Attaché à Syn. Infixus, adhærens, cohærens. Annexus, connexus, adjunctus. Usus: Opinio hæc in animo meo penitus affixa est, et insita, cette opinion est profondément fixée dans mon esprit. Ut magistro, ita mihi affixus es. Affixa ista sunt ad orationem tuam, non cohærent. Cf. Hæreo, Adhæreo, Jungo.
AFFLĀTŬS, ūs, m. Souffle, inspiration. Syn. Animi inflammatio, et quidam quasi furor, instinctus, impetus, anhelitus, concitatio, incitatio mentis. Epith. Divinus. Usus: Nemo vir magnus sine afflatu divino, nemo poeta sine inflammatione quasi furoris unquam fuit. Oracula divino afflatu funduntur.
AFFLICTĀTĬO, ōnis, f. Peine physique et morale. Syn. Ægritudo cum vexatione corporis. Cf. Miseria.
AFFLICTĬO, ōnis, f. Affliction, abattement. Syn. Angor. Usus: Habet ardorem libido, sed ægritudo majora quædam, tabem, cruciatum, fœditatem, afflictionem. Cf. Miseria.
AFFLICTO, as, avi, atum, are, a. Tourmenter, maltraiter, désoler. Syn. Ango, vexo, affligo, conficio. Usus: Tu me accusas, quod me afflictem. Cf. Affligo.
AFFLICTOR, aris, atus sum, ari, p. Être affligé, désolé. Syn. Angor, vexor, affligor. Adv. Acerbissime, gravius, turpius, vehementius. Phras. Valde afflictatur, il est très-affligé. Malis conflictatur undique; calamitatibus, infortuniis premitur, torquetur, cruciatur, conficitur gravissimis: vitam ducit inter ærumnas miseram, infelicem, calamitosissimam, magnas quotidie acerbitates perferre, exhaurire cogitur; angoribus opprimitur; molestiis innumeris implicatur; malis ingentibus obruitur, oneratur. Multa sunt, ac gravia, quæ hominem angunt. Usus: Vide, quantum fratris morte afflictetur, squaleat. Vehementer afflictatur respublica.
AFFLICTOR, ōris, m. Celui qui renverse, destructeur. Syn. Qui affligit, et vexat. Usus: Odit te senatus afflictorem, et proditorem dignitatis, auctoritatis, ordinis, ac nominis sui.
AFFLICTŬS, ūs, m. Choc, frottement, collision. Syn. Afflictatio. Usus: Effœminata virtus afflictu occidit.
AFFLICTUS, a, um, part. v. affligo. Abattu, malheureux. Syn. Miser, prostratus, ærumnosus, calamitosus. Phras. Mœrore ac miseriis perditus; æger animi; æger et exulceratus animus, animus dolore, calamitate fractus; obrutus, oppressus malis; mœrore confectus, exanimatus, consternatus; calamitate vexatus, perturbatus, exagitatus. Cf. Miser. Usus: Afflictum erigere, perditum recreare.
AFFLĪGO, is, flixi, flictum, ere, a. Abattre, ruiner, accabler. Syn. Vexo, perturbo, perdo, pessumdo, prosterno, deprimo. )( Levo, recreo, erigo. Phras. Galliam hæresis graviter afflixit, l’hérésie a été pour la France une source de maux. Multa mala peperit hæresis; multa damna, detrimenta, incommoda, infortunia attulit, intulit, invexit, importavit; Gallia multa ab hæresi damna tulit, pertulit, passa, perpessa est; multa detrimenta cepit, accepit; multis damnis affecta est; in gravissima mala incidit, incurrit. Gravissimis afflicta malis, vehementer vexata, exercita, debilitata, comminuta est ab novarum religionum sectatoribus. Iidem summis difficultatibus universam Galliam affecere; in multas difficultates conjecere, impulere. Magnæ ex hæresi calamitates exstitere, accidere, evenere, obvenere, contigere; illatæ, allatæ, oblatæ sunt. Hæresis Galliæ exitiosa, perniciosa; exitio, damno, calamitati fuit; Galliam perdidit; fortunis omnibus evertit; in ultimum discrimen, in miserrimum statum, in hanc omnium deterrimam, miserrimamque conditionem adduxit. Hæresis Galliæ mala gravissima ingessit; multas sollicitudines confecit; exitium, perniciem creavit, peperit; salutem afflixit; calamitatem summam ac pestem importavit. Cf. Torqueo, Doleo, Tristitia. Usus: 1. Illius statuam proturbant, affligunt, comminuunt, dissipant, renverser une statue. Navim ad scopulos affligunt, briser le navire contre les écueils. 2. Transl. Curæ animos; prava exempla juventutem affligunt, corrompre abattre. Quoties afflictum, eversum, perditum te, fractum et afflictum calamitate erexi, confirmavi? Luctu, mœrore, ægritudine, mœstitia afflictum; afflictam virtutem tuam, animum, salutem, fortunam, dignitatem levavi, restitui? afflicto, jacenti dexteram porrexi?
AFFLO, as, avi, atum, are, 1ᵒ a. Souffler sur, communiquer en soufflant. 2ᵒ n. Se répandre, transpirer. 3ᵒ p. Être inspiré. Syn. Aspiro, spiro, exhalo. Usus: Afflaverat nescio quid rumoris, je ne sais quel bruit s’était répandu. Cave, ne quid mali tibi afflet sociorum importuna licentia. Poetæ divino spiritu afflantur. Odor e floribus afflatur.
AFFLŪENTĬA, æ, f. Abondance. Syn. Ubertas, copia. Usus: Ex hac affluentia et copia omnium rerum arrogantia nascitur. Cf. Copia.
AFFLŬO, is, fluxi, fluxum, ere, n. Affluer, être abondant. Syn. Abundo, circumfluo. Usus: Urbs voluptatibus, divitiis, opibus, et copiis, hominibus, uberrimis ingeniis affluens, ville qui regorge de richesses etc. Homo bonitate, unguentis, lepore, ac venustate affluens. Cf. Abundo, Copia.
AFFULGĔO, es, fulsi, gere, n. Luire, briller. * Usus: Magna spes, magna nobis fortuna affulget, la fortune nous sourit.
ĂGĔ, Allons, courage. Interjectio hortantis, excitantis, consentientis. Usus: Age porro, age vero, age jam. Plurali numero dicitur: Agite porro.
ĂGĔDUM, Allons, courage. idem. Usus: Agedum, confer hujus vitam cum illius moribus. Pro plurali numero: Agitedum, ite mecum.
ĂGELLUS, i, m. Petit champ. Usus: Dii nec agellos, nec viticulas persequuntur.
ĂGENS, entis, part. v. ago. Actif, efficace, passionné. Syn. Efficax, vim habens. Usus: Utendum est imaginibus acribus, agentibus, insignitis.
ĂGER, gri, m. Champ. Syn. Arvum, campus, solum, territorium. Epith. Colonus, communis, compascuus, cultissimus, decumanus, fertilis, fructuosus, miser atque jejunus, optimus et fructuosissimus; privatus, pulcherrimus, vectigalis, universus. Phras. 1. Ager bonus, champ fertile. Cultissimus; latus ac fertilis; qui plurimum efficit; optimus et fructuosissimus. Ager natura perbonus, et diligentia, culturaque melior, frugum fertilis, bonus pecori, arbori infœcundus, frugum, pabulique lætus. 2. Ager malus, champ stérile. Deformis atque horridus; aridus et frugum vacuus. Cf. Fertilitas, Sterilitas. Usus: Agrum colere, cultiver un champ. Ager quantumvis fertilis, fructuosus non est, nisi colatur, conseratur, seratur, aratro perstringatur, aretur, exerceatur. 2. Agri facile emaciantur; ab hostibus infestantur, ravager les campagnes. 3. Agro exui, exturbari, moveri, multari, être dépouillé de ses propriétés.
AGGER, ĕris, m. Rempart, digue, retranchement. Syn. Tumulus ex terra, cespite congestus ad munienda præcipue vel oppugnanda loca. Epith. Maximus. Usus: Aggere urbem cingere. Aggerem fluvii inundationi objectum interscindere. Aggerem jacere, exstruere; cuniculis subvehere.
AGGĔRO, is, gessi, gestum, ere, a. Amonceler. Syn. Congero, cumulo. Cf. Accumulo.
AGGLŎMĒRO, as, avi, atum, are, a. Amasser, réunir, assembler. Syn. Glomero, conjungo, implico. Usus: Densis se cuneis agglomerant.
AGGLŪTĬNO, as, avi, atum, are, a. Coller, attacher. Syn. Adnecto. )( Dissolvo.
AGGRĂVESCO, is, ere, n. S’aggraver. Syn. Gravior fio, ingravesco. Usus: Metuo, ne vulnus, aut morbus aggravescat.
AGGRĂVO, as, avi, atum, are, a. Aggraver, empirer. Syn. Valde gravo, onero, premo, exaggero. Usus: Res nostræ eo bello valde aggravatæ sunt. Cf. Onero, Premo.
AGGRĔDĬOR, eris, gressus sum, gredi, d. Attaquer. Syn. Invado, adorior. Phras. 1. Latrones ex insidiis viatores aggrediuntur, les voleurs, sortant de leur embuscade, attaquent les voyageurs. Ex occultis, subito, improviso, repentino, nec opinato impetu viatores adoriuntur, invadunt, petunt; in viatores irruunt; impetum, impressionem faciunt; incurrunt, insiliunt; in viatores sese inferunt, injiciunt, immitunt; viatores assiliunt; iteratis aggressionibus retentant; superfundunt se viatoribus; arma iis inferunt. Cf. Adorior, Invado. 2. Hostes strenue aggressus est, il attaqua vigoureusement l’ennemi. In hostium agmen strenue irrupit; in hostes se incitavit; in cornua hostium invectus est, signa strenue hostibus intulit; novissimum agmen moratus, in hostem animose proruit, incurrit, ivit; ordines hostiles magno animo invasit. Cf. Impetus. 3. Rem aggreditur arduam, il entreprend une chose difficile. Demittit se in causam ancipitem; ingreditur in causam multis obseptam difficultatibus; affectat viam ad rem factu arduam; molem capessit laboris improbi; rem suscipit arduo loco positam; magnis ille quidem animis ad rem vertitur, assilit, sed difficilem et inexplicabilem experietur. Animum adjicit, adjungit, applicat ad negotium permolestum; operam ponit, industriam exercet in re, quæ illi multum laboris dabit et curæ. Cf. Inchoo, Incipio. Usus: 1. Quis hominem importunum aggredi audeat? 2. Accedo, incipio, entreprendre, commencer. Antequam ad dicendum, ad negotium, ad rem quamlibet aggrediare, adhibenda est præparatio diligens. 3. Audeo, tenter. Aggrederis majora viribus.
AGGRĔGO, as, avi, atum, are, a. Joindre, unir. Syn. Adjicio, congrego, conjungo, addo. Usus: Studium suum, et voluntatem ad dignitatem alicujus aggregare, associer. Aliquem in amicorum numerum agregare, admettre qqn au nombre de ses amis. Eodem crimine aliquem aggregare, in societatem criminis vocare. Cf. Adjungo, Annumero, Addo.
AGGRESSĬO, ōnis, f. Exorde. Syn. Principium, exordium. Epith. Contraria, prima. Usus: Operam det orator, ut animos prima aggressione occupet.
ĂGĬLIS, e, gen. com. Agile, léger. * Syn. Brevi et expedito corpore. Usus: Naves agiles. Cf. Celer.
ĂGĬLĬTAS, ātis, f. Agilité. Habilitas, agendi dexteritas. Usus: Agilitas, mollitiesque naturæ.
ĂGĬTĀTĬO, ōnis, f. Agitation, mouvement. Syn. Commotio. Epith. Æqualis; tanta, tam varia. Usus: 1. Corporis, mouvement. Agitatione linguæ cibus depellitur. 2. Animi, activité. Nunquam animus motu, et mentis agitatione vacuus esse potest.
ĂGĬTĀTOR, ōris, m. Cocher. Syn. Auriga qui currum, et equos agit. Epith. Bonus, callidus. Usus: Bonus agitator equos vel in medio cursu sustinet.
ĂGĬTO, as, avi, atum, are, a. Chasser devant soi. Adv. Aliunde, belle, celerrime, simul, copiosius, immoderate, vehementer, mobiliter, celeriter, dissolute, populariter, severe. Usus: 1. Verso, excito, poursuivre. Feras agitare, excitare, insectari, chasser. Atomi agitantur concursu fortuito. 2. Vexo, disturbo, inquiéter, troubler, tourmenter. Impii sui sceleris furiis ut tædis ardentibus agitantur. Metu atque libidine diversum agitari. Animo formidines agitare. 3. Inquiro, verso in omnes partes, discutio, rouler (dans son esprit), penser. Hæc sententia multis diebus in senatu est agitata, jactata tum in senatu, tum ad populum. Agraria lex vehementer agitata. Animus semper agitatur. Agitare et exquirere rationes. Aliquid animo secum agitare, commentari, reputare. Quæstionem, consilia cum vicinis agitare. Res hæc omnium sermonibus agitatur, jactatur. 4. Ago, être, vivre, habiter. Getuli in tuguriis agitant. Diem natalem, convivium agitare. Sacra, vigilias, vitam suavem, jocos, ludos, rem militarem agitare. Cf. Vexo, Verso, Ago.
AGMEN, ĭnis, n. Troupe en marche, armée, bataillon. Syn. Multitudo armata, turma, copiarum ordo. Epith. Medium, perpetuum, quadratum. Usus: Redeuntem Ciceronem perpetuum Italiæ agmen comitatum est. Agmen constituere. Agmen extremum sagitarii claudunt, cogunt, fermer. Agmen ultimum, novissimum hostes premebant, morabantur. Cf. Acies.
AGNASCOR, nasceris, natus sum, nasci, d. Naître après le testament du père. Usus: Constat agnascendo testamentum rumpi.
AGNĀTĬO, ōnis, f. Parenté du côté paternel. Syn. Sanguinis conjunctio, et familiarum. Usus: 1. Lex agnationum; Gentilitatum et agnationum jura, droits qui régissent les agnations. 2. Communio et affinitas naturæ, sive societas et propinquitas, communauté d’origine. Homines Deorum agnatione et stirpe tenentur.
AGNĀTUS, i, m. Parenté du côté paternel. Syn. Qui per virilis sexus personas conjuncti sunt, gentiles. Cf. Affinis.
AGNĪNUS, a, um, D’agneau. * Usus: Agnina caro, pellis.
AGNĬTĬO, ōnis, f. Connaissance. Syn. Cognitio. Usus: Res ad animi agnitionem pulcherrima.
AGNŌMEN, ĭnis, n. Surnom. Syn. Cognomen.
AGNOSCO, is, nōvi, nĭtum, ere, a. Connaître, reconnaître. Syn. Intelligo, nosco, sentio, audio, reperio; percipio, assequor, perspicio. Adv. Facile, leviter, libenter, nuper. Usus: Quod mihi gratularis, agnosco humanitatem tuam DEUS ex operibus agnoscitur. Cf. Intelligo, Percipio, Adverto.
AGNUS, i, m. Agneau. Syn. Agnellus, fœtus ove natus.
Agnus DEI, Syn. Cereæ Agni cœlestis imagines, effigies. Agni e cera rite consecrata ficti. Sacrata in cera effigies Agni cœlestis. Divinus Agnus in cerea effigie. Sacra Agni DEI imago. Sigillata Agni divini imagine cera.
ĂGO, agis, ēgi, actum, agere, a. Faire. Syn. Tracto, curo, procuro, tento, molior, gero, agito, contendo, transigo, aggredior. )( Cesso, quiesco. Adv. Acerbe, acriter, acrius, acerrime, accurate, accuratius, accusatorie, actuose, ambitiose, aperte, apertius, astute, atrocissime, attentius, austere, bene, benignissime, calide, caute, publice, commodius. Phras. Agendum est mihi cum homine importuno, j’ai à traiter avec cet importun. Res est mihi cum homine ferrei oris, ac importuno. Negotium mihi est cum homine, cujus importunitatem oris non facile, quisquam sustineat. Miscendum est mihi negotium cum homine insigniter impudente. Usus: 1. Censorem, civem, partes alicujus, causam amici, lenonem agere, faire, avoir l’emploi de. Rem tuam, negotium egi optima fide. Egi cum amicis de rebus tuis. 2. Litigo, discepto, judicio contendo, plaider, attaquer en justice. Ego tecum non gladiis, sed ex jure, ex syngrapha, ex sponso agam. Agere aliquem injuriarum, furti, subintellige, reum. Ad populum agere. 3. Admoveo, pousser, approcher. Turres, vineas ad urbem. 4. Impello, urgeo, pousser, mener. Agere asellum; aliquem in arma agere; in fraudem, in omnem libidinem agere. 5. Celebro, célébrer. Agere ludos, diem festum, choreas, triumphum. 6. Vivo, vivre. Agere in bona spe. Inter homines agere. Ætatem desidiose agere. Hiemem sub pellibus agere. 7. Agito, au pas. être agité. Diris agitur. Cf. Facio. Sunt et aliæ formulæ, ut: animam agere, rendre l’âme. Bene, male, præclare tecum agitur, on a bien, mal agi à votre égard. Alia omnia agis, extra rem vagaris, vous n’êtes pas à la question, vous êtes distrait. Nihil agis, actum agis, frustra laboras, vous travaillez en vain.
ĂGŌNĬA, æ, f. Agonie. Syn. Supremus morientis conflictus; suprema cum morte luctatio; ultimæ morientium angustiæ. Phras. In agonia est, il est à l’agonie. Animam agit, cum morte luctatur, confligit; vita deficit; in supremo vitæ articulo versatur; in confinio mortis est; animam jam ægre trahit; abest a morte proxime; in extremis est; extremo mortis discrimine tenetur; extremos ducit anhelitus, extremum spiritum. In confinio vitæ mortisque versatur. Ad supremas mortis angustias redactus, adductus est. Ad mortem, obitum recta fertur. Cf. Morior.
ĂGRĀRĬUS, a, um, Agraire. Usus: Res, lex agraria, partage des terres, loi agraire.
ĂGRESTIS, e, gen. com. Agreste, grossier. Syn. Rusticus, incultus, asper, silvestris. Phras. Homo agrestis est, c’est un paysan, un homme mal élevé. Homo est incultis moribus, agrestibus, incompositis; sub cœlo crasso; crassiore sub ære natus est; homo e robore dolatus, a morum urbanitate alienus. Rudis ac impolitus agrestibus vivit institutis; asper est moribus, ac incultus; vultu motuque corporis vastus est et agrestis; officii et humanitatis expers, ingenii illiberalis homo est; rusticitate, asperitate inter omnes insignite impudens. Cf. Rusticus, Inhumanus. Usus: Homines duri et agrestes. Fera et agrestis vita. Vox rustica et agrestis. Vultu motuque corporis vastus et agrestis.
ĂGRĬCŎLA, æ, m. Cultivateur, laboureur. Syn. Agricultor, colonus. Epith. Assiduus, diligens, diligentissimus. Usus: Diligentissimus agricola, et pecuarius. Cf. Rusticus, Villicus, Agricultura.
ĂGRĬCULTŪRA, æ, f. Agriculture. Syn. Cultura agri, cultio agri. Epith. Bona, uber, dulcis, digna. Phras. Agriculturæ operam dare, laudabile est, il est louable de cultiver la terre. Insudare, inservire agrorum cultui; dare, dicare, tradere se colendis agris; agricolam agere; ruri opus facere; exercere se opere rustico. Cf. Rus. Usus: Nihil agricultura melius, nihil libero homine dignius.
ĂGRĬPĔTA, æ, f. Partisan de la loi agraire. Syn. Agri competitor. Usus: Agripetas ejectos, concisos fuisse gaudeo.
ĂĬO, is, Dire. Syn. Affirmo, dico, loquor. Usus: Quid ergo Aius iste? Deus locutius, ait, qu’est-ce donc que cet Ajus? c’est le Dieu de la parole, dit-il. Cf. Affirmo.
ĀLA, æ, f. Aile, qua volant aves. Usus: 1. Alas extendere, protendere, étendre les ailes. 2. Transl. Turma, ordoque equitum, corps de cavalerie. Dextra, sinistra ala, l’aile droite, l’aile gauche. Alam alicui committere; alæ aliquem præficere. Alam hostis sinistram fregimus, dissipavimus.
ĂLĂCER et ĂLĂCRIS, e, gen. com. Prompt, agile, léger. Syn. Erectus, hilaris, paratissimus. )( Timidus, perterritus. Phras. Alacer juvenis est, ce jeune homme est actif. Lætus, erectus, inflammato animo juvenis est; fortis et animosus; impiger ad labores; vigor illi ingens juventæ inest, lætus illi, erectusque animus est; celsus et spe propinqua animosior est juvenis; alacer est et plenus spiritu; insigni alacritate juvenis est; strenuus suopte ingenio, celsus corpore, vultuque ita læto, ut quos in studiorum contentione nactus est æmulos, vicisse jam crederetur. Alacri est, parato et expedito ad omnia animo. Usus: Lætus et alacer ad tutandam rempublicam: ad hostes invadendos. Animus, vultus alacer. Feræ bestiæ, alacres, et erectæ ad nocendum. Vide hominem erecto, alacri, prompto, celso vultu huc illuc intuentem. Cf. Animus, Fortis.
ĂLĂCRĬTAS, ātis, f. Vivacité, ardeur. Syn. Lætitia gestiens, animi vigor, studium, cupiditas, nimia facilitas. Phras. Alacritate summa in prœlium eunt, ils vont au combat avec une grande ardeur. Inflammatis in prælium animis eunt; feroces et suopte ingenio, et adhortantium pleni vocibus pugnam capessunt. Juvante vigore vividi, alacres et spiritu pleni in hostem irruunt. Hostem excipiunt celsi corpore, vultuque ita læto, ut vicisse jam crederes. Usus: 1. Inanis alacritas non multum ab amentia differt. 2. Alacritatem afferre, mettre de l’entrain. Frequentia auditorum miram alacritatem dicenti affert, addit, fert; in dicente excitat. 3. Alacritatem tollere, enlever l’ardeur. Contra infrequentia dicentis alacritatem omnem eripit, aufert, delet, extinguit.
ĀLĀRĬUS, a, um, vel ĀLĀRIS, e, gen. com. Qui appartient aux ailes de l’armée. Alarios sociis remisit. Alariis utendum non duxit, cavaliers auxiliaires que l’on plaçait aux ailes.
ĂLAUDÆ, arum, f. La légion des Alaudes. Legio quædam Romana, ab Alauda ave, alouette, dicta. Usus: Alaudæ, cæterique veterani rem strenue gessere.
ALBĀTUS, a, um, Vêtu de blanc. Syn. Albo indutus. )( Atratus. Usus: Ipse epuli dominus albatus accumbebat.
ALBESCIT, Le jour commence. Syn. Fit album. Usus: Mare a sole albescit, albescente die.
ALBUM, i, n. Tableau, liste. Syn. Tabula, in qua nomina alicujus ordinis, vel res gestæ breviter notabantur, ut populo fieret copia. Usus: Album Senatorium, Judicum, Decurionum.
ALBUS, a, um. Blanc. Syn. Candidus. )( Ater, niger. Phras. Manibus est mire candidis, ses mains sont d’une extrême blancheur. Manibus est gypsatissimis; eximio est manuum candore. Albidis, cretatis, candidulis est manibus. Usus: Albus color DEO decorus. Ater, an albus sis, ignoro, de homine ignoto, et parum curando. Quasi albam avem, sic probum virum respiciunt.
ĀLĔA, æ, f. Jeu de dés; en gén. jeu de hasard. Syn. Omnis ludus, in quo temeritas et casus, non ratio, aut consilium valet, qualiest talorum et tesserarum. Usus: 1. In lustris, popinis, alea, vino, tempus ætatis omne consumere. Alea ludere. Alios in aleam provocare. Aleæ multum tempus tribuere. De alea condemnari, propter hunc ludum reddi infamen, être condamné comme joueur. 2. Fortuna, casus, chance, hasard. Aleam universi certaminis adire, subire. Aleam jacere, rem fortunæ arbitrio committere, confier tout au hasard, le sort en est jeté. Aleam sequeris, eventum fortuitum, non rationem. Cf. Fortuna.
ĀLĔĀTOR, ōris, m. Joueur. Syn. Aleæ cupidus, aleæ lusor. Usus: Domus erat aleatoribus plena.
ĀLĔĀTŌRĬUS, a, um, Relatif au jeu ou aux joueurs. Usus: Memorabantur damna aleatoria. Ritus aleatorii; Forum aleatorium, règle du jeu; académie des jeux.
ĀLES, ĭtis, m. et f. Oiseau. Aut adjective: qui a des ailes, ailé. Epith. Nuncius. Syn. Volucris. Usus: Aves, alites et oscines. Secunda alite, sous d’heureux auspices. Aves, angues alites.
ALGĔO, ea, alsi, ere, n. Avoir froid. Syn. Frigeo )( Æstuo. Adv. Facile. Usus: Militibus et algendum est sæpe et esuriendum. Cf. Frigeo.
ALGĬDUS, a, um, Froid, glacé. Syn. Frigidus. Usus: Regio, loca algida.
ĂLĬAS, Une autre fois. Syn. Alio tempore, aliquando. Usus: 1. De præterito: De his rebus et sæpe alias commemoravi, et tum maxime etc., autrefois, déjà. 2. De præsenti et futuro: Homo alias beatus, alias miser, tantôt heureux, tantôt malheureux. Homo alias modestus et temperans, du reste. Hoc ad te scribam alias subtilius, je vous écrirai plus en détail. 3. Adhibetur a Livio pro unquam: Non alias dux militi familiarior. Non alias tanta ad spectaculum multitudo confluxit. 4. Jungitur et cum interdum: Une autre fois. Tantôt.... tantôt. Geminatio verborum alias vim habet, interdum leporem, la répétition donne tantôt la force, tantôt l’agrément.
ĂLĬBI, Dans un autre endroit, ailleurs. Syn. In alio loco. Usus: 1. Nusquam alibi reperiri potuit, on n’a jamais pu le trouver autre part. 2. Alia in re, dans une autre chose. Nolo alibi, quam innocentia spem habere. Non alibi spes salutis est, quam in innocentia, il n’y a d’espoir de salut que dans l’innocence.
ĂLĬCŬBI, Quelque part, en quelque lieu.
ĂLĬCUNDE, De quelque lieu. Usus: 1. Ab aliquo loco, de quelque part. Alicunde discedere, venire. 2. Ab aliquo homine, de quelque personne. Non alicunde audivi, quam ex te.
ĂLĬĒNĀTĬO, ōnis, f. Éloignement, rupture. Syn. Defectio, diductio, animorum diversio. Epith. Nimia. Usus; Subita amicorum defectio, cognatorum alienatio res meas admodum perturbat.
ĂLĬĒNĀTUS, a, um, part. v. alieno. Égaré, troublé. Syn. Abhorrens, alienus, abalienatus. Phras. Alienatus mente, sensibus, vel a sensu est; il est hors de lui. Vix apud se est præ ira; vigilans dormit; vivus sanusque interit; animus illi abest: aberrat animus; aures, sensus animus peregrinantur; neque audit, neque prospicit satis oculis. Usus: Omnes sentiunt me ab illo alienatum. Animus alienatus et offensus.
ĂLĬĒNĬGĒNA, æ, m. Étranger. Syn. Alienus, peregrinus, externus, alia ex gente. )( Domesticus, indigena. Usus: Homo longinquus et alienigena. Dii, religiones alienigenæ. Hostes domestici, quam alienigenæ nocentiores.
ĂLĬĒNO, as, avi, atum, are, a. Vendre; éloigner; écarter. Syn. Abalieno, vendo, disjungo, avoco. Adv. In perpetuum, plane ab aliquo. Phras. Invidi te a me alienarunt, des envieux vous ont irrité contre moi. Mentem tuam a me averterunt; opera sua me a tua amicitia disjunxerunt; a tua me conjunctione avocarunt; offensionem tam gravem, tantam voluntatis commutationem attulere; te mihi immutarunt; animo mirandum in modum alienato, animo non amico reddidere, effecere, ut amici animum omnem de me ejiceres. Æmulorum artes tuum a me studium alienavere; mentem tuam a me abjunxere, a caritate veteris amici te diduxere, distraxere. Cf. Infensus, Inimicus, Amicitiam dissolvo. Usus: 1. Cur vectigalia, cur a majoribus accepta alienas. Vendre, céder. 2. Juvenem illum non tam allicere volui, quam alienare nolui. Éloigner. 3. Mente alienari, delirare, devenir fou.
ĂLĬĒNUS, a, um, Étranger, qui est à un autre. Quod alterius est. Syn. Abhorrens, adversus, non amicus, discrepans, alienatus. Usus: Alieni homines. Alieno more vivere. Alienæ domi esse. Alienum ab aliquo animum habere, gerere. Non alienum erit, non absurdum, de ea re disputare, il ne me paraît pas hors de propos de discuter cette question. Alienum hoc est dignitate tua, majestate reipublicæ, alienum etiam tuis rationibus, et vivendi instituto, alienum ingenio tuo, étranger à vos habitudes. Alienissimo reipublicæ tempore, minime opportuno, temps malheureux. Aliena loqui, delirare, dire des choses extravagantes. Aliena agere, curare, s’occuper des choses d’autrui. Ad alienam causam accedere, aspirare; negotiis alienis se illigare, immiscere, immittere. Aliena melius videre, quam sua. Cf. Disjunctus, Discordo.
ĂLĬMENTĀRĬUS, a, um, Alimentaire. Syn. Ad alimenta pertinens. Usus: Lex alimentaria.
ĂLĬMENTUM, i, n. Aliment. Syn. Nutrimentum. Usus: Fruges et cætera alimenta. Cf. Cibaria, Annona.
ĂLĬO, Ailleurs, autre part (avec mouv.). Syn. In alium locum, ad aliam rem, in alium usum. Usus: Alio sermonem transferre. Alio responsionem derivare. Cupiditatem hanc tuam alio serves.
ĂLĬŌQUI et ĂLĬŌQUIN, D’ailleurs du reste. Syn. Alias, cæteroquin. Usus: Magnum delectum adhibeo, alioquin fallerer.
ĂLIPTES, æ, vel is, m. Celui qui frotte, qui parfume les athlètes ou les baigneurs. Syn. Unctor. Usus: Aliptæ virium et coloris rationem habent, les soins des chefs dans les écoles de lutte, ont pour objet les forces et le teint.
ĂLĬQUA, De quelque côté. Syn. Per aliquam partem, vel locum. Usus: 1. Cuperet aliqua evolare, evadere, si posset, il désirerait, s’il le pouvait, s’échapper quelque part. 2. Aliquo pacto, modo, par quelque moyen, de manière ou d’autre. Vereor, ne uxor aliqua resciscat.
ĂLĬQUAMDĬU, Quelque temps, pendant qqtemps. Usus: Athenis aliquamdiu restiti.
ĂLĬQUANDO, Autrefois; un jour à venir. Syn. Alias, nonnunquam, interdum; quodam, aliquo tempore, tandem. )( Nunquam, Phras. Erit aliquando ut me vindicem, il viendra enfin le temps de la vengeance. Lucebit, illucescet ille dies; veniet illud tempus; lucem illam aliquando videbimus; diem aliquando illum sol afferet mortalibus, quo pœnas de te sumam. Usus: Collegi me aliquando, enfin je repris courage. Sit aliquando discordiarum finis. Non diffido, fore aliquando, ut etc.
ĂLĬQUANTO, Un peu. Syn. Paulum. Usus: Aliquanto ante diluculum profectus est.
ĂLĬQUANTŬLUM, Un peu. Syn. Paululum, paulum, nonnihil, leviter, paulisper, aliqua ex parte, aliquid. Usus: Aliquantulum deflectere de itinere, de recto.
ĂLĬQUANTUM, Un peu. Syn. Paulum. Usus: Lectis tuis litteris aliquantum acquievi. Cf. Aliquantulum.
ĂLĬQUANTUS, a, um, Assez grand. Syn. Mediocris. Usus: Timor aliquantus, sed spes amplior.
ĂLĬQUIS, qua, quod et quid, Quelque. Syn. Quidam, quispiam, ullus, nonnullus, unus aliquis, non nemo. In plur. Aliquot, pauci. )( Nullus. Usus: Alicui succensere aliquid. Exime unum aliquem ex mense diem. Confugere ad unum aliquem virtute præstantem. Quid mihi ut alicui Græculo insultas?
ĂLĬQUO, Quelque part (avec mouv.). Syn. In aliquem locum. Usus: Aliquo profugit militatum.
ĂLĬQUOT, Quelques-uns. Nomen numerale. Usus: Accepi a te aliquot epistolas.
ĂLĬQUŎTĬES, Quelquefois. Adv. Numer. Usus: Hanc causam aliquoties apud te egi; semel, atque: iterum egi.
ĂLĬTER, Autrement. Syn. Secus alio modo, non eodem modo, non perinde, alia ratione, multo secus. Phras. Aliter se res habet, la chose est tout autre. Commutata ratio est; versa sunt omnia; longe alia fortuna, aliis initiis, ac ominibus agendum est; omnia contra opinionem acciderunt. Usus: 1. Aliter evenit, atque putaram. Eadem somnia aliis aliter evadunt. 2. Alioquin, autrement. Aliter amicitiæ stabiles esse non possunt, autrement aucune amitié ne peut être solide. Jus æquabile sit, oportet, aliter jus non esset.
ĂLĬUNDE, D’un autre lieu. Syn. Ex alio loco, ex alia re. Phras. Aliunde hoc descripsisti, vous avez pris cela ailleurs, c. à d., vous l’avez copié. Ex alieno largiris; non ex tuo sensu deprompta est hæc oratio; ex alieno opere accersita. Hoc quidem translatitium et adventitium auxilium est. Sermo tuus insititius est, et inductus. Usus: Non poteras scire aliunde. Pro alioquin, Barbarum est.
ĂLĬUS, a, ud, Autre. Syn. Non idem, reliquus, alter, diversus. Usus: Aliud ex alio peccat, il fait fautes sur fautes. Me quotidie aliud ex alio impedit. Alius alio melior est. Res eadem aliis atque aliis effertur verbis. Ex alio alia nexa sunt. Alia solis lux est, et lychnorum. Aliud mihi respondes, ac rogo. Alium me esse censes, atque olim fui. Nihil aliud ago, nisi ut cives mei salvi sint. Quæ est alia pœna, præter mortem?
ĂLĪUSMŎDI, D’une autre manière. Syn. Rationis disparis, alterius, dissimilis. Usus: Res aliusmodi est, ac putatur.
ALLĀBOR, eris, lapsus sum, labi, d. Se glisser vers, arriver à. Syn. Accedo, accido, adhæreo. Usus: Humor allapsus extrinsecus.
ALLĂTRO, as, avi, atum, are, a. Aboyer après. Usus: Transl. Aliquem, alicujus magnitudinem allatrare, per invidiam criminari, se déchaîner contre l’élévation de quelqu’un.
ALLECTO, as, are, a. Inviter, attirer. Syn. Allicio, prolecto, blande invito. Usus: Vani homines assentationem ipsi invitant, et allectant Cf. Allicio.
ALLĒGĀTĬO, ōnis, f. Envoi, députation. Syn. Privata legatio. Epith. Difficilis. Usus: Ad hunc hominem omnes allegationes difficiles, omnes aditus ardui sunt, et occlusi.
ALLĒGO, as, avi, atum, are, a. Envoyer, députer. Syn. Lego, mitto privati negotii causa. Usus: Amicos allegare ad rem conficiendam.
ALLĒGŎRĪA, æ, f. Allégorie. Tropus Rhetoric. Usus: Multæ Allegoriæ obscurant et enervant orationem.
ALLĔVĀMENTUM, i, n. Soulagement. Syn. Allevatio, remedium. Usus: E meis malis nullum allevamentum spero.
ALLĔVĀTĬO, ōnis, f. Soulagement, consolation. Syn. Allevamentum. Usus: In meis malis sine ulla allevatione permaneo. Cf. Levamentum.
ALLĔVO, as, avi, atum, are, a. Soulager, consoler. Syn. Leve facio, lenio, mitigo, levo, levamento sum, levationem affero. Usus: Allevor, cum tecum per litteras loquor, je me console en vous écrivant. Tuæ litteræ meas sollicitudines allevant, leniunt, demulcent. Cf. Levo, Recreo.
ALLĬCĬO, is, lexi, lectum, ere, a. Attirer. Syn. Allecto, invito, capio, capto, prolecto, traho, duco, attraho, pellicio, permulceo, induco, excito, titillo, illicio. )( Alieno, avoco. Phras. Invitat, atque allicit incautam juventutem voluptas, la volupté invite et attire la jeunesse inconsidérée. Suis illecebris voluptas ad omne dedecus trahit, rapit. Multa habet invitamenta libido, multas illecebras, quibus ad cupiditatem impellit juventutem. Quot juvenes voluptate, ut objecta esca, pelliciuntur? Ad hanc illecebram quis non commovetur? non æstuat? Quis non inescatur delinimentis vitiorum? Illecta et inflammata cupiditate juventus facile rapitur ad illicita. Voluptas in rudibus animis magnum commovet desiderium; cupiditatem vehementer incitat ac inflammat. Ætatis primæ fervor cupiditati imprimis opportunus est, quam voluptas injicit. Voluptas mirum quantum illecebris suis juventutis animos afficit, ac incendit. Proritat hæc pestis rudes maxime annos, atque ad cupiditatem excitat et impellit. Irretit, delinit omnium quidem, sed juvenum præcipue mentes voluptas. Cf. Attraho. Usus: Hominum studia ad suas utilitates allicere.
ALLĬDO, is, lĭsi, lĭsum, ere, a. Heurter contre, briser. Syn. Impingo, incurro, affligo. Usus: Navis in scopulos allisa. In amicorum damnationibus allisus. Cf. Impingo.
ALLĬGO, as, avi, atum, are, a. Lier à, attacher à. Syn. Adstringo, obstringo, stringo, ligo, devincio. )( Solvo. Usus: 1. Alligare ad columnam, ad palum, lier à une colonne, à un poteau. 2. Transl. Aliquem stipulatione, beneficio alligare, lier qqn par un contrat, par des bienfaits. Scelere se alligare, se rendre coupable d’un crime.
ALLĬNO, is, lēvi, lĭtum, ere, a. Mettre un enduit sur, communiquer. Syn. Lino, aspergo. Usus: His sententiis nullæ sordes videbantur allini posse, on ne pouvait plus flétrir cette sentence.
ALLĬUM, ii, n. Ail. Usus: Fessis messoribus allium medetur.
ALLŎCŪTĬO, ōnis, f. Allocution, paroles de consolation. * Usus: Allocutione solari languentes.
ALLŎQUĬUM, ii, n. Entretien, paroles de consolation. Syn. Allocutio. Usus: Blando, benigno alloquio, comitate invitandi, beneficiisque sibi aliquem conciliare.
ALLŎQUOR, eris, lŏcūtus sum, loqui, d. Parler à qqn; s’entretenir. Syn. Affari, compello, appello; sermonem cum altero jungo, habeo. Phras. Aspere allocutus est hominem, il lui adressa durement la parole. Verbis vehementioribus prosecutus hominem est; duris appellavit: asperius, verbis gravibus in hominem invectus est. Verbis in hominem incurrit, incursavit sane asperis; acriter, vehementer, acerbe hominem apellavit; multos severitatis aculeos emisit in hominem; multa dixit aspere, multa petulanter et contumeliose, Verbis accepit hominem haud sane mollibus, omni verborum importunitate in hominem se concitavit, acriter, acerbe inclamavit, interpellavit hominem. Usus: Te nunc alloquor, Africane. Cf. Loquor.
ALLŬBESCO, is, lubui, lubitum, ere, n. Commencer à plaire. * Usus: Nunc mihi allubescit primulum. Cf. Libet.
ALLŪDO, is, ludi, lusum, ere, n., nonnunquam a. Badiner, plaisanter. Syn. Ludere, et quod dictum, alio referre. Usus: Galba varie et copiose alludens, varias similitudines afferebat. Alludere ad mulierem.
ALLŬO, is, lui, ere, a. Baigner, arroser. Syn. Juxta fluo. Usus: Fluvius mœnia alluit; mare terras.
ALLŬVĬO, ōnis, f. Alluvion. Syn. Eluvies. Usus: Alluvionum jura, droits d’alluvion.
ALMUS, a, um, Sacré, auguste. Syn. Sanctus, augustus. Usus: O fides alma! quo te terrarum recepisti?
ĂLO, is, alui, alĭtum vel altum, ere, a. Nourrir. Syn. Educo, nutrio, pasco. Differ. Nutrire parvulorum, alere adultorum. Adv. Copiosius. Phras. E prædiis alitur, son champ le nourrit. Prædiorum fructibus sustinetur, spiritum et vitam ducit; vitam propagat. Habet quasi nutriculas prædia. Ager educator et altor illum nutricatur. Alimenta prædiis expedit. Lacte, atque pecore vivit, vitam tolerat. Curandis agnis victitat, victum sibi quærit. Prædiorum fructus alimenta illi subministrant; victum præbent; opportuna illi vitæ subsidia conferunt, adjiciunt. Usus: 1. Alere exercitum, magnas copias, entretenir une armée. 2. Transl. Augere, fortifier, soutenir, animer. Impunitate alitur hominum improborum audacia, spes, furor. Hominis mens discendo, ingenium exercitatione, dicendi assiduitate, verborum copia alitur et crescit.
ALPES, ium, f. les Alpes. Usus: Alpium vallum, murum contra transgressionem Gallorum natura objecit. Cf. Mons.
ALSĬUS, Comp. de l’in. Alsus. Plus frais. Usus: Antio nihil quietius, nihil alsius.
ALSUS, a, um, Frais. Syn. Frigidus.
ALTĀRE, is, n. Autel. Syn. Ara. Epith. Religiosum, religiosissimum. Usus: Altaria religiosissima diis struere. Ab altaribus abstrahere. (Altare portatile, Vulg. autel portatif. Syn. Altare temporarium, mobile).
ALTE, Haut, en haut. Syn. Sublime. Usus: Alte extollere manum. Alte cadere.
ALTER, terius, Autre. Usus: Et altera dies intercessit, cum etc. Numa alter a Romulo rex. Alterius crudelitate oppugnor, alterius blanditiis. Necesse est, ut sit alterum e duobus, aut etc. Primo, altero, tertio die senatus habitus est. Alter adjutus ab altero. De amico intimo, un autre moi-même. Ad te, tanquam ad alterum me proficiscar.
ALTERCĀTĬO, ōnis, f. Altercation, dispute. Syn. Jurgium, lis, contentio, concertatio, disceptatio, forensis dimicatio. Epith. Magna, inutilis. Usus: 1. Altercationem cum altero quærere, aucupari, chercher querelle à qqn. 2. Habere altercationem maximis clamoribus, se quereller à grands cris. Orta est mihi cum illo gravis altercatio. Dies multi altercationibus consumpti. Fregi illum altercatione. Cf. Controversia, Dissidium, Rixa.
ALTERCOR, aris, atus sum, ari, d. Se quereller. Syn. Rixor, litigo, contendo. Phras. Altercatus sum graviter cum adversario, j’ai eu une violente dispute avec mon adversaire. Contentionem suscepi maximam; verborum rixa non levis contracta est; altercatio orta mihi gravis est; contentio non mediocris mihi erat. Enata est gravis altercatio mihi cum adversario; altercationem habui difficilem. Ex causa non magna altercatio ingens facta est. Usus: Cum Vatinio altercari incipit. Cf. Contendo, Dissideo.
ALTERNUS, a, um, L’un l’autre, alternatif. Syn. Quod vicissim fit, aut vicissitudinem habet. Usus: Epigramma alternis vicibus longiusculis. Alterni pedes ex iambis sint. Alternis verbis, altero quoque verbo. Alterna capita sibi contraria. Alternis, absolute subintell. vicibus, annis, diebus.
ALTĔRŬTER, utrius, l’Un ou l’autre. Syn. E duobus alter. Usus: Si in alterutro sit peccandum, malim videri nimis timidus, quam parum prudens. Alterutrum tibi eligendum est, il vous faut choisir l’un ou l’autre.
ALTĬTŪDO, ĭnis, f. Hauteur, élévation. Syn. Celsitas, excelsitas. Epith. Infinita, miranda, concava. Usus: 1. Arborum, montium altitudo. 2. Labes agri ad infinitam altitudinem descendit. Latumiæ opus ingens in mirandam altitudinem depressum, carrière d’une profondeur immense. Maris altitudo, abîmes de la mer. 3. Transl. Animi, fortunæ gloriæ altitudo. Altitudo et elatio orationis. Cf. Altus.
ALTOR, ōris, m. Celui qui nourrit. Syn. Educator. Usus: Omnium rerum seminator et altor Deus.
ALTRINSĔCUS, De l’autre côté. * Syn. E regione, ex altera parte. Usus: Assiste altrinsecus.
ALTRIX, ĭcis, Celle qui nourrit. Syn. Nutrix, educatrix, alumna. Usus: Terra patria, altrix nostra.
ALTUM, i, n. La pleine mer. Usus: Tempestate in alto jactantur nautæ. Ex alto emergere.
ALTUS, a, um, Haut, élevé. Syn. Sublimis, excelsus, celsus, erectus, editus, excitatus humo. )( Abjectus, humilis. Phras. 1. Turris est altissima, cette tour est fort élevée. Turris in magnam altitudinem evecta; situ et opere multum edita, in ingens fastigium elata. 2. Vienna altissimis ædibus est conspicua, Vienne est remarquable par la hauteur de ses édifices. Vienna cœnaculis sublata, atque suspensa latissime eminet; ædibus editissimis, in altitudinem ingentem elatis, late eminentibus constructa; ædibus ad eximiam altitudinem perductis, mira altitudine ædium urbes cæteras superat, et excedit. 3. Alto vir animo es, et excellenti, vous avez une âme noble et magnanime. Vir sapiens es, et alta quadam mente præditus; nihil times, nemini cedis; altum quiddam spiras; invictum semper, et ad altiora quædam, et magnificentiora te natum meministi. Altum te natura videlicet, et humana despicientem genuit. Alta spectas, virtutis gloria ad cœlum te effers. Animo es super humanum fastigium elato; supra fortunam animos geris. Usus: 1. Sua virtute pervenire in altiorem locum, parvenir par son mérite aux plus hautes dignités. Virtus altissimis defixa radicibus. Cœli altissimus complexus. 2. Transl. Ad animum: Alta mens; humanarum rerum alta quædam despectio. Alta et exaggerata oratio. Altus et excellens vir. Nihil nisi altum, et magnificum suscipere, moliri. Cf. Excelsus, Animus.
ĂLUMNUS, i, m. Qui est nourri, enfant, élève. Syn. Qui alit, quique alitur; discipulus. Usus: Eloquentia bene constitutæ civitatis velut alumna est, et nutrix. Platonis, disciplinæ Platonicæ alumnus. Cf. Discipulus.
ĂLŪTA, æ, f. Peau molle. Syn. Pellis mollior. Usus: Pellis pro velis, alutæque molliter confectæ.
ALVĔĀRĬUM, ii, n. Ruche d’abeilles. Usus: Apes in alvearium concesserant.
ALVĔŎLUS, i, m. Petite cavité; petit damier, table à jouer. Syn. Tabula, in qua tesseris, aut talis luditur. Usus: Ludum quærere, alveolum poscere.
ALVĔUS, i, m. Excavation, cavité; baignoire. Syn. Vas amplum, quo in balneis utebantur. Usus: In alveum descendere.
ALVUS, i, f. Ventre. Syn. Venter, intestina; uterus. Epith. Multiplex, tortuosa. Usus: 1. Mater alvo filium continet. 2. Alvum ciere, medicamentis citare, movere, lâcher le ventre. 3. Alvum laxare, solvere, purgare dejicere, aller à la selle. 4. Alvum mollire, bonam facere, ventre lâche. 5. Alvum fluentem sistere, tardare, inhibere, arrêter le flux de ventre. 6. Astricta alvo esse, être constipé. Suppresso ventre alvum consistere; venter non reddit, non excernit. 7. Alvo esse fusa, citata, resoluta; alias: dejectionibus laborare, avoir le flux de ventre. Citata alvo exerceri; accidere frequentem alvi dejectionem; ventre esse liquido. 8. Ire ad alvum subtrahendam, alias: ire ad requisita naturæ; ire, quo saturi solent; naturæ parere; ventris causa de medio abire; ad necessaria secedere; ad reddenda ciborum onera se subducere, aller à la selle.
ĂMĀBĬLIS, e, gen. com. Aimable. Syn. Amore dignus, suavis, omnibus jucundus. Phras. Amabilis est; dignus qui diligatur, qui ametur, il est aimable. Sunt in eo multa, quæ amorem conciliant; possidet, quæ ad colligendam benevolentiam valent. Ad alliciendas voluntates, ad animos adjungendos, ad comparanda hominum studia nihil desideres, nihil in eo requiras, nihil deesse dicas. Causas amoris in eo plurimas, odii nullas invenio. Amandus est propter multas suavitates, ingenii, officii, humanitatis. Ejus suavitates, virtutes ipsi studium hominum adjungunt, pariunt, gratiam comparant, adipiscuntur. Ferreus sit, qui illum non amet. Aversus ab omni humanitate, expers humanitatis, prorsus homo non sit, qui illum amore non prosequatur. Nihil non est in eo, nulla non re commendatur, quæ homines ad illum amandum alliciat, qua ab omnibus gratiam ineat, qua adjungere sibi hominum benevolentiam possit. Nulla in eo desideres animi bona, ornamenta, quibus benevolentia colligitur. Usus: Virtute nihil amabilius. Mores, homines amabiles.
ĂMĀBĬLĬTER, Avec amour. Syn. Animo amico, suaviter, humaniter.
ĂMĀBO, De grâce, je te prie. Syn. Si me amas, rogantis est. Usus: Exspecta, amabo, dum te conveniam. Amabo te; incumbe in eam rem.
ĂMANDĀTĬO, ōnis, f. Éloignement, exil. Syn. Relegatio, rejectio. Usus: An hæc rusticana vita relegatio, atque amandatio appellabitur.
ĂMANDO, as, avi, atum, are, a. Éloigner, reléguer, exiler. Syn. Ablego, relego, removeo, dimitto, mitto. Usus: Amandato Catone, Tullio expulso.
ĂMANS, antis, part. v. amo. Qui aime. Syn. Observans, studiosus, fautor, benevolus. Usus: Ad nos tui amantissimos veni. Nemo me tui amantior. Lenissimis et amantissimis verbis accipere.
ĂMANTER, En ami, tendrement. Syn. Peramanter, studiose, prolixe. Usus: Valde hoc velim, amanter, diligenterque conficias. Conjunctissime et amantissime vivere cum aliquo.
ĂMĀRUS, a, um, Amer. Syn. Sapore præditus dulci adverso. Usus: 1. Sensus indicat dulce, et amarum, les sens nous indiquent qu’une chose est douce ou amère. 1. Transl. Calamitosus, insuavis, morosus, désagréable, pénible. Amariorem me et stomachantem omnia senectus facit.
ĂMĀSĬUS, ii, m. Amant. * Syn. Amator. Usus: Miserrimum hunc hodie habebo amasium.
ĂMĀTOR, ōris, m. Qui aime, ami de. Syn. Amicus, cultor. Epith. Acer, antiquissimus, communis. Usus: 1. In bonam partem: Sapientiæ me amatorem profiteor. Ciceronis amatores. 2. In malam partem: An tu amatorem, non adulterum dices? Amatores puerorum.
ĂMĀTŌRĬE, Avec amour, passionnément. Syn. Amatorum more. Usus: Amatorie scripta, dicta.
ĂMĀTŌRĬUS, a, um, Qui concerne l’amour, qui inspire l’amour. Syn. Quod ad amorem pertinet, vel allicit. Usus: Amatorius sermo. Amatorium carmen.
AMBĀGES, um, f. Détours, sinuosités; ambiguité. Syn. Circuitio, anfractus, inflexus Mæandri, diverticula, inflexiones. Usus: Ambages fidei fallendæ exquirere.
AMBĬGO, is, ere, a. Douter, disputer. Syn. Dubito, in controversiam voco, adduco, discepto, in dubium traho, revoco. Usus: Ambigunt agnati cum hærede, les parents sont en discussion avec l’héritier, disceptant. Ambigere de re aliqua. Hoc inter nos ambigitur. Ex contrariis scriptis ambigere aliquid. Cf. Dubito, Dubium, Controversia.
AMBĬGŬE, D’une manière douteuse, équivoque. Syn. Dubie. Usus: Ambigue dicta, scripta, posita, dividenda sunt et explananda.
AMBĬGŬĬTAS, ātis, f. Équivoque, obscurité. Syn. Anceps, dubia, incerta, multiplex verborum potestas; verba media et suspensa; quæ in duas vel plures sententias trahi possint Usus: Nominum ambiguitas in multos errores inducit. Cf. Dubitatio.
AMBĬGŬUS, a, um, Ambigu, incertain, équivoque, douteux. Syn. Anceps, dubius, incertus, obscurus, multiplex, perplexus. )( Perspicuus. Usus: Non habeo ambiguum, je ne balance point. Oracula obscura, ambigua. Ex ambiguo dicta existunt argutissima. Invidiæ nomen ambiguum. Cf. Dubius, Perplexus.
AMBĬO, is, ivi, vel ii, itum, ire, a, nonnunquam n. Entourer, briguer. Syn. Circumeo, vel prenso. Adv. Valde, vicatim. Phras. Consulatum artibus parum honestis ambit, il se sert de moyens peu honnêtes pour briguer le consulat. Quibus artibus sibi viam ad consulatum muniat, quod iter affectet, video. Summa ambitione, honoris contentione, ambitu contendit. Circuit et prensat Patres juxta, ac tribules. Est in illo summa honoris contentio; ambitus illi est in petendis honoribus incredibilis. Nullum in prensando studium prætermittit; in prensandis, appellandis Patribus studium adhibet maximum. In aucupandis magistratibus nullos scopulos, nullos casus pertimescit; aureis retibus venatur imperium. Honoribus operam dat, sed artibus parum decoris. Honorum in republica nullus est, quem non appetat, ad quem non aspiret, il n’y a point de dignité qu’il n’ambitionne. Usus: 1. Lunæ cursus terram proxime ambit, la lune fait sa révolution autour de la terre. 2. Prensare, petere, solliciter. Si comitia in senatu haberi placet, petamus, ambiamus.
AMBĬTĬO, ōnis, f. Sollicitation, brigue. Syn. Ambitus, studium cupiditasque honorum. Epith. Levis, major, miserrima, nimia, perniciosa, popularis, summa, timida. Usus: Ambitione labi, ardere. In tuo favore mea ambitio nititur.
AMBĬTĬŌSĒ, Par brigue; avec faste. Syn. Cum ambitione. Usus: Provinciam ambitiose petere. Facere aliquid, fovere aliquem ambitiose.
AMBĬTĬŌSUS, a, um, Ambitieux. Syn. Ambitione plenus, honorum cupidus. Phras. Vir est ambitiosus, avaritia gloriæ, et honoris cupiditate insatiabili, c’est un ambitieux, un intrigant. Ambitioni servit perdite, ardet infinita honorum cupiditate, in honorum studio pene modum nescit, ad ambitionem toto pectore incumbit, fertur incredibili gloriæ cupiditate; honorum nusquam illi satis est, honoris est supra modum appetens. Cf. Ambio, Gloria, Superbus, Arrogans. Usus: Amicitiæ ambitiosæ, in quibus assentationis plurimum, nihil rei. Homo minime ambitiosus.
AMBĬTŬS, ūs, m. Circuit, détour; ambition. Syn. Conversio, circuitus, orbis; ambitio, ambitionis crimen. Epith. Contractus et brevis, et vehemens verborum, immanis, infinitus, par, perfectus, completusque verborum, rotundus, totus verborum, argutus, certusque et circumscriptus verborum. Usus: 1. Ambitus domus, le tour de la maison. Rotundi stellarum ambitus. 2. Circuitus verborum, périodes. Comprehensio, et ambitus ille verborum, quem periodum vocamus. 3. Ambitio, ambition. Accusari, damnari ambitus.
AMBŬLĂCRUM, i, n. Promenade couverte, galerie, allée d’arbres. Syn. Locus in ædibus ad deambulandum accomodatus.
AMBŬLĀTĬO, ōnis, f. Promenade. Epith. Aurea, meridiana, inferior, pomeridiana, compitalitia. Usus: 1. Ambulandi actio, promenade, action de se promener. Constituimus inter nos, ut ambulationem ruri conficeremus. 2. Locus ambulationis, promenade, lieu où l’on se promène. Nostram ambulationem, quæso, invisas. Hedera intercolumnia ambulationis convestit. Nondum absoluta est ambulatio, nondum sub tecto.
AMBŬLĂTĬUNCŬLA, æ, f. Petite promenade. Epith. Tecta. Usus: Cum una ambulatiuncula, et sermone nostro delicias urbis omnes non permutavero.
AMBŬLO, as, avi, atum, are, n. Se promener. Syn. Deambulo, inambulo, obambulo, deambulationem perago, spatior, eo, decurro, abeo, iter facio, contendo, pedibus peragro. Adv. Artificiose, contentius, recte. Usus: Ambulare in sole. Ambulare lente, ut philosophi. Intra diem plura passuum millia ambulare. Xerxes, juncto classibus Hellesponto, Athoque perfosso, maria ambulavit, terram navigavit.
AMBŪRO, is, bussi, bustum, ere, a. Brûler autour, consumer. Usus: Num tu ex ambustis fortunarum mearum reliquiis spolium petes? Vicina Cremona incendio ambusta, Mantua tamen salva evasit.
ĀMENS, entis, gen. omn. Troublé, égaré, insensé, fou. Syn. Insanus, mente motus, perturbatus. Phras. Homo excors, omnibus consiliis præceps ac devius, mente captus, alienatus mente, amentia præceps, obcæcatus; prolapsus in furorem, mente paulum imminuta animo parum validus, mente orbatus. Usus: Homo amentissimus, vecors, ac consiliis omnibus præceps, ac devius. Cf. Insanus.
ĀMENTĀTUS, a, um, Garni d’une courroie. Syn. Loris religatus ad acrius feriendum. Usus: 1. Hastæ amentatæ. Javelot garni de sa courroie. 2. Transl. Argumenta amentata præclari oratoris lacertis viribusque contorta, arguments tout prêts.
ĀMENTĬA, æ, f. Démence, folie. Syn. Insania. Epith. Civilis, magna, mira, præceps, singularis, summa, tanta. Phras. Hic homo in amentiam incidit, cet homme est devenu fou. A se, a mente discessit; ad insaniam redactus est; impulsus, prolapsus in furorem est: mens reliquit hominem; injecta illi amentia est. Amentia incredibilis hunc hominem tenet, un trouble incroyable s’est emparé de lui. Amentia flagrat, torquetur, rapitur, tenetur, excæcatur plane insolita, alienata penitus mente est. Cf. Amens, Alienatus, Furor, Insania, Stultitia. Usus: Amentia est animi affectio lumine mentis carens. Qua amentia inductus hoc egisti?
ĂMĪCA, æ, f. Amie, amante. Syn. Mulier amata. Usus: Alcibiades amicæ amiculo tectus. Septem currus amicarum plenos secum trahebat Verres.
ĂMĬCĒ, En ami. Syn. Benevole, familiariter, animo amico, et conjunctissimo. Usus: Vivere simpliciter, vitæque hominum amice. Quod tantum mihi tribuis, facis, fecistique sane amice.
ĂMĬCĬO, is, cui, vel xi, ictum, ire, a. Couvrir d’un vêtement, envelopper. Syn. Vestio, operio. Usus: Amictus toga purpurea.
ĂMĬCĬTĬA, æ, f. Amitié. Syn. Benevolentia, conjunctio, familiaritas, necessitudo; vetus et assiduus inter æquales usus, ac vitæ consuetudo; jucunda vitæ, atque officiorum omnium societas, amabilissimus amicitiæ nexus; amoris vinculum arctissimum; omnes amicitiæ necessitudines; conjunctionis, ac necessitudinis vinculum; benevolentiæ conjunctio; familiaritatis nexus; summa voluntatum consensio. Epith. Adjutrix virtutum, comes vitiorum, afflicta, non solum ampla, sed etiam jucunda, concors, conjunctior, consularis, desiderata, ditior, et affluentior, firmior, bona, gratuita, insignis, intempestiva, inveterata, justa veraque, magna, uber, jucundissima, molesta, naturalis, non brevis et suffragatoria, sed firma et perpetua, pulcherrima et maxime naturalis, pyladea, remissior, et liberior, et dulcior, et ad omnem comitatem facilitatemque proclivior, sancta, summa, vetus, vetusta, vulgaris aut mediocris, vera et perfecta. Phras. 1. Amicitiam contrahere, contracter amitié. Amicitiam cum aliquo appetere, expetere potentum amicitias, gratiam et amicitiam petere; adrepere sensim, applicare se ad alterius amicitiam; insinuare se in potentum amicitiam; adjungere se, conferre, aggregare ad alterius amicitiam; amicitiam sibi parare, comparare, conciliare; in consuetudinem alterius se dare, insinuare, immergere; amicitiis multorum implicari; amicitias sibi parere, gignere, jungere, conjungere, instituere; consuetudine alterius se implicare, devincire, jungere; amicitiæ fores sibi aperire; consuetudinem jungere cum altero; amicitiam conglutinare, conjugare, constituere; colligere, contrahere consuetudinem cum altero; amicitiæ et societatis vinculo se adstringere; incipere, conflare amicitiam; coire societatem cum altero; amicitiam sequi, ad amicitiam accedere; alterius amicitiæ se dedere ac devovere, sancire; ferire, percutere fœdus amicitiæ; amicitiæ fœdere se devincire. 2. In amicitiam alicujus venire, devenir ami de quelqu’un. In amicitiam accipi, recipi, adjungi; in familiaritatem alterius venire, pervenire; adscribi ad alterius amicitiam; inire cum altero societatem; jungi amicitia; incidere in improborum hominum amicitiam; familiaritatem alterius penitus intrare, consequi; amicitiam adipisci; in familiaris amicitiæ jura adduci. 3. Amicitiam habere cum altero, être lié d’amitié avec un autre. Necessitudo intercedit mihi cum illo, et vetus amicitiæ usus; necessitudo mihi cum illo constituta dudum est; est mihi amicitia, consuetudo, hospitium cum illo; amicitiam gero, habeo cum illo; intime utor homine; societatem habeo cum illo firmam ac perpetuam; intima illi familiaritate conjunctus sum; locum amicitiæ non infimum tenet apud me; est mihi cum homine magnus usus, vetus cunjunctio; conjunctissime et amantissime inter nos vivitur; arcta familiaritate hominem complector; longa consuetudine devinctum teneo hominem; mutua benevolentia implicatum habeo; conjunctus sum longo familiaritatis usu; inveterata mihi cum illo est amicitiæ fides; perpetua gratia atque amicitia mihi cum illo est. 4. Amicitiam observare, garder l’amitié. Amicitiam colere, servare, retinere; obsequio amicitiam tueri; amicitiam præstare; necessitudinem colere, conservare; uno tenore fidem colere; in amicitia et fide manere, permanere. Par voluntas, ab unoquoque nostrum redditur, et accipitur. Amicitiæ nostræ fides sanctior est, quam ut malevolorum sermonibus labefactetur. Amicitiam gerimus non modo officiosam, sed veram et concordem. 5. Amicitiam firmare et augere, entretenir, augmenter l’amitié. Amicitiam confirmare, firmiorem facere, reddere; in amicitia provehi; firmare obsequio gratiam; concordiam in perpetuum firmare; consuetudinem facere majorem; id agere, ut amicitia non modo vigeat, sed crescat, accrescat. 6. Amicitia minuitur, l’amitié décroît. Claudicat amicitia nostra, labefactatur sensim malevolorum sermonibus, et elevatur. Vacillat, inclinat amicitiæ nostræ stabilitas. Satietas quædam amicitiæ subit. Multis rebus quotidie violatur amicitia nostra. Non respondet animus tuus in amicitia meo. Non eum præstas animum mihi, quem debes. Parem in me benevolentiam non commonstras. Tuus in me amor cum meo conferendus non est; longe inferior meo est; longe infra est. Non es mutuo erga me animo; non æque, atque ego, animatus es. Conjunctio illa vetus, ac jucunda multum a te imminuitur, perfringitur, ac labefactatur. 7. Amicitiam abrumpere, rompre une amitié. Disrumpere, discindere, dissociare, dissolvere, dissuere, præcidere, extinguere, tollere, evertere amicitiam; deserere jus amicitiæ, spernere, negligere; extinguere necessitudinem pristinam; amicitiam dimittere, deponere, excludere; in inimicitiam convertere; ab amico se abrumpere; ab amicitia se removere; caritatem, conjunctionem dirimere; a conjunctione animos avocare; collectam diu gratiam momento effundere; amabilissimum amicitiæ nodum tollere; renunciare alteri societatem, hospitium, amicitiam; finem gratiæ ponere; amicitias diducere cohærentes; gratiam alterius repudiare, recusare; totum se ab amicitia alterius avertere; refugere a pristina consuetudine; ab amicitia deficere; sejungere se a veteri societate; conjunctionem solvere, amorem ex animo penitus ejicere. 8. Amicitiam redintegrare, renouveler, rétablir l’amitié. Redire cum altero in gratiam; renovare, redintegrare pristinam consuetudinem; gratiam novo beneficio redimere; ad gratiam et amicitiam receptum habere. Cf. Amicus, Familiaritas, Necessitudo, Inimicitia. Usus: Amicitia est omnium divinarum, humanarumque rerum cum benevolentia et caritate summa consensio. Amicitia nihil majus, uberius, jucundius. Hæc amicitia, hæc conjunctio, hæc jucundissima vitæ, atque officiorum omnium societas fictis sermonibus, falsis criminibus, sæpe dirimitur.
ĂMICTUS, a, um, Vêtu, recouvert. Syn. Vestitus, indutus, tectus, opertus. Usus: Amictus lana, toga purpurea, pallio, amiculo.
ĂMICTŬS, ūs, m. Toute espèce de vêtement extérieur. Usus: Imitari alicujus amictus statum, aut motum, imiter qqn dans sa manière de porter la toge ou d’en disposer les plis. Cf. Vestis.
ĂMĪCŬLA, æ, f. Amante. Syn. Amica. Usus: De amicula rixari.
ĂMĬCŬLUM, i, n. Petit vêtement. Syn. Palliolum, vestis. Epith. Aureum, frigidum, grave. Usus: Dionysius aureum Jovi detraxit amiculum.
ĂMĪCŬLUS, i, m. Cher petit ami. Syn. Amicus.
ĂMĪCUS, i, m. Ami. Syn. Necessarius, familiaris. )( Inimicus. Differ. Amator, in malam, Amicus in bonam partem accipitur. Epith. Amans et observans, antiquior, antiquissimus, benevolus, blandus, bonus, communis, firmus et fidelis, fortior, fortis, gravissimus, satis honestus, indignus fortuna aliqua, infidus, insolens, lepidus, locupletior, magnus, mediocris, multo justior, officiosissimus, paternus, ac pernecessarius, præceps, privatus, prudens, recens, simplex et communis, et consentiens, studiosus, observans, suavis, verus, vetus, voluntarius. Phras. 1. Amicus meus est, il est mon ami. Multis annis illo utor familiariter; est ex domesticis meis, et intimis familiaribus; necessarius meus est, et amantissimus mei; conjunctus mihi usu, est in intimis; me plane suum numerat; sunt mihi cum illo omnes amicitiæ necessitudines; utor hominis amicitia diu, et concorditer; in meis familiarissimis est, ac plane meus; longe omnium amicorum carissimus est; in intima ejus familiaritate versor; conjunctissimus illi sum; omnia mihi cum eo intercedunt jura summæ necessitudinis; arctissimo mihi est amicitiæ vinculo copulatus, colligatus, connexus; est mihi amicitia cum eo non vulgaris; utor illo intime; est mihi intimus; nihil illo mihi conjunctius, carius, jucundius. Cf. Familiaris, Adjungo, Amicitiam habere. 2. Amicos sibi paravit plurimos, il s’est fait beaucoup d’amis. Multos ille sibi beneficio adjunxit; multos sibi consuetudine devinxit; animos multorum sibi conciliavit; multorum voluntates sibi obsequio demeritus est; amicitiam fecit cum plurimis; ex adversa factione suos sibi fecit quamplurimos; necessitudinem constituit, fecit, conjunxit cum multis, ad amicitiam adscripsit, aggregavit non paucos. Cf. Amicitiam contrahere. Usus: 1. Amici maxima amoris conspiratione consentientes. Mihi nemo te amicior, carior, jucundior. 2. Amicum facere, diligere, eligere, acquirere; conciliare sibi alterius voluntatem, gratiam, studium. 3. Amico uti et necessario, avoir un ami. 4. Amico orbari, vitam ab amicis desertam et incultam agere, n’avoir pas d’amis.
ĀMISSĬO, ōnis, f. Perte. Syn. Jactura, detrimentum. Epith. Tanta rerum, turpis. Usus: Amissio omnium rerum, desperatio recuperandi.
ĂMĬTA, æ, f. Sœur du père. Syn. Soror patris.
ĀMITTO, is, mīsi, missum, ere, a. Perdre. Syn. Dimitto, perdo, jacturam facio. Adv. Funditus, penitus, plane. Phras. Amisisti omnia, vous avez tout perdu. Jacturam fecisti fortunarum omnium. In hoc portu gloriæ, dignitatis naufragium fecisti. Eversus es rebus omnibus, captus, orbatus. Omnia tibi illo jactu perierunt, occiderunt. Gratia omnis, ac gloria tibi defluxit. Cum fortunis fama te simul, ac fides deseruit. Cf. Perdo, Eripio, Evanesco. Usus: 1. Amittere occasionem. Prædam de manibus amittere, manquer, laisser échapper. 2. Dignitatem, civitatem, jus imperii, memoriam, mentem, vitam, lucem amittere. Vires, et corpus ægritudine, vitam per dedecus amittere, perdre. 3. Dimitto; renvoyer, congédier. 4. Abjicio, abandonner. Assiduitate malorum omnem sensum humanitatis ex animo amittere.
AMNIS, is, m. Fleuve. Syn. Fluvius. Epith. Funestus, incitatior, sedatus, magnus, nobilis, obscurus, profluens, contortus, deflexus. Usus: Liquores perlucidi amnium, riparum vestitus viridissimi. Alter sine salebris amnis, alter incitatior fertur. Contortus et deflexus in alium cursum amnis. Cf. Flumen.
ĂMO, as, avi, atum, are, a. Aimer. Syn. Diligo, carum habeo, studio prosequor, benevolentia complector, magno studio et amore sum in aliquem; faveo, cupio alicui maxime, honestissime. Adv. Admodum, æque atque, certatim, fraterne, illustrius, maxime, merito, mirabiliter, mirifice, multum, nimium se; plus, plurimum, præcipue, recte, turpissime, valde, vehementer, unice, vulgo. Phras. 1. Amo te plurimum, je vous aime beaucoup. Sic te diligo, ut neminem magis, ne me ipsum quidem. Singulari erga te amore sum, singulari sum in te benevolentia. Ego te, ut oculos, aut si quid oculis est carius, diligo. Nemo est omnium, in quem magis, quam in te, mea sit propensa benevolentia; qui mihi te sit carior; quem ego vehementius, quam te, diligam, quem ego majore, quam te benevolentia complectar; quem ego magis ex animo, quam te, diligam. Quo amoris vinculo adstricti sumus, eo nihil potest esse arctius; id ejusmodi est, ut laxari nullo modo possit. Summe, vehementer, valde, magnopere, maximopere, maxime, etiam atque etiam, mire, mirifice, incredibiliter, unice, singulariter, egregie, insigniter, ex animo, ex intimo sensu, cumprimis, imprimis, apprime, præcipue, admodum, oppido, majorem in modum, mirum in modum, minime vulgariter, non mediocriter te diligo. Omnibus tibi necessitudinis causis conjunctus sum maxime. Ita multæ mihi tecum sunt necessitudinis causæ, ut nihil possit esse jucundius. Omnes mihi necessitudines, necessitudinum causæ, omnia mihi necessitudinum summa jura tecum intercedunt. Mihi tecum omnia sunt communia. Amo te singulariter omnibus de causis. Omnibus ad te amandum causis adducor, moveor, impellor. Causam tui diligendi nullam non habeo. Arctissimo necessitudinis vinculo conjuncti sumus. Nihil est nostra necessitudine conjunctius. Pervenit ad summum amicitia nostra. Benevolentia in te mea ad summum pervenit, aucta sic est, ita jam crevit, ut nihil ad eam possit accedere. Amor in te meus is est, ita accumulatus est, ut addi nihil possit. Æque, similiter, pariter ac me ipsum; itidem ut me ipsum; non secus, ac me ipsum te diligo. In te amando nemini concedo. Qui te vehementius diligat, concedo nemini. Amorem in te meum cogitatione fortasse consequi, complecti possum, verbis quidem exprimere, explicare, expromere profecto non possum. Cum te multi diligant, in amore tamen omnes vinco, principatum appeto, primas partes mihi vindico, principem locum obtineo. Fero te in oculis. Mihi es in amoribus. Nihil mihi est te carius. Secundum DEUM, post DEUM, excepto DEO, cum a DEO discessi, nemo mihi te est carior. Primum in amore DEUM, te habeo proximum. Amor in te meus tantus est, quantus potest esse maximus. Hæres mihi in animo, in medullis, in intimis sensibus. Ut pater in filium, ita ego in te sum animatus. Habeo te fratris loco. Quid est, cur te non etiam atque etiam diligam? Quod vinculum, quod studii genus aut officii, quæ omnino res amori nostro, amicitiæ, conjunctioni, necessitudini nostræ deest, in amicitia nostra requiri, ac desiderari potest? Amorem in te meum verbis exprimere qui possum, quem cogitatione vix complector, cujus magnitudinem vix mente comprehendo? 2. Tu si me amas, communem amicum dilige, si vous m’aimez, aimez aussi mon ami. Tu si me carum habes; si tibi cordi sum; si animum mihi dedisti tuum; amicum omni benevolentia, caritate, officio complectere. Sit tibi ille in pectore, hæreat in venis, animo, visceribus. Tu si mei amore duceris; si totus ego tuus sum; si ardes, cales, teneris studio complectendi mei; amicum in sinu, in oculis gesta; hæreat ille tibi in medullis; gradum ac caritatem filii apud te habeat. Si amore tibi conjungor; si, ut tute affirmas, ita in oculis tuis habito; in medullis inclusus sum; amicum toto animo, omni gratia, officio, caritate complectere. Si tanta propendes in me voluntatis inclinatione, quantam singularis in me tua benevolentia, eximia caritas, perpetua officia pollicentur, mea potiorem vita communem amicum habe. Siquis amor mei in te residet; si amore mei caperis, incensus es; si caritate flagras; carissimum tibi amicum habe nostrum; magisque quam oculos illum ama meos. Si quis amor penitus hæret mei; si in medullis resideo tuis; si in deliciis sum; amicum oculis, animo, complexu tene; omni amore prosequere; dignum profecto ob multas suavitates ingenii, ut animo tuo carus sit egregie. 3. Amat intemperanter, inhoneste, il se livre à la débauche. Amoribus servit; turpius, quam par est, diligit; differtur amore; immodico amore flagrat. Deperit hominem misere; amore occupatus est; animum amori deditum habet; in amores effunditur; amore amens, malesanus est; perdite amat; amore languet; cæcis maceratur ignibus; totus in amore est; in castris Veneris militat; versatur in amoris rota; amore vadatus, ac vinctus attinetur; in hospitium divertit ad Cupidinem. Usus: Quidam seipsos amant sine rivali. Me aut amabis, aut, quo contentus sum, diliges. Differ. Amare plus est, Diligere minus. )( Odio habeo.
ĂMŒNĬTAS, ātis, f. Agrément, charme. Syn. Suavitas locorum. Epith. Summa. Usus: Hortorum et littorum amœnitates. Cf. Jucunditas.
ĂMŒNUS, a, um, Agréable. Syn. Voluptuarius, jucundus. Usus: Amœnus sane, et arbitris semotus locus. Prædiola belle ædificata amœno loco, et salubri. Cf. Jucundus.
ĂMOR, ōris, m. Amour. Syn. Benevolentia, gratia, pietas, studium, caritas. )( Odium. Differ. Amor genus est ad omnia pertinens, Caritas species ad homines tantum. Epith. Gloriæ nimis acer, verumtamen honestus, communis, cultus, dulcis et optatus, flagitii et levitatis auctor, fraternus domesticusque, honestus, humanus, tam improvisus ac repentinus, tam castus, tam religiosus, tam sanctus, tam pius, inauditus, non ignotus, sed tamen gratus, et optatus, incredibilis, et bonus, insitus, jucundus, magnus, mediocris, mirificus, muliebris, mutuus, naturalis, novus, vetus, patrius, perpetuus, præcipuus, princeps, pristinus, sævus, singularis, sollicitus atque anxius, summus, turpissimus, vetus et fictus, veterrimus, verissimus, vetustus. Phras. 1. Utinam excitare amorem patriæ in te possem! puissé-je vous inspirer l’amour de la patrie! Utinam te patriæ amore inflammare, pietatem in patriam intendere, excitare, gignere, conciliare possem! utinam efficere id possem, ut patriæ amor in te nascatur, oriatur, exoriatur! utinam ea mihi facultas sit, ut meis hortatibus pietas illa in patriam rursus in te exsistat, emergat; ut ex natalis soli dulcedine amor ille effluat, emanet, progrediatur, proficiscatur, qui erga patriam optime de te meritam exstare, residere in animis civium debet. 2. Amorem in te meum ubique declarabo, je vous prouverai partout mon affection. Quem diu tecum constitutum habeo amorem, omnibus in rebus testificabor, demonstrabo. Respondebo profecto amori tuo, et omni officiorum genere tecum certabo. Recognosces non modo ex litteris, sed ex omnibus studiis, officiisque meum in te amorem. Amorem hunc meum, quem a puero suscepi, omnibus officiis colam, præstabo, reddam amori tuo. Meam in te singularem benevolentiam, summum, incredibilemque amorem quovis officii genere testatum faciam; officiis ac studiis illustrabo, approbabo. Nullum erga te officium hominis amantissimi prætermittam. Qui in me residet amor tui, eidem serviam semper; hunc fovebo, et augebo. Non est quod vereare; in amore egregie respondebo. Efficiam profecto, ut omnibus pateat, neminem ut fugiat, lateat, quæ mea sit in te benevolentia. Amorem tui, qui in animo insidet mea non verbis modo præ me feram, sed rebus, factisque ostendam, patefaciam, confirmabo. 3. Amorem in te meum semper conservabo, je serai toujours votre ami. Amorem, quo semel tibi conjunctus fui, quo te adhuc prosecutus sum, fovebo semper, augebo, colam, servabo, confirmabo. In amore tui semper provehar. Illa pietas, id studium, quo te semel complexus sum, incrementa capiet maxima. Ad eum amorem, quem adhuc præstiti, accessiones fient maximæ. Ut amandi causæ semper novæ, ita nova semper officia ad pristini amoris significationem accedent. Idem dies amorem tui mihi eripiet, qui vitam. Dum spirabo, spirabit simul in me amor tui. 4. Amorem exuit, il ne m’aime plus. Amorem abjecit, excussit, deposuit omnem. Multum de vetere amore detractum, laxatum est. Amorem omnem ex animo ejecit. Nemo te, nisi tua illa inconstantia ab amore nostri avertit; illa amorem diremit, illa exhausit. Usus: Amor verus et fictus non facile dijudicatur, il n’est pas facile de distinguer la véritable amitié de la fausse. Honestus amor e virtute nascitur. Judicio labitur, qui fortunam in amore, non virtutem spectat. Amor flagitii et levitatis auctor.
ĀMŌTĬO, ōnis, f. Action d’éloigner, éloignement. Syn. Remotio. Usus: Doloris amotio successionem efficit voluptatis.
ĀMŎVĔO, es, movi, motum, ere, a. Éloigner, écarter. Syn. Arceo, prohibeo, removeo. Phras. Fames hostem ab urbe amovit, la famine a éloigné l’ennemi de la ville. A mœnibus hostem detraxit, depulit, dejecit. Fames hostilem impetum propulit, submovit, propulsavit; emovit hostium multitudinem; pestem illam a mœnibus urbis avertit. 2. Amovet a se omnes, il éloigne de lui tout le monde. Abstinet procul homines; segregat a se omnes, removet, submovet; emovet domo salutantium multitudinem; hospitum ac clientum turbam suis ab ædibus amolitur. 3. Amovet se a rebus publicis, il ne prend aucune part aux affaires publiques. Animum procul habet a republica; animum abducit a forensi strepitu; publicæ rei curam a se in alios transfert. Usus: Libidinem, odium, invidiam, metum, cupiditates omnes ab aliquo amovere, éloigner, détourner. Segnitiem, crapulam, calumniam a se amovere, depellere. Molestiam a foribus; suspicionem a domesticis amovere. Cf. Repello, Arceo, Rejicio.
AMPHĬBŎLĬA, æ, f. Amphibologei. Vulg. Amphibologia. Usus: Amphibolias aucupantur Dialectici.
AMPHŎRA, æ, f. Amphore. Usus: In singulas vini amphoras quaternos denarios portorii nomine exigunt.
AMPLĒ, Amplement, largement. Amplissime. Syn. Magnifice, honorifice, honeste. )( Abjecte, humiliter. Usus: Ample, elateque dicebat Cicero; honores idem amplissime sibi decretos, magnificentissime, amplissime gessit, Cicéron avait un langage élevé et abondant; il exerça avec la plus grande distinction toutes les charges qui lui furent confiées.
AMPLECTOR, eris, plexus sum, plecti, d. Embrasser. Syn. Amplexor, amplexu stringo, comprehendo. Adv. Amicissime, vehementer, ultro et citro, usu, vel officiis; libenter, generatim, nequaquam satis. Phras. Pater filium amantissime amplexus est, le père embrassa tendrement son fils. Amplexatus est, brachia in collum filii injecit; pectus pectori commisit, conjunxit, admovit; amplexu filium petiit, aggressus est, vinxit, arcte tenuit, continuit, fovit; apertis brachiis filium amplexurus, ad ejus caput advolavit; in ejus amplexus effusus est, ruit; ejus cervicibus se innexuit, et arctissimis complexibus illigavit; pater filii cervicibus injecit manus, et toto pectore se adstrinxit. Filii collum invasit pater; ad complexum concurrit; tulit complexum filio, inque eum fimul corpore, fimul animo effusus est, circumfusus amplexibus filii pater, pectori collo eumdem admovit. Recepit filium sinu, complexuque pater; dextera cervicem ejus manu strinxit; amplexu filium cooperuit pater, et pectus pectore constrinxit. Usus: 1. Ille me amplexus, flere prohibebat, celui-ci m’ayant embrassé, m’empêchait de pleurer. 2. Transl. Amo, colo, cultiver, s’adonner à. Auctor tibi sum, ut rempublicam, bonas artes, jus civile amplectare. Cæsar me in dies amicius amplectitur. Amplector animum in me tuum. 3. Comprehendo, stringo, comprendre, renfermer. Non is est, qui res tantas consilio amplectatur, animo, ac mente circumspiciat. Paucis plurima; artem omnem paucis præceptis amplector.
AMPLEXOR, aris, atus sum, ari, d. Embrasser. Syn. Amplector, amo, amplexibus excipio, foveo sinu, amplexu circumplico, circumplector. Adv. Familiariter, hilare, mirifice, recte, vehementius. Usus: Inimicum meum sic amplexabuntur, sic in manibus habebant, sic fovebant. Amplexari auctoritatem senatus. Certam sententiam amplexari. Cf. Amplector.
AMPLEXŪS, ūs, m. Embrassement. Usus: Pudici amplexus.
AMPLĬFĬCĀTĬO, ōnis, f. Augmentation. Syn. Cessio, incrementum, cumulus, exaggeratio. )( Diminutio. Epith. Magna, nemini nocens, vehemens. Usus: Amplificatio gloriæ, honoris, pecuniæ, rei familiaris, accroissement de richesses. Amplificatio Rhetorica. Gravior quædam affirmatio, quæ motu animorum conciliat in dicendo fidem, ampfilication.
AMPLĬFĬCO, as, avi, atum, are, a. Augmenter, agrandir. Syn. Amplum facio, dilato; rem parvam verbis majorem facio; augeo, multiplico, locupleto. )( Minuo, infirmo. Phras. 1. Amplificare imperium, reculer les frontières de son royaume. Proferre imperium, imperii fines; ingentibus incrementis rempublicam augere; ampliare, dilatare, extendere, protendere imperium; imperii fines promovere, propagare, magnas imperio accessiones adjungere. 2. Amplificare dicendo, développer un sujet. Augere rem, et tollere altius dicendo; verbis exaggerare, extollere; rem ornare; tragice et rhetorice, omnia dicendo augustiora, majora facere; vero majora jactare; in majus celebrare; verbis in majus ferre, extollere. Usus: 1. Semper studui, tuam gloriam laudibus amplificare, je me suis toujours efforcé d’augmenter votre gloire en vous louant. Sermo tuus dolorem mihi meum amplificat. Urbs, fortuna urbis in dies amplificatur et augetur. 2. Amplificare atque ornare dicendo. Cf. Augeo, Amplus.
AMPLĬO, as, avi, atum, are, a. Remettre, ajourner. Syn. Comperendino, differo, temporis plus concedo causam dicturo. Usus: Hæc causa septies est ampliata. Quid hominem nefarium ampliatis?
AMPLĬTER, Amplement, largement. Syn. Ample. Usus: Ampliter in cœna apposuit Ampliter mentiri.
AMPLĬTŪDO, ĭnis, f. Grandeur, dignité, rang. Syn. Gloria, dignitas, splendor, auctoritas, gravitas, pondus, claritudo, præstantia, majestas, claritas. Epith. Rara, egregia, modica, summa. Usus: Amplitudo est potentiæ, aut majestatis, aut aliquarum copiarum abundantia. Ipsæ injuriæ tuam amplitudinem illustrabunt. Omne meum studium ad tuam amplitudinem amplificandam, retinendam conferam, je ferai tous mes efforts pour vous élever en dignité et vous garder votre rang. Pompeius posteris suis amplitudinem nominis, quam non acceperat, tradidit. Pervenisti ad summam amplitudinem. Cf. Splendor, Dignitas, Præstantia, Magnitudo.
AMPLĬUS, En plus grande quantité, davantage. Syn. Plusquam, plus, magis, supra, quod excurrit. Usus: Amplius est triennium, vel triennio. Non amplius decem cohortes pugnavere. Decem et amplius nummis, decem, et quod excurrit, nummis. Ita quidem Socrates; hoc amplius Theophrastus, quod etc., a cela de plus que, etc. Morem tibi geram, hoc amplius, ut oraculum te audiam, je vous obéirai, bien plus, je vous écouterai comme un oracle.
AMPLUS, a, um, Ample, spacieux, grand. )( Angustus, parvus. Usus: 1. Ampla domus, maison spacieuse. Theatrum magnitudine amplissimum, celebritate refertissimum. Locus præter modum amplus, ingentis laxitatis, et qui multorum millium multitudinem capiat. Ædes amplæ, spatiosæ, effusæ. Forum, quantumvis amplum, laxandum videbatur. 2. Seges gloriæ ampla. Res ampla, et immensi operis. Copiæ amplissimæ, militum is numerus, ut virium jam non pœniteat. 3. Amplissimus civitate, amplissimo loco natus. Id curo unice, ut respublica opibus firma, copiis locuples, gloria ampla, virtute honesta sit. Cf. Clarus Magnificus, Magnus.
AMPULLA, æ, f. Petite fiole au corps bombé. Syn. Vas vitreum ventre amplo et inflato.
AMPULLOR, aris, atus sum, ari, d. S’exprimer avec emphase. Syn. Turgeo, inflor. Cf. Superbus, Facto.
AMPŬTĀTĬO, ōnis, f. Action de couper, d’émonder. Usus: Sarmentorum amputatio.
AMPŪTO, as, avi, atum, are, a. Couper, tailler; supprimer, retrancher. Syn. Reseco, circumcido, rejicio. Usus: Amputetur quidquid in republica est pestiferum. Sit aliquid in adolescentis ingenio quod circumcidam, quod amputem. Cf. Præcido.
AN, Où, est-ce que? Syn. Ne, anne, utrum, num, ecquid? Usus: Multum refert, utrum coram multis, an paucis dicatur. An licebit cunctis, tibi non licebit? Patris partes suscipiam, an filii? Eloquat, an sileam.
ĂNAGNOSTES, æ, m. Lecteur. Syn. Lector conductitius. Usus: Puer festivus anagnostes noster.
ĂNĂLŎGĬA, æ, f. Conformité, rapport. Syn. Proportio. Usus: Analogia ejus vocabuli me decepit.
ĂNAS, ătis, f. Canard. Usus: Anatum ova gallinis supponimus.
ĂNĂTŎCISMUS, i, m. Intérêt de l’intérêt, intérêt composé. Syn. Fœnus, quod ex fœnore capitur. Usus: Ille quidem ne centesimis, cum anatocismo contentus est.
ANCEPS, cipitis, omn. gen. Douteux, incertain. Syn. Dubius, incertus, ambiguus. )( Certus. Usus: 1. Incertus est exitus, et belli fortuna. Cura, disputatio, causa anceps. Anceps fatorum via. Anceps et multiplex verborum potestas. Cf. Dubius, Ambiguus. 2. Anceps gladius, glaive à double tranchant.
ANCHŎRA, æ, f. Ancre. Syn. Ferrum aduncum ad firmandas naves. Usus: Ergo ille malum erigi, vela fieri, anchoras præcidi, solvi jussit.
ANCĬLLA, æ, f. Servante. Syn. Famula, pedissequa. Usus: An partus ancillæ in fructu sit habendus, disputant.
ANCILLĂRIS, e, gen. com. Servile, bas, dégradant. Usus: Ancillare ac sordidum artificium.
ANCILLOR, aris, atus sum, ari, d. Servir. Syn. Servio. Usus: Nemini uni ancillatus sum, aut privatim me addixi. Cf. Servio.
ANCILLŬLA, æ, f. Servante. Usus: Juris scientiam eloquentiæ tanquam ancillam, et pedissequam adjungebant; contra nunc est.
ANDĂBĂTA, æ, m. Andabate, gladiateur qui combattait à cheval et les yeux couverts. Syn. Gladiatorum genus velatis oculis pugnantium. Usus: Quem antea ne andabatam quidem defraudare poteramus.
ANFRACTŬS, ūs, m. Tour, révolution. Syn. Circuitio, flexus, ambitus. Epith. Non longus, longus ad spiritum et aptus, annuus, septenus. Usus: Figura nihil habens incisum angulis, nihil anfractibus. Longo anfractu circumscripta oratio. Ætas tua septenos octies solis anfractus, reditusque convertit, vous êtes âgé de 56 ans.
ANGĔLUS, i, m. Ange. Syn. Genius bonus, spiritus cœlestis, cœlestis internuntius, minister DEI et nuntius. Phras. 1. Angelus custos, ange gardien. Genius humanæ salutis custos; cœlestis custos homini adjunctus, additus, addictus; præses vitæ nostræ spiritus; adjutor, defensor, patronus, auxiliarius vitæ nostræ genius; cœlestis genius, qui hominem ab ortu suo suscipit ac tuetur; qui defendit, custodit, incolumem servat traditum curæ suæ, custodiæ, tutelæ hominem; cui a DEO, Parente optimo, demandatum est hominis patrocinium, cura credita, tutela commissa, et commendata. 2. Angelorum chorus, chœur des anges. Spiritus cœlestes; cœlestes internuntii; mentes corporibus secretæ, beatæ et ab omni concretione mortali semotæ, segregatæ mentes; cœlestes animæ atque ab omni admistione corporum remotæ, puræ atque sinceræ. Numinis administri; DEI ad homines interpretes spiritus; spiritus discriminum et periculorum comites mortalium vitæ adjuncti; cœlestium spirituum cœtus, chorus.
ANGĪNA, æ, f. Angine. Usus: Sues angina moriuntur.
ANGĬPORTŬS, ūs et i, m. Rue étroite, ruelle. Syn. Vicus, angusta via et compendiaria inter domos. Usus: Effusum frumentum vias omnes et angiportus constravit.
ANGO, is, anxi, ere, a. Serrer; attrister, tourmenter. Syn. Constringo, sollicito, vexo, torqueo, premo, crucio, discrucio. )( Recreo. Adv. Vehementer. Phras. 1. Filii morbus vehementer me angit, la maladie de mon fils m’inquiète fort. Sollicitum habet, tenet, reddit, efficit; miseris me sollicitat modis; morbus filii non mediocrem mihi affert, conficit, struit sollicitudinem; morbus filii sollicitudinem acuit, auget, duplicat; sollicitudine afficit ingenti; anxiis implet curis; metum, sollicitudinem incutit. Sollicitudini est non exiguæ repentinus filii morbus. Morbus filii animum meum intempestiva sollicitudine turbat, perturbat, vexat, commovet. Morbus filii graviter me afficit; multum curæ, molestiæ, ægritudinis affert; acerbum animo vulnus infligit; curis me frangit, et sollicitudine. Morbus filii molestissime me exercet; gravi mœstitia, atque animi ægritudine afficit, gravem animo sollicitudinem parit repentina filii invaletudo. 2. Admissum a filio dedecus graviter angit patrem, la honte du fils attriste mortellement son père. Susceptum a filio dedecus urit, mordet, pungit vehementer patrem. Ea labes filii acerba admodum videtur patri; graviter eumdum urget concepti facinoris probrum, macerat, concoquit, exercitum habet; ea dedecoris nota patri corpus, viresque exedit; cor, corpusque cruciat; ægritudine conficit. Cf. Dolor, Tristis, Anxius, Cura, Affligo. Usus: Illa me cura vehementer angit et sollicitat. Ea me res intimis sensibus, animis, dolore præcipue angit, et sollicitum habet.
ANGOR, ōris, m. Angoisse, chagrin. Syn. Ægritudo, sollicitudo animum vexans, premens, discrucians. Epith. Utilis. Usus: 1. Noli angoribus te dare, dedere, ne vous tourmentez pas. Ecquid angoribus te implicas? ecquid te metu diurno, nocturnoque tam misere conficis? Sæpe pro amico angor capiendus est. 2. Angorem tollere, faire cesser le chagrin. Tuæ litteræ angores meos levaverunt; ab angoribus me abduxere; vacuitatem ab angoribus præstiterunt. Cf. Angor, Mœror, Tristitia, Anxius.
ANGUĪNUS, a, um, De serpent. Usus: Anguina cervix.
ANGUIS, is, m. Serpent. Syn. Serpens. Epith. Fœmina, mas, neuter, ingens, volucris. Usus: Angues alites. Anguis ab ara exstitit.
ANGŬLĀTUS, a, um. Anguleux. Usus: Corpuscula rotunda alia, alia angulata.
ANGŬLUS, i, m. Coin; retraite. Epith. Summus, par. Usus: Angulum mihi provinciæ eligas reconditum, ac derelictum.
ANGUSTĒ, Étroitement. Syn. Arcte, stricte, presse, exigue, exiliter, tenuiter, jejune. )( Late, fuse, ample. Usus: Anguste urbem obsidere. Anguste, exiliter dicere. Presse, anguste definire. Anguste, tenuiter disputare.
ANGUSTĬÆ, arum, f. pl. Espace étroit, défilés. Epith. Magna, incredibilis, summa. Usus: 1. Fauces terræ marisque, détroits. Corinthus in angustiis, et faucibus Græciæ. Phras. 1. In angustias locorum redigi, être enfermé dans les défilés. In exiguum gyrum compelli; tanquam in pistrinum detrudi, ac compingi; in angustum locum concludi, coangustari; in angustum contrahi et adduci; in exiguum orbem contrahi; in arcto stipari, ad colligendum breviori spatio orbem adigi; in arcto esse; in angustias locorum incidere; angustiis locorum claudi, premi. 2. Paupertas, gêne, pénurie, pauvreté. Incredibiles angustiæ ærarii, et pecuniæ publicæ. Ex meis rei familiaris angustiis ejus sustento tenuitatem. 3. Difficultas, embarras, difficultés. Quid me in has verborum angustias revocas? Cur me in Stoicorum dumeta, et angustias tantas adducis, compellis? Angustiæ temporis breviorem me fecere. 4. Infirmitas, petitesse, faiblesse. Non capiunt angustiæ pectoris tui, non egestas animi tantam personam.
ANGUSTUS, a, um, Étroit. Syn. Arctus, brevis, (de loco præcipue). Phras. Angusta loca sunt, ces lieux sont resserrés. Angustæ fauces coarctant iter. Magnæ sunt, et admodum difficiles locorum angustiæ. Impedimento sunt magnæ locorum difficultates. Locus non capit tantam hominum multitudinem; loci angustiæ non accipiunt, non patiuntur extendi copias. Angusta se loca crebro objiciunt; difficilem ac laboriosam viam faciunt. Impeditissima ad iter faciendum loca sunt. Maximus hic labor ex locorum angustiis enascitur iter illuc habentibus. Montium illæ fauces multis locis arctissime coeunt. Via multis locis constringitur, coangustatur. Usus: 1. In angustum locum concludi, être enfermé dans un défilé. 2. Res angusta, pauvreté. Cf. Angustiæ.
ĂNHĔLĬTŬS, ūs, m. Respiration, haleine, souffle. Syn. Spiritus, respiratio. Usus: 1. Vix anhelitum recipiebam, je respirais à peine. Anhelitus latentem morbum indicat. 2. Terræ vapores, exhalaisons. Anhelitus terrarum, cum fluere cœperint, venti fiunt.
ĂNHĒLO, as, avi, atum, are, n. et a. Respirer. Syn. Spiro, respiro. Usus: Catilinam furentem audacia, scelus anhelantem, ex urbe vel ejecimus, vel emisimus. Species hominis est crudelitatem ex imo pectore anhelantis.
ĂNHĒLUS, a, um, Haletant. Usus: Equus anhelus.
ĂNĬCŬLA, æ, f. Vieille femme. Syn. Anus, mulier vetula. Epith. Minime suspiciosa, indocta. Usus: Aniculæ sæpe inediam biduo, aut triduo ferunt.
ĂNĪLIS, e, gen. com. De vieille femme. Syn. Quod aniculam potius, quam virum decet Adv. Pene. Usus: Ineptiæ, fabulæ aniles. Omnis superstitio anilis est, et imbecillis.
ĂNĪLĬTER, A la manière des vieilles femmes. Syn. Anicularum instar, more. Usus: Superstitiose, atque aniliter dicere aliquid.
ĂNĬMA, æ, f. Ame. Epith. Æterna, infecta, particeps consilii atque rationis, pura, tenuis, carissima. Usus: (Anima vegetativa, Vulg.) Anima altrix plantarum, cujus virtute eæ vigent, crescunt, germinant, frondescunt, florent. 2. (Anima sensitiva, Vulg.) Anima sensu prædita, quæ sensu aliquo utitur, quæ sentientis vitæ beneficio fruitur. 3. (Anima rationalis, Vulg.) Ame raisonnable. Anima rationis particeps, compos; ratione utens; ratione ac mente prædita. Sempiternarum rerum, ac sub intelligentiam cadentium compos, et particeps animus. Particeps consilii atque rationis anima. Immortalis mortali in corpore animus. 4. Anima a corpore separata, âme séparée du corps. Animus a corpore sejunctus; corporeis vinculis laxatus, relaxatus; qui ex vinculis, carcere corporis evolavit. Anima soluta legibus corporeæ servitutis; e corpore dimissa; e corporis custodia in libertatem asserta. 5. Animæ defunctorum. Manes; mortuorum, vita functorum animæ. 6. (Animæ in purgatorio, Vulg.) Animæ piacularibus ignibus addictæ; piaculari flamma suas eluentes maculas; animæ, quæ purgantibus flammis torquentur; salutarium flammarum ignibus lustrantur. 7. Animæ in cœlo beatæ. Animæ cœlo redditæ; æterna jam in cœlo felicitate potitæ; donatæ sempiternæ mercede gloriæ; infinitis ac sempiternis in cœlesti regno gaudiis perfruentes. Cf. Beatus, Sancti. 8. (Animæ damnatæ, Vulg.) Impii manes; animæ sempiternis suppliciis addictæ; æternis cruciandæ flammis; perpetuis inferorum incendiis mactandæ. Cf. Inferi. 9. Ponitur pro vita: In unius hominis anima spes nostras positas omnes habemus, toutes nos espérances reposent sur lui seul. Ægroto, dum anima, spes est. 10. Pro anhelitu, souffle. Continere, comprimere animam, retenir sa respiration. 11. Pro ære, air. Inter ignem ac terram aerem DEUS, animamque posuit. Anima, quæ spiritu in pulmones ducitur. 12. Pro causa et principio vitæ, âme, principe de vie. Animam agere, edere, efflare, amittere, mourir. 13. Pro mente, intelligence, cœur. Ea causa in anima, sensuque meo penitus insita est, et infixa.
ĀNĬMĀBĬLIS, e, gen. com. Vivifiant. Aer animabili, spirabilique natura.
ĂNĬMĀDVERSĬO, ōnis, f. Remarque, réflexion. Syn. Consideratio, attentio, notatio. Epith. Censoria, humanissima, liberalissima, paterna, mediocris. Usus: 1. Notatio naturæ, et animadversio peperit artem. Nosse regiones animadversionis est, aut consuetudinis. 2. Pœna, castigatio, reprehensio, correction, châtiment. Animadversio omnis, ac castigatio contumelia vacare debet. Continere improbos metu animadversionis. Uti in aliquem animadversione. Remittere, condonare animadversionem. Cf. Pœna, Objurgatio.
ĂNĬMADVERSOR, ōris, m. Observateur, qui fait attention à. Epith. Acris, diligens. Usus: Si acres et diligentes judices esse volumus, animadversoresque vitiorum, magna intelligemus sæpe ex parvis.
ĂNĬMADVERTO, tis, verti, versum, ere, a. Faire attention à, remarquer, observer. Syn. Animum adverto, noto, attendo; animum attendo, deprehendo, sentio, intelligo. Adv. Curiosius, attentius, diligentius, facile, graviter, maxime, plane, recte, rectissime, serius, vehementer, usque eo. Phras. Animadvertit, quid velim, il fait attention à mes désirs. Cernit animo, videt, quid velim. Quid agam, sentit. Præsentit, præsensione quapiam capit; nonnullum sensum habet; subolet illi, quid consilii parem. Non fugit hominem, non latet, ambiguum non est, quo mea spectent consilia. Cf. Noto, Adverto. Usus: 1. Animadverte, quæso, pro tua prudentia quæ fiant, observez, je vous prie. 2. Punio, castigo, punit, châtier, sévir. Crudeliter in aliquem animadvertere.
ĂNĬMAL, ālis, n. Ce qui respire, être animé. Syn. Animans. )( Inanimatus, inanimis. Epith. Aptissimum ad cultum, funestum, ac nefariis stupris concretum. Usus: Homo animal divinum, providum, sagax. Homo animal acutum, plenum consilii et rationis, sempiternum, particeps pudoris ac verecundiæ. Animalium alia sugunt, alia carpunt, alia vorant, alia mandunt cibum.
ĂNĬMĀLIS, e, gen. com. D’air. Syn. Spirabilis, aerius. Usus: 1. Natura animantis, vel terrena, vel ignea, vel animalis, vel humida. 2. Animæ proprium, vitale, principe de vie, âme. Intelligentiam animalem quidam etiam astris tribuunt.
ĂNĬMANS, antis, m. f. Au pl. ANIMANTES, ium, m. f. Vel ANIMANTIA, ium, n. Être animé, animal. Syn. Animal. Epith. Aquatile, dispar, divinum atque cœleste, mortale, pennigerum et aereum, terrestre. Usus: Animantes armatæ cornibus, obductæ plumis, hirsutæ spinis, tectæ coriis, vestitæ villis. Animantes aspiratione æris sustinentur. Quidam mundum ipsum animantem, sapientemque dixerunt.
ĂNĬMĀTĬO, ōnis, f. Action d’animer. Epith. Divina. Usus: Divinæ animationis species ex igne.
ĂNĬMĀTUS, a, um, Animé. Usus: 1. Animatum est, quod motu cietur interiore. 2. Bene, vel male affectus, bien ou mal disposé à l’égard de qqn. Ut homines abs te affecti sunt, ita in te sunt animati. Phras. Erga te semper optime animatus fui, j’ai toujours été plein de bonnes intentions pour vous. Animos gessi non modo benevolos tibi, sed addictos. Egregia semper in te fuit animi mei propensio. Cf. Affectus.
ĂNĬMO, as, avi, atum, are, a. Animer; exciter. Syn. Vitam do, animatum facio, anima dono: vel * excito, stimulo, exstimulo, impello. Phras. Juvenes identidem animandi sunt, il faut exciter les jeunes gens. Recreandi, excitandi, spei animorumque implendi sunt juvenes. Ad spem, fiduciam erigendi sunt torpentes, demissi juvenum animi. Addendi identidem sunt juvenibus animi, et laude confirmandi. Augere animos juventuti oportet, et adhortatione firmare. Juventuti ut consulas, animum dare necesse est; stimulos ac spiritus subdere; fortitudinem inspirare; alacritatem accendere. Incalescant animi juventutis oportet, et alieno studio incitentur. Arrigendi juvenum animi, accendendi, inflammandi. Opera imprimis danda est, ut animus juvenum se colligat, atque confirmet; ut ardor animis injiciatur; alacritas addatur; vigor mentium revocetur. Non desint, quæ juventuti incitamento esse possint; quæ calorem pristinum reddant animis; quæ animos novos afferant; mentes excitent; studium injiciant et alacritatem. Exemplis ac monitis spiritus identidem hauriat juventus; animos renovet; redintegret. Moderator juvenes animum habere bonum jubeat, ut animo forti sint; ut animis vigeant; ut spes languentes erigat, alacritas et fiducia incendatur, curet. Cf. Impello, Excito, Incito. Usus: 1. DEUS omnia animat, format, alit, auget, animer, donner la vie. 2. * Laude animandi sunt juvenes, exciter.
ĂNĬMŌSĒ, Courageusement. Syn. Magno animo, intrepide. Usus: Non solum id animose et fortiter sed considerate etiam sapienterque fecerunt.
ĂNĬMŌSUS, a, um, Courageux, hardi. Syn. Plenus animi, plenus roboris, intrepidus. )( Timidus. Phras. Homo ingentis spiritus, homme de cœur. Animæ prodigus; capax ingentis spei pectus. Cf. Fortis, Alacer. Usus: Vir fortis et animosus.
ĂNĬMŬLA, æ, f. Petite âme, faible existence. Usus: In unius mulierculæ animula, quæ tandem jactura fit?
ĂNĬMUS, i, m. Ame; pensée; courage. Syn. Mens, anima, ratio: vel benevolentia; vel consilium, cogitatio. Epith. Abjectus, abjectior, acer et magnus, præsens et acutus atque versatus, acrior, attentus, accusatorius, æger, æquus atque fortis, paratusque, æquior, æquissimus, æternus, afflictus, agrestis ac durus, alacer et erectus, alienus, gloriæ cupidus, amicus, amplus et excelsus, et patiens incommodorum, non omnino integer, angustus atque demissus et jejunus, tamque parvus. Phras. 1. Animo magno eat fortique, cet homme a un grand courage. Animus illi magnus est, et ad omnes casus ferendos constans, atque paratus. Animo sane est virili. Est in illo animus amplus, excelsus, incommodorum patiens, acer, præsens, robustus, omni liber cura et angore. Est in illo viro animi altitudo, firmitudo, gravitas, constantia incredibilis. Quantum in ejus viri animo roboris et nervorum, quam eximia virtus insit, quo sit animi robore, qua virtutis indole, qua animi excelsitate, et quasi exaggeratione, quis non videt? Animi firmitudine, gravitateque est singulari. Animo est erecto, et minime perturbato. Animi robore incredibili septus. Stat animo; viget animo et celsitate quadam indolis incredibili. Plenus animorum est. Vigore animi est acerrimus. Vir est, cuius constantiam, vigoremque mentis res nulla labefactet. Vivit in vivido pectore ingenium plusquam pro ætate vegetum. Pectus est homini animorum plenum. Excellenti est animo præditus. Vigore animi inter suos excellit maxime. Est in illo animi excellentia quædam, excelsitas singularis. Animum induit maximis rebus parem. Cf. Fortis, Alacer. 2. Animo est pusillo et abjecto, il a un cœur faible et pusillanime. Homo est animo fracto, remisso, humili, et imbecillo. Est illi animus mollis, perturbatus, irritabilis. Videas in illo homine ridiculam animi debilitatem, summam animi remissionem, dissolutionem, languorem, imbecillitatem. Minimus terror ejus animum frangit, minuit, effeminat; illi animum adimit. Ad minimum terrorem animus homini cadit; animum despondet, contrahit, inflectit, demittit; animo deficit, consternitur, concidit. Est quædam in eo homine animi humilitas, impotentia, contractio. Sensibus mirum quam angustis est. Ad primum fortunæ impetum animos submittit. Terroris siquid increpuit, animus mox concidit; frangitur metu; timore debilitatur, exanimatur. Cf. Abjectus, Timidus. 3. Animo est erga me benevolo, il est bien disposé à mon égard. Animo in me est bono, optimo. Summa in me fide est, et animo amicissimo. Summa ejus semper in me voluntas fuit. Quæ ille confert in me officia, ab optimo animo proficiscuntur. Secunda est ejus in me voluntas. Cf. Affectus, a, um. 4. Animo est a me alieno, il est mon ennemi. Alienum a me habet, gerit animum. Animo et voluntate a me dissidet. Armatum retinet in me animum. Animo est mirum in modum abalienato; aversissimo est a rebus meis animo. 5. Animo est invido, il est envieux, jaloux. Animo pravo est, et malevolentia suffuso. Cf. Invidus. 6. Animum habeo discedendi, j’ai dessein de partir. Animus est in discessu. In animo est; in animo habeo; cum animo; apud animum statui; deliberatum cum animo habeo, proxime migrare. Animus est in eo, ut proxime me hinc auferam. Animum induxi, vel in animum; animum hunc suscepi; animus mihi est, abire propediem. Id ago; in eo nunc sum, ut quamprimum discedam. 7. Animum non habeo, je n’ai pas le courage. Abhorret animus ab hoc consilio. Studio toto, ac voluntate abhorreo a re. 8. Animi causa ludit, il s’amuse pour se reposer. Delectationis et otii consumendi causa; ad oblectandum temporis otium; fallendi otii gratia; animi remittendi ergo ludo utitur. 9. Animo hæc eo facta sunt, il a fait cela dans te dessein de.... Isto animo, atque ea opinione; ea mente et cogitatione, ea voluntate; eo consilio hæc gesta sunt. 10. Animo cado, je perds courage. Animo concido; animo contrahor, animo succumbo; spes me deserit; animus cadit, deficit, deest; animo deficere; animum submittere; frangi animo, debilitari; mente consterni soleo. 11. Animum excitare, enhardir. Animum erigere; a molestiis revocare, animum addere, augere, dare, renovare, afferre, reficere. 12. Animum recepi, je suis remis de ma frayeur. Collegi me ex timore; recreavi me ex illo pavore, recepi me a timore; recuperavi me; redintegravi animum, ac collegi ex illo tumultu. Aberrationem ab iis molestiis nonnullam habeo; animus accessit novus, animos sustuli, cœpi animo stare rursus, ac vigere. Fregit se tandem, ac deferbuit æstus ille animi. Cf. Remitto. Usus: Mens, anima, ratio, Ame, intelligence, raison. Animus est, qui viget, sentit, moderatur, et movet corpus, cui præpositus est. Cernere animo, comprehendere, complecti, tenere. Animum a negotio ad seipsum avocare, secum esse cogere, a corpore abducere. Animo excubare. Animi motus, perturbatio, contentio. 2. Ad benevolentiam refertur: Ex animo diligo, aimer du fond du cœur. Quem tibi debeo animum, nunquam mutabo, je vous aimerai toujours autant que je le dois. 3. Pro consilio et deliberatione, disposition naturelle, dessein, volonté. Animus mihi est. In animo est. Animo volvo, cum animo reputo. Animo perspicio. Cum animo constituo. Statuo apud animum; ex animi mei sententia; animo lustro, intueor. Animus is nunquam excidet, discedet. Defigo animum. 4. Ad mentis fortitudinem vel debilitatem refertur, âme élevée, caractère bas. Animo esse magno, acri, ac præsente. Animo esse solutiore, fracto, jejuno, angustiore. 5. Animo bono, bienveillance. Animo amicissimo, summa fide ac voluntate. 6. Temeritas, ferocitas, temérité, fierté. Animos alicujus, ac impetus retardare.
ANNĀLES, ium, m. Annales, histoire. Epith. Maximi. Usus: Ex vetustate annalium eruenda est memoria nobilitatis. Ex annalium monumentis, et vetustis commentariis hæc petenda sunt.
ANNĀLIS, e, Annuel, relatif aux années. Usus: Majores nostri leges annales non habebant, nos aïeux n’avaient pas de lois annales (qui fixaient l’âge requis pour les magistratures). Lex annalis est, quæ certos annos Magistratui cuivis capessendo præscribit.
ANNECTO, is, nexui, nexum, ere, a. Attacher. Syn. Agglutino, necto. )( Avello. Usus: Stomachus ad linguam annectitur.
ANNELLUS, i, m. Anneau. Syn. Annulus parvus. Usus: Epicuri imaginem in poculis, et annellis habebant.
ANNĬVERSĀRĬUS, a, um, Qui revient tous les ans, annuel. Syn. Quod singulis annis recurrit, revertitur. Usus: Agere sacra anniversaria; festos dies anniversarios; anniversariæ cœli vicissitudines.
ANNŌNA, æ, f. Récolte de l’année; vivres, denrées. Syn. Res frumentaria, commeatus, cibaria. Epith. Cara, carior, carissima, durior. Phras. 1. Annonæ penuria est, il y a disette de vivres. Annonæ summa est caritas; rei frumentariæ inopia. Annonæ difficultas ingravescit; premit urbem. Durior fit annona. Frugum est inopia; arcti commeatus. Arctiorem annonam hostis, clausum mare facit. Annona laboratur graviter. Annus in summa caritate est. Gravi conflictamur annona. Clausa sunt annonæ subsidia. Consumpta re frumentaria magnis sumus in angustiis. Frumenti inopia, re frumentaria premimur. Rerum omnium ad victum spectantium tantam inopiam sentimus, ut jam non caritas, sed fames timeatur. Copia frumenti deficit. Ad summam frugum inopiam adducti sumus. Annona crescit indies, puta pretio. Res frumentaria in angusto est Annonæ angustiis premimur. In difficultate nobis res est. Annonæ magnis incommodis conflictamur. Laboratur ab re frumentaria. Anguste utimur re frumentaria. Frumentum angustius provenit. Angustiis rei frumentariæ ac cibariorum inopia in summas difficultates incurrimus. 2. Annonam interclusit hostis, l’ennemi empêcha les vivres d’arriver. Hostis re frumentaria nos exclusit, interclusit; frumento, commeatuque nos prohibuit; commeatu interclusit; annonam avertit, arctiorem annonam fecit. 3. Annonam mittere, envoyer des vivres. Commeatum mittere, subministrare, portare, supportare, subvehere, devehere, adducere, advehere, parare. Frumentum conferre; frumento juvare; rem frumentariam comparare, expedire, explicare. 4. Annonæ difficultas non multum minuitur, la difficulté de se procurer des vivres ne diminue pas. Annona haud multum laxaverat; nullum adeo momentum annonæ eo consilio factum est. 5. Annonæ caritas imminuta est, la cherté des vivres a diminué. Secuta tandem est annonæ levatio, vilitas. Consecuta est ex summa inopia summa vilitas. Levavit, laxavit, præstitit annonam magistratuum solertia. Apertis horreis frugum pretia levata sunt. Laxaverat tandem annona. Copia frumenti rursum suppetit. Utimur tandem expeditiore re frumentaria; a commeatu melius instructus, omnium rerum copia completus est exercitus. Commeatu, omnium rerum copia abundamus.
ANNŌSUS, a, um, Vieux. Usus: Annosa arbor. Cf. Senex.
ANNŎTO, as, avi, atum, are, a. Annoter, prendre note de. Syn. Noto, observo. Phras. Rei gestæ series annotanda est, il faut consigner ces actions dans les annales. Monumentis mandanda, commendanda, consecranda, celebranda; res ea in tabulas, in album est referenda; prodenda, committenda litteris; scripto relinquenda; memoriæ prodenda. Rei gestæ memoria posteris est prodenda. Usus: Et meminisse et annotare oportet Cf. Noto, Consigno.
ANNŬLĀRĬUS, ii, m. Fabricant d’anneaux. Syn. Opifex annulorum.
ANNŬLĀTUS, a, um, Qui porte un anneau. * Syn. Annulis ornatus. Usus: Incedunt cum annulatis auribus.
ANNŬLUS, i, m. Anneau. Epith. Aureus. Usus: Annulo in cera sigillum imprimere.
ANNŪMĔRO, as, avi, atum, are, a. Compter, évaluer; mettre au nombre de. Syn. In aliquorum numero pono, in eundem numerum refero, adscribo, adscisco, coopto, recipio. Usus: 1. His libris annumerandi sunt illi de Republica, à tous ses ouvrages, il faut ajouter ses livres sur la République. In horum numerum librorum et isti veniunt; de horum numero; in horum numero librorum et illi sunt de Republica, in horum numero librorum et illi habendi, reponendi, collocandi de Republica. 2. Numerare simpliciter, compter. Pecuniam alicui annumerare. Difficile fit omnes de finibus sententias annumerare. Cf. Adnumero.
ANNUNTĬO, as, avi, a tum, are, a. Annoncer; faire savoir. Syn. Nuntio, denuntio. Usus: Ei salutem a me annuntiabitis.
ANNŬO, is, ui, nutum, ere, n. et a. Donner son assentiment, affirmer. Syn. Nutu capitis assentio. Usus: Id ille toto capite annuit. Si annuerit, salvus sum.
ANNUS, i, m. An, année. Syn. Tempus, spatium annuinum. Epith. Absolutus perfectusque, egregius, exiens, fatalis, funestus, gravissimus, et pestilentissimus, integer, intolerabilis, judicialis, lenior, magnus, memorabilis, perfectissimus atque ornatissimus, pestifer, plenus, posterior, postremus, proximus, recentissimus, salubris, salutaris, similis, superior, totus, tranquillus aut certe munitissimus, uberrimus quæstuosissimusque, vertens. Phras. 1. Anni principio, au commencement de l’année. Anno ineunte; se aperiente, anni initio, exordio, ingressu. 2. Sub finem anni, vers la fin de l’année. Anno exeunte, vertente, circumacto, transacto. Dum annus se circumagit, dum annus in exitu est. Cum jam anni pars major processisset; cum extremum iam anni esset. Cum anni tempus circumactum esset. 3. Anni duo abierunt, deux années se sont écoulées. Anni duo intercessere, interfluxere. Biennium jam factum erat, postquam etc. Tertius est hic annus, ex quo etc. 4. Annum agit tertium, il est âgé de trois ans. Tres habet annos. Quadrimo minor est. Major est annis duobus. Annorum est trium. Nondum tertium egressus est ætatis annum. Annum agit tertium. Annos natus est, complevit tres. Trimulus est puer. Ætas universa ad tertium processit annum. Ætas est illi trium annorum. Hinc annus est illi tertius. Annum decurrit tertium. Annum tertium nondum explevit, excedit. Ad annum vitæ pervenit tertium. Usus: Homeri et Virgilii ætates non annis, sed seculis sunt disjunctæ. Annus integer, solidus, qui cursu solis, solstitiali orbe circumagitur. Annus abhinc alter abiit, exiit, præteriit. Anno Domini, l’an du Seigneur, l’an de grâce. Anno post Christum natum; Christi nati. Anno a salute humana hominum generi, restituta, data, recuperata. Anno a partu virginis; a partu virgineo; a puerpera virgine; a partu Matris semper virginis. Anno partus virginei; salutis per Christum restitutæ, reparatæ, recuperatæ salutis humanæ.
ANNŬUS, a, um, Annuel. Syn. Quod unius anni spatio continetur. Usus: Cursus annuus finitur ad rationem solis. Annuum tempus prope emeritum habes.
ANQUĪRO, is, quisivi, quisitum, ere, a. Rechercher soigneusement. Syn. Inquiro, quæro. Usus: Omnes artis locos anquirere. Judicio anquirere. Capite, vel capitis anquirere, intenter une action capitale. (Vulg. Contra aliquem criminaliter procedere.) Cf. Inquiro.
ANSA, æ, f. Anse, poignée. Syn. Manubrium. Epith. Plures. Usus: Transl. Pro occasione, occasion, moyen. Dare ansam ad agendum. Capere ansam dicendi. Retinere ansam ad aliquem exagitandum. Cf. Occasio.
ANSĀTUS, a, um, Qui a une poignée. * Syn. Quod ansam habet. Usus: Homo ansatus, qui subnixis alis sese infert, homme qui a les poings sur les hanches.
ANSER, ĕris, m. Oie. Usus: Anseribus in Capitolio, et canibus cibaria publice præbentur.
ANTE, Avant, devant. Syn. Præ, pro, a fronte, in conspectu, ob. )( Post. Usus: 1. Loci ratione: Ante tribunal, ante pedes, ante oculos; ante suum fundum Clodius Miloni insidias parat. 2. Ratione temporis: Ante tempus consulatum inis. Idem jam quatriduo ante cogitarem. Proxime tu dices, ante ego censueram. (Interdum omittitur): Quarto (subintell. ante) Calendas, Idus, Nonas Novembres. 3. Magis (in comparatione): Te ante alios diligo. Virgo longe ante alias specie insignis. Numidæ ante omnes barbaros in venerem effusi. Nulli mortalium armis, aut fide ante Germanos.
ANTĔA, Auparavant. Syn. Antehac, ante hoc tempus, superioribus diebus, superioribus temporibus. Usus: Ad te antea, atque adeo prius scripsi. Id magis nunc opportunum, quam unquam antea.
ANTĔACTUS, a, um, Passé, écoulé. Syn. Superior. Usus: Ex anteacta vita facere judicium de aliquo.
ANTĔCAPTUS, a, um, Préconçu. Syn. Ante conceptus, præceptus. Usus: Antecapta quædam animo totius rei informatio, opinio.
ANTĔCĒDO, is, cessi, cessum, ere, a. et n. Marcher devant, devancer. Syn. Anteeo, præeo, præcurro, prægredior, antegredior, anteverto. )( Sequor. Adv. Efficienter. Usus: Biduo illum antecessi. Aliquem auctoritate, ætate, usu rerum antecedere. Cf. Excello.
ANTĔCELLO, is, cellui, ere, a. et n. Surpasser, l’emporter sur. Syn. Excello, præsto, antesto, præcedo, antecedo. )( Inferior sum. Adv. Longe, longe et multum. Usus: Chaldæi astrorum scientia aliis gentibus antecellunt, les Chaldéens n’ont point de rivaux dans la connaissance des astres. Eloquentia, ingenii gloria, humanitate, integritate, militari laude antecellere. Cf. Potior.
ANTĔCESSĬO, ōnis, f. Action de marcher devant; cause antérieure. Syn. Præcursio, prægressio. )( Consecutio. Usus: Vir sapiens causas rerum videt, earumque progressus, et quasi antecessiones non ignorat.
ANTĔCESSOR, ōris, m. Soldat d’avant-garde. * Syn. Qui præcedit. Usus: Res per speculatores, et antecessores equites enuntiatur, il apprend l’affaire par ses éclaireurs.
ANTĔCURSOR, ōris, m. Éclaireur. * Usus: Cum antecursoribus Cæsaris prælium commisit.
ANTĔDĪCO, is, dixi, dictum, ere, a. Dire à l’avance, prédire. Syn. Prædico, ante prædico. Usus: Augurum est, antedicere ea, quæ vitari possunt.
ANTĔĔO, is, ii vel ivi, itum, ire, a. et n. Précéder; surpasser. Syn. Antecedo, præeo, præcedo. Usus: Præstantia animi omnibus bonis corporis anteit. Si me amas, fortunam ipsam fortunis anteeo meis. Aliquem tempore, ætate, intelligentia, virtute anteire. Cf. Supero, Excello.
ANTĔFĔRO, fers, tuli, latum, ferre, a. Préférer. Syn. Antepono, præpono, præfero. Adv. Longe. Usus: Iniquissima pax justissimo bello; bonus Imperator optimo Jurisperito anteferendus est. Catonis fortunam afflictam omnibus Cæsaris triumphis antefero. Cf. Antepono.
ANTĔGRĔDĬOR, eris, gressus sum, gredi, d. Marcher devant, devancer. Syn. Antecedo, anteverto, prægredior. )( Sequor. Adv. Fortuito. Usus: Lucifer, cum solem antegreditur; cum subsequitur, Hesperus dicitur. Omnia quæ fiunt, causis fiunt antegressis. Cf. Præcedo.
ANTĔHAC, Auparavant. Syn. Antea. Usus: Antehac sperare licebat, nunc etiam spes erepta est.
ANTĔLŪCĀNUS, a, um, Qui a lieu avant le jour. Syn. Quod ante lucem est, vel fit. Usus: Tempus antelucanum. Cœnæ antelucanæ, repas prolongés jusqu’au jour. Litteratus antelucana opificum industria ne se vinci sinat.
ANTĔMĔRĬDĬĀNUS, a, um, Qui a lieu avant midi. Syn. Quod fit ante meridiem. )( Pomeridianus, vespertinus. Usus: Antemeridianus sermo. Antemeridianis litteris tuis me recreasti.
ANTENNA, æ, f. Antenne, vergue. Syn. Transversum in navi lignum ad malum, cui velum alligatur. Usus: Quid tam in navigio necessarium, quam prora, puppis, antennæ, vela, mali?
ANTĔOCCŬPĀTĬO, ōnis, f. Antéoccupation. Figura Rhetorica. Syn. Impulsio.
ANTĔOCCŬPO, as, are, a. Aller au-devant, prévenir. Syn. Præoccupo. Usus: Ut anteoccupet, quod putat opponi.
ANTĔPĪLĀNI, ōrum, m. pl. Soldats des deux premiers rangs. Usus: Hoc agmen antepilanos vocabant.
ANTĔPŌNO, is, posui, positum, ere, a. Mettre devant; préférer. Syn. Præpono, præfero, antefero, præstabilius puto, primas do, primum et summum habeo. Adv. Longe, nimium, recte, stulte. Phras. Publica commoda privatis antepono, je préfère l’intérêt de l’état à mes propres intérêts. Reipublicæ commoda privatis potiora habeo; mihi reipublicæ prima est dignitas, vitaque potior. Majorem publicæ, quam privatæ utilitatis rationem duco. Ad publica magis, quam privata commoda, consilia mea, studia, ac cogitata refero. Pluris ego publica, quam privata facio commoda. In quærendis commodis non tam meas, quam reipublicæ utilitates specto; non tam mei, quam publici boni rationem habeo. In consiliis, ac cogitationibus ampliorem publicis, quam privatis utilitatibus locum do, tribuo, relinquo. Reipublicæ mihi cura potior est ac antiquior, quam privata rerum mearum commoda. Usus: Ego nec meum consilium nec judicium tuo, nec laude probitatis me tibi antepono.
ANTĔPRÆDĬCO, is, dixi, dictum, ere, a. Dire à l’avance, prédire. Syn. Prædico. Usus: Itaque hoc apud vos testificor, denuntio, anteprædico.
ANTĔQUAM, Avant que. Syn. Priusquam, antequam. Usus: Scribam, antequam discendo.
ANTĔSIGNĀNUS, i, m. Soldat qui est devant les enseignes; chef. Syn. Primipilus. Usus: Antesignanos constituere judices. Fuerat in acie Pharsalica antesignanus.
ANTESTO, stas, steti, statum, stare, a. et n. Être au premier rang, surpasser, exceller. Syn. Præsto, antecello, excello. Adv. Multum. Usus: Crotoniatæ olim corporis viribus omnibus antestetere.
ANTĔVĔNĬO, is, vēni, ventum, ire, a. et n. Arriver avant, devancer. Syn. Prævenio, anteverto, præverto. Usus: Consilia et insidias hostium antevenire. Omnibus rebus, credo, amorem prævenire. Cf. Præsto.
ANTĔVERTO, is, verti, versum, ere, a. et n. Aller devant, prévenir. Syn. Præverto, antecedo. )( Subsequor. Usus: 1. Itinere illum antevertit. Antequam tecum agerem, antevertisti. 2. Rebus aliis antevertam, quæ mandas mihi, je m’occuperai avant tout de ce que vous m’ordonnez. Cf. Prævenio.
ANTĬCĬPĀTĬO, ōnis, f. Connaissance anticipée, préalable. Usus: Quis non habet sine doctrina anticipationem quamdam Deorum? i. e. anteceptam Deorum agnitionem, quel est celui qui, même sans instruction, n’a pas une certaine connaissance de la Divinité?
ANTĬCĬPO, as, avi, atum, are, a. Devancer, anticiper. Syn. Anteoccupo, anteverto. Usus: Quid anticipas molestias diu post secuturas? Anticipatum est mentibus nostris, DEUM humana forma concipere.
ANTĬPŎDES, um, m. Antipodes. Syn. Gentes adversi orbis incolæ. Usus: Antipodes e regione nobis, adversis stant vestigiis, adversa urgent vestigia.
ANTĪQUĒ, A l’antique. Usus: Quædam antique, pleraque dure dicit, employer des expressions vieillies, des archaïsmes.
ANTĪQUĬTAS, ātis, f. Antiquité. Syn. Vetustas. Epith. Incorrupta, mutata, ultima. Usus: 1. Antiquitas proxime ad Deos. In exemplis auctoritatem habet antiquitas. 2. Priscorum mores: Cato documentum virtutis, antiquitatis, prudentiæ, Caton, ce modèle de vertu, de probité antique, de prudence.
ANTĪQUO, as, avi, atum, are, a. Rejeter. Syn. Abrogo. Usus: Legem, rogationem antiquare. Cf. Aboleo, Abrogo.
ANTĪQUUS, a, um, Antique, ancien, Syn. Vetus, priscus. )( Recens. Differ. Senes, quantum ad vitam privatam; Veteres, quantum ad publicum tempus. Antiqui utrique dicuntur, sed magis Veteres, quam Senes. Phras. 1. Quæ tu narras, antiqua sunt, ce que vous racontez est bien ancien. Horum non satis explicata recordatio est, quæ propter vetustatem obsoleverunt. Hæc jam diu gesta, et a memoria nostra sunt remota. Perantiqua ista sunt, ex annalium monumentis, et Regum memoriis repetenda. Res sunt vetustate, senio, et situ oblitteratæ, vetustate nimia obscuræ, ut quæ ex magno intervallo non cernuntur. Exoleta vetustate annalium ista sunt exempla. Exesa sunt vetustate monumenta; profundæ vetustatis caligine obducta; ex veterrimis commentariis eruenda, conquirenda. Res sunt vetustate obrutæ; vexatæ; vetustatis rubigine obsitæ. Monumenta sunt vetustatis injuria victa. 2. Antiqua verba adhibes, et obsoleta, vous vous servez d’expressions vieillies et qui ne sont plus en usage. Versus affers, quos Fauni olim, vatesque canebant. Prisca verborum vetustate uteris. Verba adhibes ex Faunorum et Aboriginum seculo repetita. Quasi cum Evandri matre loquereris, ita verborum quævis monstra aucuparis. Videris inter Menenios, et Appios litteras didicisse. Verba affers a Sabinis usque, ac Curibus accita. Pacuvios sermone refers. Reconditæ istæ voces sunt et exoletæ, quarum tibi in sermone usus est. 3. Antiquarum rerum investigator est diligens, c’est un critique habile de l’antiquité. Cognoscendæ vetustatis avidus est; vir est morum et litterarum veterum studiosissimus; mirifico antiquitatis studio tenetur. Diligentissimus est antiquitatis investigator. Usus: 1. Hæc nimis antiqua, et obsoleta sunt, tout cela est bien vieux et passé de mode. Hæc memoria nostra antiquiora sunt. Homo est antiquus, simplex et antiqui moris, qui ex sua natura cæteros fingat. In hoc homine vestigia antiqui officii remanent. 2. Comparat. Antiquior, pro carior, melior, potior. Nihil tibi sanctius sit, et antiquius, quam etc., n’ayez rien de plus sacré, de plus à cœur que.... Nihil habui antiquius, quam salutem publicam. Hæc mihi cura erit antiquissima. Cf. Potior.
ANTISTES, stitis, m. Prêtre, pontife. Syn. Præsul. Usus: Sacrorum antistites, religionum interpretes.
ANTISTĬTA, æ, f. Prêtresse. Usus: Fani Cereris antistita.
ANTRUM, i, n. Antre, caverne. * Syn. Caverna, specus.
1. ĀNUS, i, m. Anus, fondement. Usus: Anum appellas alieno nomine, cur non suo potius?
2. ĂNŬS, ūs, f. Vieille femme. Epith. Delira, excors, fatidica. Usus: Quæ anus, ita, ut tu, deliret.
ANXĬĒ, Avec anxiété. * Syn. Sollicite, curiose, religiose, cum anxietate. Usus: Anxie rem ferre videtur. Anxie quærit.
ANXĬĔTAS, ātis, f. Anxiété, tourment, souci. Syn. Sollicitudo, dolor. Differ. Anxietas ab angore ut ebrietas ab ebriositate. Cf. Afflictor.
ANXĬUS, a, um, Inquiet, tourmenté. Syn. Natura proclivior ad angorem, sollicitus. Phras. 1. Anxius sum, je suis inquiet. In angustiis sum; omnibus rebus urgeor; in summas angustias adductus, inclusus sum; valde suspenso animo exspecto, qui evadam. Angor animo; metu conficior et angore. In sollicitudine sum; non mediocrem habeo, sustineo sollicitudinem; hæret in me sollicitudo illa; discrucior animo; sollicitor plurimis modis; animo male est, exedor, excrucior, emaceror. Nullum mihi tempus sine sollicitudine intercedit; vehementer re ista commoveor. Angitur intimis sensibus, il est profondément troublé, inquiet. Cruciatur, æstuat, titubat, hæsitat; quo se vertat, nescit. Qui homini æstus, quis error, quæ tenebræ? quid ille, caput sinistra perfricans, secum commurmurat? nocturno metu, et diurno vitam agit angore plenissimam. Æger animi, trepidus rerum suarum, nec satis certus, quo loco res suæ sint; afflictat se, manus supplices ad cœlum tendit; cogitationibus animum exedit; gravatum animi anxietate corpus ægre trahit. In angustum ejus coguntur copiæ. 2. Anxio te animo esse video, je vois que vous êtes triste, inquiet. Sentio te ægritudine confici; multis curis urgeri; affligi mœrore et consumi. Non me fugit, quantis curarum fluctibus, quantis perturbationibus animus jactetur tuus. Video, te in molestissimis esse curis; mœrore contrahi; ægritudine contabescere. Tristibus vexatum curis; angoribus implicatum; sollicitudine æstuantem te conspicio. Magnis mihi curis agi, magnis premi, angique sollicitudinibus videris. Nisi me conjectura fallit, multum acerbitatis tibi exortum est; magnum mœrorem eo ex casu cepisti, suscepisti, hausisti; ingentem ea tibi res sollicitudinem incussit; multas tibi curas dedit. Angorem capis, ut video, nimium; angori te das, dedis, implicas nimio; speciem mali majorem anxio animo tibi figuras; sollicitudine exsanguis es; in angustiis versaris maximis. Noctem, reor, cum perpetuis vigiliis, et magno animi motu agis. Turbata magnopere, quantum conjectura consequor, tibi mens est; gravis tibi injecta est cura; magnus te incessit metus. Cf. Affligo, Sollicitus, Timeo. Usus: Morosi sunt, iracundi, anxii et difficiles senes. Sollicitus et anxius amor. Animo esse anxio. Cf. Scrupulosus.
ĂPĂGE et ĂPĂGĬTE! Ôte, retire-toi; arrière, loin d’ici. Abigentis vox est, et fastidientis aliquid. Usus: Apage cum illo.
ĂPER, pri, m. Sanglier. Syn. Silvestris porcus. Epith. Ingens. Usus: Hercules cum Erymanthio porco confligens.
ĂPĔRĬO, is, ui, ertum, ire, a. Ouvrir. Syn. Patefacio, recludo, resero. Adv. Aliquando, breviter, diligentius, paulum, studiosius. Phras. 1. Domum meam amicis aperio, ma porte est ouverte à mes amis. Domus mea patet omnibus; nemini clausa est amicorum. Adapertæ, expansæ fores sunt; angulos ædium mearum omnes amicis pervios facio, pando, resero. 2. Jussit vi aperiri portam, il ordonna d’enfoncer la porte. Militi negotium datum est, ut portas moliretur; seras, claustraque refringeret, revelleret; impetum in portas faceret. 3. Aperuit litteras, il ouvrit les lettres. Litteras resignavit; vincula epistolæ solvit, laxavit. 4. Animum aperire grave est, ouvrir son cœur est chose grave. Grave est, denudare judicia sua; animum patefacere; occulta sua apud aliquem expromere. Res est periculi plena, significationem dare, animi sui, sic ut sensus, voluntates ac studia quisque intelligat, perspiciat, cognoscat; ut pateant, exstent, perspecta sint studia nostra; ut ex signis quisque obviis de sensu nostro conjiciat. Usus: 1. Non ita claudenda est res familiaris, ut eam benignitas aperire nesciat; nec ita reseranda, ut pateat omnibus, il ne faut être ni prodigue, ni avare. 2. Declaro, indico, explico, dissero aperte, facile reddo, découvrir, montrer, parler de... Studia, consilia, cogitationes, sententiam meam tibi aperire soleo. Philosophiæ fontes Socrates primus aperuit. Ego in senatu sceleratorum consiliorum fontes omnes aperui. Virtus sibi reditum in patriam aperit. Fores amicitiæ, occasionem ad invadendum aperire.
ĂPERTĒ, Ouvertement. Syn. Publice, plane, palam, non obscure, non dissimulanter. )( Tecte, ex insidiis, clam. Phras. Res in aperto, ac propatulo loco; in ore, atque oculis provinciæ; luce palam, inspectantibus omnibus gesta, chose faite ouvertement, au vu et au su de tout le monde. Apertissime et planissime rem explicare. Proferre aliquid aperte falsum. Simpliciter, candide et aperte loqui. Cf. Palam.
ĂPERTŬRA, æ, f. Ouverture. * Usus: Contra eas cellas relinquantur aperturæ.
ĂPERTUS, a, um, Ouvert. Syn. Patens, manifestus, planus, ante oculos positus. Phras. Homo eat apertissimus, cet homme est très-ouvert. Eo ingenio natus est, ut amicitiam et inimicitiam in fronte promptam gerat; animo simplici est et aperto, animum in vultu et lingua promptum habet. Cf. Sincerus. Usus: 1. Nihil tam clausum, tam reconditum, quod istius cupiditati non apertissimum, promptissimumque foret. Apertam simultatem gerere. Apertum scelus. Nihil tam apertum, tam perspicuum. 2. Facilis, perspicuus, sincerus, ouvert; clair. Multus tibi apertus est ad laudem cursus. Homo apertissimus. Aperta, dilucida oratio.
ĂPEX, ĭcis, m. Sommet. Syn. Fastigium. Usus: 1. Apex senectutis est auctoritas. 2. Diadema regium, diadème. Aquila Tarquinio apicem imposuit.
ĂPHRACTUS, i, f. Vaisseau sans pont. Usus: Morata est navigationem aphractorum imbecillitas. Genus est navigii Rhodiis usitati.
ĂPIS, is, f. gen. pl. apium et apum, Abeille. Usus: Homines mollitia fluentes apis aculeum ferre non possunt. Apum examina, quibus plurimum natura ingenii atque artis tribuit.
ĂPŎLŎGUS, i, m. Narration, fable, apologue. Syn. Fabula, in qua bruta animalia inducuntur loquentia. Usus: Narrationes apologorum.
ĂPOPHTHEGMA, ătis, n. Apophthègme.
ĂPOSTĂTA, æ, Apostat. Syn. Datæ Christo fidei desertor impius; desertor sacri instituti. Phras. 1. Nuntium remisit religioni veræ, il a abjuré la vraie religion. Ejuravit Christi sacra; a fide Christo data impia defectione descivit; ejurato Christi nomine ad superstitiones pristinas se recepit; a vera Religione, ab recta in DEUM fide defecit; desertis Christi castris ad sacrilegas superstitiones revertit. 2. Defecit a sacri ordinis instituto, il a quitté son ordre, sa profession religieuse. Deseruit religiosum, quod professus erat, institutum; sua voluntate a religiosa se militia segregavit; spreta votorum religione profanis se iterum curis, rebusque reddidit; abruptis legum, religionumque vinculis in nefariam se libertatem restituit; descivit a religiosæ familiæ institutis. Obligatam sacramento fidem nefaria instituti desertione impius fefelit.
ĂPOSTŎLI, ōrum, m. pl. Les Apôtres. Phras. Primi Christianæ legis Magistri, ac doctores; duodecim Christianæ doctrinæ præcones; legati a Christo missi ad omnes terrarum nationes; Christianæ reipublicæ Duodecim viri; Christianæ religionis signiferi; primorum Ecclesiæ principum collegium.
ĂPŎTHĒCA, æ, f. Magasin; cellier, cave. Syn. Cella vinaria, penuaria, etc. Usus: Domos omnium et apothecas scrutari.
APPĂRĀTĒ, Avec appareil, somptueusement. Syn. Cum apparatu, magnifice. Usus: Itaque edit, et bibit jucunde, sane et opipare, et apparate.
APPĂRĀTĬO, ōnis, f. Magnificence. Usus: Magnificentia, et apparatio popularium munerum, pompe des jeux publics.
APPĂRĀTŬS, ūs, m. Préparatifs; ornement, apparat. Syn. Apparatio. Epith. Epularum a magnificentia recedens, magnificus, non privatus, aut plebeius, sed patricius, et prætorius, major, maximus, minor, navalis, præclarus; regius, tantus, tam præclarus, tenuissimus. Usus: Delectant me magnifici apparatus, vitæque cultus cum elegantia, et copia. Dies festus argento, veste, omni apparatu, ornatuque visendo agitur. Regio epularum apparatu accipi. Nullo apparatu pure et dilucide dicere. Hæc erat totius operis designatio, et apparatus. Apparatu nobis opus est, et rebus exquisitis undique, et collectis, accersitis, comportatis.
APPĀRĔO, es, ui, itum, ere, n. Apparaître, se montrer. Syn. Adsum, præsto sum, videor, compareo, in conspectum me do. )( Occulto. Adv. Leviter, clarius, facile, nusquam, prorsus, plane, serius. Phras. Apparuit in somno, il apparut en songe. In somnis observata hominis species; repræsentatæ sunt illi species minarum, iræque cœlestes; cœlo repente delapsa viri species se obviam dedit; in quiete visus divina specie juvenis; secundum quietem oblata illi species est hominis; in somno spectabilem habuit virum. Erat in oculis species hominis incogniti; per speciem se oculis obtulit; spectandum se præbuit vir ad eum diem ignotus. Usus: 1. Nulla uspiam navis prædonum, equi nulli, nulli equites apparuere. Deus ille sub anguis specte Syllæ apparuit. 2. Patet, liquet, être évident, manifeste. Ut apparet ex ejus orationibus, fuit vir doctus. Quo magis opprimitur, eo magis ejus virtus eminet, et apparet. Apparebunt demum fraudes tuæ, dilucebunt, detegentur. Cf. Emineo.
APPĀRĬTĬO, ōnis, f. Fonction d’appariteur. Syn. Apparitoris officium. Epith. In longa ejus apparitione fidem ejus, et abstinentiam cognovi.
APPĀRĬTOR, ōris, m. Appariteur, nom générique de tous les officiers subalternes attachés aux magistrats romains. Syn. Satelles, stipator. Epith. Humilis et abjectus, necessarius, recens. Usus: Quis unquam apparitor tam humilis, et abjectus.
APPĂRO, as, avi, atum, are, a. Préparer. Syn. Comparo, paro. Adv. Omnino, opipare. Differ. Præparare est antea utilia parare; apparare pertinet ad dignitatem quamdam, ac verius pompam. Usus: Bellum apparavit, suscepit, confecit. Convivium, cœnam, nuptias, prandium apparare et ornare. Crimina in insontem apparare. Ludi apparatissimi. Instructa et apparata domus rebus omnibus. Cf. Paro, Instruo.
APPELLĀTĬO, ōnis, Appel (en justice); appellation, dénomination. Syn. Compellatio. Epith. Improbissima, inanis, levis, venalis. Usus: Regum appellationes venales erant. Le titre de roi était à vendre. Ea Tribunorum appellatio intercessit auxilii causa.
APELLĀTOR, ōris, m. Appelant, qui interjette appel. Usus: Vix manus ab illo appellatore abstinebantur.
APPELLO, as, avi, atum, are, a. Adresser la parole. Adv. Apertius, blande, blandissime, comiter, commode, communiter, durius, græce, gravissime, honorificentissime, identidem, inutiliter, ita sane, latine, melius, nimirum, recte, nominatim, nusquam, omnino non, pessime, prudenter, recte, rite, rectius, temere, valde, probe, vere, ultro, vulgo. Usus: 1. Voco, compello, alloquor. Rem suo nomine appellare. Salutare benigne, comiter, hilariter appellare unumquemque. Blando sermone milites appellare. Superbius, asperius, duriore verbo appellare quemquam, parler à. 2. Nomino, nuncupo, nommer, proclamer, mentionner. Nunquam Cæsar Pompeium honorifice appellat. Nominatim, nomine aliquem, tertio quoque verbo appellare. 3. In jus voco, appeler en justice. Debitum reposco, sommer un débiteur de payer. Cur me post biennium primo appellas? Sponsores appellare. De pecunia quem appellare. 4. Invoco, et confugio ad, appeler à son secours. Quis mihi Deus appellandus, quæ hominum fides invocanda, imploranda? A Prætore ad Tribunos, vel Tribunos appellavit. (Vulg. Majorem potestatem imploro, en appeler à une juridiction supérieure.) Cf. Nomino, Voco.
APPELLO, is, pŭli, pulsum, ere, a. Aborder. Syn. Applico, admoveo, accedo. Adv. Valde, timide. Phras. Navis ad littus appulit, le navire aborda au rivage. Littori admovit; terræ applicuit; navi ad portum successit; in terram evasit; ad terram pervenit; littus attigit; aditum ad terram navibus habuit; portum tenuit; in portum delatus, invectus est; portus hominem accepit; littore potitus est; portum ingressus est, cepit, tenuit, subiit; ad portum accessit; in portum navim subduxit; portum tetigit, assecutus est, intravit. Usus: 1. Classem ad portum, ad littus appulit, aborder. 2. Transl. Animum ad litteras appellere, s’appliquer à l’étude. Animum ad uxorem, ad scribendum appellere. 3. Pass. Classis appulsa. Appulsi in navibus prædones Cf. Accedo.
APPENDĬCŬLA, æ, f. Petit accessoire. Syn. Corollarium, accessio. Usus: Est hæc quasi appendicula ejus causæ.
APPENDIX, ĭcis, Appendice. Syn. Additamentum, accessio, corollarium. Usus: Appendix animi corpus, le corps est une dépendance de l’âme.
APPENDO, is, di, sum, ere, a. Peser. Syn. Annecto, suspendo, pendo. Differ. Perpendo, expendo, ejusdem fere significationis, rem exacte pondero: appendo, suspendo ad lancem; vel statera pondero. Usus: Non annumero verba, sed appendo, je ne compte pas les mots, mais j’en pèse la valeur. Omnia sua tibi concessit, annumeravit, appendit. Aurum appendere artifici.
APPĔTENTĬA, æ, Appétit, désir. Syn. Appetitus. Epith. Effrænata. Usus: Lætitia, profusam hilaritatem, libido effrænatam appetentiam efficit. Appetentiam cibi præstare; famem obsonare, faire provision d’appétit.
APPĔTĪTĬO, ōnis, f. et APPĔTĪTŬS, ūs, m. Désir, convoitise; besoin. Syn. Appetentia, impetus. Epith. Immoderata, nimia, naturalis. Usus: Natura belluis dedit sensum, et motum, et cum quodam appetitu accessum ad res salutares. Appetitus rationi obediant, subjecti sint. Contrahere et sedare omnes appetitus, ut tranquilli sint, et omni perturbatione careant. Cf. Desiderium.
APPĔTO, is, ivi vel ii, itum, ere, a. Rechercher, désirer. Syn. Cupio, opto, desidero, expeto. )( Refugio. Differ. Appeto cum affectu qualicunque: expeto cum ratione honesta et bona. Adv. Ardentius, cupide, frustra magnificentius, plus, semper, rapide, ultro. Phras. Aliena bona appetit, il convoite le bien d’autrui. Oculos ad prædia illa adjicit; inhiat, imminet fundis illis. Usus: 1. Non solum non recuso; sed appeto, reposco, non seulement je ne refuse pas, mais je désire. Homo voluptatum, gloriæ appetentior, laudis appetens. 2. Invado, impeto, attaquer, assaillir. Vita ejus sæpe ferro, insidiis appetita est. Lapidibus se appetitum, ac percussum clamitat. 3. Appropinquo, approcher (en parl. du temps). Dies appetebat septimus, le septième jour approchait. Cf. Peto, Desidero.
APPINGO, is, pinxi, pictum, ere, a. Ajouter en écrivant. Usus: Novi semper aliquid appingitur.
APPLAUDO, is, plausi, plausum, ere, a. Battre des mains, applaudir. Syn. Manuum vel pedum plausu favorem significo. Usus: Cui civium generi maxime applauditur. Cf. Plaudo, Admurmuratio, Gratulor.
APPLAUSŬS, ūs, m. Applaudissement. Syn. Favor popularis, secunda populi admurmuratio, festa acclamatio. Epith. Magnus. Usus: Assentiente populo magno applausu dixit Cf. Plaudo, Plausus.
APPLĬCĀTĬO, ōnis, f. Attachement, sympathie. Syn. Adjunctio, adjectio. Usus: Amicitia potius ex applicatione quadam animi cum sensu amandi, quam a cogitatione utilitatis secuturæ oritur.
APPLĬCO, as, cui, citum, are, a. Appliquer, attacher, joindre. Syn. Adjungo. Adv. Familiariter, maxime, studiose. Phras. Ad bonas artes, se diligenter applicat, il s’applique à l’étude avec ardeur. Mentem, animum, consilium, studium ad litterarum studia appellit; mentem in bonarum artium studiis figit, locat. Animum ad doctrinarum studia adjungit. Bonarum artium studiis se addicit, operam dat; operam et studium navat. Ad artes liberales animum applicat; operam, studium, laborem confert; se ad bonarum artium studia transfert; in iis elaborat, desudat; operam ponit, consumit; industriam suam exercet. Animum adjicit ad bonas artes; nullam in iis consequendis industriam omittit; nulli parcit operæ; toto pectore, omni studio, cura, cogitatione in honestas artes incumbit; in honestissimarum artium studio, ac cultura omnes curas intendit. Usus: 1. Applicare naves ad terram, terræ. Flumini castra; se ad arborem applicat, aborder; adosser, s’appuyer contre. 2. Adjungo, s’attacher à qqn. Se ad aliquem præsidii causa; se ad ductum alterius, ad fidem et amicitiam populi applicare, s’appliquer à. Alii ad jus civile; ad eloquentiam alii se applicant. Animum denique ad frugem applicuit. Ad deteriorem partem animum ægrotum applicare, se laisser aller au mal. Cf. Adjungo.
APPŌNO, is, posui, positum, ere, a. Placer auprès; ajouter. Syn. Addo, adjungo, admoveo, adjicio, appingo, adscribo. Usus: 1. Ad ignem apponere aliquid, mettre qqchose sur le feu. Notam alicui rei, ad rem aliquam, ad malum versum adscribere, apponere. Ad illa præcepta de suo aliquid apposuit. Nec dies tuæ epistolæ, nec signum appositum est. 2. Pono, placer qqn auprès d’un autre. Custodem alicui apponere. Lucro apponere aliquid. 3. Ex composito adhibeo, aposter. Accusatorem alicui, calumniatorem apponere, aposter des accusateurs, des délateurs. Cf. Addo, Adjicio.
APPORTO, as, avi, atum, are, a. Apporter, amener. Syn. Affero. Adv. Undique. Usus: 1. Multos secum morbos senectus apportat. Clitellis frumentum eo apportandum est. 2. Nuntio, apporter une nouvelle. Quid apportas novi! gaudium apportas, an luctum? Cf. Affero.
APPŎSĬTĒ, Convenablement. Syn. Apte, accommodate, convenienter. Usus: Apposite ad persuadendum dicere. Cætera apposite tibi mandabo, je vous écrirai le reste en temps utile.
APPŎSĬTĬO, ōnis, f. Citation. Syn. Adjunctio. Usus: Obscuriora sunt præcepta sine appositione exemplorum.
APPŎSĬTUS, a, um, Propre à, convenable. Syn. Aptus, accommodatus. Usus: Locus minime appositus ad pietatem. Forma ad dignitatem apposita. Tempus ad bonarum artium studia appositissimum amici eripiunt. Cf. Accommodatus, Aptus.
APPRĔHENDO, is, di, sum, ere, a. Prendre, saisir. Syn. Accipio, arripio. Usus: 1. Alicujus manum apprehendere, prendre qqn par la main. 2. Transl. Quod ego apprehendebam, mox accusator eripiebat e manibus.
APPRIME, Beaucoup, fort. Syn. Valde, multum, perquam, plurimum. Usus: Homo apprime doctus, pius, nobilis.
APPRŎBĀTĬO, ōnis, f. Approbation, assentiment. Syn. Comprobatio. Epith. Inutilis, magna, popularis, tanta, turpis. Usus: Id vulgi assensione, populari approbatione, et plausibus metiendum est.
APPRŎBĀTOR, ōris, m. Approbateur. Syn. Comprobator. Usus: Tu fuisti suasor, impulsor itineris mei, magis autem approbator.
APPRŎBO, as, avi, atum, are, a. Approuver. Syn. Comprobo, laudo, confirmo. )( Improbo. Adv. Honorifice, mirabiliter. Necessario, temere, valde, vehementer. Phras. Approbavere omnes viri sententiam, tout le monde approuva cet avis. Summa assensione plebis, secundis admurmurationibus senatus auditus est. Conclamavere omnes, ita fieri oportere. Viri sententiam laudaverunt omnes et approbaverunt; ratam omnes habuere; assensu excepere. Itum est, pedibus itum est in ejus viri sententiam. In ejus sententiam discessio facta est; in ejus sententiam discessum est. Summa assensione Senatus, secundoque populo sententia comprobata est. Una omnium, consentiensque vox erat: æquum esse, quod postularet; standum esse ea viri sententia; ad ejus viri sententiam, suam adscribi voluere; album calculum adjecere. Usus: Milites ducis sententiam magno clamore, una voce approbarunt. Quod actum est, Dii approbent! Utinam tibi consilium, officium meum approbem! puissent les dieux le trouver bon! puissiez-vous approuver mes desseins, mes services! Cf. Probo, Assentior, Astipulor.
Approbandi formulæ: Festive, probe, optime! Non possum, quin exclamem: bene hercle factum est. Euge optime! o factum bene! beasti! vir es! Eugepæ nunc places! (Iron.)
APPRŌMITTO, is, misi, missum, ere, a. Répondre pour qqn, se faire caution. Syn. Promitto. Usus: Factum est, ut volui, quod decies sestertium appromisisti.
APPRŎPĔRO, as, avi, atum, are, a. Hâter, accélérer; n. se hâter. Syn. Propero. Usus: Ut approperent, adhortabor. Cf. Propero, Festino.
APPRŎPINQUĀTĬO, ōnis, f. Approche. Usus: Senectus est appropinquatio mortis.
APPRŎPINQUO, as, avi, atum, are, n. Approcher, s’approcher. Syn. Accedo, advento prope, propius, proxime; propius sum, adsum; vicinus sum, impendeo, pedem confero; in oculis, in conspectu sum; in conspectum me do. )( Absum. Adv. Valde. Usus: Ejus rei maturitas nondum venit, etsi appropinquet. Impendet fatum aliquod, plane instat, certe appropinquat. Alicui, ad aliquem appropinquare. Cf. Propinquus, Vicinus, Prope.
APPULSŬS, ūs, m. Accès, atteinte. Syn. Accessus. Epith. Nimius. Usus: 1. Tactus frigoris, et caloris omnes appulsus nimios sentit, il sent toutes les atteintes un peu fortes du chaud et du froid. 2. Commotio, action, impulsion, influence. Tribus modis Deorum appulsu homines somniant. Cf. Adventus.
ĂPRĪCĀTĬO, ōnis, f. Action de se tenir au soleil. Usus: Unam in tua villa apricationem omnibus istorum regnis antefero. Calescere apricatione, vel igni. Loci amœnitas libero sole fruentis; a tepore solis indefensi.
ĂPRĪCOR, aris, atus, sum, ari, d. Se chauffer au soleil. Usus: Alexander Diogeni apricanti officiebat.
ĂPRĪCUS, a, um, Exposé au soleil. )( Opacus. Usus: Hortus, locus, vinea aprica.
APTĔ, Bien, convenablement, parfaitement. Syn. Apposite, accommodate, decore, commode, congruenter, eleganter. Usus: Apte dicere et numerose. Facile judicamus, quid apte fiat, quid ab officio, naturaque discrepet.
APTO, as, avi, atum, are, a. Adapter, ajuster. Syn. Accommodo, compono, paro. Usus: Hoc verbum ad hanc sententiam bene aptatur. Pugnæ se aptare, se préparer au combat. Cf. Accommodo.
APTUS, a, um, Propre à, apte à. Syn. Accommodatus, appositus, conveniens, congruens, habilis, idoneus, consentaneus. )( Ineptus, solutus. Adv. Bene, communiter, maxime, mirabiliter, vehementer, mediocriter, omnino. Phras. Natura aptus ad omnia, homme naturellement propre à tout. Dederat hoc natura, quidquid aggrederetur, ut egregie conficeret. Natus ad omnia videbatur. Ingenium acceperat a natura ad omnes res appositum, atque accommodatum. Eo erat, eo utebatur ingenio quidvis ut exequi, præstare satis commode posset. Præcipuo quodam naturæ munere aptus erat, accommodatus ad omnia. Habebat hoc a natura, ut quamcunque ad rem se conferret, quamcumque rem capesseret, ea perfungeretur optime, ex ea cum laude discederet. Nemo erat illo commodior ad res quaslibet. Factus a natura videbatur ad res omnes. In omni re, in omni judicio elegantissimus est. Nihil agit non commode, non apte, non eleganter, laute, venuste, lepide, egregie. Lepores, elegantiam, venustatem habet in omni re. Quidquid agit, cum lepore agit, cum elegantia, sic ut gratiam ab omnibus ineat, ut aptior, accomodatior videatur esse nemo. Idoneus videbatur, et probe affectus ad fungendum munus suum; satis dexter: negotiis gerendis habilis; negotiorum haud quaquam rudis. Ingenio erat commodo et versatili, dignusque, cujus opera ad res quaslibet adhiberetur. Egregio ad res gerendas judicio perpolitus erat. Ad sustinendam cum dignitate quamlibet in republica personam omnem habebat aciem. Cf. Accommodatus. Usus: 1. Ad dicendum natus, aptus, orateur. Calceus habilis et aptus ad pedem. Homo non aptissimus ad jocandum. Aptum et consentaneum tempori et personæ. 2. Cohærens, consentiens, enchaîné, lié. Partes orationis omnes inter se aptæ, et connexæ. Facilius est, apta dissolvere, quam dissipata connectere. Multa dixit, parum apta inter se et cohærentia. Cf. Accommodatus.
ĂPUD, Auprès cum accus. Syn. Prope, juxta, non procul. Usus: 1. Prope, près de. Apud Corfinium, apud Romam castra posuit. 2. Cum, chez. Apud matrem erat Apud Pompeium cœnavit. Apud me insidias sibi dixit esse factas. 3. Coram, en présence de, devant. Apud pontificem, apud populum dixit. 4. Cum citantur auctores etc., ut apud poetam, ut apud Terentium est, ainsi que nous le voyons dans Térence. Apud majores hoc erat in more positum. Apud priscos quæsitum est. Dicitur quoque: non sum apud me, je ne me possède pas; je ne suis pas maître de moi.
ĂQUA, æ, f. Eau. Syn. Unda. Epith. Alba, alumna, belle fluens, calida, dulcis, gelida, intercus, jugis, nigra, pluvia, profluens et uber, summa, turbida et cadaveribus inquinata, uberior, marina, perennis, pulchra. Usus: Aqua frigore concrescit. Aquam deducere in villam. Aquam ducere per fundum. Aqua illi hæret, il ne sait que dire, il est dans l’embarras. Aqua et igni interdicere, interdire l’eau et le feu (bannir, exiler). Aquarum fluxiones, ductus, divortia. Aquæ perennes. Aqua imbribus aucta. Aquæ eo anno ingentes fuere, il y eut cette année-là de grandes inondations. Aquam frigidam suffundere, refroidir, opérer un refroidissement (Fig.)
Ăqua benedicta, (Vulg.) Eau bénite. Syn. Aqua lustralis, consecrata. Phras. Aqua lustrali frontem tingere, faire le signe de la croix avec de l’eau bénite. Corpus aqua consecrata aspergere; labeculas animæ aquæ lustralis aspersione abstergere. Aqua consecrata se lustrare.
Ăqua intercus, tis, f. Hydropisie. Syn. Hydrops. Usus: Medicamentum dare ad aquam intercutem.
ĂQUÆDUCTŬS, ūs, m. Conduit d’eau, aqueduc. Usus: De aquæductu probe fecisti.
ĂQUĀRĬUS, a, um, Relatif à l’eau. Usus: Provincia tibi obtigit aquaria, vous avez obtenu l’intendance des eaux.
ĂQUĀRĬUS, ii, m. Porteur d’eau. Epith. Humidus. Usus: Cum aquariis mihi pugnandum fuit (scil. curatoribus), je dus me disputer avec les inspecteurs des eaux.
ĂQUĀTĬLIS, e, gen. com. Aquatique. Syn. In aquis vivens, agens, degens, aquarum incolæ. Usus: Bestiæ terrenæ, aquatiles, volatiles.
ĂQUĀTĬO, ōnis, f. Action de s’approvisionner d’eau. Usus: Hac aquatione carere non possunt. Milites aquationis causa longius progressi.
ĂQUĀTOR, ōris, m. Qui va à la provision d’eau. Usus: Aquatores nostri ab hostibus pressi.
ĂQUĬLA, æ, f. Aigle, oiseau. Epith. Argentea, ac omnibus perniciosa, ac funesta. Usus: 1. Nulla avis aquila vehementius volat. 2. Signum militare, aigle, enseigne. Aquilam inferre in medios hostes. Inter prædam decem aquilæ relatæ.
ĂQUĬLĪNUS, a, um, D’aigle. * Usus: Homo milvinis, aut aquilinis unguibus.
ĂQUĬLO, ōnis, m. Aquilon, vent du nord. Syn. Ventus ex Septentrione, vel Septemtrionibus spirans; Septentrio; ventus Septentrionalis; ventus Austro obversus; item: Pars ea mundi, quæ ad Septentriones spectat. Usus: Domus Aquiloni obversa; Aquilonis frigori obnoxia.
ĂQUĬLŌNĀRIS, e, gen. com. Du nord, septentrional. Usus: Regio Aquilonaris.
ĂQUĬLUS, a, um, Brun, foncé, noirâtre. * Syn. Fuscus et subniger. Usus: Homo colore aquilo, corpore aquilus.
ĂQUOR, aris, aquatus sum, ari, d. S’approvisionner d’eau. Usus: Oppidani sine periculo aquari non poterant.
ĂQUŌSUS, a, um, Aqueux, humide, pluvieux. * Usus: Campus aquosus, plaine marécageuse.
ĂQUŬLA, æ, f. Filet d’eau. Syn. Aqua exigua.
ĀRA, æ, f. Autel. Syn. Altare. Epith. Illustris, infima, princeps, vetus. Usus: Aram dedicare; consecrare. Ad aram confugere. Pro aris et focis certare (pro religionibus). Aram tenere.
ĂRĀTĬO, ōnis, f. Labour, labourage; pl. terres labourables. Syn. Agricultura, agri cultio; arvum. Epith. Desertæ, glandiferæ et fructuosæ, paternæ, relictæ totæ, vacuæ. Usus: Per bellum multæ arationes, fructuosæ alioquin, desertæ jacent. Vastatæ sunt arationes, et agri vectigales.
ĂRĀTOR, ōris, m. Laboureur. Epith. Experientissimus ac diligentissimus fortis et experiens, invitus, nobilis, inimicus, laboriosissimus, locupletissimus, magnus et gnavus, miser, optimus, summus, remotissimus a foro. Usus: Ex aratore oratorem fieri. Ager ille habuit aratores ducentos. Cf. Rusticus.
ĂRĀTRUM, i, n. Charrue. Usus: Aratro terram perstringere. Circumducere aratrum. Boum vires ad extrahenda aratra.
ARBĬTER, ri, m. Arbitre, juge, témoin. Syn. Disceptator litis; præses, testis. Epith. Honorarius, remotus. Usus: 1. Ad disceptandas res meas te arbitrum adopto, statuo. Ad judicandas controversias meas cuperem te arbitrum mihi dari; te arbitrum postulo, capio, sumo; te arbitro mearum rerum utor. 2. Testis, spectateur, témoin. Aliquid agere arbitris remotis.
ARBĬTRĀTŬS, ūs, Arbitrage, sentence; avis. Syn. Sententia, opinio, judicium. Usus: 1. Meo arbitratu potius quam tuo agam. 2. Libitum, desiderium, volonté, bon plaisir. Illius arbitratu de pace agam. 3. Potestas, autorité. In arbitratum, ditionem alterius se dare, dedere. Cf. Arbitrium, Sententia.
ARBĬTRĬUM, ii, n. Volonté, bon plaisir. Syn. Arbitratus, voluntas, libido. Epith. Honorarium. Usus: 1. Ad alterius nutum et arbitrium fingere se totum et accommodare. Omnia sua ad alterius arbitrium conferre. Num id faciendum sit, tuum esto arbitrium. 2. Judicium arbitrii, sententia, sentence. Minos severa facit arbitria apud inferos. Arbitrium ad senatum rejicio; judicem senatum capio, je prends le sénat pour juge.
ARBĬTROR, aris, atus sum, ari, d. Penser, juger. Syn. Judico, censeo, statuo, autumo, existimo, puto. Adv. Imprudenter, omnino, magis, necessario, nimirum, similiter, prorsus non, recte, similiter, usque eo. Usus: 1. Patris est, arbitrari de filii rebus, un père doit surveiller les actes de son fils. 2. Æstimo, estimer. Arbitrari facultates alterius; mores hominis, et facta arbitrari. Cf. Judico, Existimo, Puto.