Lexicon Latinum : $b Universae phraseologiae corpus congestum etc.
PRŌTĔGO, is, xi, ctum, ere, a. Protéger, défendre. Syn. Tueor, defendo, tutor. Phras. Homo nequam a principe protegitur, le prince protège ce méchant homme. Latet sub umbra magni principis, latet in præsidio et tutela; hominem nefarium magnus princeps tutum præstat; nequam homo in tutela est principis, qui ejus capitis custodiam nunquam dimittit; præsidio homini nequam est nomen viri principis. Cf. Tueor. Usus: Jacentem et spoliatum protegere.
PRŌTENDO, is, di, sum et tum, ere, Tendre en avant, allonger. Syn. Prorogo. Usus: Comitia in alterum mensem protendimus, nous avons remis les comices au mois prochain.
PRŌTĔRO, is, trīvi, trītum, ere, a. Fouler, écraser, broyer. Syn. Conculco.
PRŎTERVĒ, Effrontément, hardiment; fièrement. Syn. Superbe, fidenter. Usus: Proterve loqui.
PRŎTERVĬTAS, ātis, f. Insolence, audace, effronterie. Syn. Petulantia. Cf. Petulans.
PRŎTERVUS, a, um, Impétueux, violent, pétulant. Syn. Petulans, audax. Cf. Petulans.
PRŌTĬNUS, Aussitôt. Syn. Statim. Usus: Protinus Romam perge. Cf. Statim.
PRŌTRĂHO, is, xi, ctum, ere, a. Différer, retarder, prolonger. Syn. Traho. Phras. Prœlium in noctem protrahere, faire durer le combat jusqu’à la nuit. Prœlium in noctem conjicere; in noctem deducere; extrahere diem pugnando; prœlium in noctem protendere. Cf. Mora.
PRŎTRŪDO, is, si, sum, ere, a. Pousser violemment en avant. Syn. Impello, propello.
PRŌTURBO, as, avi, atum, are, a. * Chasser, pourchasser. Syn. Repello. Usus: Hostem telis missilibusque proturbare, repousser l’ennemi à coups de traits et de pierres. Cf. Pello.
PRŎUT, Selon que. Syn. Ut; perinde ut. Usus: Prout res tulerit, agam. Pro re nata, prout res postulabit, consilium capiam.
PRŎVECTUS, a, um, Avancé en âge. Syn. Natu grandior. Usus: 1. Non admodum grandis natu, sed tamen ætate provectior. 2. Progressus, étant avancé. Longius, quam valuissem, provectus sum.
PRŎVĔHO, is, xi, ctum, ere, a. Porter en avant; avancer; faire du progrès. Syn. Produco, promoveo. Adv. Longius, paulo longius, multum, nec ita multum. Usus: Res nostræ ad optatum exitum provehuntur. Populari aura lætissime provehitur. Cf. Progredior.
PRŎVĔNĬO, is, vēni, ventum, ire, n. Résulter, se produire; avoir lieu, arriver. Syn. Exorior, venio. Usus: Nec quid proventurum sit provident.
PRŌVENTŬS, ūs, m. Production, fruit, récolte, moisson. Usus: Calamitatum et miseriarum proventus. Superioris anni proventus. Fructus prædiorum ac proventus. Cf. Reditus.
PRŌVERBĬUM, ĭi, n. Proverbe, dicton. Syn. Adagium. Epith. Contritum vetustate, sermone; verum et vetus, laudatum, vulgare, commune. Phras. Vetus est proverbium: Summum jus, summa injuria, c’est un vieux dicton, etc. Vetus verbum est; in proverbii consuetudinem venit; tritum sermone, decantatum, contritum vetustate proverbium est; jactatum vulgo proverbium est; proverbii locum obtinet; in proverbio est; in proverbium abiit; vulgo dici solet; vulgo dicitur; Summum jus, etc. ut aiunt, quemadmodum aiunt, quomodo aiunt, quod vulgo dici solet, ut in proverbii loco dicitur. Usus: Vetus laudatumque proverbium est; res est in communibus proverbiis versata.
PRŌVĬDENTĬA, æ, f. Providence divine; prudence, sollicitude; prévision. Syn. Numen, divinum imperium, consilium, prudentia, cura, gubernatio, administratio. Epith. Diligens et solers, divina, victrix et moderatrix. Phras. Divina providentia mundus regitur, c’est la providence divine qui gouverne le monde. Æternæ mentis numine atque consilio universa pariter et singula gubernantur. DEI nutu atque potestate summa pariter et ima administrantur. Res omnes cœlesti dispensatione temperantur. Interest rebus humanis cœleste numen. DEI immortalis nutu atque consilio omnia geruntur. DEO res humanæ curæ sunt. Commoda vitamque omnium tuetur æternæ mentis numen. Terras et maria contemplatur DEUS, rerumque omnium curam agit. Idem rebus humanis consulit non modo universis, sed singulis. Cf. DEUS. Usus: Providentia est, per quam futurum videtur, antequam eveniat, par la prévision, on voit une chose qui doit arriver, avant qu’elle n’arrive. DEI providentia mundus, ut constitutus est, ita regitur et administratur. Cf. Prudentia.
PRŌVĬDENTER, Avec prévoyance, sagesse, prudence. Usus: Ratio providentissime constituta.
PRŌVĬDĔO, es, vīdi, vĭsum, ere, n. et a. 1. n. Pourvoir à, veiller à, aviser à. 2. a. Prévoir, pressentir; se précautionner, pourvoir à. Syn. Prospicio, consulo, medeor; prævideo, præsentio, præcaveo. Adv. Ante, diligenter, divinitus, in posterum, longissime, magnopere, multum, publice, sapienter, vehementer, bene, recte, fortuito, nihil. Phras. Ego inimicorum insidias satis provideo, je prévois assez les embûches de mes ennemis. Ego insidias inimicorum prope perspicio, odoror, cerno, intelligo, prævideo, cognosco, sentio; non me latet, fugit, fallit, præterit, quid insidiarum mihi paretur; obscuræ mihi non sunt, clam mihi non sunt, quas inimici in me comparant insidias. Quos mihi laqueos tendant video, novi, didici, comperi, detexi. Quæ inimici mei moliuntur adversum me, mihi ignota minime sunt, mihi patent, aperta sunt, liquent, me imprudente non fiunt; explorata mihi sunt ista, comperta, certa, nota, clara, manifesta, perspicua, apprime cognita. Usus: 1. Providere saluti; incommodis mederi. 2. Provideo, præsentio, prévoir, pressentir. Rebus e sententia paratis, compositis, provisis. In posterum providere. 3. Præcaveo, se précautionner. Ante animus occupatur iracundia, quam providere potuerit. Cf. Prospicio.
PRŌVĬDUS, a, um, Prévoyant, prudent, sage. Syn. Providens, cautus, multum in posterum providens, sagax, prospiciens. Phras. Sapientes providi sunt, les hommes sages sont prévoyants. Sapientia præditi res futuras, ut præsentes, intuentur; tanquam oculis cernunt; longe in posterum prospiciunt; conjectura res futuras assequuntur; ea quæ impendent, tanquam ex aliqua specula prospiciunt. Sapientibus rerum omnium summa cautio est atque provisio. Cf. Prudens. Usus: Homo animal natura providum, sagax. Natura solers providaque utilitatum omnium. Cf. Prudens.
PRŌVINCĬA, æ, f. Province. Syn. Regio bello occupata; munus, partes. Epith. Aliena, annua, antiquissima, fidelissima, proxima, apta, explicata, aptissima, aquaria, citerior, clarissima, corruptior, cuncta, egregia, expeditissima, fidelis et amica, fructuosissima et opportunissima, non tam gratiosa et illustris quam negotiosa et molesta, infesta alicui, legatoria, levis atque inops, libera a prædonibus, locuples, referta, vetus, longa, maxima, misera, perdita, nuda, officiosa, ornata, pacata per se et quieta, afflicta, plena laboris, periculi, detrimenti, propinqua, recens, salva, splendida, suburbana, plena optimorum sociorum, tribunitia, triumphalis, uberrima, vectigalis, urbana. Provinciæ consulares, dignissimæ aliquo, finitimæ, frumentariæ, novæ, gravissimæ, prætoriæ, totæ. Usus: 1. Provinciam obtinere consulari imperio. 2. Transl. Munus, partes, negotium, labor, opera, opus, emploi, charge, fonction, administration, gouvernement. Provinciam sibi deposcere, demander à être chargé d’une chose. Provinciam alicui aliquam decernere, dare, tribuere, conferre; provinciæ aliquem præficere, donner à qqn une charge. Provinciam capere, accipere, habere, sustinere, obtinere, gubernare, administrare, obire, obtenir une charge. Provinciam deponere; provincia se abdicare, abdiquer un emploi. Provinciam alicui abrogare, enlever à qqn un emploi. In provincia versari, être en charge. Provinciam finire, terminer sa gestion.
PRŌVINCĬĀLIS, e, gen. com. Relatif à la province, de province. Usus: Viri, negotia, hospitia provincialia.
PRŌVĪSĬO, ōnis, f. Empêchement, mesures préventives. Syn. Remedium, cautio. Usus: 1. Horum incommodorum summa cautio est atque provisio, ne nimis cito diligere incipiamus. 2. Præsensio, prévision, prescience. Multum potest provisio animi et præparatio ad minuendum dolorem.
PRŌVŎCĀTĬO, ōnis, f. Appel à un juge supérieur. Usus: Provocatio patrona illa civitatis ac vindex libertatis. Ad populum provocatio esto, qu’il y ait un appel au peuple.
PRŌVŎCĀTOR, ōris, m. Provocateur.
PRŌVŎCO, as, avi, atum, are, a. et n. Provoquer, défier; en appeler, faire appel. Syn. Lacesso, voco, tento. )( Respondeo. Adv. Vehementer. Phras. 1. Ad certamen provocavit, il provoqua au combat. Ad pugnam lacessivit; magna verborum contumelia ad pugnam evocavit, excivit; in certamen poposcit. 2. Provoco ad tribunos, j’en appelle au tribunal des tribuns. Tribunos appello; tribunis disceptatoribus uti volo. Usus: Aliquem ad pugnam provocare. Injuriis aliquem provocare. Ad Catonem provoco.
PRŌVŎLO, as, avi, atum, are, n. Voler, s’élancer, accourir. Usus: Ingenii clamore in locum aliorum ante signa provolant.
PRŌVOLVO, is, volvi, vŏlūtum, ere, a. Rouler;—se, Se jeter aux genoux, aux pieds de qqn. Usus: In mediam viam aliquid provolvere. Ad genua, ad pedes alicujus se provolvere.
PROXĬMĒ, Dernièrement. Syn. Nuperrime, postremo, paulo ante, nuper admodum; in proximo. Usus: 1. Litteras, quas ad te proxime misi. 2. Valde, prope, le plus près possible. Quam proxime hostem castra ponit. Equites ad senatorem quam proxime accedunt.
PROXĬMUS, a, um, Le plus proche. )( Maxime remotus. Usus: 1. Ratione temporis, le plus rapproché, le plus récent, le dernier. Consul anno proximo. 2. Ratione loci, le plus proche, le plus voisin. Proximus Pompeio sedebam. 3. Ratione dignitatis, meritorum, etc., qui se rapproche le plus. Eques senatori dignitate proximus. Cf. Vicinus. In proximo ædes conducere. Proximus a postremo, (penultimus, Vulg.), avant-dernier.
PRŪDENS, entis, omn. gen. Prudent, sage, habile, expérimenté. Rad. contract ex Providens. Syn. Prudentia præditus, sapiens, multarum rerum peritus; magni usus, magni consilii. Adv. Satis superque. Phras. 1. Vir prudens est, cet homme est prudent. Et animo et consilio paratus; sapientia præditus prope singulari: quo consideratiorem vix reperias; ad perspicienda incommoda ac pericula insigni prudentia; qui consilio plus quam fortunæ confidat; qui prudentia, tanquam divinatione quadam utatur; qui considerate faciat omnia; sagax et cordatus; in existimando solers admodum ac prudens; consideratus idem ac ab ingenii acumine judiciique vi commendatus. 2. Esne prudens? Êtes vous sage? Mentisne te compotem esse dicam? mentene consistere, mente ego constare te credam? an ratione uteris? an sanum est consilium? an satis a temeritate remotum? consilione ac ratione satis firmatum est quod moliris? pectus tibi ego sapere existimem? Usus: Vir peracutus, gravis et ad consilia prudens. Cf. Provideo, Sapiens, Sapienter.
PRŪDENTER, Avec sagesse, prudence, habileté. Syn. Sapienter, provide. Phras. Prudenter agendum est, il faut agir prudemment. Consilio et ratione agendum, rationi hic dandus locus est; rationi parendum, obediendum; magna circumspectione hic utendum est. Usus: Multa prudenter prævisa. Cf. Sapienter.
PRŪDENTĬA, æ, f. Prudence, sagesse; connaissance, habileté. Syn. Sapientia, consilium, ratio; intelligentia, menus acumen, vis eximia mentis. Epith. Civilis, communis, domestica, dulcis alicui, eximia, fidelis, grata, valde grata, non indiserta, mediocris moderatrix eloquentiæ, naturalis quædam, perspicua, præstans; non præstans sed prope vulgaris et communis, simillima rerum omnium, singularis, summa, tanta, vacua, vetus illa et excellens. Usus: Prudentia in delectu bonorum et malorum cernitur, la prudence se voit dans le discernement qu’on sait faire du bien et du mal. Prudentia in judicando et differendo. Hoc sentire prudentiæ est, facere fortitudinis. Cf. Consilium, Sapientia, Providentia.
PRŬĪNA, æ, f. Gelée blanche, givre, frimas. Usus: Aqua nive pruinaque concrescit. Obrigescere pruina.
PRŪRĬO, is, ire, n. Avoir un vif désir de faire qqche, griller, brûler de. Usus: Animus mihi prurit.
PSALLO, is, i, ere, n. Jouer d’un instrument à cordes. Syn. Fidibus cano, lyram pulso. Hinc Psaltria.
PSEUDŎTHȲRUM, i, n. Porte secrète ou dérobée, porte de derrière. Syn. Posticum; janua in aversa parte domus. Usus: Voluptates non janua, sed pseudothyro intromissæ.
PŪBERTAS, ātis, f. Age de puberté, virilité. Syn. Pili, qui primi puberibus efflorescunt.
PŪBES vel PŪBER, ĕris, omn. gen. Pubère, adulte, fait, déjà grand. Syn. Adolescens. Usus: Ad puberem ætatem. Nemo puber tum fuit qui arma non caperet.
PŪBES, is, f. Jeunes gens en état de porter les armes, adultes. Usus: Pube tenus. Omnis Italiæ pubes.
PŪBESCO, is, ere, n. Entrer dans l’adolescence, grandir, se développer. Adolesco. Usus: Cum primum pubesceret Hercules, in solitudinem abiit.
PŪBLĬCĀNUS, i, m. Publicain, fermier d’un impôt public. Syn. Qui vectigal exercet et exigit. Epith. Paulo cupidior, fortissimus, maximus, novus, afflictus, amantissimus alicujus, non firmus, alicui amicissimus, levis in exigendis vectigalibus, miser, molestus. Usus: Ordo publicanorum.
PŪBLĬCĀTĬO, ōnis, f. Vente à l’encan, confiscation. Syn. Proscriptio bonorum.
PŪLĬCĒ, 1. Au nom de l’état, aux frais, dans l’intérêt de l’état. Usus: Is prætor publice interfectus est, fut mis à mort par l’ordre du gouvernement. Frumentum publice polliciti sunt, au nom de l’état. Nemini meus adventus labori aut sumptui, neque publice neque privatim fuit. Filiæ Aristidis publice alebantur, aux frais de l’état. 2. En public, publiquement. Syn. Palam, vulgo. )( Privatim. Phras. Res publice gesta, choses faites en public. Res in oculis omnium; ante oculos; in luce, in publico; palam populo; in propatulo; propalam gesta. Usus: Publice scripsit. Res tanta quæ publice gesta atque commissa sit. Cf. Conspectus.
PŪBLĬCO, as, avi, atum, are, a. Adjuger au trésor public, confisquer. Syn. Proscribo, præconi subjicio. Phras. Publicare bona alicujus, confisquer les biens de quelqu’un. Addicere bona in publicum; hastam ponere; hastæ subjicere; præconi vel præconis voci bona subjicere; facere bonorum proscriptionem; venditionem indicere; sub corona vendere. Usus: Agros, domum publicare.
PŪLĬCUS, a, um, Relatif au peuple, commun, public. Syn. Communis. Phras. 1. Prodire in publicum, paraître en public, sortir. In concionem populi prodire; in publicum cœtum prodire; in solem ac pulverem procedere; in civium conspectu, in luce habitare; velut in theatro versari; in foro versari. 2. In publicum consulere, s’occuper des affaires publiques. Ferre, proferre, quæ in rem communem sint, in medium conferre; in medium consulere, quid optimum factu reipublicæ. 3. Tune in publico comparere audes? Comment oses-tu te montrer? Tu lucem aspicere audes? Tu in foro, tu in urbe, tu in civium conspectu obversari audes? Quæ ista est audacia, in publicum procurrere, obsidere vias, occurrere in triviis, forum premere, in oculis habitare? Includi te domi, carere publico, lucem non aspicere te oporteret. Usus: Proponere epistolam in publico, rendre une lettre publique. De publico stipendium statuere. De publico est elatus, ses funérailles ont été faites aux frais du trésor public.
PŬDENS, entis, gen. com. Qui a de la pudeur, modeste, réservé, honnête. Syn. Verecundus. Usus: Est in eo liberale ingenium, pudens, pudicum.
PŬDENTER, Avec réserve, avec modération. Syn. Verecunde. Usus: Pudenter vivere; pudenter appellare aliquem et rogare.
PŬDET, dŭit dĭtum est, ere, imp. Avoir honte, rougir. Syn. Pudore afficior, erubesco. Adv. Sero et nequicquam. Phras. 1. Pudebat eum plura proloqui, il avait honte d’en dire davantage. Erubuit ora vestra; pudor eum pene subrusticus, ne plura diceret, deterruit, absterruit; ne pluribus ageret, verecundia impediebatur; pudore fractus, confectus, victus conticuit; plura dicendi verecundia fuit; verecundia motus, præpeditus, deterritus plura non addidit. Tot hominum conspectus ruborem ei incussit, loquendi verecundiam attulit; timentem jam et sui vix compotem pudor quidam obstupefecit. 2. Reputantem ista pudere cœpit, à ce souvenir il commença à rougir. Reputantem ista verecundia cepit; animum verecundia subiit; reputanti ista jam dudum pudor versabat animum; reputantem ista pudor facinoris angebat, nec aut vultum erigere aut loqui jam sustinebat; facinoris recordatio verecundiæ fuit; plura meminisse rubori fuit; facti recordatio hominem in ruborem dedit. 3. Nullius te rei pudet, vous avez perdu toute pudeur. Os dudum perfricuisti; perfrictæ frontis es; pudorem omnem abjecisti, exuisti, abstersisti; quidlibet audendi nulla tibi jam verecundia; quæ jam tanta est magistratuum auctoritas, quæ verecundiam tibi imponat? quæ te res, quis pudor a licentia revocet? Pudor omnis jam dudum exulat; pudorem vivendi licentia excussit; pudorem omnem non tam dimisisti, quam ejecisti. Cf. Impudens, Impudentia. Usus: Sunt homines quos infamiæ suæ neque pudeat, neque tædeat, il y a des hommes qui ne sont ni honteux, ni fâchés de leur infamie. Quem non pudet, hunc pœna dignum censeo.
PŬDĪCĬTĬA, æ, f. Pudicité, chasteté. Syn. Pudor. Epith. Aliena summa. Usus: Parcat juventus pudicitiæ suæ, ne spoliet, expugnet, eripiat alienam. Hunc nec pudicitia a cupiditate revocavit. Erubescunt pudici etiam loqui de pudicitia. Cf. Verecundia.
PŬDĪCUS, a, um, Pudique, chaste, vertueux, modeste. Syn. Verecundus, castus; homo virginali verecundia, pudentissimus et optimus. Usus: Domus pudica. Cf. Verecundus.
PŬOR, ōris, m. Pudeur, réserve, modestie; honneur. Syn. Verecundia, rubor, ingenuitas, integritas, modestia. )( Petulantia, protervitas. Epith. Honestus, mirificus, moderator cupiditatis, periculosus, singularis, subrusticus, summus. Usus: Pudor est moderator cupiditatis, ornamentum florentis ætatis. Si non famæ pudor, supplicii metus te absterreat. Pudorem dimittere. Cf. Modestia, Verecundia.
PŬELLA, æ, f. Jeune fille. Syn. Virgo, muliebris sexus liberi.
PŬER, ĕri, Jeune enfant, garçon; esclave, serviteur. Syn. Puerulus, filius; infans; servus. Epith. Acerbus; carus et jucundus, clarus et nobilis; conscius, egregius, fatuus et non gravis, non continens, festivus, formosus, non grandis, humanissimus, infans, insignis, miser, modestissimus, suavissimus, nobilis, optimus, parvulus, parvus, patrimus, matrimus, prætextatus, pulchellus, pulcherrimus, sapientior, suavis, amans alicujus, supplex, teter et fœdus. Pueri delicati, festivi, formosi, ingenui, lepidi, regii, symphoniaci, venales. Phras. A puero, dès l’enfance. A teneris unguiculis, ab ineunte ætate; a primis temporibus ætatis nostræ; inde usque a toga pura; ab incunabulis; jam inde usque a pueritia; a parvo; a puero parvulo; ab adolescentulo; ab adolescentia; ab ineunte adolescentia; a prima adolescentia; a primo tempore ætatis; ab ineunte pueritia, a primo tempore adolescentiæ; a teneris; a pueris; a parvis; a primæ ætatis initio. Usus: His pueris nihil potest esse festivius. Infirma ætate puer imbecillaque vi mentis. Artes quibus a pueris dediti fuimus.
PŬĔRĪLIS, e, gen. com. D’enfant, enfantin, puéril. Usus: Ætas, exercitatio, delectatio, species puerilis.
PŬĔRĬLĬTER, En enfant, comme les enfants, naïvement. Syn. Stulte.
PŬĔRĪTĬA, æ, f. Enfance, bas âge. Syn. Primum tempus ætatis, ætas puerilis, prima ætatula, ætatis tirocinium, pueriles anni. Epith. Extrema, iners, petulans. Usus: A pueritia mihi cognitus es. Cf. Puer.
PŬĒRŬLUS, i, m. Petit garçon. Syn. Pusio.
PŬGIL, ĭlis, m. Athlète qui lutte avec les poings, au ceste, au pugilat. Syn. Athleta. Epith. Olympionices, cupidus olympiorum, inexercitatus.
PŬĬLĀTĬO, ōnis, f. Pugilat. Syn. Pugilum exercitatio. Usus: Pugilatio, luctatio.
PŬGĬO, ōnis, m. Poignard, stylet. Syn. Gladius brevis, sica. Epith. Cruentus, plumbeus, præsens, stillans.
PUGNA, æ, f. Combat, lutte, rencontre, bataille. Rad. a pugnus: veteres ante armorum usum pugnis certabant. Syn. Prœlium, certamen. Epith. Acerrima, calamitosa, equestris, gladiatoria, incredibilis, mala, navalis. Pugnæ innumerabiles, maximæ, præclarissimæ, mirificæ, pedestres. Phras. 1. Pugnam indicere in certum diem, fixer le iour du combat. Certum pugnæ diem constituere; pronuntiare prœlium in certum diem. 2. Ad pugnam elicere hostem, provoquer l’ennemi au combat. Ad pugnam evocare; ad prœlium, pugnam elicere; tumultuoso et minaci genere pugnæ hostem excire; hostem prœlio lacessere; pugnam, prœlium ciere. 3. Pugnam tentare, engager la bataille. Prœlio belli fortunam experiri; pugnæ copiam et potestatem hostibus facere, ire in pugnam; certamen tentare, experiri; dimicationem subire; pugnam subire; aleam universi certaminis adire, subire; in certamen descendere; certamen inire; rem prœlio committere. 4. Pugnam ordiri, commencer le combat. Pugnam capessere, manus conserere; certamen contrahere; armis congredi; prœlium inire; incipere, conserere; in prœlium ruere, ad certamen copias agere; signa conferre; arma conferre. 5. Pugnam facere, combattre. Acie decernere, dimicare acie; æquo campo collatisque signis certare; prœlium facere, edere, committere; decertare prœlio; prœlio contendere; confligere; pugnam facere, committere; pugnam edere; ad manus venire; armis contendere, disceptare. 6. Pugnis minoribus præludere, préluder par de petites actions. Parva sed frequentia certamina serere, conserere, facere, miscere; parvis certaminibus in summam totius spei proludere; levia prœlia facere; procursationes leviaque certamina inire; parvulis prœliis, minutis prœliis, pugna velitari; procursationibus cum hoste contendere, concurrere, discrimen universi belli experiri. 7. (Pugnam decretoriam facere, Vulg.), livrer une bataille décisive. In discrimen summæ rerum pugnare; ad universæ rei dimicationem venire; ab ultima spe dimicare; in summam totius spei decertare; aleam universi certaminis jacere, subire; discrimen universi belli uno prœlio facere. 8. Pugna jam incipit, le combat commence. Hæret jam acies collato pede; undique jam pugna se movet; certamen accenditur, contrahitur; exardescunt prœlii initia. 9. Pugna adhuc anceps est, l’issue du combat est encore incertaine. Communis adhuc Mars est belli et fortuna necdum discrimen facit, qua datura sit vires; Marte adhuc incerto et dubia victoria pugnatur; pugna utrinque æquis adhuc stat viribus; æquo adhuc Marte nusquam inclinante victoria dimicatur; æquatum omnium periculum, æquata dimicatio; pari adhuc Marte certatur; æquo prœlio concurritur, disceditur. 10. Pugna quæ jam paulo erat lentior, iterum ingravescebat, le combat qui s’était ralenti recommençait de nouveau. Pugna, quæ jam laxabatur, senescebat, iterum recruduit, exarsit; renovatum, redintegratum, restitutum est prœlium. Cf. Certamen, Prœlium. Usus: Pugnæ locum quærere. Pugnam ciere. Ad pugnam procedere. In pugnam procurrere. Pugnam pugnare, combattre. Pugna laxata est, remisit, inclinata est, senuit, le combat s’est ralenti. Pugnam extendere, extrahere; in noctem conjicere; in noctem deducere, prolonger le combat jusqu’à la nuit. Pugnam detrectare; pugnam aliis delegare et eventum in virtute aliena ponere, refuser le combat, le renvoyer à d’autres. A pugna suos prohibere, continere, cohibere, empêcher ses soldats de combattre. Pugnam iterare, recommencer la lutte. Pugnam nox diremit, la nuit mit fin au combat. Pugna superiorem discedere, être vainqueur. Æquo Marte e pugna discedere, balancer la victoire. Pugna prœlio inferiore discedere; adversum prœlium facere, être vaincu. Denuo in pugnam succedere, retourner de nouveau au combat.
PUGNĀCĬTER, Obstinément, opiniâtrément. Syn. Pertinaciter. Usus: Pugnacissime defendere suam sententiam.
PUGNĀTOR, ōris, m. Combattant, guerrier. Epith. Maximus, consideratus, lentus. Usus: Fortissimi quique pugnatores cecidere.
PUGNAX, ācis, omn. gen. Belliqueux, guerrier. Syn. Bellicosus, pertinax. Usus: Centurio pugnax et lacertosus. Oratio pugnax et contentiosa. Perpugnax in disputando.
PUGNO, as, avi, atum, are, n. Combattre, lutter; n’être pas d’accord. Syn. Dimico, certo, depugno, congredior; contrarius sum. Adv. Acriter, apertissime, cominus in acie, contra; magnopere, mirabiliter, mirifice, periculose, simulate, vehementer, vere. Phras. Pugnatum est acerrime, on combattit avec acharnement. Tumultuoso et minaci pugnæ genere exercitus hostis, cui potius in aciem descendere visum, quam inclusus de tectis mœnibusque decertaret; manus consertæ cominus cum hoste, signa collata, tandem ad universæ rei dimicationem ventum est; pugnam capessivere duces, suisque ipsi corporibus miscuere certamina; jam ad manus, ad gladios, ubi Mars est atrocissimus, ventum; aliquoties æquo campo collatisque signis certatum; infestis semper cuspidibus, infestis animis concursum; anceps prœlium multos utrinque et fortissimum denique absumpsit. Ubi ferro decernere visum, coorti omnes in pugnam, equestri inprimis prœlio contendere; peditum ibi acies ingenti vi conflixit, desideratis hostium quinque facile millibus, quos cruenta ex pugna sustulit. Procursationes primum leviaque certamina vario eventu inita; acie deinde decernere visum, sed inclinante in neutram partem victoria, cruenta pugna denique depugnatum est. Tumultuario prœlio ac procursu magis militum, quam ex parato aut jussu imperatorum atrox dimicatio fuit; hostes denique ingenti cæde prostrati sunt. Cf. Pugna, Prœlium, Certamen, Certo. Usus: 1. Pacem accipere malui, quam pugnare. Hæc inter se Stoici cum Peripateticis pugnant. 2. Curo, contendo, tâcher d’atteindre un but, s’efforcer d’arriver à, d’obtenir que... Illud pugna et enitere. Hoc non magnopere pugno. 3. Oppugno, repugno, contrarius sum, se contredire. In oratione tecum pugnas.
PUGNUS, i, m. Le poing. Usus: Pugnis et calcibus conscindere aliquem; verbis inter se et pugnis contendere. Pugnis, calcibus, morsu, unguibus certare. Pugnis cædere, pectere, contundere, percutere; pugnum in os impingere.
PULCHER, ra, rum, Beau. Syn. Formosus, decorus, egregia facie, eximia specie, formæ præstantia visendus. Phras. Adolescens pulcher est, cet adolescent est beau. Adolescens mira quadam suavitate et lepore, summa formæ dignitate, apta membrorum figura, mira coloris suavitate, insigni venustate et corporis pulchritudine, forma liberali, facie concinna et venusta. Scitus adolescens et longe festivissimus æqualium. Adolescens erat mira specie; eximius pulchritudine; forma excellens, unus ante alios specie ac pulchritudine insignis; pulchritudine est eximia; est in eo egregia oris vultusque dignitas; forma præditus est præstanti. Summa est in eo suavitas oris formæque dignitas; præcipuam laudem habet pulcherrima corporis forma in eo adolescente; inter multa alia decora, formæ commendationem habet præcipuam; omnium ætatis suæ multo formosissimus. Cf. Pulchritudo, Forma. Usus: Suum cuique pulchrum est. Hominem pulchre noram tam animo deformem, quam pulchrum corpore. Ne pulchrum te ac beatum putes.
PULCHRE, Bien, joliment; très bien, à merveille. Syn. Belle, decore. Usus: Mihi pulchre est. Pulchre hominem nosco. Pulcherrime ferre fortunam adversam.
PULCHRĬTŪDO, ĭnis, f. Beauté; excellence. Syn. Forma, species oris aut formæ dignitas, forma et species liberalis; venustas. Epith. Excellens, formæ muliebris eximia, insatiabilis, mera, recens atque integra, tanta. Phras. Lucretia erat eximia pulchritudine, Lucrèce était très belle. Incredibili venustate, gratia, decore formæ dignitate; bellissima erat specie; efflorescebat in Lucretia mira coloris suavitas candorque eximius; una erat longe ante alias specie ac pulchritudine insignis; eximia erat corporis specie ac decore; Lucretia forma notissima et castimonia matrona; ætatis suæ feminas pulchritudine supergressa; luculenta ac festiva femina et pulchritudinis omnis exemplar erat Lucretia. Cf. Forma. Usus: Pulchritudo corporis, apta compositione membrorum movet oculos et delectat. Virtus tantam habet pulchritudinem ac splendorem, ut nulla species excogitari possit ornatior.
PULLĀRĬUS, ĭi, m. Celui qui donne à manger aux poulets sacrés et qui prédit l’avenir d’après la manière dont ils mangent. Usus: Oblata est religio pullariorum admonitu.
1. PULLUS, a, um, Foncé, brun, noirâtre. Syn. Ater, atratus, niger. Usus: Vestis tota pulla.
2. PULLUS, i, m. Petit d’un animal; pari, poulet. Epith. Columbinus, milvinus, saturi. Usus: Attulit in cavea pullos.
PULMENTUM, i, n. Mets. Syn. Obsonium.
PULMO, ōnis, m. Poumon. Usus: In pulmonibus inest raritas quædam et similis spongiis mollitudo, ad hauriendum spiritum aptissima.
PULPĀMENTUM, i, n. Mets; princip. viande, ragoût. Syn. Cibus lautior. Usus: Mihi pulpamentum fames est.
PULPĬTUM, i, n. Estrade, tréteaux; chaire, tribune. Syn. Locus ante scenam editior, suggestum.
PULS, pultis, f. Bouillie de farine, de légume, purée. Usus: Offa pultis.
PULSĀTĬO, ōnis, f. Action de frapper, coups. Syn. Verberatio.
PULSO, as, avi, atum, are, a. Pousser, frapper, ébranler. Syn. Verbero, percutio. Adv. Vehementius, extrinsecus. Usus: Pueri tui modo me pulsabant. Januam pulsare.
PULSŬS, ūs, m. Choc, secousse, ébranlement. Syn. Motus, impulsus, agitatio. Epith. Adventitius, alienus, externus, extremus. Usus: Intermisso impetu pulsuque remorum. Inanimum est quod pulsu agitatur externo.
PULVĔRŬLENTUS, a, um, Poudreux, couvert de poussière.
PULVĪNAR, āris, n. Coussin garni de riches couvertures que l’on plaçait devant les statues et les autels des dieux. Syn. Lectus in templo religionis ergo positus et diis consecratus. Epith. Sanctissimum. Usus: Ad omnia pulvinaria deorum supplicatio decreta est.
PULVĪNUS, i, m. Coussin, oreiller. Usus: Sella cum pulvino rosa Melitensi farto.
PULVIS, ĕris, m. Poussière. Syn. Trita aridaque terra. Epith. Eruditus, multus. Phras. (Præ pulveribus videri nihil poterat, Vulg.), on ne pouvait rien voir à cause de la poussière. Prospectum ademerat pulveris nubes; ortus ex distantibus locis pulvis, velut nube inducta, omnia oppleverat; pulveris nubes, quæ ad cœlum ferebatur, prospectum abstulit; discrimen omne sustulit obducta cœlo nubes pulveris, donec rursum consideret. Usus: 1. Multus in calceis pulvis. Altior sublatus pulvis hostis adventum indicabat. 2. Publicum, carrière, arène. Educere orationem ex umbratili exercitatione in pulverem, id est, in forum et curiam, faire sortir un discours du cabinet dans l’arène, c. à d., le prononcer au forum, au sénat. 3. Pulvis nitratus, poudre.
PŪMEX, ĭcis, m. Pierre ponce, employée pour polir les livres. Usus: Pumice levi perpolitum. Aquam e pumice postulare, vouloir tirer de l’eau d’une pierre ponce, c. à d., demander à qqn ce qu’il n’a pas (Prov.).
PUNCTIM, En piquant de la pointe, d’estoc (opp. Cæsim, avec le tranchant, la taille). Usus: Hispani punctim magis quam cæsim feriunt.
PUNCTUM, i, n. Point; instant, moment. Syn. Lineæ extremum, quod magnitudinem nullam habet; momentum; rationum vel quæstionum capita; suffragia. Usus: 1. Uno puncto temporis tot cædes editæ. Minimis temporis punctis diligenter utere. Ne punctum quidem temporis oppugnatio respiravit. 2. Suffragia, vote, suffrage, voix. Quot in ea tribu puncta tulisti? Punctis singulis honorem colligere. Capita rationum, courte proposition. Minutis interrogatiunculis quasi punctis conficit quod proposuit, il arrive à son but par des interrogations concises et réduites, pour ainsi dire, en un point.
PUNGO, is, pŭpŭgi, punctum, ere, a. Piquer, percer. Syn. Ango, molestiam affero, perstringo, mordeo, stimulo, stimulum admoveo, stimulis fodio; aculeum relinquo in animo. Adv. Perleviter. Usus: Hunc mihi ex animo scrupulum evelle, qui me dies noctesque stimulat et pungit, délivrez-moi de ce scrupule qui me tourmente nuit et jour. Pupugit me tua epistola, votre lettre m’a fort tourmenté. Si paupertas momordit, si ignominia pupugit, spes te sustentet.
PŪNĬO, is, īvi vel ĭi, ītum, ire, a. Punir châtier, infliger une punition. Rad. a Pœna. Syn. Castigo, plecto, vindico, ulciscor, pœna vel supplicio afficio; supplicio constringo; animadverto, pœnam sumo; mulctam, pœnam, supplicium irrogo; exemplum in aliquem edo. Adv. Crudelius, levius. Phras. 1. Æquum est ut judices reos severe puniant, il convient que les juges punissent sévèrement les coupables. Animadvertendum est in homines nocentes; severa sit in nocentes animadversio et castigatio; id agendum est judicibus, ut pœnas a nocentibus severissimas exigant; improborum audaciam judices severissimis pœnis comprimere debent; æquum est, ut judices severa de nocentibus sumant supplicia; ut auctores facinoris ad piaculum noxæ objiciant; ut pœnas a nocentibus petant, expetant, repetant, quam gravissimis afficiant; ut manum admoveant nocentibus et pœnas ab iis quam severissimas judicio persequantur. Æquum est, ut judices reos non tantum verbis castigent, sed mulcta, vinculis verberibusque coerceant; severe in nocentes animadvertant; scelera acerrime vindicent; pœnas nocentibus irrogent; pœnas in sontes capiant. 2. Rei puniantur, que les coupables soient châtiés. Rei scelerum pœnas pendant, dependant, persolvant; pœnis legibusque judiciorum teneantur; pœnam habeant sceleribus parem; supplicium de se dent; in pœna sint; pœnas dent suorum scelerum; plectendi, castigandi, male mulctandi sunt; luant improbi dignas facinoribus pœnas; supplicium persolvant; digna eorum factis animadversione afficiantur. 3. Nondum puniti sunt, ils n’ont pas encore été punis. Nondum ad supplicium dati sunt; nondum pœnam suorum facinorum solverunt; nondum severe satis in illos vindicatum; nihil adhuc gravius in illos consultum; nondum expiata sunt eorum flagitia; nondum pœnam habent noxia capita. 4. Satis punimur, nous sommes assez punis. Satis pœnarum subimus, suscipimus, ferimus, sufferimus; satis pœnarum damus, habemus; satis superque pœnarum pendimus; satis supplicii innoxio præbemus sanguine; satis pœnarum est, quod in nos constitutum est. Cf. Pœna. Usus: Sontes, maleficium, peccata punire.
PŪNĪTOR, ōris, m. Celui qui punit, vengeur. Syn. Ultor, vindex, exactor supplicii.
PŪPILLA, æ, f. La pupille de l’œil. Usus: Feminæ visu nocent, quæ duplicem pupillam habent.
PŪPILLUS, i, m.; a, æ, f. Enfant, qui n’a plus ses parents, orphelin, orpheline, pupille. Syn. Impuber, qui desiit esse in patris potestate. Epith. Infans. Usus: Pupillum fraudare, cujus ætatem et solitudinem, etiam si tutores non essent, defendere prætor debuit.
PUPPIS, is, f. L’arrière du vaisseau, la poupe. Syn. Pars navis posterior. )( Prora. Usus: Gubernator sedens in puppi. Convertere navem ad puppim.
PŪRĒ, Purement, innocemment. Syn. Caste simpliciter, candide. Usus: Quiete, pure, eleganter acta ætas.
PURGĀTĬO, ōnis, f. Justification; purgation. Syn. Satisfactio, excusatio. Usus: Inedia, purgationibus, vi morbi consumptus. Purgatio est, cum factum conceditur, culpa removetur.
Purgātōrĭum, ĭi, n, Purgatoire. Phras. 1. Locus et regio apud inferos, in quo elapsi e coporibus humanis piorum animi, antequam in beatorum sedes transferantur, salutarium flammarum ignibus lustrantur et perpoliuntur. Locus expiandis post mortem peccatis destinatus. Animorum vitas noxas expiantium post mortem sedes. Locus ubi contracta piacula per ignem expiantur a morte. Piacularis animorum carcer. Piacularia demortuorum stativa. Piaculares, purgantes post mortem flammæ. Locus ubi contractæ per vitam animorum labes acerba sed salutari expiatione absterguntur. Pœnæ piaculares, quas solutæ corporibus animæ luunt, persolvunt. 2. (Liberare animas ex purgatorio, Vulg.), délivrer les âmes du purgatoire. Expiatas lustrali igne animas cruciatibus eximere; ex piacularibus ignibus animas ad æterna gaudia transferre; addictos piacularibus flammis animos ad cœlum evehere; animos e piaculari carcere ereptos in libertatem asserere; lustralibus flammis eripere animas, quæ admissas in hac vita noxas illo in igne expiant.
PURGO, as, avi, atum, are, a. Rendre pur, purifier, purger, nettoyer. Syn. Expurgo; excuso. Adv. Diligenter, præcipue. Phras. (Purgare, Vulg.), purger. Humores noxios extrahere, medicamentis abigere, discutere, dissipare; purgatione alvi, alvi ductione uti; purgare alvum, laxare, solvere, mollire; alvum ciere, medicamentis citare, movere. Usus: l. Alvum purgare. Educ tuos tecum, purga urbem. 2. Excuso, defendo, culpa libero, laver d’une accusation; justifier, disculper. Purgavit se mihi per litteras de negligentia scribendi. Cf. Excuso, Causor.
PURPŬRA, æ, f. Pourpre. Epith. Demissa ad talos, plebeia ac pene fusca. Usus: Purpura fulget. Regali purpura ornatus.
PURPŬRASCO, is, ere, n. Se colorer en pourpre, prendre une teinte pourprée. Syn. Purpureum fieri.
PURPŬRĀTUS, a, um, Vêtu de pourpre; haut dignitaire. Syn. Conchyliatus, purpura ornatus. Usus: Illum regnantem, hunc illius purpuratum crederes.
PURPŬRĔUS, a, um, De couleur pourpre, pourpré. Usus: Vestis, pallium purpureum.
PŪRUS, a, um, Pur, sans tache, sans souillure, innocent. Syn. Mundus, castus, inviolatus, integer, nitidus. )( Concretus, crassus. Usus: Castus animus et purus, omni admistione corporis liberatus, l’âme pure et sans tache, libre de tout commerce avec la matière. Mens pura et integra. Aer tenuis et purus. Nihil in historia dulcius pura et illustri veritate. Cf. Mundus, Castus.
PUS, pūris, n. Pus, humeur blanche et visqueuse. Syn. Sanies.
PŬSILLUS, a, um, Très petit, faible, insignifiant. Syn. Parvus, brevis. Adv. Valde. Usus: Pusilla epistola, liber. Cf. Parvus.
PŪSĬO, ōnis, m. Petit garçon. Puerulus.
PUSTŬLA, æ, f. Pustule, cloche. Syn. Tuberculum in summo cutis nascens.
PŬTĀMEN, ĭnis, n. Coupure, rognure; écales, coquilles de la noix. Syn. Nucis durior cortex.
PŬTĀTĬO, ōnis, f. Action de couper, d’élaguer; d’émonder les arbres. Usus: Putatio vitium et arborum.
PŪTĔO, es, ere, n. Puer, sentir mauvais, Syn. Male oleo. Cf. Fœtor.
PŬTĔUS, i, m. Puits. Usus: Haurire aquam de puteo.
PŪTĬDĒ, Avec affectation, avec afféterie. Syn. Fastidiose, moleste, inepte, odiose dicere.
PŪTĬDUS, a, um, Puant, qui sent mauvais; incommode, insupportable; affecté, exagéré. Syn. Odoris mali, male olens, insuavis, molestus, gravis, fastidiosus. Usus: Hæc molesta fortasse tibi et putida videntur. Cf. Odiosus.
PŪTO, as, avi, atum, are, a. Penser, croire, juger, être d’avis; apprécier estimer. Syn. Reor; sentio, censeo, judico, existimo, æstimo, autumo, mihi persuadeo. Adv. Acute, ad extremum, etiam atque etiam, falso, plane ita, recte, non valde. Phras. 1. Certo putabam, je croyais. In animum induxi; in ea opinione eram; opinio mea ferebat; ea me opinio tenebat; pro certo habebam; in eam opinionem veni, incidi; in eam opinionem adductus sum; eam opinionem imbibi; ea opinione imbutus eram; opinio ea insedit animo. 2. Ut ego puto, ainsi que je pense. Ut mea fert opinio; quantum ego quidem assequi judicio possum; ut ego equidem sentio; quomodo ego quidem existimo; ut est opinio mea; ut ego quidem statuo; ut mihi videtur; quantum conjicio; quantum conjectura consequor. Cf. Opinio, Judico. Usus: 1. Primum illud debes putare, nihil esse, quod, etc. Pro nihilo putare aliquem. Ego te unum plurimi puto. 2. Discepto, débattre. Rem ipsam putemus. 3. Ineo, conficio, apurer un compte, le régler. Putare rationes cum publicanis.
PŬTRĔFĂCĬO, is, fēci, factum, ere, a. Pourrir, gâter, corrompre. Syn. Corrumpo, dissolvo.
PŬTRESCO, is, cere, n. Se pourrir, tomber en pourriture. Usus: Sui, ne putresceret, anima pro sale data est.
PŬTRĬDUS, a, um, Gâté, pourri. Syn. Rancidus.
PŬTRIS, e, gen. com. Gâté, pourri. Syn. Putridus, corruptus.
PŬTUS, a, um, Pur, net, sans mélange. Syn. Purus, sincerus.
PYXIS, ĭdis, f. Boîte pour conserver les parfums, etc. Usus: Veneni pyxidem tradere, tenere.
QUA, Du côté que, par où; aussi bien ... que, tant ... que, et ... et. Syn. Partim; qua parte vel ratione. Usus: Qua domini, qua servi, et les maîtres, et les serviteurs. Qua itineris, qua navigationis consilio. Licet mihi vagari, qua volo, il m’est permis d’aller où bon me semble.
QUĀCUMQUE, Partout où, en quelque endroit que. Usus: Quacumque velis vagari.
QUĂDRĀGĔNI, æ, a, Qui sont quarante. Usus: Quadragena millia.
Quadragesima, æ, f. Le Carême. Quadraginta dierum solemne jejunium; vernum jejunium; quadraginta dies solemnis jejunii; feriæ quadraginta dierum jejunio nobis statæ ac solemnes; feriæ in quas jejunium majus nobis constitutum est; hebdomades, quæ anniversarium Christi morientis memoriam præcurrunt. Cf. Jejunium.
Quadraginta horarum preces, Prières des quarante heures. Quadraginta horarum comprecatio; preces publicæ coram augustissimo Christi Corpore in horas quadraginta indictæ, extractæ; quadraginta horarum supplicatio ad sanctissimum Christi Corpus in ara propositum.
QUĀDRANS, antis, m. Petite monnaie qui valait la quatrième partie de l’as. Syn. Quarta pars assis.
QUĀDRANTĀRĬUS, a, um, Qui coute le quart d’un as. Syn. Qui quadrante nummi meret.
QUĀDRĀTUS, a, um, Carré. Usus: Quadrato agmine. Triangula illa Geometrarum et quadrata.
QUĂDRĬENNĬUM, ĭi, n. Espace de quatre ans.
QUĂDRĬFĀRĬAM, En quatre parts. Usus: Quadrifariam diviso exercitu.
QUĂDRĪGÆ, ārum, f. pl. Attelage de quatre animaux; quadrige. Syn. Rheda quatuor equis tracta. Epith. Poeticæ, pomeridianæ. Usus: Bruti adolescentia per medias laudes, quadrigis vecta.
QUĂDRĪGĀRĬUS, garĭi, m. Cocher de quadrige. Syn. Qui quadrigas agitat.
QUĀDRĬJŬGUS, a, um, Attelé de quatre chevaux. Usus: Curru quadrijugo raptari.
QUĂDRĪMUS, a, um, Âgé de quatre ans. Syn. Quatuor annos habens.
QUĂDRINGENTI, æ, a, Quatre cents.
QUĂDRINGENTĒSĬMUS, a, um, Quatre centième.
QUĂDRINGENTĬES, Quatre cent fois.
QUĂDRINGĒNI, æ, a, Qui sont quatre cents.
QUĂDRĬPARTĪTUS, a, um, Partagé en quatre, quadruple.
QUĂDRĬRĒMIS, is, f. Quadrirème, galère à quatre rangs de rames.
QUĂDRO, as, avi, atum, are, a. et n. Rendre carré; convenir, cadrer, être séant. Syn. In quadrum redigo; convenio. Adv. Aperte. Phras. 1. Hæc optime in te quadrant, cela vous convient parfaitement. Hæc in te belle cadunt; ista nullum in hominem aptius, quam in te conveniunt, accidunt. 2. Calceus quadrat optime, ce soulier vous chausse admirablement. Calceus apte ad pedem vel optime convenit. Usus: Omnia turpia in hunc hominem quadrant. Hoc ad multa quadrat. Visum est hoc mihi quadrare ad multa, cela m’a paru convenir à beaucoup de choses, c. à d., j’y trouve mon compte de plus du d’une manière. Cf. Aptus.
QUĂDRUM, i, n. Carré, objet de forme carrée. Usus: Redigere sententias in quadrum numerumque, donner de la proportion et du nombre à toutes les pensées. Arripe inconditam alicujus sententiam et dissipatam, eamque verborum commutato ordine in quadrum redige.
QUĂDRŬPES, ĕdis, omn. gen. Qui a quatre pieds; quadrupède. Syn. Bestia. Epith. Vasta, multæ. Usus: Nihil inter te et quadrupedem interest, entre toi et une brute.
QUĂDRŬPLĀTOR, ōris, m. Espèce de délateur qui recevait pour prix de sa délation le quart du bien de l’accusé. Syn. Index et accusator publicorum criminum, cui pars quarta cedit bonorum ejus quem detulit. Usus: Homo omnium quadruplatorum teterrimus.
QUĂDRŬPLEX, ĭcis, omn. gen. Quadruple.
QUĂDRŬPLUM, i, n. Le quadruple. Usus: Judicium in aliquem in quadruplum dare, condamner qqn à fournir quatre fois autant de la chose que la loi lui ordonnait de fournir. Quadrupli condemnari, être condamné à une amende du quadruple.
QUÆRO, is, sĭi vel sīvi, sītum, ere, a. Chercher. Syn. Scrutor, vestigo, indago, exquiro, requiro, aucupor. )( Respondeo. Adv. Aliunde, amplius, aperte, contumeliose, copiosius, curiose de aliquo, diligenter, extrinsecus, falso, foris, honeste, magnopere, multum diuque, otiose, non proprie, omnino, privatim, procul, recte, omnino, separatim, sigillatim, subtilius, usquequaque. Quæri commodius, comparate, communiter, generatim; obscure, secreto, simpliciter vehementer, maxime. Phras. 1. Undique hominem quæsivi, j’ai cherché partout un homme. Hominem oculis quærebam, voce poscebam, scrutatus sum omnia, circumspexi, lustravi, perquisivi omnia, neque tamen vestigium illius ullum apparebat. Defessus sum urbem totam pervestigando; omnia circumcursavi, omnes latebras perreptavi, ut hominem reperirem. Multum studii posui in perquirendo homine; quo non ivi, quo non accessi, ut hominem reperirem? perlustravi omnia, omnes latebras excussi, ut in hominem inciderem. 2. Quærit ubique gloriam, il cherche partout la gloire. Omnes umbras falsæ etiam gloriæ consectatur; omnem occasionem consectandæ gloriæ aucupatur; totus est in captanda populari aura. Cf. Gloria. Usus: 1. Rem mercaturis faciendis honeste quærere. 2. Interrogo, percunctor, sciscitor. Multa ex eo quæsivi. 3. Quæstionem habeo, faire un enquête judiciaire, une instruction. More majorum de servis in dominum quærere non licet. Quærere de cæde, de repetundis. Cf. Indago, Aucupor, Inquiro.
QUÆSĪTOR, ōris, m. Celui qui cherche; celui qui instruit une affaire, juge instructeur. Syn. Judex, prætor, qui judicium exercet, qui præest quæstioni rerum capitalium, cognitor causarum capitalium. Epith. Æquus, gravis, firmus. Usus: Hunc quæsitorem et judicem fugiebant.
QUÆSO, Je vous prie. Syn. Obsecro, amabo te, rogo, peto. Adv. Magnopere, maximopere. Usus: Quæso, quid mihi faciendum? quid consilii das? quid agendum suades?
QUÆSTĬO, ōnis, f. Action de chercher; recherche, étude, information, question. Syn. Controversia, dubitatio, disceptatio. Epith. Absoluta, acerrima, communis, definita, constituta, diffusa, ficta, incorrupta, infinita, iniqua, integra, judicialis, legitima, magna; nova, obscura, periculosa, perdifficilis, perpetua, plena catenarum, publica, pulcherrima, necessaria, superior, tota. Quæstiones crudelissimæ, maximæ, minimæ, salutares, naturales, perpetuæ, remotæ, universæ, modicæ et paucæ. Phras. 1. Non est quæstio de hoc, il n’est pas question de cela. Non id agitur, non id quæritur; non venit in quæstionem; non vocatur in controversiam istud. Hac de re non disceptatur, non quæritur, non contenditur; non est controversia; non versatur id in quæstione. 2. Hic occurrit difficilis quæstio, ici arrive une question, un problème difficile. Exsistit, oritur, nascitur hoc loco difficilis quæstio; acriter hoc loco disceptatur inter doctos; quæstio hac de re perdifficilis sapientum torquet ingenia; hic vero non parva contentio est inter doctos; incidit hoc loco res controversa et plena dissensionis inter doctos. Usus: 1. Aliquid in quæstionem ac disceptationem vocare. Id in quæstione versatur. Quæstionem ponere, afferre, movere; quæstionem explicare, enodare, dissolvere. In quæstionem venit; in quæstione est. (Est quæstio de nomine, Vulg.), ce n’est qu’une question de mot. Omnis contentio est in verbi controversia posita. 2. Forensis inquisitio criminis, enquête publique, judiciaire; instruction criminelle. Quæstionem de injuria a judice postulare. Quæstionem decernere, constituere. Quæstionem habere, exercere de perduellione; in caput alicujus de furto quæstionem habere.
QUÆSTOR, ōris, m. Questeur, magistrat romain. Syn. Ærarii et pecuniæ publicæ præfectus. Epith. Ædilitius, bonus, custos pecuniæ, dignus, infirmus et inops, levis, libidinosus, optatior, salax, sordidior, urbanus.
QUÆSTŌRĬUM, ĭi, n. Demeure du questeur. Syn. Domus quæstoris.
QUÆSTŌRĬUS, a, um, De questeur, appartenant au questeur. Usus: Vis, comitia quæstoria.
QUÆSTŬŌSUS, a, um, Âpre au gain, intéressé; avantageux, utile. Syn. Qui quæstum facit, et ex quo quæstus capitur. Usus: Homo quæstuosus; mercatura, prædia.
QUÆSTŪRA, æ, f. Dignité, fonction de questeur, questure. Syn. Quæstoris munus. Epith. Funesta, grata et clara, hereditaria, nefaria, tota.
QUÆSTŬS, ūs, m. Acquisition, gain, profit. Syn. Lucrum, compendium, commodum, emolumentum. Epith. Domesticus, paternus, fecundus, uber, totus, campestris, forensis, frumentarius, honestus, concessus, illiberalis, sordidus, immortalis, improbissimus, judiciarius, magnus, maximus, mediocris, nocturnus, precarius, quotidianus, turpis et odiosus. Illiberales et sordidi, immanes, immensi et intolerabiles, improbissimi, liberales, magni et uberes. Phras. Ubique quæstum suum spectat, il cherche partout son avantage. In re qualibet privatas utilitates, compendia, emolumenta, commoda sua spectat; suo privato compendio servit; quæstu suo, suis commodis omnia metitur; omnia refert ad utilitates et privata commoda; ex re qualibet, imo vel ex incommodo alieno occasionem petit; occasionem crescendi sibi datam censet; omnia quæstus ac compendii sui causa facit; res omnes quæstui habet. Usus: Rempublicam quæstui habet. Quibus fides, decus, pietas, postremo honesta atque inhonesta omnia quæstui sunt, qui trafiquent de tout, bonne foi, honneur, etc. Nullum in amicitia tua facio quæstum, je ne gagne rien à votre amitié, je n’en retire aucun avantage. Quæstui deditum esse, n’avoir que le gain en vue. In quæstu relinquere pecuniam, laisser son argent à intérêt, le laisser travailler. Cf. Lucrum, Commodum.
QUĀLIS, e, gen. com. Quel, de quelle nature, de quelle sorte ou manière. Syn. Cujusmodi, qui, quod genus. Usus: Qualis sit status rerum, inde cognosces. Quid hominis et cujusmodi, qui vir sit qualisque, nescio.
QUĀLISCUMQUE, qualecumque, gen. com. Quel qu’il soit, tel......tel. Syn. Qualis is cumque, cujusmodicumque, cuicuimodi, cujus modi, cujuscemodi, cujusquemodi.
QUĀLĬTAS, ātis, f. Nature, qualité, propriété. Usus: Qualitatum aliæ sunt principes, aliæ ex iis ortæ.
QUAM, Que. Usus: 1. Cum Ante, Post, etc. Duobus ante sæculis, quam Plato floreret. Tertio post die quam veneram. 2. Cum comparativo, plus.... que. Sed hoc majus est, quam ut a te postulem. Vehementior dolor, quam ut ferri possit. Suscipere plus, quam quantum præstare possis. 3. Cum Possum et Superlativo, le plus.... que. Dico ergo, quam possum, maxima voce. Nidos quam mollissimos struunt aves. 4. Contra, quam, autrement que, non comme. Supra, quam, plus que. Contra faciunt quam pollicentur, ils agissent autrement qu’ils ne promettent. Supra fere quam fieri possit, plus qu’il n’est possible. 5. Pro Valde, beaucoup, fort, grandement. Sunt vestrum quam multi. Sane quam gaudeo. Quam volueris, multa dicam. Oratio quam elucubrata.
QUAMDĬU, Aussi longtemps que, tant que; (avec interr.) combien de temps? Syn. Dum, quantum, quoad, quousque, usque dum, quem ad finem? Usus: Quamdiu nos furor iste tuus eludet? Quamdiu potuit, tacuit, tant qu’il l’a pu, il s’est tu.
QUĂMŌBREM, Pour quelle raison, par quel motif, pourquoi. Syn. Quare, quid ita, cur, quo. Usus: Quamobrem ita statuas velim.
QUAMPRĬMUM, Au plus tôt, le plus tôt possible. Syn. Primo quoque tempore, quam mox, nulla mora, quam maturissime, e vestigio, sine cuncatione, abjecta omni mora.
QUAMVIS, Autant que tu voudras; quoique, bien que. Syn. Quantumvis, quanquam, licet, etsi, tametsi.
QUANDO, Quand, en quel temps, à quelle époque. Syn. Cum, ubi; ecquando. Usus: 1. Quando tandem? 2. Cum, quia, quoniam, quandoquidem, postquam, quand, lorsque, puisque, vu que. Quando te video ita desiderare, obsequar voluntati tuæ.
QUANDŌCUMQUE, En quelque temps que, toutes les fois que, dès que. Syn. Quocumque tempore.
QUANDŌQUE, Quand, lorsque; un jour, quelque jour. Syn. Aliquando.
QUANDŌQUĬDEM, Puisque, vu que, comme. Syn. Nam, quia. Usus: 1. Quandoquidem potes, fac promissa. Quandoquidem honestum ipsa virtus est. Quandoquidem tu istos oratores tantopere laudas, puisque tu exaltes tant ces orateurs. Quandoquidem apud te nec auctoritas senatus, nec ætas mea valet, puisque rien n’a de pouvoir sur toi, ni l’autorité du Sénat, ni mon âge.
QUANQUAM, Quoique, bien que, encore que. Syn. Tametsi, etsi, scilicet, quamvis. Usus: Quanquam ea verba satis sunt impropria.
QUANTOPĔRE, Combien, à quel point. )( Tantopere. Usus: Non tantopere desiderabam, quantopere nunc delector.
QUANTŬLUSCUMQUE, quantulacumque, quantulumcumque, Quelque petit que, si petit que. Usus: Quantulum id cumque tibi est. De hac mea, quantulacumque est, quæritis, sur mon talent, quelque faible qu’il soit.
QUANTUM, Combien; que. Syn. Quam, ut maxime, quatenus. Phras. Enitar quantum possum, je ferai tout mon possible. Qua licebit; quoad fieri poterit; pro virili parte enitar; quam potero, studiosissime, quoad res patietur, contendam; operam dabo et quam dignum est amicitia nostra, elaborabo; laborabo, quantum maxime potero; quantum in me erit; quantum in me situm est, adnitar. Usus: Quantum ex illo cognovi. Quantum est in occasione, celeritate. Laborabo, quantum possum maxime.
QUANTUMVIS, Autant qu’on voudra; quoique, bien que. Syn. Licet, quamvis.
QUANTUS, a, um, Que grand, combien grand. Usus: Dixi tanta contentione, quantum forum est, autant... que. Ignoras quæ, qualis et quanta sit vis amicitiæ. Quanti quanti, à quelque prix que ce soit, coûte que coûte. Sed quanti quanti, bene emitur quod necesse est.
QUANTO, Plus.... d’autant plus que. Syn. Quo. Usus: Quanto magis philosophari delectabit.
QUANTUSCUMQUE, quantacumque, quantumcumque, Quelque grand que, si grand que. Usus: Totum hoc, quantumcumque est, tuum est.
QUAPROPTER, C’est pourquoi. Syn. Quare, quamobrem, quocirca. Usus: Quapropter vos oro judices.
QUĀQUĀVERSUS, De tous côtés.
QUĀRE, Pourquoi, pour quelle raison, par quel motif? c’est pourquoi. Syn. Quamobrem, quapropter, ex quo. Phras. Quare id consilii cepisti? Pourquoi avez-vous pris cette résolution? Quem in finem? quid erat, quod ita statueres? Ut quid, quid ita, quam ob causam ita apud te constituisti; quid erat, quamobrem; quid accidit, cur ista velles? Quibus rebus adductus, quid erat causæ, cur ita potissimum velles? Quo tandem nomine ita consuluisti? Qua gratia, quid erat, quapropter ita statueres? Quid tibi isthoc in mentem venit? Qua de causa, quibus de causis id consilium suscepisti? Usus: 1. Quare istud restat. 2. Cur? Quare hoc negasti? 3. Adv. Pour que, afin que. Permulta sunt, quæ dici possunt, quare intelligatur, etc., il y a beaucoup de choses à dire pour faire comprendre, etc.
QUARTĀNA, æ, f. La fièvre quarte. Usus: In quartanam conversa est vis morbi.
QUĂSI, Comme si. Syn. Tanquam, quodammodo, perinde ac si. Phras. Negotium tuum, quasi rem meam procurabo, je m’occuperai de vos affaires, comme si elles étaient les miennes. Tanquam mea res esset; perinde quasi de me ageretur? velut meam causam tractabo. Negotium tuum, instar rerum mearum, mearum rerum modo curabo; non secus ac res meas curabo; mearum rerum similem curam de tuis negotiis geram; sic tuam causam agam, ut si vel quasi si meam tuendam susciperem. Usus: Quasi desperatos eos relinquamus. Quasi in extrema pagina, presque à la fin de la page.
QUASSĀTUS, a, um, Ébranlé, fracassé. Syn. Fractus, debilitatus.
QUĂTĔFĂCĬO, is, fēci, factum, ere, a. Ébranler, affaiblir. Syn. Concutio. Usus: Nullo præsidio quatefeci Antonium.
QUĀTĔNUS, Jusqu’où, jusqu’à quel point. Syn. Quantum (finis, termini, mensuræ ratione). Usus: 1. In omni re videndum et statuendum est, quatenus. Id videamus, quatenus amor in amicitiis progredi debeat. 2. Quod attinet, ex ea parte, quo, qua in parte, dans quelle mesure. Advertendum est, quatenus sermo delectat. Accipio excusationem ex ea parte, quatenus, etc.
QUĂTER, Quatre. Quaterdecies, quarante fois.
QUĂTERNI, æ, a, Qui sont quatre à quatre. Usus: Quaternos denarios in singulas vini amphoras exegit.
QUĂTĬO, is, quassum, tere, a. Secouer, agiter. Syn. Quatefacio. Usus: Est in animis tenerum quiddam, quod ægritudine, quasi tempestate quatiatur.
QUĂTRĬDŬUM, i, n. Espace de quatre jours. Usus: Quatridui abest. Quatriduo ante venit.
QUĂTŬOR, Quatre. Phras. 1. Quatuor anni tempora, les quatre saisons de l’année. Quadripartitæ temporum commutationes; annuæ commutationes temporum. 2. Les quatre-temps. Stati per quatuor anni tempestates jejunio dies; quadripartita per annum jejunia per leges instituta.
QUĂTŬORDĔCIM, Quatorze.
QUĂTŬORVĬRI, ōrum, m. pl. Collége de 4 magistrats romains chargés de surveiller la voie publique.
QUĂTŬORVĬRĀTŬS, ūs, m. Quatuorvirat, charge de quatuorvir.
QUE, encl. Et. Syn. Ac, atque, et. Usus: Quique optime dicunt, quique faciunt.
QUĔMADMŎDUM, Comment, de quelle manière. Syn. Ut, ita ut, perinde ut, sicut. Usus: 1. Interrog. Exquire, quemadmodum se nunc gerat. 2. Quomodo, qua ratione, qua via, relat. Semper providi, quemadmodum salvi esse possemus, comment nous pouvions être sauvés. Cf. Sicut.
QUĔO, is, quĭi et quīvi, quĭtum, quire, n. Pouvoir. Syn. Possum. Usus: Non queo ad te sine lacrimis scribere. Cf. Possum.
QUERCŬS, ūs, f. Chêne. Syn. Arbor querna.
QUĔRĒLA, æ, f. Plainte, grief. Syn. Querimonia, conquestio, lamentatio, questus. Epith. Gravissima, iniquissima, inveterata, invidiosa, justa, magna, mira, misera, luctuosa, necessaria. Publicæ, assiduæ, inauditæ, multæ, quotidianæ. Usus: Nunc venio ad querelam et suspicionem tuam. Querelis quotidianis nihil proficio. Epistola plena stomachi et querelarum, lettre pleine de colère et de plaintes. Cf. Queror, Lamentatio.
QUĔRĬBUNDUS, a, um, Qui se plaint, plaintif, gémissant. Syn. Lamentabilis.
QUĔRĬMŌNĬA, æ, f. Plaintes, regrets, douleur exprimée. Syn. Querela lamentatio. Epith. Communis, justa, magna, quotidiana, ficta, libera.
QUĔROR, eris, questus sum, queri, d. Se plaindre, exprimer sa douleur, son mécontentement. Syn. Conqueror, expostulo, deploro, querelam vel querimoniam habeo. Phras. 1. Jure de te queror, c’est à bon droit que je me plains de vous. Æqua est mea de te expostulatio; æquitatem querelæ meæ cognoscere ipse potes; jure te accuso; quod in me commeruisti, justam habet querelam; æquam de te querimoniam habeo. Locus hic est tecum expostulandi. 2. Omnes querebantur, tous se plaignaient. Plena erant omnia querelarum; lacrimantes questi sunt, dolorem suum nobis impertiverunt; fremebat urbs tota; querebantur cum luctu et gemitu; jactabantur tota urbe querimoniæ; querimoniæ de injuriis conventusque tota urbe habebantur; fuit communis omnium vociferatio deplorantium querelas suas; tempestas querelarum secuta est. Secuta est comploratio omnium; concursus plorantium magis magisque augescebat. Primo secretæ multorum indignationes exaudiebantur, dein ad criminationem et publicam querimoniam res excessit. Cf. Lamentatio. Usus: Quererer tecum atque expostularem, je me plaindrais à toi ou auprès de toi. Quid est, quod cum fortuna hoc nomine queri possis? Queri de injuriis aliorum. Multa de rege questus est.
QUESTŬS, ūs, m. Plainte, gémissement. Syn. Querela, lamentatio. Usus: Qui questus, qui mœror inveniri in tanta calamitate potest? Quelles plaintes, quels gémissements pourront égaler une si grande infortune? Cf. Querela.
QUI, QUÆ, QUOD, Qui, lequel, laquelle. Usus: 1. Qui Platonem superaret, nullus fuit. Misi, qui hoc tibi nuntiaret. Negat jus ei esse, qui miles non sit, cum hoste pugnare. 2. Quis, qui? quel? quelle? Qui erit rumor populi si id feceris? 3. Ut, pour que. Non sum tam demens, qui hoc credam. 4. Quia, quoniam, parce que, attendu que. Vatem te esse oportet, qui futura prædixeris. Vigilantem enimvero consulem, qui somnum toto consulatu suo non viderit. 5. Qualis, qui, quel. Eum te esse puto, qui esse debes. Qui vir ille fuerit, considera.
QUI? Comment, de quelle manière? Syn. Quomodo? Usus: Qui hoc esse poterit?
QUĬA, Parce que. Syn. Quod. Usus: Nemo dolorem, quia dolor est, amat.
QUĪCUMQUE, quæcumque, quodcumque, Quel ... que; quelque soit; quelque que. Syn. Quisquis, quivis, quisque.
QUID? Comment? pourquoi? Usus: 1. Quid est cur? Quid pecunia fiet? Quid ejus sit, video. Exponam vobis quid hominis, gaudii, consilii sit. Eloquere, quid venisti? Parle, dans quel but es-tu venu? 2. In quo, en quoi? Quid offendi? Quid ille indiget mei? 3. (Subaudito verbo), quoi? Quid multa? Quid multis? Quid plura? Quid pater? vivitne? 4. (Augendi causa), que dirai-je de ce que. Quid? quod sapientissimus quisque animo æquissimo moritur.
QUĪDAM, quædam, quoddam et subst. quiddam, Un certain, un, quelqu’un; qqche de. Syn. Aliquis, ullus, quisquam, certus, nonnullus, unus. Usus: Hoc majus est quiddam quam tu censeas. Quidam ex amicis.
QUĬDEM, Même; à la vérité; il faut l’avouer; du moins, certes, sans doute. Syn. Etiam, profecto. Usus: Cupio quidem certe. Hoc quidem verum est profecto. Non satis prudenter ille quidem.
QUIDQUID, Tout ce qui. Syn. Quodcumque, quod velis.
QUĬES, ētis, f. Repos, vie calme, tranquillité. Syn. Requies, tranquillitas, laxamentum, otium, vacatio, cessatio, remissio, finis, respiratio. )( Actio. Epith. Diurna et nocturna, placidissima, sempiterna. Phras. Utimur summa quiete, nous jouissons d’un profond repos. Summa nobis pax, summa tranquillitas data; in summo otio vivimus; respiramus denique et acquiescimus; otiosam ætatem et quietam agimus. Loco vivimus quietis et tranquillitatis plenissimo; vitam tranquillam, remotam a procellis invidiarum et judiciorum anfractu sequimur; in viam beatæ, placatæ, tranquillæ vitæ deducti sumus. Sine vi, sine metu, sine periculo ad otium nos totos referimus; tranquillis rebus, tacitis et pacatis utimur; in utramque, ut aiunt, aurem dormimus. Animis vacuis, sine tumultu aut periculo jucundissime respiramus. Cf. Quiesco. Usus: 1. Excubabat animo, nec partem ullam quietis admittebat. Me non quies, non remissio delectabat, non labor ad quietem revocabat. Nunquam sibi quietem dabat aut otium. Quiete uti et suavitatibus nefas habebat. 2. Somnus, sommeil. Ad quietem eamus; quieti nos tradamus. Sumpta quiete. In quiete, secundum quietem sæpe nobis videre aliqua et audire videmur. Cf. Otium.
QUĬESCO, is, ēvi, ētum, ere, Reposer, se reposer. Syn. Acquiesco, conquiesco. )( Laboro. Adv. Contra, ita. Phras. 1. Post tot molestias quiescas licet, après tant de traverses, il vous est permis de vous reposer. A tot molestiis quiescas, respires licet; post tot molestias quietem capias; quieti te tradas; quieto animo vivas; quietus sis; vitam traducas quietam et otiosam; vitam traducas quiete; vitam in quiete degas, licet; otium sequi et clementem vitam licet; solutis animis esse licet; in otio esse licet 2. Paulum quievi, je me suis reposé, j’ai dormi un peu. Horam unam, duas quieti dedi; quietem sumpsi; quietem cepi; quieti me tradidi; lassitudinem brevi quiete sedavi. Cf. Quietus, Somnus, Dormio. Usus: Quiescamus denique et taceamus.
QUIĒTĒ, Tranquillement, en repos. Syn. Tranquille.
QUĬĒTUS, a, um, Qui reste en repos, calme paisible. Syn. Tranquillus, compositus. )( Agitatus, fluctuans. Phras. 1. Quieto esse licet a negotiis, il permis de se reposer des affaires. Quies nunc est a negotiis; negotiorum nihil est; quiescunt negotia; feriæ sunt a negotiis; forum silet, a cæteris etiam est silentium; conticescit negotiorum tumultus; nihil nunc geritur negotiorum; tranquillum nunc pacem agere licet; liberale nunc contigit otium; cura domesticarum ac forensium rerum omnis defluxit; vacatio est a rebus gerendis; quietem a negotiis, vacationem a rebus gerendis ipsum tempus concedit. 2. Nunquam quieto esse licuit, jamais je n’ai pu être tranquille. Usque ad extremum spatium nullum tranquillum atque otiosum spiritum ducere mihi licuit; nunquam per negotia quietus fui; curæ publicarum rerum nullam mihi partem neque diurnæ, neque nocturnæ quietis impertiunt; nunquam sinunt me respirare, nunquam acquiescere; nunquam licuit mihi animo consistere et ad otium me referre; nunquam conquiescere et animo vacuo esse mihi licuit. Cf. Tranquillus, Tranquillo, Paco. Usus: Quieta mente consistere. Vitam quietam sine ullo labore et contentione traducere.
QUĪLĬBET, quælibet, quodlibet et quidlibet, Celui qu’on voudra, quelqu’il soit, le premier venu. Syn. Quivis, unusquisque, unusquivis.
QUIN, Que ... ne; comment ne pas. Syn. Ut non, cur non, qui non. Usus: Prorsus nihil abest quin sim miserrimus. Nemo est quin acutius, etc. Nemo est quin malit. Quin etiam, et même, bien plus, que dis-je. Syn. Quin imo, atque etiam, quin præterea. Usus: Id meum dolorem non levabat, quin etiam augebat. Credibile non est, quantum scribam die: quin etiam noctibus, nihil enim somni, on ne saurait croire combien j’écris le jour: et même les nuits, je ne dors pas.
QUINCUNX, uncis, m. Les ⁵⁄₁₂ d’un tout; arbres plantés en formes de quinconce, c. à d., quincunx ⁙ les cinq points d’un dé. Usus: Proceritates arborum, et directi in quincuncem ordines.
QUINDĔCIM, Quinze. Usus: Dies circiter quindecim.
QUINDĔCĬES, Quinze fois.
QUINGĒNI, æ, a, Qui sont cinq cents.
QUINGENTĒSĬMUS, a, um, Cinq-centième.
QUINQUĀGĒNI, æ, a, Qui sont cinquante.
QUINQUĀGĒSĬMUS, a, um, Cinquantième.
QUINQUĀGINTA, Cinquante.
QUINQUE, Cinq.
QUINQUENNĀLIS, e, gen. com. Qui a lieu tous les cinq ans, quinquennal.
QUINQUENNĬUM, ĭi, n. Espace de cinq ans, lustre.
QUINQUĔVĬRI, ōrum, m. pl. Magistrats romains au nombre de cinq, chargés soit du partage des terres, soit des dettes et des constructions.
QUINQUĬES, Cinq fois.
QUINTĬLIS (subaud. mensis), Le cinquième mois de l’année (en la comm. en Mars), Juillet.
QUINTUS, a, um, Cinquième.
QUĪNUS, a, um, Cinquième.
QUIPPE, Oui, en vérité, assurément, en effet. Syn. Nam, etenim, nempe, nec mirum, utpote, videlicet. Usus: Tibi vero aliud videtur, quippe viro erudito.
QUĬRĪTĀTĬO, ōnis, f. Cris de détresse, d’effroi. Syn. Lamentatio. Usus: Fuga comitum, ut quiritatio facta est. Cf. Querela.
QUĬRĬTES, um et ĭum, m. pl. Les quirites, les Romains. Syn. Populus Romanus.
QUĬRĪTO, as, avi, atum, are, n. et a. Demander l’appui des citoyens romains; dire en criant. Syn. Fidem alicujus imploro. Usus: Quiritanti, civis Romanus sum, respondit; abi nunc, populi Romani fidem implora, à ce malheureux, qui criait dans ses angoisses: je suis citoyen romain, etc.
QUIS, quæ, quod vel quid? Qui? lequel? laquelle? quoi? Usus: Quis autem dubitet?
QUISNAM, quidnam? Qui donc? quoi donc? Syn. Quis? ecquisnam?
QUISPĬAM, quæpiam, quodpiam et quidpiam, Quelque, quelqu’un, quelque chose. Syn. Aliquis, quisquam.
QUISQUAM, quæquam, quicquam, Quelque, quelqu’un, quelque chose. Syn. Aliquis, quispiam. Usus: Si quisquam est, qui Ciceronem legit. Nec quemquam omnium pluris facit, quam me. Nec quisquam unus credet deinceps. Non est alter hodie quisquam me felicior. Nec melior vir fuit Africano quisquam nec clarior. Virtus, sine qua nihil quicquam egregium.
QUISQUE, quæque, quodque et quidque, Qui que ce soit, chaque, chacun, tout. Syn. Unusquisque, quivis, quilibet. Usus: 1. Pro se quisque vim queritur. Cum Comparativo. Quo quisque est solertior, hoc docet laboriosius, plus on a de talent, plus on se donne de peine pour enseigner. Ut quisque optime natus est, ita honoris cupidissimus.
QUISQUĬLĬÆ, ārum, f. pl. Tout ce qui est mauvais, déchet, rebut. Syn. Sordes.
QUISQUIS, quæque, quodquod et quicquid, Quel qu’il soit, qui que ce soit, quiconque. Usus: Quisquis ille est, si modo est aliquis.
QUĪVIS, quævis, quodvis et quidvis, qui vous voudrez, qui que ce soit, quiconque, quelconque. Syn. Quilibet, unusquisque.
QUO, Où? A cause de quoi, par conséquent; afin que, pour que. Usus: Quo tibi tantum opus erat? Quo tantam pecuniam? Quo facilius, hoc turpius. Non quo dubitem. Quo se miser vertet? Quo te agis? Quo te pedes? Quo magis cavendum est, ne quis introeat. Quo ditior, eo liberalior. Quo minus ingenio potest, hoc curiosior est.
QUŎAD, Tant que; jusqu’à quel point, jusqu’où; autant que. Syn. Donec, usque dum, ut. Usus: Quoad ejus fieri poterit. Eatenus progredere, quoad licebit. Commoda te ei, quoad tua fides patietur. Quoad fas erit, utque facultas foret, juvabo.
QUŌCIRCA, C’est pourquoi, en conséquence, donc. Syn. Unde, quare, quapropter, ex quo, quo, itaque, quamobrem. Usus: Quocirca bene majores nostri.
QUŌCUMQUE, Partout où, en quelque lieu que (avec mouv.). Syn. Quocumque veneris, quamcumque in partem te dederis. Quocumque res cadant, quoi qu’il arrive.
QUOD, Parce que. Syn. Quia. Usus: 1. Gratum est quod quieveris. Quod utinam minus cupidus vitæ fuissem. 2. Nam si, que si. Quodsi mihi permisisses.
QUŌDAMMŎDO, Jusqu’à un certain point, en quelque façon. Syn. Quasi.
QUŌMŎDO, De la manière que, comme, comment. Syn. Quo pacto, qua ratione, quemadmodum, qua via, qui, ut, quibus præsidiis et adjumentis. Usus: Quomodo nunc sum, miserrimus certe sum. Quomodo exsultat in victoria? Quomodo, si quis me roget, etc.
QUŌMŎDŎCUMQUE, De quelque manière que. Syn. Utut, utcumque, quo, quomodo, quocumque modo, quibus rebus possis, quoquo pacto, quoquo animo. Phras. Quomodocumque res sese habent, de quelque manière que les choses se passent. Utcumque erit; quocumque res cadant; quoquo pacto res se habebit; quocumque res evadat; quemcumque res exitum habebit. Usus: Quomodocumque se res habet, advola.
QUONDAM, Autrefois, jadis. Syn. Olim, alias, quodam tempore; fuit olim tempus cum, etc. Usus: Et alias sæpe et quondam in Hortensii villa.
QUŎNĬAM, Puisque, parce que; après que. Syn. Quia, pro eo, quod, quando. Usus: Moriendum fuit, quoniam homo erat.
QUŌQUAM, Vers un lieu quelconque, quelque part. Syn. Aliquo.
QUŌQUO, En quelque lieu que, partout ou (avec mouv.). Syn. Quocumque.
QUŌQUŌMŎDO, De quelque manière que. Syn. Quomodocumque, quocumque modo, quacumque ratione, omni ratione. Usus: Quoquomodo sis meritus. Tu quoquomodo hominem investiges velim, par tous les moyens possibles.
QUORSUM, Vers quel lieu, dans quelle direction, de quel côté; où, dans quel but, dans quel dessein? Syn. Quo, ad quid, quem in locum, quem in finem? Usus: Quorsum hæc oratio? Quorsum hæc spectant, pertinent? Quorsum hæc evadent, recident, erumpent?
QUOT, Combien, en quel nombre. Usus: Quot quantæque calamitates.
QUŎTANNIS, Tous les ans, chaque année. Syn. Singulis annis.
QUOTCUMQUE, En quelque nombre que, autant que.
QUŎTĒNI, æ, a. En quel nombre. Usus: Nescio quotenorum jugerum, je ne sais combien d’arpents.
QUŎTĬDĬĀNUS, a, um, Journalier, quotidien. Syn. Vulgaris, communis. Usus: Sermo victus, cultus vulgaris et quotidianus.
QUŎTĬDĬĒ, Chaque jour. Syn. Singulis diebus, in dies, in singulos dies, nulla non die, quovis die. Usus: Quotidie magis obdurescit. Quotidie vel potius in dies singulos litteras ad te mitto; quotidie enim te profectum suspicor.
QUŎTĬES, Combien de fois? toutes les fois que. Usus: Quoties et quot nominibus auferes? Quoties jam extorta est tibi sica de manibus? Illud soleo mirari, non me toties accipere litteras, quoties a Quinto mihi fratre afferuntur, j’ai coutume de m’étonner de ce que je ne reçois pas de lettres de toi aussi souvent que de mon frère Quintus.
QUŌTĬESCUMQUE, Toutes les fois que. Quocumque tempore, quandocumque.
QUOTQUOT, Tous, tant que. Usus: Duo vel quotquot fuerint, deux ou tous ceux qu’il y aura.
QUŎTUS, a, um, En quel nombre, le quantième, le combien. Usus: Quotus quisque est qui, etc. Quotus est ille denarius?
QUŎUSQUE, Jusques à quand? Syn. Quamdiu, quem ad finem, quoad, quatenus. Usus: Quousque, inquies? quoad erit integrum. Quousque ita dicis? Jusques à quand tiendrez-vous ce langage? Quousque tandem abutere patientia nostra.
QUUM, Quand, lorsque, dès que. Syn. Cum.
RĂBĬDĒ, Avec fureur, avec rage ou violence. Syn. Rabiose, furiose, furenter. Usus: Omnia rabide appetens cum inexplicabili cupiditate.
RĂBĬDUS, a, um, Furieux, enragé. Syn. Furens, rabiosus. Usus: Aspectu rabido. Cf. Furens.
RĂBĬES, ēi, f. Rage, fureur. Syn. Furor. Epith. Inusitata. Usus: Hecubam propter animi acerbitatem et rabiem in canem versam putant, on pense qu’Hécube fut changée en chienne, sans doute à cause de la rage extrême que ses chagrins lui causèrent. Cf. Furor, Ira.
RĂBĬŌSĒ, Avec fureur, rage. Syn. Rabide, furiose. )( Leniter, quiete.
RĂBĬŌSUS, a, um, Furieux, enragé. Syn. Rabidus. Cf. Furens.
RĀBŬLA, æ, f. Avocat brailleur, chicaneur, robin. Syn. Causidicus rabiosus et ineptus; qui nimia verbositate aures obtundit. Epith. Probabilis. Usus: Declamator de ludo, rabula de foro.
RĀDĪCĬTUS, En arrachant la racine. Syn. Stirpitus, funditus, omnino. Usus: Opiniones aliquas, religionem radicitus ex animis hominum extrahere, evellere, déraciner des opinions de l’esprit, arracher la religion du cœur. Cf. Omnino.
RĂDĬO, as, avi, atum, are, n. Briller, rayonner. Syn. Radios emitto, fulgeo.
RĂDĬŌSUS, a, um, Rayonnant, radieux. Usus: Sol radiosus.
RĂDĬUS, ĭi, m. Rayon. Usus: In radio solis cernuntur.
RĀDIX, īcis, f. Racine. Syn. Stirps. Epith. Altissima. Usus: Radices agere; radices mittere, plonger ses racines. Vera virtus altissimis est defixa radicibus; firmissimis radicibus nititur, sic, ut nulla vi labefactari possit. Consuetudo altissimas habet radices. Non ramos solum amputare vitiorum, sed ipsas radicum fibras evellere necesse est, ne pas seulement couper les branches de nos vices, mais extirper jusqu’aux fibres les plus déliées de leurs racines.
RĀDO, is, rāsi, rāsum, ere, a. Râcler, gratter, raser. Usus: Superciliis rasis.
RĀMENTA, ōrum, n. pl. Ce qui tombe quand on râcle, copeaux, paillettes. Usus: Argenti, auri ramenta.
RĂMŌSUS, a, um, * Qui a beaucoup de branches, rameux.
RĀMUS, i, m. Branche, rameau. Usus: Arboris ramum defringere.
RĀNA, æ, f. Grenouille.
RANCĬDUS, a, um, Gâté, qui sent, rance. Usus: Caro rancida.
RĂPĀCĬTAS, ātis, f. Rapacité, penchant au vol. Rapiendi cupiditas.
RĂPAX, ācis, omn. gen. Rapace, ravisseur, enclin au vol. Syn. Prædo. Usus: 1. Iste crudelis, olim furunculus, nunc etiam rapax. 2. Citus, velox, qui entraîne tout. Rapax fluvius. Cf. Prædo, Rapio.
RĂPĬDĒ, Rapidement. Usus: Velociter et rapide ferri.
RĂPĬDĬTAS, ātis, f. Rapidité entraînante d’un cours d’eau. Usus: Rapiditate fluminis ad transeundum impediuntur.
RĂPĬDUS, a, um, Rapide, agile. Syn. Velox.
RĂPĪNA, æ, f. (Adhibetur tantum plurali.) Rapine, vol, pillage. Syn. Furtum vi factum. Usus: Spes prædæ et rapinarum.
RĂPĬO, is, pŭi, ptum, ere, a. Prendre par force, emporter. Syn. Abripio, aufero, eripio, prædor, furor; impello, ago. Phras. Hostis omnia rapuit, l’ennemi pilla tout. Rem nostram furore suam fecit; prædam omnem avertit; loca omnia diripuit; quidquid agi ferrique poterat, avertit. Cf. Diripio, Prædo. Usus: 1. Detrahere aliquid alteri et sibi rapere. 2. Impello, ago, allicio, emporter, entraîner en parl. d’une passion. Voluptas omnes ad se rapit. Quo te effrenata tua cupiditas rapiet? Cura omni ac studio ad philosophiam rapitur. Milites in aciem rapit. 3. Adduco, emmener. In invidiam, in odium aliquem rapere, rendre qqn odieux. Cf. Aufero.
RAPTIM, A la hâte, rapidement. Syn. Cursim, subsecivis operis. Phras. Raptim in hostem ducere milites, enlever ses troupes et les lancer contre l’ennemi. Manipulos in aciem rapere; raptare legiones; agmen in hostem agere; pleno gradu in hostem inducere, quam proxime ad hostem ducere. Usus: Raptim cum ageret ac turbulente. Hæc scripsi raptim, j’ai écrit ces lignes à la hâte.
RAPTO, as, avi, atum, are, a. (sæp. poet.) Emmener, entraîner de force. Quem vexastis, raptastis, omni crudelitate lacerastis.
RAPTOR, ōris, m. Voleur, ravisseur.
RAPTŬS, ūs, m. Vol, rapt. Usus: Raptus virginum. Cf. Abstractus, Alienatus.
RĀRĬTAS, ātis, f. Le peu d’épaisseur, la légèreté; faible quantité, rareté. Usus: In pulmonibus inest raritas quædam, la substance des poumons est rare et molle.
RĀRO, Rarement, peu souvent. Syn. Insolenter, rarenter, minime sæpe, non sæpe, minus sæpe. )( Frequenter. Usus: Acipenser raro admodum capitur.
RĀRUS, a, um, Peu serré, clairsemé; étendu, espacé; rare, qui arrive peu fréquemment. Syn. Paucus, singularis, quotus? )( Multus, frequens, confertus. Adv. Maxime. Phras. 1. Rariores jam hostes erant in acie, déjà les ennemis étaient moins nombreux dans la mêlée. Vanior jam erat hostium acies; infrequens jam erat hostilis acies; nudata erat jam magna sui parte acies; dissipaverat aciem hostilem equestris procella; in acie summa infrequentia; rarus erat ad signa miles; ex hostili exercitu magna pars defluxerat; ex acie dilapsa erat. 2. Rarum est, cela est rare. Raro, perraro accidit; ita rarum est, ut si quando auditum sit, portenti ac prodigii simile numeretur; infrequens illud ac omnino peregrinum; id si quando accidat, tanquam albam avem videre sibi homines videntur. Usus: In omni re optimum est rarissimum.
RĂTĬO, ōnis, f. Faculté de raisonner, intelligence, bon sens; méthode, règle. Syn. Vis cogitandi; judicium, mens, consilium; argumentum; modus. Phras. Hoc est contra rationem, cela est contre la raison. Hoc ne rationi quidem consentaneum est; id agere hominis est a tota mente et recta ratione deficientis; a præscriptione rationis aversi; id vero a sana ratione alienum est. Cf. Prudentia. Usus: 1. Mens, animus, âme, intelligence. Ratio præsit, appetitus obtemperet. 2. Judicium, intelligentia, consilium, prudentia, jugement, prudence. Ratio, dux lumenque vitæ, domina omnium et regina. Rationis participem esse; ratione uti, avoir la raison, être raisonnable. Rationi ac consilio locum dare; rationi parere, obedire, obéir à la raison. De ratione deduci, abire, discedere; a mente et ratione deficere, perdre la raison. 3. Argumentum, raisonnement, argumentation. Rationibus solum pugnas; veritatem rationibus exquiris, vous recherchez la vérité par le raisonnement. Rationes suæ sententiæ colligere, afferre, exponere, explicare, donner les raisons de son sentiment. Rationem suæ sententiæ reddere, ostendere; rationibus disputare, argumenter. Adversariorum rationes refutare, rejicere, réfuter les raisonnements de son adversaire. Probare suam rationem alicui, prouver son idée à qqn. 4. Modus, via, consilium, institutum, genus, conditio, méthode, procédé, manière, plan. Belli gerendi modus et ratio hæc solet esse. Meæ vitæ rationes me inde avocant. Tua ratio postmodum est commutata. Nunc alia ratio est rerum omnium, 5. Res, negotium, considération, souci, soin. Meas rationes semper tuæ saluti posthabui. Incumbe toto animo in eam rationem, qua adhuc usus es. Adjungere se ad rationes alicujus, se joindre au parti de qqn. 6. Commercium, societas, rapport, relation, commerce. Aliquem in suam rationem et consuetudinem inducere; rationem contrahere cum aliquo, lier des relations avec qqn. Quibuscum mihi ratio fuit; quibuscum mihi ratio intercessit, avec qui j’ai eu affaire. 7. Cura, respectus, état (que l’on fait) de, compte (qu’on tient) de. Habere, ducere rationem absentis. Sui commodi rationem ducere; alienæ dignitatis rationem habere. Habenda erat Tarenti ratio, sed vicit respectus Capuæ, il fallait tenir compte de Tarente, mais la considération de Capoue l’emporta. 8. Ratio administrationis et rei pecuniariæ, compte; calcul. Rationem vitæ ab aliquo deposcere; rationem vitæ suæ reddere, rendre compte de sa vie. Rationes cum aliquo putare, rationes subducere, inire, tractare, conficere; cum aliquo conferre, rendre ses comptes à qqn. Rationes alicui edere; ad ærarium referre, rendre ses comptes au trésor. Rationes in tabulas transferre, transcrire ses comptes sur des tablettes. Pecuniam in rationem inducere, faire entrer une somme en ligne de compte. Ad calculos vocare amicitiam ut par sit ratio acceptorum et datorum, faire de l’amitié un calcul et vouloir que la balance soit égale entre ce qu’on a reçu et ce qu’on a donné.
RĂTĬŌCĬNĀTĬO, ōnis, f. Raisonnement, syllogisme. Epith. Diligens et considerata. Usus: Nullæ leges afferuntur e quibus ratiocinatio nascitur.
RĂTĬŌCĬNĀTĪVUS, a, um, T. de rhét., où l’on emploie le raisonnement syllogistique. Usus: Ratiocinativum genus orationis.
RĂTĬŌCĬNĀTOR, ōris, m. Calculateur; appréciateur. Syn. Rationum subducendarum peritus, (Vulg. Calculator). Epith. Hilaris. Usus: Boni ratiocinatores vident quæ reliqui summa fiat.
RĂTĬŌCĬNOR, aris, atus sum, ari, d. Calculer; raisonner. Syn. Rationem ineo. Adv. Recte. Usus: Ratiocinari quid in similibus fieri soleat. De pecunia ratiocinari sordidum est, faire des calculs d’argent. Cf. Arguo.
RĂTĬŌNĀLIS, e, gen. com. Raisonnable; où l’on emploie le raisonnement. Syn. Quod in ratione versatur. Usus: In causa rationali primum quæretur, ecquid, etc.
RĀTIS, is, f. Radeau. Syn. Genus navigii planum et trabibus tantum inter se nexis aptisque vinctum.
RĀTUS, a, um, part. v. Reor. Calculé, compté, d’où: Arrêté, déterminé, fixé, régulier, certain. Syn. Firmus, fixus. Usus: Astrorum rati et immutabiles cursus. Acta Cæsaris omnia rata habebantur, on ratifiait tous les actes de César. Hoc fixum et in perpetuum ratum firmumque sit. Rato tempore fieri aliquid debet. Pro rata parte, dans la même proportion. Cf. Firmus, Approbo.
RAUCUS, a, um, Enroué; rauque, bruyant, criard. Syn. Qui vocem obtundit dicendo, clamando fessus. Usus: Vox natura subrauca. Ipse rumor jam raucus est factus, déjà le tapage est devenu plus faible, est assoupi.
RAUDUSCŬLUM, i, n. Petit morceau de métal employé comme monnaie. Syn. Pecuniola.
RAVIS, is, acc. ravim, f. Enrouement. Usus: Ad ravim clamore poscere, s’enrouer à demander qqche.
RĒ, En réalité. Syn. Exitu. Usus: Non tam verbo quam re et exitu præstare aliquid, accorder qqche non seulement en paroles, mais en fait et en réalité.
RĔAPSE, En effet, en réalité. Syn. Reipsa. Usus: Formæ reapse nullæ sunt, speciem tamen exhibent, en réalité ne sont rien, mais présentent une apparence.
RĔBELLĀTRIX, īcis, f. Celle qui se révolte. Usus: Ingenio ferocem et rebellatricem provinciam conficere.
RĔBELLĬO, ōnis, f. Révolte, rébellion. Syn. Seditio, tumultus. Cf. Seditio.
RĔBELLO, as, avi, atum, are, n. Se soulever, s’insurger de nouveau. Usus: Plures diversis locis rebellare cœperunt. Cf. Deficio, Descisco, Seditio.
RĔCALCĬTRO, as, avi, atum, are, n. * Regimber, ruer; empêcher d’approcher. Syn. Calcitro.
RĒCĂLESCO, is, calŭi, escere, n. Se réchauffer, s’échauffer. Syn. Concalesco, refervesco.
RĔCANTO, as, avi, atum, are, n. Retirer, rétracter, désavouer. Jacta in aliquem probra recantare. Cf. Revoco.
RĔCĒDO, is, cessi, cessum, ere, n. Reculer en arrière, se retirer, rebrousser chemin. Syn. Discedo, abeo, defluo, decedo. Adv. Longius, ne tantulum quidem, necessario, paulum. Usus: Ab armis, officio, causa, a veteri consuetudine recedere. Decedere de fide, defluere ex amicitia, ab officio recedere. Cf. Deficio, Discedo.
1. RĔCENS, Il n’y a pas longtemps, récemment, naguère. Syn. Nuper. Usus: Recens natus.
2. RĔCENS, entis, omn. gen. Nouveau, jeune, récent. Syn. Novus. )( Antiquus, vetus. Usus: Non ex recenti hominum sermone, sed annalibus. Aliter inveterata, aliter recentia. Est res in recenti memoria. Homo e schola, ludo, provincia recens. Recens ab illorum ætate. Cf. Novus.
RĔCENSĔO, es, sŭi, sum et sĭtum, sere, a. Parcourir, recenser, reconnaître. Syn. Percenseo, persequor, percurro. Cf. Numero.
RĔCENSĬO, ōnis, f. Revue, dénombrement, recensement. Syn. Census, recognitio.
RĔCEPTĀCŬLUM, i, n. Lieu où l’on met qqche, magasin, dépôt; refuge, asile. Syn. Locus receptator, perfugium. Usus: Templum illud fuit arx perditorum civium, receptaculum seditiosorum, castellum forensis latrocinii. Cf. Perfugium.
RĔCEPTOR, ōris, m. Qui sert de refuge. Usus: Ille latronum occultator et receptor locus.
RĔCEPTRIX, īcis, f. Celle qui reçoit, qui recèle. Usus: Messana furtorum receptrix.
RĔCEPTUM, i, n. Engagement, promesse. Syn. Promissum. Usus: Ille induxit ut peteret (consulatum): promissum et receptum intervertit ad seque transtulit, il le poussa à briguer le consulat; après le lui avoir promis et fait accepter, il s’en revêtit lui-même.
RĔCEPTŬS, ūs, m. Action de se retirer; retraite, recul; refuge, asile. Syn. Perfugium, avocatio ex pugna. Usus: Receptui canere, signum dare. Nullum receptum nisi ad te et tuam opem habeo. Tempus jam non erat ad receptum pertinacis sententiæ, il n’était plus temps de revenir sur un avis obstiné.
RĔCESSŬS, ūs, m. Action de se retirer, de s’éloigner. Syn. Digressus. )( Accessus. Usus: 1. Luna accessu et recessu suo maris accessum recessumque gubernat, la lune en s’approchant et en se retirant, produit le flux et le reflux de la mer. 2. Latebra, coin, cavité, retraite. Multi in hominum animis, latebræ, multi recessus.
1. RĔCĪDO, is, cīdi, cīsum, ere, a. Couper, retrancher. Syn. Incido. Usus: Recidere ornamenta superflua.
2. RĔCĬDO, is, cĭdi, cāsum, ere, n. Retomber. Syn. Convertor, cado, redundo, incido. Phras. In eadem scelera recidit, il est retombé dans les mêmes crimes. De integro in eadem flagitia revolvi, relabi, incidere; iterum in eamdem improbitatem incurrere; in eadem rursus flagitia se ingurgitare. Cf. Peccatum. Usus: Ex lætitia in luctum; in priorem fortunam recidere. Ea res ad hunc annum recidit. Mala consilia in auctorem recidunt. Huc tandem omnia recidere. Ad nihilum molitio tota recidit. Cf. Cado, Venio.
RĔCĬNO, is, ere, n. et a. Résonner, retentir. Syn. Resono.
RĔCĬPĬO, is, cēpi, ceptum, ere, a. Retirer à soi, ramener, reprendre; reconquérir. Syn. Accipio, recupero. Adv. Brevi, difficillime, tardius. Phras. In gratiam receptus est, il fut gracié. Supplici apud eum gratiæ locus fuit; restitutus est in antiquum gratiæ locum; reconciliata inter eos est ex inimicitiis gratia voluntatesque copulatæ. Cf. Gratia, Reconcilio. Usus: 1. Aliquem in fidem, gratiam, amicitiam recipere. Aliquem splendide, hospitio, ad epulas recipere. 2. Abeo, exeo, redeo, proficiscor, se retirer, s’en aller, quitter. Domum se, in castra, in Italiam e provincia se recipere. Ad mores pristinos, ad ingenium suum, ad meliorem frugem se recipere. Recepit se hostis. 3. Colligo, se remettre, revenir à soi, reprendre ses sens. Se a timore; animum e magno metu recipere. 4. Polliceor, s’engager à qqche, prendre un engagement. Mandata effice quæ recepisti. Scis quid tibi de me receperim. Recipere et confirmare aliquid alicui. Tibi spondeo in meque recipio, je promets et je garantis.
RĔCĬPRŎCO, as, avi, atum, are, a. et n. Ramener en arrière ou faire aller et venir. Usus: Quid Euripo in æstu reciprocando constantius, qu’y a-t-il de plus régulier que le flux et reflux de l’Euripe.
RĔCĬTĀTĬO, ōnis, f. Lecture à haute voix. Syn. Lectio. Usus: Litterarum recitatio.
RĔCĬTĀTOR, ōris, m. Lecteur. Syn. Lector.
RĔCĬTO, as, avi, atum, are, a. Lire à haute voix un acte, etc., donner lecture de. Syn. Percenseo, pronuntio, e memoria reddo. Adv. Clarius, denuo, identidem, palam. Usus: De tabulis publicis recitare. Epistolam, scriptum ex ordine recitare.
RĔCLĀMĀTĬO, ōnis, f. Cris improbateurs. Syn. Acclamatio. Epith. Præclara, luculenta.
RĔCLĀMO, as, avi, atum, are, n. Se récrier contre, protester, réclamer. Syn. Repugno, adversor, contradico. Adv. Fortissime, vehementer. Usus: Tota theatra, omnes una voce reclamarunt, le théâtre entier protesta par ses cris. Cf. Adversor.
RĔCLĪNO, as, avi, atum, are, a. Incliner, appuyer, coucher sur. Syn. Reflecto, inclino.
RĔCLŪDO, is, si, sum, ere, a. Ouvrir un objet fermé, découvrir. Syn. Aperio.
RĔCŌGĬTO, as, avi, atum, are, n. Réfléchir, examiner, repasser dans son esprit. Syn. Meditor, tota mente repeto, recipio me ad cogitationem reliquam alicujus rei; priorum admoneor; rei præteritæ cogitatio me subit. Cf. Memini, Cogito.
RĔCOGNĬTĬO, ōnis, f. Examen, ressouvenir. Syn. Recensio. Usus: Ejus animus nunc in recognitione scelerum versatur. (Recognitio, reconnaissance, vulg. est); latine: referendæ gratiæ studium.
RĔCOGNOSCO, is, gnōvi, gnĭtum, ere, a. Reconnaître, se rappeler. Syn. Cognosco, considero, recenseo, recolo. Adv. Penitus, perlibenter. Usus: Nihil novi audietis, vetera solum recognoscetis. Recognosce mecum illam noctem. Reminiscendo recognosco aliquid. Cf. Considero.
RĔCOLLĬGO, is, lēgi, lectum, ere, a. Rassembler, recueillir. Syn. Colligo. Phras. Vix recollegi me, j’ai à peine repris mes sens. Vix animum recepi; vix animum paulisper laxavi; vix animum a mœrore allevavi; ad spem et fiduciam torpentem animum erexi; vix animum languentem revocavi; vix animum sollicitudine exoneravi; vix vitalem calorem recepi; vix rediit animus et sui compos factus est. Usus: Animum recolligere. Cf. Colligo.
RĔCŎLO, is, cŏlŭi, cultum, ere, a. Cultiver de nouveau; pratiquer, exercer de nouveau. Syn. Recognosco; memoria repeto. Usus: Pristina sua studia recolere, reprendre ses anciennes études. Pueritiæ nostræ artes inter nos recolimus.
RĔCONCĬLĬĀTĬO, ōnis, f. Rétablissement, réconciliation. Syn. Reditus in gratiam. Phras. Reconciliatio gratiæ ejus mihi curæ erit, j’aurai soin de me réconcilier avec lui. Ut ejus mihi voluntas reconcilietur, opera dabo; ut mecum in gratiam redeat; ut in antiquum gratiæ locum me restituat; ut mihi se restituat; ut si quid alienæ opinionis aut parum amicæ voluntatis adversus me susceperit, deponat, abjiciat, dimittat. Cf. Concilio, Usus: Cæsar agit de reconciliatione gratiæ suæ et Pompeii.
RĔCONCĬLĬĀOR, ōris, m. Celui qui rétablit.
RĔCONCĬLĬO, as, avi, atum, are, a. Ramener, rapprocher, réconcilier. Syn. Placo, in gratiam reduco; in veterem gratiam restituo, distractos in pristinam concordiam reduco; pacem concilio; gratiam inter aliquos compono; gratiæ reconciliationem efficio. Phras. Reconciliati sumus, nous sommes réconciliés. Ingratiam rediimus; odium amore commutavimus; depositis odiis mutuam benevolentiam suscepimus. Inimicitias, simultates, odia deposuimus, abjecimus, dimisimus; omnem veterum injuriarum memoriam, omnem ulciscendi voluntatem ex animo delevimus; odia misimus ac finivimus; dexteras fidemque de integro dedimus. Pulso odio successit amor pristinus. Orta est inter nos, vetere exstincto odio, mutua benevolentia. Animorum nostrorum mutua in amore consensio; animorum ac voluntatum similitudo diuturno tandem odio successit. Cf. Gratia, Amicitia, Concilio. Usus: Hic me meus animus cum Cæsare reducit, reconciliat, restituit in gratiam, c’est ce sentiment qui me ramène aujourd’hui vers César, qui me réunit à lui, et qui lui rend toutes les affections de mon âme. Inimici in gratiam reconciliabuntur.
RĔCONCINNO, as, are, a. Rajuster, raccommoder. Syn. Reficio.
RĔCONDĬTUS, a, um. Mis à l’écart, éloigné, caché, Syn. Occultus, abditus, abstrusus, retrusus. )( In promptu. Usus: Sepositum et reconditum habere aliquid. Interiores et reconditæ litteræ. Homo natura tristis et reconditus. Natura in specie oris reconditos mores effinxit.
RĔCONDO, is, dĭdi, dĭtum, ere, a. Réunir; éloigner, cacher. Syn. Condo, sepono, abdo, abscondo. Adv. Nimium, penitus. Usus: Gladium in vaginam recondere. Mens visa arripit et recondit, inde memoria oritur. Cf. Abscondo.
RĔCŎQUO, is, coxi, coctum, ere, a. Faire recuire. Usus: Nomo me tanquam Pelian recoxerit.
RĔCORDĀTĬO, ōnis, f. Souvenir, mémoire. Syn. Memoria. Epith. Acerba, apta, assidua, non satis explicata, grata, jucunda, sana, secura, suavis. Usus: Recordationes fugio, quæ quasi morsu quodam dolorem efficiunt. Repetere animo veteris memoriæ recordationem, rappeler en son esprit le souvenir d’une circonstance passée. Cf. Memoria.
RĔCORDOR, aris, atus sum, ari, d. Se souvenir. Syn. Reminiscor, memoria teneo. Adv. Diligentius, multum, vere. Phras. 1. Sæpe recordor præteriti temporis calamitatem, je me rappelle souvent les calamités du temps passé. Subit animum persæpe memoria temporis miserrimi; sæpe in memoriam redit calamitas temporis; animum persæpe refero ad præteriti temporis calamitates; tenet me persæpe memoria temporis calamitosissimi; infixa est animo calamitas temporis superioris; versatur identidem in animo calamitas; ex animo nunquam discedit tristissimi temporis recordatio; tangit persæpe animum memoria funestissimi temporis. 2. Recordor adhuc dictorum, je me souviens encore de vos paroles. Memoria teneo, memoria custodio dicta tua; in memoria mihi sunt, versantur dicta tua; memoria retineo, quæ dixeras; memoriam eorum habeo, teneo, servo, conservo, quæ tu mecum; resedit in animo memoria dictorum; animo teneo ac memoria, quæ tu ad me; scripta sunt in animo meo quæ tu mecum olim; persæpe in mentem venit eorum, quæ tu olim mecum; sæpe redeo in memoriam eorum quæ ex te audivi. Cf. Memoria. Usus: Recordor tua consilia, tuorum consiliorum, de tuis consiliis. Re ipsa admonitus recordor et reminiscor. Cf. Memoria.
RĔCRĔO, as, avi, atum, are, a. Remettre en bon état, rétablir; p. se ranimer. Syn. Reficio, relaxo, relevo; restituo, colligo. Adv. Necessario, ocius, paululum. Phras. 1. Libenter me a magnis curis recreo, je me repose volontiers de mes travaux importants. Tristitiam et severitatem ludo aliquo relaxo et mitigo; a contentione studiorum animos curasque laxo; ex diuturna perturbatione suavitate amicorum me recreo; vires amissas revoco; curam animi quiete aliqua remitto; me confirmo, relevo; requietem aliquam corpori et animo indulgeo; ad aliquam animi remissionem descendo; cum amicis me oblecto; varias a molestiis aberrationes ac velut diverticula quædam quæro; inter labores jam exhaustos et mox exhauriendos intervallum aliquod interjicio; ab assiduis contentionibus studiorum animum remitto. 2. Pratorum ac nemorum aspectus mirifice me recreat, la vue des prairies et des bois me délasse merveilleusement. Pratorum ac nemorum aspectus animum mirifice reficit; a molestiis abducit; mirifica voluptate animum perfundit; liquidissima voluptate animum complet; mirifice oculos animumque tenet, oblectat; pratorum aspectu suavissime aberrat animus a molestiis curisque; suavissimam animi voluptatem capio. 3. Recrea te parumper, récréez-vous un peu. A cæteris voluptatibus desertus, jucundo otio sustenta te paululum et recrea; da te jucunditati paululum; ad aliquam animi remissionem descende; habeat aberrationem quamdam a negotiis animus; animum liberali otio viresque revoca, ad ferendos novos de integro labores; relaxa animum et abducta contentione studiorum; da laxamenti aliquid contentioni studiorum; lassum pondere curarum animum ludo refice et instaura; excedant animo curæ paulisper, ut acriore deinceps impetu ad intermissa revertare. Cf. Delecto, Oblecto. Usus: Recreat me et reficit aspectus vester; afflictum erigere, perditum recreare. Litteris tuis sustentor et recreor. Cum animus se collegit et e mœrore se recreavit. E morbo recreari et convalescere. Cf. Relaxo.
RĔCRESCO, is, crēvi, crētum, ere, n. Repousser, croître de nouveau. Syn. Rursum cresco.
RĔCRŪDESCO, is, dŭi, escere, n. Redevenir saignant; aggraver, empirer. Usus: Illa quæ consanuisse videbantur, recrudescunt.
RECTA, En droite ligne, directement, tout droit. Syn. Recta via, directe. )( Oblique, per anfractus. Usus: Mihi recta iter Romam est. Recta e navi ad me venit.
RECTĒ, En ligne droite; bien, comme il faut. Syn. Bene, probe, præclare, jure, more, rite, ordine, ratione. )( Perperam, vitio, oblique, circuitione et anfractu. Usus: Recte atque ordine et e republica factum est. Si recte homines novi. Recte an secus, nihil ad nos. Recte an contra fecerint. Recte, ordine, ratione, ex æquo et bono fecisti. Atomi recte feruntur aliquæ, quelques atomes suivent la ligne droite, Cf. Bene.
RECTĬO, ōnis, f. Direction, gouvernement. Syn. Gubernatio, administratio. Usus: Non privatæ solum rei ratio, sed reipublicæ rectio.
RECTOR, ōris, m. Guide, directeur, chef. Syn. Gubernator, præses. Epith. Comior, justus, summus. Usus: Rector publici consilii, gubernator urbis et conservator. Rector navis. DEUS, rector et architectus tanti operis.
RECTUS, a, um, Qui est en ligne droite, droit; convenable; bon, vertueux. Syn. Directus, bonus. )( Pravus, obliquus. Usus: Rectam instas viam. A recta conscientia transversum unguem discedere non oportet. Recta intelligentia, rectis oculis aliquid intueri. Rectissima sunt, quæ maxime conducunt.
RECTUM, i, n. Le bon, le bien, l’honnêteté, la vertu. )( Pravum. Usus: Rectum est quod cum virtute et officio fit. Rectum non solius laudis causa sequendum est. Te nihil scribere rectum vix est. Cf. Honestum.
RĔCŬBO, as, cŭbŭi, ĭtum, are, n. Se coucher, être couché. Syn. Recumbo, jaceo, quiesco. Usus: Molliter et delicate recubans.
RĔCUMBO, is, cŭbŭi, ĭtum, ere, n. S’appuyer, se coucher en arrière; être étendu, couché. Syn. Cubo. Usus: In herba recumbo.
RĔCŬPĔRĀTĬO, ōnis, f. Recouvrement. Usus: Ista præclara est libertatis recuperatio.
RĔCŬPĔRĀTOR, ōis, m. (t. de droit). Le récupérateur, chargé à Rome de juger les procès et d’accommoder les différends entre citoyens. Syn. Judex in causis civilibus et privatis. Epith. Improvidus. Usus: Recuperatorem dare alicui.
RĔCŬPĔRĀTŌRĬUS, a, um, Relatif aux récupérateurs. Usus: Judicium recuperatorium.
RĔCŬPĔRO, as, avi, atum, are, a. Recouvrer. Syn. Recipio, redimo, reparo. Usus: Erepta recuperare. Recuperare existimationem perditam et in antiquum statum restitui. Cf. Restituo.
RĔCURRO, is, curri, ere, n. Courir en arrière, rebrousser chemin en hâte. Syn. Redeo, revehor; perfugio, ad opem alicujus confugio. Usus: Velim quamprimum ad nos recurras.
RĔCŪSĀTĬO, ōnis, f. Refus. Epith. Justa. Usus: Omnes sine mora, sine ulla recusatione, summo etiam studio et alacritate negotium susceperunt, sans hésitation.
RĔCŪSO, as, avi, atum, are, a. Repousser, écarter, refuser. Syn. Abnuo, defugio, declino, aspernor, nolo, repudio, rejicio, aversor, tergiversor, abhorreo; a me amoveo, amolior, deprecor, ejuro. Adv. Diu, honeste, vehementer, valde. Phras. Si id crimen est, non recuso pœnam, si cela est un crime, je ne refuse pas le châtiment. Nihil de pœna recuso; pœnam non refugio, non deprecor, causam non dico quin quod meritus sum feram; causæ nihil est quin; causæ nihil dico quin pœnas, ut meritus sum, luam. Usus: Nihil quod homini accidere possit recusandum est. Cf. Nolo, Nego.
RĔDĂMO, as, avi, atum, are, a. Aimer réciproquement, rendre amour pour amour. Syn. Amori vel in amore respondeo.
RĔDARGŬO, is, ŭi, ere, a. Accuser. Syn. Coarguo, convinco. )( Probo. Usus: 1. Inconstantiam alicujus redarguere. 2. Increpo, accuso, réfuter, convaincré de faux, confondre. Redargue me, si mentior. Fallebat multos, quod nemo eum redargueret. Cf. Arguo, Reprehendo.
REDDO, is, dĭdi, dĭtum, ere, a. Rendre. Syn. Restituo, refero, remunero, persolvo. Adv. Celeriter, commode, cumulate, diligenter, juste, latine, opportune, probabiliter, studiose, tarde, vicissim, verbosius. Usus: 1. Suum cuique reddere. 2. Recito, rendre, dire, raconter. Quæ quisque didicerit, totidem verbis reddat. 3. Verto, traduire. Quæ græce legeram, latine reddebam. 4. Do, tribuo, rendre, remettre à qqn ce qui lui est dû. Sententiæ suæ rationem reddere. Reddere vitam pro republica. Litteras alicui; honorem cuique suum reddere. 5. Similis sum, rendre, reproduire, représenter. Filius matrem reddit. 6. Efficio, præsto, rendre tel ou tel, faire. Cupiditas reddit homines cæcos.
RĔDEMPTĬO, ōnis, f. Rachat; corruption, marché. Syn. Conductio. Usus: Publicani temeritate redemptionis pene eversi.
RĔDEMPTOR, ōris, m. Entrepreneur de travaux publics; fermier. Syn. Operis faciendi vel vectigalium conductor, qui et Manceps a Cicerone dicitur. Usus: 1. Redemptor ille, qui Torquato columnam conduxerat faciendam. 2. Redemptor noster, rédempteur. Syn. Auctor parensque salutis nostræ. Vindex salutis humanæ; nostræ salutis restitutor. Redemptio nostra, Rédemption. Syn. Nostræ salutis restitutio; salus hominum Christi cruciatibus morteque parta.
REDĔO, is, ĭi, ĭtum, ire, n. Retourner, revenir. Syn. Reverto, revenio, me recipio. Adv. Gradatim, insidiose, peregre, sero, verissime. Phras. Cupio quamprimum ad vos redire, je désire revenir vers vous le plus tôt possible. Ad vos me recipere cupio; in optatis mihi est, ut me aliquando vestri ac patriæ compotem fortuna faciat; ut in patriam me pedes referant; in domum meam remigrem, revertar; domum me referam; reditu aut potius reversione mea vos exhilarem; ut ad vos recurrere, patriæ me reddere postliminio liceat; ut expeditum in patriam receptum habeam; urbem patriam repetam. 2. Domum redibo, je reviendrai chez moi. Domum me referam; domum repetam; domum me convertam, conferam; domum remigrabo, revertar; domum me recipiam. 3. Vix ad se rediit, il fut à peine revenu à lui, il eut à peine repris ses sens. Vix se, vix animum ex timore collegit; vix se, vix animum recepit a timore; vix recreatus est ex illo pavore; vix se recuperavit ex illa trepidatione; vix redintegravit animum. Cf. Colligo, Recolligo. 4. Rediisti ad pristinam consuetudinem, vous avez repris vos anciennes habitudes. Ad tuam te intemperantiam innovasti; in eamdem vitæ consuetudinem revolutus es; ad mores pristinos rediisti; ad tuam te consuetudinem moresque te retulisti. 5. Sed ut redeam eo unde cœpi, mais pour en revenir là d’où je suis parti. Sed ut ad prima redeam; ut redeam ad id, unde exorsus sum; ad ea quæ constitueram; sed ut ad superiora illa redeat, revertatur oratio; ut ad præterita revertamur; ut ad eam partem, unde digressa est, revertatur oratio; verum ad jurgium illud, quo loco digressus sum, revertar; sed adhibeat oratio modum et redeat illuc unde deflexerat. Ut eo, unde digressa est, se referat oratio; sed ut eo revocetur, unde huc declinavit oratio; sed redeamus ad inceptum; sed redeat unde aberravit oratio. Usus: Ad quos dies redibis? In gratiam redire cum aliquo, rentrer en grâce auprès de qqn, se réconcilier avec lui. Ad ingenium suum et mores rediit, il a repris ses premiers sentiments, son caractère. In pristinum statum res rediit, la chose a repris son ancien état. Parum ex agro illo redit, le revenu de ce champ est peu considérable.
RĔDHĬBĔO, es, ĭtum, ere, a. Rendre ce qu’on a reçu. Syn. Reddo. Usus: Rem emptam, cujus vitium venditor non dixerit, vendenti redhibere. Cf. Reddo.
RĔDĬGO, is, ĕgi, actum, ere, a. Faire revenir, faire rentrer, ramener; réduire à. Syn. Adduco, pertraho, cogo, conficio, colligo. Phras. Ad nihilum redactæ sunt opes meæ, mes richesses sont réduites à rien. Ad nihilum omnia reciderunt; rediit mihi res ad restim, ad rastros. Cf. Perdo, Gero. Usus: 1. Bellicosas gentes in ditionem suam et potestatem; sub imperium et jurisdictionem redigere. Cf. Conficio. 2. Colligo, faire rentrer une somme d’argent, percevoir, retirer. Ex præda, e bonis venditis magnam vim pecuniæ redigere. 3. Revoco, reduco, mettre dans tel ou tel état. Inventa redigere in ordinem, mettre en ordre les matériaux trouvés. Aliquid in memoriam redigere, disposer qqche dans sa mémoire.
RĔDĬMĪCŬLUM, i, n. Collier, diadème, ceinture.
RĔDĬMĬO, is, ĭi, ītum, ire, a. Ceindre, couronner, orner. Syn. Orno, corono. Usus: Rosis, sertis, coronis redimire se.
RĔDĬMO, is, ēmi, emptum, ere, a. Racheter; délivrer; affermer. Syn. Emo, recupero, conduco. Adv. Palam, publice, recte, male. Phras. Christus nos sua morte redemit, JÉSUS-CHRIST nous a rachetés par sa mort. Debitæ primi hominis culpæ pœnas suis cruciatibus exsolvit; salutem mortalibus finemque diuturnæ servitutis moriendo attulit; sua morte perditum genus hominum in possessionem cœlestis patriæ restituit; genus humanum afflictum ac perditum sua morte recreavit et erexit; pro communi salute suum caput in omnes cruciatus obtulit, ut amissam nostra primorumque parentum culpa cœlestem nobis patriam recuperaret. Usus: Re vilissima maximam redemit. Culpam redimere. Ego vitam omnium meo unius periculo redemi. Ista vel vita recte redimi possent.
RĔDINTĔGRĀTĬO, ōnis, f. Renouvellement, rétablissement. Syn. Renovatio, iteratio. Usus: Vehementer movet auditorem ejusdem verbi redintegratio, répétition du même mot.
RĒDINTĔGRO, as, avi, atum, are, a. Renouveler, rétablir, réparer. Syn. Renovo, instauro. Usus: Bellum, prœlium, vires, animum redintegrare. Memoriam redintegrare. Cf. Renovo.
RĔDĬTĬO, ōnis, f. Retour. Usus: Celeritas reditionis.
RĔDĬTŬS, ūs, m. Retour. Syn. Reditio, reversio. Epith. Acerbus, capitalis, pestifer, celer, crudelis, difficilis, facilis, florens, gloriosus, gratuitus, illustris, constans, maturus. Phras. Valetudo reditum impedivit, sa mauvaise santé a empêché son retour. Reditu prohibuit; regrediendi facultatem non dedit; valetudo obstitit quominus iter domum flecteret, retro concederet; ne in patriam esset reditus, valetudo in causa fuit. Usus: Patet tibi gratiæ reditus. Gratiæ reditum tibi aperiam, conficiam. Nemo te reditu prohibebit. (Reditus pro fructibus annuis, vulg. est), revenu.
RĔDĬVĪVUS, a, um, Rafraîchi, rajeuni; qui revit. Syn. Renovatus, in vitam revocatus.
RĔDŎLĔO, es, ŭi, ere, a. et n. Être odorant, exhaler, sentir. Syn. Oleo. Usus: Ejus sermonis multa indicia redolent. Oratio redolens antiquitatem. Mihi ex illius orationibus redolere ipsæ Athenæ videntur, je ne sais quel parfum d’atticisme s’exhale de ses discours.
RĔDŪCO, is, xi, ctum, ere, a. Faire revenir, ramener. Syn. Restituo, redigo, reporto. Usus: Distractos aliquos in concordiam reducere. Aliquid in memoriam reducere, rappeler qqche. Medicina ægrum reducere ad salutem. De exilio aliquem domum reducere, reportare.
RĔDUCTĬO, ōnis, f. Action de ramener.
RĔDUCTOR, ōris, m. Celui qui ramène. Usus: Plebis in urbem reductor. Litterarum senescentium reductor, celui qui rétablit, qui fait revivre.
RĔDUNDANTĬA, æ, f. Le trop plein, la trop grande abondance. Syn. Profluentia.
RĔDUNDO, as, avi, atum, are, n. Déborder, être trop abondant, inonder. Syn. Supero, superfluo, effluo. Adv. Aliquantum. Usus: Pituita aut bilis cum in corpore redundat. Homo omnibus ornamentis redundans. Infamia majorum fere in posteros, amici laudes in amicum redundant. Nihil prætermittatur, nihil redundet. E tuo facto multum invidiæ in me redundabit. E rerum cognitione florescit et redundat oratio. Is redundantes nos et juvenili licentia superfluentes repressit, celui-ci réprima les écarts où nous entraînait la fougue de la jeunesse. Cf. Abundo.
RĔDŬVĬA, æ, f. Envie aux doigts. Syn. Ulcus digitorum. Usus: Capiti mederi debebam, reduviam curavi, je devais soigner la tête et je n’ai donné mes soins qu’à une envie aux doigts, c. à d., en m’occupant de vétilles, j’ai négligé l’important (Prov.).
RĔDUX, dŭcis, omn. gen. Qui est de retour, revenu. Syn. Ex periculo aut exilio revocatus. Cf. Redeo.
RĔFELLO, is, felli, ere, a. Prouver la fausseté d’une chose, réfuter. Syn. Redarguo, refuto. )( Confirmo. Adv. Palam, studiosissime. Phras. Ejus argumenta facile refellam, je renverserai facilement ses arguments. Criminationem totam nullo negotio dissolvam; diluam, quæ objecit; propugnaculum istud, quo contra impetus meos se usurum putat, facile dejiciam. Objecta facile infirmabo et convellam; eam illius opinionem ratio convellet, oratio labefactabit; veritas denique extorquebit; argumenta ejus facile obruam, proteram, prosternam. Sententiam hominis facile frangam; tela ista haud difficulter repellam; faxo brevi, ut argumenta ejus universa corruant, irrita reddantur. Cf. Refuto. Usus: Refellere et coarguere mendacium alicujus. Ea exemplis magis quam argumentis refelles, vous réfuterez cela plutôt par des exemples que par des arguments. Moribus oratio refellitur, il fait par sa conduite la critique de ses discours.
RĔFERCĬO, is, fersi, fertum, cire, a. Remplir, bourrer; entasser. Syn. Repleo. Adv. Peranguste. Usus: Animos vulgi superstitionibus, sermonibusque aures refercire, rebattre, assourdir les oreilles par ses discours.
RĔFĔRO, fers, tŭli, lātum, erre, a. Porter, placer; emporter; rapporter. Syn. Reveho, reporto, reduco. Adv. Aperte, callide, cumulatissime, identidem, magnopere, occulte, pariter, publice, recte, separatim, simpliciter, vere. Usus: 1. Pedes me referunt in Tusculanum. 2. Renuntio, rapporter, relater. Misit, qui nuntios exciperent et ad se referrent. 3. Revoco, réproduire, faire revivre. Veterum consuetudinem, laudem, legem referre. 4. Reddo, rendre, payer. Meritam debitamque gratiam referre. 5. Adscribo, describo, transcrire, enregistrer. Aliquid in commentarium, tabulas, volumen, codicem referre. Referre in deos, in deorum numerum. Rationes ad ærarium referre. 6. Ad deliberandum propono, faire un rapport, proposer; s’en rapporter à. De re aliqua ad senatum; de rebus obscuis ad Apollinem; de religionibus ad sacerdotes referre. Ad alium, ad alterius arbitrium referre. 7. Respondeo, répondre, répliquer. Hoc ego non ad meam defensionem attuli, sed illorum defensioni retuli. 8. Dirigo, rapporter. Omnia sua consilia ad gloriam; ad voluptatem referre omnia. 9. Similis sum, rappeler. Vultu patrem refert, moribus avum. 10. Converto, revertor, revenir. Se ad intermissa studia litterarum referre. Animum, oculos in aliquem referre, reporter ses regards et son attention sur qqn.
RĔFERT, n. et imp. Il est utile, il est bon, il importe. Syn. Interest, ad rem pertinet. Phras. Mea quidem id parum refert, cela m’importe peu. Rebus tuis sunt illa conjunctiora; ad rem meam nihil interest. In eo fortunæ meæ positæ non sunt. Nihil ad me ista. Non est, cur ea de re me angam, discruciem. Mihi isthic neque seritur, neque metitur; utcumque fuerit, haud in magno equidem ponam discrimine. Cf. Interest. Usus: Tua id maxime refert. Parvi refert abs te dici.
RĔFERTUS, a, um, part. v. Refercio. Plein, rempli, comble. Syn. Confertus, plenus. Usus: Locuples et referta domus, bonis omnibus abundans et affluens.
RĔFERVĒO, es, ere, et RĔFERVESCO, is, ere, n. Être très chaud; bouillonner, rejaillir. Usus: Jam quasi refervescit oratio. Sanguis refervet vel refervescit.
RĔFĬCĬO, is, fēci, fectum, ere, a. Refaire, rétablir, restaurer, améliorer. Syn. Reconcinno, recreo, restituo. Phras. Corpus reficere, remettre, ranimer le corps. Corpora curare; corpus cibo potioneque firmare; famem sitimque cibo et potione depellere; firmare cibo vires, instaurare. Cf. Cibus. Usus: Nihil est jam quo nos reficiamus, aut ubi lapsi resistamus. Cum animus se a forensi strepitu refecerit et recreaverit. Reficere ædes quæ vitium fecerant. Refecta spe, ayant repris espoir. Reficit me ac recreat tua epistola. Cf. Recreo.
RĔFĪGO, is, xi, xum, ere, a. Détacher; enlever; abroger, annuler. Syn. Rescindo, infringo, revello. Usus: Acta Antonii legesque refixistis. Num figantur rursus tabulæ quas vos decretis vestris refixistis.
RĔFLĀTŬS, ūs, m. Souffle; vent contraire. Syn. Contrarius, adversus, reflans ventus. Usus: Naves reflatu Uticam actæ. Fortunæ reflatus semper timendus.
RĔFLECTO, is, xi, xum, ere, a. Ramener, détourner, apaiser. Syn. Revoco, sedo. Usus: Animum ad vindictam incitatum reflecto et revoco. Cf. Flecto, Recordor.
RĔFLO, as, avi, atum, are, n. Souffler en sens contraire, être contraire (en parl. du vent). Syn. Contra flo. Usus: Cum fortuna reflarit, affligimur. Ventis reflantibus, cum aquilo mihi adversum teneret, in littus rejecti sumus.
RĔFLŬO, is, ere, n. Couler en sens contraire. * Syn. Retro fluo.
RĔFORMĪDĀTĬO, ōnis, f. Vive crainte, forte appréhension. Syn. Formido, metus. Cf. Metus.
RĔFORMĪDO, as, atum, are, a. Reculer de crainte, craindre, redouter. Syn. Refugio, horreo. Usus: Dolorem imbelles horrent et reformidant. Cf. Timeo, Abhorreo.
Reformare Religionem, Réformer un ordre religieux. Ad disciplinam severiorem revocare; lapsam disciplinam ad vetera instituta revocare; instaurare disciplinam; e solutiore disciplina ad veterem sanctimoniam revocare; veterem disciplinam, quæ jacet ætatis vitio perculsa atque prostrata, excitare; constituere leges, revocare instituta, abhorrentes a vitæ sanctimonia mores abususque comprimere ac abolere, omnia denique quæ dilapsa jam diffluxere, severis legibus vincire; dissolutam familiæ sacræ disciplinam arctius adstringere ac in veterem dignitatem vindicare; lapsam, prolapsam disciplinam erigere; solutam disciplinam coercere, ad arctiorem disciplinam erudire; pravarum consuetudinum stirpes, quæ caput tollebant, elidere, exscindere; a veteri sanctimonia declinantem, in semitam reducere.
RĔFRACTĀRĬŎLUS, i, m. Un peu chicaneur, qui aime la dispute. Syn. Concertatorius, contentiosus.
RĔFRĀGOR, aris, atus sum, ari, d. n. Faire opposition à qqn. Syn. Adversor. Usus: Sed nolui homini amicissimo refragari. Cf. Adversor.
RĔFRĒNO, as, avi, atum, are, a. Retenir par le frein; arrêter, maîtriser, dompter. Syn. Coerceo, reprimo, comprimo, cohibeo, circumscribo, retardo, restringo, contraho, sedo, debilito, edomo, frango, moderor, tempero, restinguo. Vinculum v. g. cupiditati injicio. Cf. Cohibeo, Coerceo, Comprimo. Usus: Refrenet prius libidinem, iram teneat, coerceat avaritiam, qu’il réprime d’abord ses passions, etc.
RĔFRĬCO, as, ŭi, atum, are, a. et n. Frotter de nouveau, rouvrir. Syn. Renovo, revoco, retracto. Phras. Noli mihi refricare memoriam casus acerbissimi, ne réveillez pas en moi le souvenir de ce cruel malheur. Noli mihi revocare in memoriam casum acerbissimum; noli animum meum revocare in memoriam casus tristissimi; noli renovare, redintegrare memoriam casus acerbissimi; noli obductam vixdum cicatricem refricare. Cf. Memoria. Usus: 1. Dolorem, cicatricem, vulnus refricare. 2. Iterum vexo, se renouveler, revenir, reparaître. Crebro refricat lippitudo.
RĔFRĪGĔRĀTĬO, ōnis, f. Rafraîchissement, fraîcheur.
RĔFRĪGĔRO, as, avi, atum, are, a. Refroidir ou rafraîchir. )( Calefacio. Usus: Stella Saturni refrigerat. Umbris et aquis refrigerari.
RĔFRĪGESCO, is, frixi, escere, n. Se refroidir. Syn. Refrigeror, defervesco. Adv. Plane, sane quidem. Usus: Belli apparatus, impetus illi animorum refrixit. Interpellata bello studia refrixere. Causa illa omnino refrixit. Cf. Remitto.
RĔFRINGO, is, frēgi, fractum, ere, a. Briser, ouvrir, enfoncer. Usus: Claustra illa nobilitatis refregi.
RĔFŬGĬO, is, fūgi, ere, n. et a. Fuir en arrière, s’enfuir, s’échapper, s’éloigner. Syn. Abhorreo, fugio, recedo, horreo, formido. )( Appeto. Adv. Prorsus, longe. Usus: Refugit animus ea commemorare. Ab impiorum consuetudine refugere. Refugit a dicendo animus. Cf. Abhorreo.
RĔFŬGĬUM, ĭi, n. Refuge, asile; lieu de refuge. Syn. Perfugium, portus, præsidium, arx. Usus: Nationum omnium portus et refugium senatus.
RĔFULGĔO, es, si, ere, n. Reluire, briller. Syn. Reluceo.
RĔFUNDO, is, fūdi, fūsum, ere, a. Verser de nouveau, répandre, vider. Syn. Rursus fundo.
RĔFŪTĀTĬO, ōnis, f. Réfutation. (t. de rhét.) Syn. Confutatio.
RĔFŪTO, as, avi, atum, are, a. Repousser, rejeter; réfuter. Syn. Aspernor, despicio, repello; confuto, refello. )( Complector, confirmo. Adv. Fortius, liberalius, gravius. Phras. Erroris magistrum refutavit egregie, il réfuta parfaitement ce docteur de mensonge. Quemadmodum erroris doctorem fregerit, quam docte illius fidem infirmarit, auctoritatem elevarit, quis satis deprædicet? ut illum strenue refellerit, coarguerit, vicerit; ut firmissima quæque propugnacula ex ejus errorum defensione dejecerit, quis ignorat? Cf. Refello. Usus: 1. Refutare et aspernari extera, dédaigner et repousser les choses extérieures. Libidinem alicujus et conatus refutare. 2. Refello, réfuter, contredire, répondre à. Nostra confirmare argumentis, aliena refutare, confirmer notre dire par des arguments, réfuter celui de l’adversaire.
RĔGĀLIS, e, gen. com. De roi, royal. Syn. Regius. Usus: Potestas, nomen, ornatus, purpura regalis.
RĔGĔRO, is, gessi, gestum, ere, a. Rejeter sur, renvoyer à. Syn. Oppono, objicio. Usus: Convicia regerere, répliquer par des injures.
RĒGĬA, æ, f. Palais d’un roi, cour. Syn. Domus, aula regia. Epith. Maxima.
RĒGĬĒ, Royalement, en roi. Syn. More regio.
RĒGĬFĬCĒ, Avec un luxe royal, splendidement. Syn. Apparatu regio.
RĒGĬMEN, ĭnis, n. Conduite, direction, gouvernement. Syn. Rectio. Usus: Regimen totius magistratus penes Appium erat. Cf. Magistratus, Potestas.
RĒGĪNA, æ, f. Reine. Syn. Regni socia, domina. Usus: Omnium virtutum regina justitia.
RĔGĬO, ōnis, f. Pays; limites, bornes; étendue. Syn. Provincia, ora, plaga, tractus, fines, termini, spatium. Phras. 1. Regio fertilis, pays, contrée fertile. Regio tam ubere et pingui solo, ut a pastu repellantur pecudes, ne satietas perimat. Regio omnium rerum soli fertilis. Regio uberrimo agro, mitissimo cœlo, clementibus accolarum ingeniis; regio fertilis imprimis et omnium copia rerum opulenta; regio fidelis et fautrix suorum. Cf. Fertilis. 2. E regione curiæ domus nostra est, notre maison est située en face de la curie. Domus nostra curiæ respondet; contra curiam domus nostra est; domus nostra curiæ est adversa et contraria. Ex adverso, e regione curiæ nostra domus est. Usus: 1. Immensa et interminata in omnes partes regionum magnitudo. Regio lunæ. 2. Spatium, limites, bornes, frontières (ordin. au pluriel.) Vitæ spatium exiguis regionibus circumscriptum, des limites peu étendues circonscrivent l’espace de la vie. Officii regionibus se continere, rester dans les limites du devoir. Eregione tuæ villæ mea est sita.
RĒGĬUS, a, um, Royal. Syn. Regalis.
REGNĀTOR, ōris, m. Souverain, monarque, roi.
REGNO, as, avi, atum, are, n. Exercer le pouvoir royal, être roi, gouverner. Syn. Impero, dominor. Phras. Regnabat apud Persas, il régnait sur les Perses. Persidem tenebat; Persis imperitabat; summæ rerum apud Persas præerat; imperium Persarum tenebat; inter Persas regnum agebat; summa imperii apud Persas potiebatur; imperium gerebat apud Persas; Persicum dominatum imperio tenebat, summam rerum omnem apud Persas administrabat; regium principatum apud Persas gerebat, tenebat, obtinebat, habebat; imperii clavum tenebat; rerum potiebatur; regio jure ac potestate imperabat apud Persas. Cf. Impero, Rego. Usus: Hic vero regnat et triumphat oratio, ici vraiment l’éloquence est souveraine. Regnat in centuriis, il domine sur les centuries.
REGNUM, i, n. Pouvoir royal, royauté; royaume. Syn. Principatus, dominatus. Usus: Regnum non modo Romano, sed ne Persæ quidem tolerabile. Regnum appetere. Regnum alicui dare, deferre. Regnum occupare, obtinere; regno potiri. Sub vel in regno alicujus esse, degere, vivere. Regnum in cervices accipere, se soumettre à un roi. Regno aliquem pellere, expellere, ejicere; regnum adimere, regno spoliare. In regnum restituere, reducere. Regnum recuperare; in regnum redire.
RĔGO, is, xi, ctum, ere, a. Diriger, conduire; gouverner, régir. Syn. Guberno, moderor. Phras. Totam rempublicam regit, il gouverne toute la république. Rempublicam unus gubernat, administrat omnem; unius nutum tota civitas intuetur; summæ rerum unus præest; omnia unus temperat, moderatur; ei populus sui velut habenas tradidit; ad ejus ductum se applicuit; reipublicæ regimen penes eum est; ad gubernacula reipublicæ sedet, summa rerum illi tradita est; ad ejus arbitrium judiciumque summa rerum rediit; reipublicæ tenet gubernacula; moderator est totius consilii publici; omnia moderatur, movet, regit; jura dat unus reipublicæ; summæ rei præest; rempublicam cum imperio et potestate obtinet; reipublicæ arbiter ac moderator præsidet Cf. Impero, Regno. Usus: Animus regit corpus et moderatur. Versare suam naturam et regere ad tempus. Mundus regitur numine deorum. DEUS qui omnem hunc mundum regit, DIEU qui gouverne tout cet univers.
RĔGRĔDĬOR, eris, gressus sum, gredi, d. n, Rétrograder, revenir, retourner. Syn. Pedem refero. Usus: Regredi quam progredi malo, j’aime mieux rétrograder qu’avancer.
RĔGRESSĬO, ōnis, f. Retour. Usus: Exponam vobis consilium profectionis et regressionis meæ.
RĔGRESSŬS, ūs, m. Retour, marche rétrograde. Usus: Nihil errat quod in omni æternitate conservat progressus et regressus reliquosque motus constantes et ratos, ce nom d’errants ne saurait convenir à des astres qui de toute éternité s’avancent, rétrogradent, et font toutes leurs évolutions d’après des lois fixes et invariables. Syn. Recessus.
RĒGŬLA, æ, f. Équerre, règle; loi, règle. Syn. Norma, lex, exemplum, formula, præscriptio. Epith. Notissima, optima, pravissima. Phras. Regulas præscribere, établir des lois. Privatam publicamque disciplinam, quæque alia cœtibus hominum regendis usui esse solent, præscribere; leges ferre; privatam publicamque vivendi rationem legibus constituere. Usus: Consilia sua omnia ad regulam virtutis dirigere et referre. Servare regulam de cœlo ad cognitionem omnium delapsam. Ab regula et præscriptione vitæ aberrare, s’écarter de la règle, des prescriptions de la vie. Studia sua naturæ regula metiri. Non utendum pravissima consuetudinis regula, il ne faut point se servir de la règle si fausse de l’usage. Non egemus perpendiculis, normis et regulis, nous n’avons pas besoin de perpendiculaire, d’équerres, ni de règles. Cf. Lex, Norma.
RĒGŬLUS, i, m. Roi d’un petit pays; roitelet.
RĔGUSTO, as, avi, atum, are, a. Goûter de nouveau. Syn. Iterum gusto, degusto. Usus: Crebro regusto tuas litteras, je relis fréquemment vos lettres, je les savoure.
RĔJECTĀNĔA, ōrum, n. pl. Choses de rebut, rebut. Syn. Rejecta.
RĔJECTĪO, ōnis, Rejet, dédain, mépris. Usus: Rejectio judicum facta est, récusation (des juges).
RĔJĬCĬO, is, jēci, jectum, ere, a. Rejeter; repousser, éloigner, écarter. Syn. Aspernor, repudio. Adv. Plane, feliciter. Phras. Ea sententia ab omnibus rejecta est, cet avis fut rejeté de tout le monde. Ea sententia irrisa est ab omnibus; explosa et ejecta est; respuere hanc sententiam omnes et pro nihilo putavere; eam sententiam plerique omnes ineptam judicavere, improbavere, refutavere; fuit ea sententia plerisque spreta et damnata. Cf. Amoveo. Usus: Deligere bona et rejicere contraria. Causam ad senatum rejicit. Ab iis libris obscuritas me rejecit. Cf. Abjicio.
RĔLĀBOR, eris, lapsus sum, labi, d. n. Couler en arrière, refluer. Usus: Relabuntur, refluunt, revertuntur flumina unde fluxerunt.
RĔLANGŬESCO, is, gui, ere, n. S’affaiblir, tomber en faiblesse. Syn. Oblangueo.
RĔLĀTĬO, ōnis, f. Rapport sur une affaire; question. Epith. Salutaris, diligens. Usus: Quis audivit aut actionem, aut relationem tuam. Pro: ex certa relatione, par une relation, un récit certain, rectius dicitur: certis auctoribus comperi.
RĔLĀTOR, ōris, m. Celui qui fait des rapports, rapporteur. Usus: Te auctore et relatore.
RĔLAXĀTĬO, ōnis, f. Relâche, récréation. Syn. Remissio. Usus: Otii fructus est non contentio animi, sed relaxatio, repos de l’esprit.
RĔLAXO, as, avi, atum, are, a. Relâcher, distraire, reposer. Syn. Remitto, dissolvo, solvo. Phras. Rus cogito ut animum relaxem, je songe à aller à la campagne pour me reposer. Animi causa; ut animum parumper a molestiis abducam; ut animus parumper acquiescat a curis; ut animum curis distractum varieque dissipatum recolligam; ut animus sine cura quiescat; ut animus ex curarum tædio recreetur; ut, quam mihi negotiorum et curarum odiosa consuetudo hilaritatem ademit, abstulit, eripuit, in me exstinxit, eam rerum jucundissimarum aspectu atque usu recuperem; ut aliquid vernæ amœnitatis degustem; ut verna jucunditate fruar; ut amissam animi hilaritatem recipiam; ut ex laboris assiduitate me reficiam; ut aberrem a molestiis, aberrationem habeam. Cf. Remitto. Usus: Animum relaxare ac remittere. Risus tristitiam mitigat et relaxat. Longior dolor intervalla dat et relaxat. Se ab occupationibus relaxare et jucunditati dare. Cum se animus corporis vinculis relaxarit ac liberarit. Alvus aliquando vel adstringitur vel relaxatur Cf. Recreo.
RĔLĒGĀTĬO, ōnis, f. Exil dans un lieu déterminé. Syn. Amandatio. Epith. Jejuna, rusticana.
1. RĔLĒGO, as, avi, atum, are, a. Éloigner, écarter, reléguer qque part. Syn. Amando, exilio mulcto, expello, ejicio. )( Reduco. Usus: Pater filium ab hominibus in prædia rustica relegarat, le père relégua son fils à la campagne loin du commerce des hommes. Cf. Exilium, Ejicio.
2. RĔLĔGO, is, lēgi, lectum, ere, a. Parcourir de nouveau, relire. Usus: Crebro tuas litteras relego et regusto.
RĔLĔVO, as, avi, atum, are, a. Relever, remettre sur pied, soulager. Syn. Levo, consolor, minuo, levationem affero. Usus: Jam tandem relevata et recreata respublica videtur. Communem casum relevare. Tu qui toties dolorem meum tuis sermonibus relevasti. Cf. Consolor, Recreo, Levo.
RĔLICTĬO, ōnis, f. Abandon, délaissement. Syn. Derelictio, desperatio, proditio.
RĔLĬGĀTĬO, ōnis, f. Action de lier, d’attacher. Syn. Colligatio.
RĔLĬGĬO, ōnis, f. Respect, crainte de DIEU, esprit religieux; culte extérieur. Syn. Pietas, sanctitas, cultus divinus, res divinæ, sacræ, religiones et cerimoniæ sacræ, cultus Divini Numinis. Epith. Antiqua, communis, divina, domestica, externa, ficta, inexpiabilis, justa, magna, mira, nimia, perversa, pristina, privata, publica, pura, sancta, sempiterna, singularis, solemnis, summa, tanta, utilis. Phras. 1. DEUM summa religione colebat, il honorait DIEU très religieusement. DEO supremum cultum et honorem tribuebat, præstabat, exhibebat; summa DEUM religione venerabatur; DEUM pura, integra, incorrupta mente venerabatur; sacris impense dedebat animum DEUM que religione maxima colebat. Quæ divino cultu continentur ea ille caste integreque tractabat; in ejus animo Numinis assidua insidebat cura; exsistebat in eo mira religionum sanctitas cultusque divini ardor. Cf. Religiosus. 2. (Religionem ingressus est, Vulg.), il est entré en religion. DEO sese in religiosam servitutem dicavit; totum se DEO religiosissima mente consecravit; DEO dicatorum hominum instituta complexus, professus est; abdicatis rebus omnibus, in religiosorum hominum familiam nomen dedit; sacræ militiæ se addidit, nomen dedit; inter sacræ familiæ candidatos nomen professus est; a profanis stipendiis, ad Christi vexilla convolavit. 3. (Susceptus est ad religionem, Vulg.), il a été admis dans un ordre religieux. In sacram familiam cooptatus est; ad sacri ordinis alumnos aggregatus, adscriptus est; sacram familiam auxit; in numerum dicatorum DEO hominum relatus est. Usus: 1. Religio Numinis pio cultu continetur. Religionem pie colere; religioni servire. Religiones omnes polluere. Ab omni religione declinare; a religione abducere. Novas religiones inducere, suscipere. Negligere religiones. 2. (Scrupulus conscientiæ, Vulg.), délicatesse résultant des sentiments religieux, scrupule de conscience. Religionem alicui afferre, injicere, inducere, inspirer des scrupules à qqn. Aliquid in religionem vertere, trahere, faire un scrupule à qqn de qqche. Religione quadam tangi, aliquid sibi religioni ducere, habere, se faire un scrupule de. Alicui religionem eximere, adimere, tollere, eripere, auferre; aliquem religione solvere, exsolvere, liberare, lever les scrupules de qqn. Ea res in religionem venit populo, le peuple se fit un scrupule de cette chose. 3. Sacramentum, loyauté, honneur, délicatesse; serment. In re aliqua religionem interponere, adhibere. Religione obstrictum, implicatum, impeditum esse; obligare se, aliquem alligare religione.
RĒLĬGĬŌSĒ, Religieusement; exactement. Syn. Bona fide, sancte, candide.
RĒLĬGĬŌSUS, a, um, Religieux, pieux. Syn. Summa religione præditus, sanctus, sacris deditus, animus religione perfusus. )( Impius. Phras. 1. Religiosissimus vir est, cet homme est très religieux. Magna est et antiqua religione; maxima cum religione vitam traducit; pius sanctusque vir est; pietatem imprimis colit; exemplar est religionis, vitam sancte pieque exigit. Is est, in quo tanquam in speculo intueantur qui religionem colunt; insigni est pietate erga DEUM. Ab ineunte ætate ad vitæ sanctimoniam incumbit; pectus omni pietate imbuit. 2. Vir religiosus optime sibi consulit, le religieux pourvoit parfaitement à ses propres intérêts. Qui se DEO dicat, addicit, dedit, totum tradit; qui se ad unum DEUM confert; qui suas omnes cogitationes, omnia studia sua in uno DEO figit ac locat, qui ab uno DEO pendere vult; qui divina studia, præterea nihil colit; qui Christianam pietatem non communi vulgarique instituto, sed proprio quodam studio, propria quadam mentis inductione complectitur; qui præter DEUM nihil animo spectat; qui suum animum, suas cogitationes, sua consilia ad unum refert DEUM; qui omnibus in rebus duce DEO utitur; cujus est vita cum pietate conjuncta; qui nihil non pium, nihil non cum religione conjunctum cogitat, is omnium optime suis rationibus prospicit. Cf. Probus, Pius, Professus. Usus: 1. Integer, innocens, religiosus, qui omnia, quæ ad cultum divinum pertinent, diligenter pertractat. Vir natura sanctus, in testimonio religiosus. 2. Scrupuli plenus, ce dont on se fait un scrupule. Religiosum erat lucum Marti sacrum exscindere.
RĔLĬGO, as, avi, atum, are, a. Lier en arrière; attacher, nouer. Syn. Vincio, colligo. Adv. Extrinsecus. Usus: Ad currum religatus Hector.
RĔLĬNO, is, ēvi, ere, a. Décacheter, ouvrir. Usus: Epistolam, dolium relinere.
RĔLINQUO, is, līqui, lictum, ere, a. Laisser en arrière, abandonner. Syn. Linquo, reliquum vel reliqui facio, missum facio; omitto, mitto; defero, dimitto. Adv. Admodum nihil, trepide, dissolute, feliciter, fortiter, in perpetuum, indigne, largiter, antequam, omnino, nihil scripti, omnino nullam memoriam, plane, prorsus nihil, sapienter, studiose, turpiter, intus, consulto. Phras. 1. Reliquit sua studia priora, il a abandonné ses premières études. Multam salutem bonis litteris dixit; deposuit cum libris litteras; discessit, descivit a pristino consilio; missa fecit studia sua; deflexit de curriculo suo; bona gratia dimisit doctrinarum studia; removit se ab honestis litteris; studia ab eo deserta obsolevere; segregavit a se penitus Musas; abjecit bonas litteras; a litteris alio operam industriamque transtulit, traduxit; a Musis, ut si bellum ipsis indixisset, se disjunxit. 2. Amici omnes me reliquerunt, tous mes amis m’ont abandonné. Ab amicis ita destitutus sum, ut nemo afflictum erigat; causam meam omnes deserunt; desunt amico amici; proditum, inductum, conjectum in fraudem jacere patiuntur. Ab amicis repudiatus, a propinquis nihil sublevatus in summa solitudine vivo; turpissima defectione deseruerunt et dereliquerunt me amici omnes. Cf. Desero, Descisco, Deficio. 3. Tuo hæc arbitrio relinquo, je laisse cela à votre gré, à votre liberté. Istam partem totam ad te defero; id omne ad arbitrium tuum libentissime confero; ejus rei æstimationem tibi remitto; hujusce rei arbitrum, disceptatorem ac judicem te volo, constituo; hujusce rei tuum esto arbitrium; hanc rem omnem in tua fide ac æquitate depono. Usus: Nullum precibus meis locum; desiderium sui magnum reliquit. Aliquem non solum relinquere, sed etiam prodere.
RĔLĬQUĬÆ, ārum, f. pl. Restes, restant, débris. Syn. Residua. Epith. Angustæ, egentes, illustres, immortuæ, intermortuæ, magnæ, meliores, miseræ, pristinæ, seniles. Usus: In his miseris fortunæ reliquiis. Reliquias hostium persequi. Cibi reliquiæ. Voluptatum reliquias colligere.
RĔLĬQUUS, a, um, Ce qui reste, restant. Syn. Residuus, relictus, rejectus. Phras. Nihil mihi jam reliquum est, il ne me reste plus rien. Nihil mihi ex tantis opibus fortuna reliquum fecit; ne reliquiæ quidem ullæ veteris fortunæ restant; ne tenues quidem reliquiæ pristinæ felicitatis supersunt; nihil mihi e fortunis meis supererat; præter vitam, eamque miseram nihil mihi superest. Nihil est residui; nihil mihi reliqui ex tantis opibus fortuna fecit. Usus: Nullum mihi jam solatium est reliquum in omni vita. De reliquo quid dicam?
RĔLŪCĔO, es, luxi, cere, n. Reluire, briller. Syn. Refulgeo.
RĔLUCTOR, aris, atus sum, ari, d. Lutter contre, combattre, résister. Syn. Adversor. Cf. Adversor.
RĔMĂNĔO, es, mansi, ere, n. Rester, demeurer, séjourner. Syn. Maneo, resto, resideo. Usus: Nemo omnium apud me remansit. Cf. Maneo.
RĔMANSĬO, ōnis, f. Action de rester qque part, séjour. Usus: Tuam remansionem non probo.
RĔMĔDĬUM, ĭi, n. Ce qui guérit, remède, médicament. Syn. Medicina, medicamentum; cautio, provisio, fomentum. Epith. Præclarum, præsens, præsentissimum. Usus: In adversis rebus sine remedio atque allevamento permanere. Quærere remedium ad rem aliquam. Suo malo, suis incommodis et vulneribus remedium comparare, invenire, afferre, adhibere. Acrioribus remediis huic malo occur rendum. Præsens remedium ægro adhibere. Cf. Medeor, Medicina.
RĔMĔO, as, avi, atum, are, n. Retourner, revenir. Syn. Redeo. Usus: Ex urbe remeare. Cf. Redeo.
RĔMĒTĬOR, iris, mensus sum, iri, d. a. Mesurer de nouveau; rendre en égale mesure. Usus: Iter remetiri.
RĒMEX, ĭgis, m. Rameur. Syn. Qui remos agit. Epith. Vesanus. Usus: Remiges civitatibus imperare.
RĒMĬGĀTĬO, ōnis, f. Action de ramer, manœuvre à la rame. Syn. Impetus pulsusque remorum, remigium.
RĒMĬGĬUM, ĭi, n. Action de ramer. Syn. Remigatio; remigum multitudo.
RĒMĬGO, as, avi, atum, are, n. Ramer. Syn. Remis navem propello, remis incito navigium, mare pertinacius remis everbero. Adv. Paululum. Cf. Navigo.
RĔMĬGRO, as, avi, atum, are, n. Revenir habiter, retourner, rentrer. Syn. Redeo, remeo. Usus: Remigrare in domum suam.
RĔMĬNISCOR, eris, isci, d. n. et a. Repasser dans sa mémoire, se souvenir. Syn. Subit animum memoria rei. )( Obliviscor. Usus: Præterita reminisci. Cf. Recordor, Memoria.
RĔMISSĒ, Avec douceur, avec indulgence. Syn. Leniter, molliter, levi animo et remisso. Usus: Remisse, urbane, leniter dicere, agere.
RĔMISSĬO, ōnis, f. Action de relâcher, de détendre; relâchement. Syn. Languor, abjectio. Epith. Humanissima, liberalissima. Usus: 1. Remissio animi et dissolutio, indulgence, faiblesse de caractère. 2. Quies, otium, solatium, repos. Ad omnem animi remissionem ludumque descendere, relâche, récréation, délassement d’esprit, divertissement. 3. Relevatio, imminutio, adoucissement, affaiblissement. Senescentis morbi remissio, affaiblissement, déclin de la maladie qui touche à sa fin; contentiones et remissiones vocis, élévations et abaissements de la voix. 4. Intermissio, relâchement. Tales amicitiæ remissione usus sunt eluendæ, de telles amitiés doivent être déliées par le relâchement des rapports. Cf. Relaxatio.
RĔMISSUS, a, um, Relâché, détendu, mou, lâche. Syn. Lenis, contractus, timidus. )( Acer, contentus. Usus: Animo esse leni et remisso. Sermo quietus et remissus. In ulciscendo, in bello gerendo, in disputando remissus. Dolor castigatus et remissus. Ventus remissior, vent plus doux. Dubitabam utrum remissior essem an summo jure contenderem, si je devais user de douceur ou agir dans toute la rigueur du droit. Cf. Laxus.
RĔMITTO, is, mīsi, missum, ere, a. et n. Renvoyer, laisser aller; relâcher; diminuer. Syn. Retro mitto; relaxo; minuor. Adv. Aliquantum, dissolute, largiter, perscienter, nequaquam. Phras. 1. Ventus remittit, le vent cesse. Ventus cadit, concidit; ventus, tempestas se frangit; ventus ponit; minuit ventus. 2. Ira jam remittit, déjà sa colère s’affaiblit. Languescit ira; defervescit, resedit, consedit, conquiescit ira; ira senescit, cadit, concidit; deflagrat ira. 3. Industria remittit, le travail se relâche. Languescit, senescit industria et remittit. Cf. Minuo. 3. Remittere culpam, remettre une faute, la pardonner. Condonare crimen; gratiam delicti facere; veniam et impunitatem dare. Cf. Ignosco. Usus: 1. Librum, nuntium remittere. 2. Dimitto, éloigner, écarter. Opinionem ante conceptam remittere. 3. Condono, pardonner. Pœnam remittere. De meo tibi aliquid remitto. 4. Minuo, diminuo, detraho, relâcher, abandonner. De pristina severitate; de virtute remittere. Iracundiam remittere. Hiems, frigus, dolor remittit. 5. Relaxo, relâcher, détendre. Animum, vocem, arcum remittere. 6. Relaxo, Condono.
RĔMOLLESCO, is, ere, n. Se ramollir. Usus: Otio remollescunt homines.
RĔMŎRA, æ, f. Retard, délai. Syn. Retardatio. Usus: Multæ res obstant, remoramque faciunt rei privatæ et publicæ. Cf. Mora.
RĔMORDĔO, es, morsum, ere, a. Tourmenter, torturer. Syn. Crucio, sollicito, uro, pungo. Usus: Multæ me curæ remordent. Cf. Crucio.
RĔMĔROR, aris, atus sum, ari, d. Retarder, arrêter. Syn. Retardo, retineo, distineo. Usus: Quæ cæteros remorari solent, me nihil retardarunt, ces choses qui arrêtent les autres, n’ont pas été pour moi un obstacle. Ne quid pacem distineat ac remoretur vobiscum meam. Num unum diem postea L. Saturninum tribunum plebis, ac C. Servilium prætorem mors ac pœna remorata est? Le supplice s’est-il fait attendre un seul jour? Cf. Moror.
RĔMŌTĬO, ōnis, f. Action d’éloigner, d’écarter. Usus: Remotio criminis est, cum facti intentio in alium derivatur, la justification (l’action d’écarter une imputation) consiste à, etc.
RĔMŌTĒ, Loin. Usus: Stellæ aliæ propius, aliæ remotius.
RĔMŌTUS, a, um, Éloigné, écarté. Syn. Alienus, abhorrens. Phras. Locus longissime remotus est, lieu très éloigné. Locus a conspectu amotus longius; locus longius recedit ab urbe nostra; locus, quem natura longe submoverat, oculis subduxerat; locus extra terminos solis, atque in extremis terrarum finibus positus. Cf. Procul. Usus: 1. Hoc a moribus, sapientia, natura hominis optimi remotissimum est. Ab omni cupiditate remotissimus. Hæc a vulgari intelligentia remotiora sunt. 2. Distans, qui s’éloigne, qui s’écarte. Res a memoria nostra remotæ. Locus remotus.
RĔMŎVĔO, es, mōvi, mōtum, ere, a. Ramener en arrière; retirer; écarter, repousser, éliminer. Syn. Amoveo, dimoveo, submoveo, moveo, abduco, aufero, ejicio; deduco, abstraho, avoco, averto; deterreo, deprecor. Usus: Removere se ab aliquo negotio, ad otium perfugere. Ab amicitia alicujus se removere. Ex præsidiis militem removere. Cf. Amoveo.
RĔMŪGĬO, is, ire, n. Répondre par des mugissements, retentir, résonner. Syn. Resono.
RĒMULCUM, i, n. Cable pour remorquer. Usus: Submersam navim remulco multisque funibus reduxerunt.
RĔMŪNĔRĀTĬO, ōnis, f. Rémunération, récompense. Syn. Gratia, vicissitudo studiorum vel officiorum. Epith. Expedita. Phras. Officiis tuis remuneratio nulla par erit, rien ne pourra récompenser vos services. Officia tua nunquam paribus officiis æquabor, nullam unquam meritorum tuorum partem assequar; nunquam non modo referenda, sed ne cogitanda quidem gratia tua beneficia consequar. Nunquam, ne minima quidem ex parte tuis in me meritis satisfaciam. Nunquam omnino tibi solvam quantum debeo, ac ne ulla quidem ex parte. Officia tua nunquam rependam, compensabo. Cf. Remuneror. Usus: Nihil remuneratione benevolentiæ, vicissitudine officiorum jucundius.
RĔMŪNĔROR, aris, atus sum, ari, d. a. Rendre service pour service, récompenser. Syn. Retribuo, compenso, beneficium reddo; mutuam gratiam reddo, refero; parem gratiam repono, mercedem do. Phras. Remunerabor merita in me tua, je récompenserai les services que vous m’avez rendus. Cumulatis tuis in me meritis satisfaciam; gratum ac memorem paribus officiis probabo; beneficia beneficiis compensabo. Quæ in me contulisti, eadem recipies aut majora; parem gratiam referam. Tuis beneficiis paribus officiis respondebo; quæ debeo, solvam, reddam beneficia. Qui tibi ex me fructus debentur, eos uberrimos colliges, capies, percipies, ex me feres. Eo quo premor, tuorum beneficiorum onere levabor; laxabo me vinculis quasi quibusdam, si plane solvere non potero, beneficiorum tuorum; in id incumbam, eo curæ cogitationesque intendentur, ut par pari referam; efficiam profecto, ut in me gratum animum desiderare non possis; omni studio enitar, ut officia tua paribus a me beneficiis compensentur; id in omni vita mihi erit antiquissimum, ut cumulate reddam gratiam tantis tuis in me promeritis; nihil agetur a me studiosius, quam ut de me optime meritum esse læteris. Usus: Quibus officiis tua beneficia remunerabo? Quo te munere remunerer, nescio.
RĒMUS, i, m. Rame. Usus: Remis navem propellere: Detergere remos, frangere.
RĔNASCOR, eris, natus sum, asci, n. Renaître, se reproduire, repousser. Syn. Denuo nascor, exorior; renovor. Usus: Renatum est bellum, nuper primo exstinctum.
RĔNĀVĬGO, as, avi, atum, are, a. et n. Revenir par eau, retraverser.
RĒNES, um, m. pl. Les reins. Usus: Ex renibus laborare.
RĔNĪDĔO, es, ere, n. Luire, briller, être riant, gai, se réjouir. Syn. Resplendeo, lætor, gaudeo.
RĔNĪTOR, eris, nīsus sum, niti, d. n. Faire effort contre, s’opposer. Syn. Contra vel adversum nitor. Cf. Adverso, Obsisto.
RĔNŎVĀTĬO, ōnis, f. Renouvellement, rénovation. Syn. Redintegratio. Usus: Renovatio timoris magnam molestiam affert.
RĔNŎVO, as, avi, atum, are, a. Renouveler, rétablir; reproduire. Syn. Instauro, redintegro, reficio, integro; refero, repræsento. Phras. 1. Nolo renovare dolorem tuum, je ne veux pas renouveler votre douleur. Non faciam ut, quæ coaluere vulnera, recrudescant; ut, quæ cicatricem duxerunt, refricentur vulnera; nolo dolorem tuum retractare, revocare; dolorem tuum jam senescentem irritare non cupio, nec enim novis vulneribus rumpendæ sunt cicatrices veteres. Nolo reviviscat, a longo intervallo se referat, redintegretur, renascatur dolor, 2. Renovare bellum, recommencer la guerre. Comparare de integro bellum; redintegrare bellum; instaurare belli reliquias ac renovare. Cf. Bellum. 3. Conspectus filii renovavit dolorem, la vue de mon fils renouvela ma douleur. Conspectus filii redintegravit lacrimas; vulnus refricuit et dolorem; conspectus filii renovatio erat doloris; conspectus filii veteres dolendi causas retexuit, retulit; obductam cicatricem, quæ consenuisse videbatur, refricuit; conspectus filii integravit luctum; veteres dolendi causas revocavit; conspectu filii redintegrata est memoria acceptæ fœdissimæ cladis. Usus: Renovare memoriam, amicitiam, bellum. Veterem curam ac molestiam mihi tuæ litteræ renovarunt. Jacta discordiæ semina efferent se, et ad renovandum bellum revirescent. Hic renovabo illud quod initio dixi, je répéterai ici ce que j’ai dit en commençant. Cf. Iterum.
RĔNUNTĬĀTĬO, ōnis, f. Action d’annoncer, de faire savoir, publication, annonce. Syn. Nuntiatio. Usus: Suffragiorum renuntiatio.
RĔNUNTĬO, as, avi, atum, are, a. Rapporter, annoncer, faire savoir, dire, exposer. Syn. Significo, nuntio, expono; nuntium remitto. Adv. Auspicato. Usus: 1. Legati rem gestam renuntiarunt. 2. Pronuntio, faire un rapport officiel, proclamer. Aliquem renuntiare consulem. 3. Remitto nuntium, congédier, abandonner, se dédire. Alicui hospitium, conductionem, refuser l’hospitalité, rejeter une adjudication. Societatem, pactionem renuntiare. Cf. Nuntio.
RĔNŬO, is, ŭi, ere, n. et a. Refuser, ne pas consentir, ne pas admettre. Syn. Aspernor, repudio, adversor. Cf. Nolo.
RĔOR, reris, rătus sum, reri, d. a. Avoir calculé, estimer, croire, penser. Syn. Puto, arbitror, censeo. Usus: Quos quidem plures, quam rebar, esse cognovi. Nam, reor, non ullis, si vita longior daretur, posset esse jucundior.
RĔPĀGŬLA, ōrum, n. pl. Verrou d’une porte; barrières, obstacles. Syn. Vectes, quibus januæ clauduntur. Usus: Omnia pudoris, juris repagula convellere, perfringere, effringere, toutes les barrières de la pudeur et du droit.
RĔPANDUS, a, um, Cambré, retroussé. Syn. Incurvus, reflexus.
RĔPĂRĀTĬO, ōnis, f. Rétablissement. Usus: Regni reparatio.
RĔPĂRO, as, avi, atum, are, a. Rétablir, réparer. Syn. Recupero, iterum acquiro. Cf. Renovo.
RĔPASTĬNĀTĬO, ōnis, f. Seconde façon donnée à la terre, second labour, binage. Syn. Secunda occatio.
RĔPĔDO, as, avi, atum, are, a. Reculer, rétrograder. Usus: Domum cum laude repedandum.
RĔPELLO, is, pŭli, pulsum, ere, a. Repousser, écarter, éloigner. Syn. Pello, rejicio, submoveo, impetum retundo; reprimo. )( Impello. Usus: Vim vi repellere; a se dolorem repellere. Homines a foro, templo repellere. Hostem rejicere ac repellere. Vim hostium reprimere ac repellere. Cf. Pello, Arceo.
RĔPENDO, is, di, sum, ere, a. Contrepeser; payer au poids. Syn. Reddo, repono, vicem reddo. Usus: Pro Gracchi capite aurum repensum, la tête de Gracchus fut payée au poids de l’or. Cf. Compenso.
RĔPENS, entis, omn. gen., Soudain, subit, imprévu. Syn. Repentinus.
RĔPENTE, Tout à coup. Syn. Derepente, statim, subito, repentino, ex tempore, extemplo. Phras. Repente iratus fui, soudain je me mis en colère. Repente exarsi; repens me ira incessit; præsente iracundia exarsi; e vestigio, repentino, de improviso ira succensus sum; vestigio temporis nec opinata et minime provisa ira me invasit. Cf. Subito. Usus: Repente amicitiam præcidere. Repente, præter spem agmen in conspectum venit, tout à coup et contre tout espoir.
RĔPENTĪNUS, a, um, Soudain, inattendu. Syn. Improvisus, insperatus, inexspectatus, repens, inopinatus. Usus: Omnia repentina et nec opinata graviora. Magna ex inopinato lætitia exstitit repente. Cf. Repente.
RĔPERCŬTĬO, is, cussi, cussum, ere, a. Répercuter, réfléchir. Usus: Valles clamoribus repercussæ, vallées où le son va se répercuter.
RĔPĔRĬO, is, pĕri, pertum, ere, a. Trouver, rencontrer. Syn. Invenio. Adv. Difficillime, nusquam, peregre, recte, usquam. Usus: Exitum rei, finemque reperiemus. Ineunda est ratio et via reperienda. Si quæras, reperies. Cf. Invenio.
RĔPĔTĪTĬO, ōnis, f. Répétition. Epith. Crebra. Usus: Ejusdem verbi crebra repetitio.
RĔPĔTO, is, īvi vel ĭi, ītum, ere, a. Réclamer, revendiquer; rechercher; rappeler, répéter. Syn. Exigo, peto, reposco; resumo, retracto. Adv. Alte et a capite, amplius, inde usque, longe, recte. Phras. 1. Res ab initio est repetenda, il faut reprendre la chose à son principe. Altius rei initium petendum; longius exordium rei petendum; ab ultima antiquitate, alte et a capite; a fonte repetenda, arcessenda est; ab origine causisque primis res exponenda, repetenda est. 2. Humaniores litteras repetam, je reprendrai l’étude des belles-lettres. Humaniorum litterarum studia ex intervallo recolam; ad politiores litteras regustandas me referam, retractabo artes, quas ab ineunte ætate condidici; in gratiam cum bonis Musis ex intervallo redibo; secundis curis bonas artes perpoliam; intermissa tantisper litterarum studia revocabo; me ad pristinas artes revocabo; Latinitatis auctores ad manus revocabo. 3. Semper idem repetit, il redit toujours la même chose. Aures identidem iisdem vocibus obtundit; eamdem cramben recoquit; eamdem cantilenam iterat, canit, insusurrat; eadem chorda oberrat; eamdem tundit incudem; semper eodem revolvitur. Usus: 1. Jus suum, promissa; officii præmium et fructum, res ablatas ab aliquo repetere. Dignitatem repetere, réclamer une distinction. 2. Renovo, revoco, rappeler à la mémoire, se rappeler, se souvenir. Repetere memoriam superiorum temporum. Rem alte, a capite repetere. Sententiæ suæ gravitatem ab ipsa natura repetit. Repetere præcepta. Cogitanti mihi sæpenumero et memoria vetera repetenti, et me rappelant, évoquant le souvenir du passé. Mihi repetenda est veteris cujusdam memoriæ non sane satis explicata recordatio, il faut que je me rappelle un vieux souvenir confus. Cf. Iterum.
RĔPĔTUNDÆ, ārum, f. pl. Argent à réclamer parce qu’il avait été extorqué ou perçu contre tout droit; concussions exercées par un gouverneur. Usus: Lege pecuniarum repetundarum teneri, damnari, être condamné comme concussionnaire.
RĔPLĔO, es, ēvi, ētum, ere, a. Remplir, compléter. Syn. Impleo, refercio.
RĔPLĬCĀTĬO, ōnis, f. Action de feuilleter, d’ouvrir (un livre); révolution (du monde). Syn. Conversio. Usus: Ut replicatione quadam mundi motum regat atque tueatur, qui règle et conserve le mouvement du monde par une sorte de révolution.
RĔPLĬCO, as, avi, atum, are, a. Courber, replier; dérouler, déplier. Syn. Repeto. Usus: Si velis replicare annalium memoriam, invenies, si vous voulez compulser les anciennes annales. Memoriam temporum replicare, feuilleter, parcourir l’histoire.
RĔPO, is, repsi, reptum, ere, n. * Ramper, se glisser.
RĔPŌNO, is, pŏsŭi, pŏsĭtum, ere, a. Placer, mettre; replacer. Syn. Colloco. Usus: 1. In aliquo, in alicujus humanitate, opibus spem omnem et salutem reponere. 2. Annumero, recenseo, adscribo, reputo, mettre au nombre de, compter, inscrire parmi. Aliquem in numerum vel numero amicorum, proborum civium, in suis reponere. 3. Recondo, mettre en réserve, serrer, garder. Fructus, alimenta in hiemem reponere, garder des provisions pour l’hiver. 4. Rependo, rétablir, restituer, rendre. Næ, ego tibi reponam, cum veneris. Pro damno quid repones?
RĔPORTO, as, avi, atum, are, a. Reporter, rapporter, remporter, retirer. Syn. Refero, reduco, reveho; obtineo, consequor. Usus: 1. Exercitum a provincia reportare; laudem et benevolentiam omnium, victoriam de hoste reportavit.
RĔPOSCO, is, ere, a. Redemander, réclamer. Syn. Repeto. Usus: Bona sua reposcere ac persequi lite et judicio. Rationem (rei) ab aliquo reposcere, demander compte de qqche à qqn. Cf. Peto.
RĔPĔTĬA, ōrum, n. pl. Nouveau festin, nouvelle orgie, (le lendemain d’une fête).
RĔPRÆSENTĂTĬO, ōnis, f. Payement en argent comptant. Syn. Solutio pecuniarum.
RĔPRÆSENTO, as, avi, atum, are, a. Payer en argent comptant, solder de suite; représenter, reproduire; faire sans délai, effectuer tout de suite. Syn. Præsentem pecuniam persolvo; præsentem alicui gratiam refero; personam gero; aliquid re præsenti exhibeo, præsto. Phras. 1. Repræsentavit in theatro ducem, il fit au théâtre le rôle de général. Personam ducis in theatro gessit, retulit, sustinuit, repræsentavit; personam ducis sibi imposuit, induit, suscepit. 2. Repræsenta tibi in animo veterem Romam, représente-toi l’ancienne Rome. Finge te cernere, intueri animo veterem Romam; propone tibi, pone tibi ob oculos; cogitatione depinge veteris Romæ majestatem. Versetur tibi ante oculos; obversetur animo Romanæ majestas urbis. Romanam illam majestatem menti tantisper objice. Cf. Imaginor. Usus: 1. Reliquam pecuniam, cum dies promissorum advenerit, repræsentabimus. 2. Refero, exhibeo, speciem exprimo, rappeler, mettre devant les yeux. Templum illud repræsentabat memoriam consulatus mei. Restituo, recupero, payer, acquitter, solder. Ego corpus libenter in cruciatus obtulerim, si repræsentari morte mea libertas civitatis posset. 4. Antecapio, prævenio, exécuter sur le champ. Non exspectanda est temporis medicina quam ratione repræsentare possumus, il ne faut pas attendre du temps le remède que nous pouvons obtenir immédiatement de la raison.