Lexicon Latinum : $b Universae phraseologiae corpus congestum etc.

CĂCŬLA, æ, m. Valet d’armée, goujat. * Syn. Calo.

CĂCŪMEN, ĭnis, n. Sommet, cime. * Syn. Vertex cujuscumque rei. Usus: Cacumina arborum, montium.

CĂDĀVER, ĕris, n. Cadavre. Syn. Corpus exanime. Epith. Incruentum, informe, semiustulatum. Usus: Ab hoc ejecto cadavere quidquam opis mihi spondeam?

CĂDĀVĔRŌSUS, a, um, Cadavéreux. * Usus: Cadaverosa facies.

CĂDIT, impers. Il arrive. Syn. Evenit, accidit. Usus: Belle cecidit.

CĂDO, is, cĕcĭdi, cāsum, ere, n. Tomber. Syn. Concido, decido, labor, delabor, corruo. Adv. Cadere aliter rem, alte, apte comprehensionem, apte verba, aptissime, belle, concinnius, commodius, decore in pedes, fortiter, fortuito, graviter, jam pridem consilia, jucunde clausulas, jucunde orationem, levius, male, melius, melius verba in syllabas longiores, numerose et quadrate, omnino, optime in pedem, pariter, cum republica, percommode, peropportune, præclare in rempublicam, teterrime, quid venuste. Phras. 1. Vulneribus exhaustus cecidit, il tomba criblé de blessures. Ad terram defluxit; vulneribus ad terram datus est; de equo lapsus; præceps ad terram datus; miserabili casu, fœda prolapsione præcipitatus est; ictu ad casum datus, ad terram delatus, detractus procubuit. 2. Fallente vestigio cecidit, ayant fait un faux pas, il tomba. In terram defluxit, procubuit, prolapsus, prostratus est 3. Cadebat animo, il se laissait abattre. Animo concidit, defecit animo; frangebatur animo; animus hominem reliquit; relanguit animus; animo se demisit admodum. Cf. Concido. 4. Cadere in pristina peccata, retomber dans ses anciennes fautes. Relabi, revolvi in mores pristinos et vitia; in eundem scopulum offendere, impingere; in idem vitiorum cœnum implicari; iisdem sordibus involvi; in eodem luto adhærescere. Usus: 1. Evenio, arriver. Belle, opportune, commode, fortuito cecidit. Verebar, quorsum illud casurum esset. 2. Convenio, tomber. Cadit in eum suspicio, le soupçon tombe sur lui. Hoc in virum bonum non cadit; in virum sapientem dolor non cadit. 3. Venio, se présenter, s’offrir à; tomber (au pouvoir de). Cadit sub aspectum, cela est visible. In deliberationem, in potestatem, sub imperium et ditionem alicujus. 4. Desino, remitto, cesser, s’apaiser. Ira, venti cadunt. Arma de manibus cadunt. 5. Pereo, tomber en désuétude, périr. Legum auctoritas, civitatis fides cecidit. 6. Mori, tomber dans un combat, périr. Duo millia cecidere. 7. Vinci judicio, échouer, succomber en justice. Causa cadere. (Vulg. Litem perdere.) Cf. Causa. 8. Se laisser abattre, cadere animo, vel animis.

CĀDŪCĔĀTOR, ōris, m. Héraut, parlementaire. Syn. Legatus pacis causa.

CĀDŪCĔUM, i, n. Caducée. Syn. Mercurii virga et sceptrum.

CĀDŪCUS, a, um, Enclin à tomber; faible, caduc, périssable. Syn. Facile cadens, brevis, fugax, fragilis, mobilis, mortalis, incertus. )( Erectus, firmus, immortalis. Usus: 1. Omnia alia falsa, incerta, caduca, mobilia, sola virtus est altissimis defixa radicibus. Corpus fragile, et caducum. Magna imperia mortalia sunt et caduca. 2. Bona caduca; hæreditas caduca, héritage caduc (qui revient au fisc et non à l’héritier présomptif).

CĂDUS, i, m. Vaisseau pour conserver le vin; tonneau, baril. * Usus: Vinum de meliore cado.

CÆCĬTAS, ātis, f. Cécité, privation de la vue. Syn. Privatio sensus oculorum. Epith. Horribilis, misera, odiosa. Usus: 1. An tibi luminis cæcitas plus obest, an libidinis? 2. Transl. In furore animi, cæcitate et amentia.

CÆCO, as, avi, atum, are, a. Priver de la vue, aveugler, éblouir. Syn. Excæco, cæcum facio, efficio, reddo; oculis privo; oculis orbo. Usus: Voluptate cæcantur hominum animi. Vitiis et cupiditatibus cæcatus adolescens. Cf. Excæco.

CÆCUS, a, um, Aveugle. Syn. Captus oculis. Phras. 1. Lumina amisit; aspectum amisit; orbatus lumine; lumine cassus; caligat ad omnia; cæcutit; exstincto oculorum lumine in tenebris contabescit; caret acie oculorum; usu oculorum destitutus est. Transl. Cæcus est furore et cupiditate, la fureur et la passion l’aveuglent. Cæca cupiditate rapitur; cæcus furore, et scelere fertur; cæcus et amens furore est. Cæcitate animi rapitur incredibili; furor homini lumen animi exstinxit; eripuit consilium animo præceps amentia, furor. Exercet miserum insolita caligo mentis, et animi luminibus magnopere officit. Usus: 1. Catuli cæci nascuntur. 2. Temerarius, aveugle, (téméraire). Cæca cupiditate rapi. Fortuna cæca cæcos efficit, quos complectitur. 3. Obscurus, abditus, dubius, obscur, impénétrable, mystérieux. Nox cæca. Res cæcæ et ab aspectus judicio remotæ. Cur hoc ita obscurum est, et cæcum?

CÆCŪTĬO, is, ire, n. Voir trouble. Usus: Utrum oculi mihi cæcutiunt. Cf. Cæcus.

CÆDES, is, f. Action de tuer, carnage. Syn. Occisio. Epith. Clara et recens, crudelissima omnium, cruenta, misera crudelisque, nefaria, nocturna, propinqua, quotidiana. Phras. 1. Cædes multorum facta est, on fit un grand carnage. Multum sanguinis haustum est; omnia hostium cæde strata erant. Cædes ibi omnia obtinuit. Magna clades accepta est; fœdatus multorum cæde locus; cædibus hausti mortalium plurimi; multum sanguinis in promiscua omnium generum cæde fuit. Solitudinem facere in urbe videbantur. Edita, perpetrata multorum hominum cædes. 2. Hic a cæde cessatum est, alors cessa le carnage. Is finis sanguinis fuit; hic cædes constitit, conquievit. Usus: Res ad cædem spectare videtur, nous sommes menacés d’un massacre. Cædem senatui moliuntur, quærunt cives improbi. Cædem facient, perpetrabunt, edent atrocem. Cædem quidem repriment alii; at illi tanto acerbius instaurabunt, redintegrabunt, renovabunt. Cf. Mors, Occido, Prœlium.

CÆDO, is, cĕcīdi, cæsum, ere, a. Battre, frapper; massacrer. Syn. Verbero, percutio, occido, trucido, interficio. Phras. 1. Servum dirissime cecidit, il battit cruellement son esclave. Multavit, accepit pessime; verberibus dirum in modum affecit, laceravit, excruciavit. Cf. Verbero. 2. Hostem cædere, tailler l’ennemi en pièces. Hostem fundere, profligere; armis opprimere; hostium copias cædere; ferro prosternere; fundere prælio; armis sternere, delere. Cf. Cædes. Usus: Aliquem loris, vel virgis cædere. Silvam, armenta, magnum numerum hostium cædere.

CÆLĀTOR, ōris, m. Graveur, ciseleur. Usus: Artifices omnes, cælatores, et vascularios convocat.

CÆLEBS, ĭbis, m, Célibataire. Syn. Expers conjugii, qui uxorem, quæ maritum non habet. Usus: Mulier cælebs. Cælibes esse, cælibem vitam vivere prohibentur.

CÆLO, as, avi, atum, are, a. Ciseler, graver. Usus: Cælare aliquid argento vel in argento, ciseler sur l’argent.

CÆMENTĪTĬUS, a, um, Bâti en moellons. Syn. Quod cæmento constructum est. Usus: Cæmentitiis parietibus exstructæ altitudines.

CÆMENTUM, i, n. Moellon. Syn. Lapides rudes et fracti, quibus ædificia consurgunt. Usus: Materiam, cæmentum, calcem convexit.

CÆRŬLĔUS, a, um, Bleu, de couleur azurée. Usus: Oculos cæruleos esse Neptuni.

CÆSĂRĬES, ei, f. Chevelure. Syn. Coma, quæ cædi solet. Usus: Vide, cæsaries quam decet!

CÆSIM, Par incises, d’une manière coupée. Syn. Incisim. Usus: Membratim primo, dein cæsim diximus.

CÆSĬUS, a, um, Gris-vert. Syn. Cæruleus, glaucus; qualis color est oculis felium. Usus: Cæsiis oculis Minerva, Minerve aux yeux pers.

CÆSTŬS, ūs, m. Ceste, gantelet pour le pugilat. Syn. Clava ex corio et plumbo. Usus: Pugiles cæstibus contusi ne ingemiscunt quidem.

CÆTĔRA, orum, n. pl. Rectius cetera, le reste, les autres choses; du reste. Syn. Reliqua, alia, aliud, reliquum, itemque cætera, et quæ sequuntur; et alia hujus generis, hujusmodi; et si qua similia. Usus: Avarus, cætera doctus vir. Ut illud Sciponis: Agat asellum et cætera, comme le mot de Scipion: Conduis ton âne, etc.

CÆTĔRŎQUIN, Au surplus, du reste, d’ailleurs. Syn. Alioquin. Usus: Non poeta solum, verum etiam cæteroquin doctus et sapiens.

CÆTĔRUM, Du reste, d’ailleurs. Usus: Cæterum is mihi locus non displicet.

CĂLĂMISTER, ri, m. Fer à friser. Syn. Acus, qua calefacta capilli intorquentur. Usus: 1. Remove gemmarum ornatum, nec calamistri quidem adhibeantur. Frons calamistri notata vestigiis. 2. Transl. Ornatus accersitus orationis. Orationem calamistris inurere, colifichets, faux ornements de style.

CĂLĂMISTRĀTUS, a, um, Frisé. Usus: Calamistrata coma, puella.

CĂLĂMĬTAS, ātis, f. Malheur, calamité. Syn. Miseria, ærumna, adversa, vel incommoda fortuna, res incommoda, offensio. )( Prosperitas. Epith. Civilis, communis, dissimilis, fatalis quædam, honestissima, improvisa, incredibilis et singularis, indignissima, injustissima, inveterata, magna, major, maxima, necessaria in re aliqua, nova, par, præsens, privata, publica, summa, tanta, tota, impendens. Phras. 1. Calamitatem afferre, causer, apporter des malheurs. Inimici tui calamitatem tibi non exiguam machinantur; maxima calamitate te afficient; calamitatem afferent, importabunt. Inimici tui, ni caveris, plagam facient, injicient, infligent luculentam. Inimica factio calamitate te affliget maxima. Vulnus tibi imponet, inuret, infliget luculentum; pestem afferet certissimam et importabit. Machinantur, nescio quam in caput tuum pestem inimici tui; ad calamitatem maximam te tuosque depellent. Imminet rebus tuis ac fortunis ab inimicorum fraudibus et insidiis magna calamitas; inimici tui in calamitatem gravissimam te tuosque trahent; et jam nunc perniciem tibi comparant, et moliuntur. Cf. Affligo. 2. In calamitatem incidere, devenir malheureux, tomber dans la détresse. Respublica hoc anno maximam calamitatem cepit, accepit, subiit, hausit. Calamitas reipublicæ incidit, accidit maxima. Respublica in eam calamitatem venit, incidit; iis ærumnis premitur; cum iis difficultatibus conflictatur, quæ ferri, tolerari vix possint. Respublica hoc anno plagam accepit luculentam; acerbo vulnere percussa est; vulnus accepit gravissimum. Cf. Miser, Affligo, Fortuna mala, Adversus. 3. Calamitate liberare, délivrer des calamités. Cæsar nos non a calamitate modo, sed et metu calamitatis defendet, prohibebit; calamitate nos, calamitatem levabit; nobis detrahet, efficiet, ut a nobis absit calamitas: ærumnis nos istis exsolvet; istis nos periculis et ærumnis explicabit; istis nos ærumnis expediet. Cf. Libero. Usus: In calamitate tabescere. Calamitas latius serpsit.

CĂLĂMĬTŌSUS, a, um, Malheureux. Syn. Ærumnosus, miser, calamitatibus oppressus, affectus. Adv. Valde. Usus: Magis fortuna, quam culpa sua calamitosus. Fuga flagitiosa et calamitosa. Calamitosus ager cœlo et loco. Tempestas calamitosa, ouragan dévastateur. Cf. Miser, Felix.

CĂLĂMĬTŌSĒ, Malheureusement. Usus: Calamitose potius, quam turpiter vivendum.

CĂLĂMUS, i, m. Roseau à écrire. Syn. Frutex aquaticus ad scribendum aptus. Epith. Bonus. Usus: Calamo et atramento temperato, charta etiam dentata res agetur.

CALCAR, āris, n. Éperon. Syn. Equi stimulus equitis calci alligatus. Phras. Calcaribus equum urgere, pousser un cheval de l’éperon. Calcaria admovere, adhibere, calcaria equo subdere. Calcaribus equum concitare, agitare. Usus: 1. Aliis calcaria adhibenda, aliis frena. 2. Incitamentum, aiguillon, stimulant. Currenti calcar addere.

CALCĔĀMENTUM, i, n. Chaussure, soulier. Syn. Calceus.

CALCĔO, as, avi, atum, are, a. Chausser. Usus: Nec satis commode calceati, nec vestiti.

CALCĔUS, i, m. Chaussure, soulier. Syn. Calceamentum, pedum vestitus, et tegmen. Epith. Habiles, viriles. Usus: Redivi cum calceis et toga, nullis nec caligis, nec lacerna.

CALCĬTRO, as, are, n. Regimber, se montrer récalcitrant. Syn. Calce ferio, percutio. Transl. Renuo, resisto. Usus: Amicum eum non habebis, calcitrat, respuit.

CALCO, as, avi, atum, are, a. Fouler aux pieds. Usus: Calcare uvas; calcare clientem.

CALCŬLUS, i, m. Caillou. Syn. Lapillus, ratio. Usus: 1. Demosthenes calculos in os injiciebat. 2. Rationem inire, ad calculos vocare; ad calculum reducere; calculos subducere, compter, établir son compte avec qqn. Turpe est, exigue nimis, et exiliter amicitiam ad calculos revocare, ut par sit ratio datorum, et acceptorum. 3. Consilium omissum resumere. Revertamur ad calculos, quos abjecimus, revenons aux motifs que nous avons laissés de côté.

CĂLĔFĂCĬO, is, fēci, factum, ere, a. Chauffer, échauffer; exciter, inquiéter. Syn. Calfacio. Transl. Irrito, commoveo. Usus: Egregie hominem sua oratione calefecit. Forum calefacere. Parthi vos calefacient, les Parthes vous donneront un coup de fouet.

Calendarium, ii, n. Calendrier. Syn. Fasti, ephemerides.

CĂLENDÆ, ārum, f. pl. Calendes, premier jour du mois chez les Romains. Usus: Hæc scripsi ad VIII. Calendas Decembris.

CĂLĔO, es, ui, ere, n. Être chaud. Syn. Calidus sum. Transl. Vigeo. Usus: 1. Calent judicia ut cum maxime, l’instruction de l’affaire va rondement. Calent rumores. Dum res calet, insistendum est. Cum calent omnes, ego in negotio frigebo? 2. Fervere, dum res adhuc recens est. Calentes adhuc recenti pugna, et victoria feroces, encore échauffés par le combat et fiers de leur victoire. 3. Æstuare, inflammari, avoir la fureur de. Studio scribendi, cupidine laudis calere. Cf. Calor.

CĂLESCO, is, ere, n. S’échauffer, se réchauffer. Syn. Calidus fio. Usus: Igni vel apricatione calescere.

CĂLĬDUS, a, um, Chaud, enflammé. Usus: Calidior est animus, quam hic aer.

CĂLĬGA, æ, f. Chaussure militaire. Syn. Tibiarum tegumentum.

CĀLĪGĬNŌSUS, a, um, Sombre, ténébreux. Syn. Obscurus, caligine tactus. Usus: Obscurius, nebulosum, humidum, caliginosum cœlum.

CĀLĪGO, as, avi, are, n. Être aveuglé. Syn. Cæcutio. Usus: In sole caligare, ne pus voir clair en plein midi (Prov.).

CĀLĪGO, ĭnis, f. Brouillard, obscurité, ténèbres. Syn. Tenebræ. Epith. Cæca, obscura. Usus: Transl. Ex priore caligine temporum respublica in lucem aliquam respexit, après la confusion, le désordre de ces derniers temps, la république a enfin un moment de repos. Discussa nunc est caligo illa temporum et tetræ tenebræ. Videbam aliquid, sed quasi per caliginem. Cf. Tenebræ.

CĂLĬX, ĭcis, m. Coupe. Epith. Calices maximi. Calix mulsi, vini.

CALLĔO, es, ui, ere, n. Savoir parfaitement. Syn. Scio, teneo. Usus: Jura callet. Cf. Scientia, Doctus.

CALLĬDĒ, Habilement; avec ruse. Syn. Astute, non incallide, caute, arguteque dicere.

CALLĬDĬTAS, ātis, f. Habileté, astuce, ruse, fourberie. Syn. Malitia, astutia. Epith.: Perversa, stulta, vetus. Usus: Pœni calliditate valent. Calliditas astuta prudentiam imitatur. Cf. Astutia, Fraus, Dolus.

CALLĬDUS, a, um, Habile, ingénieux; astucieux, rusé. Syn. Astutus, versutus, vafer, malitiosus, eruditus artificio simulationis, veteratorius, veterator, non incallidus. Usus: Homo ad fraudem callidus. Astuta et callida interpretatio. Cf. Astutus, Dolosus.

CALLIS, is, m. Sentier. Syn. Semita.

CALLUM, i, n. Cal, durillon. Syn. Cutis usu densior. Usus: Transl. Diuturna consuetudo, diutinus dolor callum jam obduxit stomacho meo; malorum usus mihi sensum ademit; occalluit animus malorum usu, endurcir.

CĀLŌNES, um, m. pl. Valets d’armée. Syn. Militum ministri.

CĂLOR, ōris, m. Chaleur. Syn. Ardor, æstus. )( Frigus. Epith. Æquabilis, corporeus, maximus, nimius, salutaris et vitalis, similis sui. Phras. 1. Ecquid in iter te das caloribus summis? Pourquoi vous mettre en route par une pareille chaleur? ecquid hoc ardore; hoc æstu flagrantissimo; ista caloris intemperie; istis cœli ardoribus; æstuante tantis caloribus ære, solis radiis torrendum te præbes? ecquid hac anni parte flagrantissima, hoc anni sidere itineri te committis? 2. Calores sunt maximi, la température est très-chaude. Caloris nunc vis est maxima; calores habemus nunc maximos, æstus sunt immodici; æstivi cœli ardores nunc sunt maximi. Vapore solis omnia nunc torrentur, et accenduntur; fervore solis exæstuat anni tempus calidissimum; sol nunc omnia incendit; cœlum nunc fervet, æstuat, ut cura maxime. Menses nunc incidunt ardore solis flagrantissimi. Æstivi calores, æstatis ardores nunc sunt intentissimi. Æstuosum imprimis cœlum est; ab æstu fervet; æstus intemperie flagrat; immodicis caloribus torretur pars anni hæc ferventissima. 3. Calor crescit, la chaleur augmente. Intendit se calor, ingravescit, increscit, invalescit. Æstivi sideris calores graviore æstu exardescunt, effervescunt, invalescunt. 4. Calor remittit, la chaleur diminue. Frangit se calor, mitescit; tempus anni gravissimum defervescit; deflagrant tandem æstivi calores; temperantur, sedantur, leniuntur, mitigantur. Inclinata jam æstas nimios solis ardores defendit; caloris incommoda propulsat; languescit jam flagrantis cœli ardor, et sensim defervescit. Usus: Frigora et calorum molestiæ viro ferenda sunt. Acquiesco in horto, dum se calor frangat.

CĂLUMNĬA, æ, f. Calomnie, accusation injuste. Syn. Obtrectatio, maledictum, injusta criminatio, vexatio. Epith. Acerrima, nimis callida, frigida, jejuna, impudens, major, prætexta, calumniæ variæ. Phras. Calumniam strinxit in innocentem, calomnier un innocent. Integerrimi hominis laudem calumniis obterere satagebat; criminari non destitit innocentem; infamiam innocenti afferre; infamia innocentem aspergere voluit; calumnias in innocentem instruxit; calumniis opprimere innocentem; calumniis appetere satagebat. Cf. Detraho, Maledictum. Usus: Frigidam jejunamque calumniam adversus me adhibuit. Totus est in instruendis calumniis. Calumniam æquo animo fert. Coercenda est calumnia, et contundenda. Cf. Convitium, Famam lædo, Maledicus.

CĂLUMNĬĀTOR, ōris, m. Calomniateur. Syn. Qui falsum crimen objicit; malitiosus interpres. Epith. Egens improbus. Usus: Bono viro improbum calumniatorem apposuit.

CĂLUMNĬOR, aris, atus sum, ari, d. Calomnier. Syn. Calumniam adhibeo, vexo. Usus: Is aperte ludificari, et calumniari cœpit. Cf. Calumnia, Detraho.

CALVĂTĬCA, æ, f. Coiffure de femme. Syn. Tegmen capitis muliebre. Usus: Clodius calvaticam capiti suo accomodavit.

CALVĬTĬUM, ii, n. Calvitie, manque de cheveux. Usus: Calvitio mœror non levatur.

CALVUS, a, um, Chauve. Syn. Raro capillo, calvitio deformis.

CALX, calcis, f. Talon. Syn. Pars pedis posterior. Phras. Calcibus impetere, frapper à coups de pieds. Calcibus certare; premere, conscindere obstantes; calcibus cædere, ferire, contundere. Usus: 1. Certare pugnis et calcibus. 2. Finis ac meta, bout de la carrière. Ad calcem decurrit, pervenit opus. A calce ad carceres revocari (a fine ad principium), être obligé de recommencer. 3. Lapis excoctus pro ædificio, chaux. Calx viva, chaux vive. Calx macerata, chaux éteinte.

CĂMĒLUS, i, m. Chameau. Usus: Cameli adjuvantur proceritate collorum.

CĂMĒRA, æ, f. Voûte. Syn. Testudo, fornix. Usus: Cameras quasdam non probavi.

CĂMĪNUS, i, m. Fourneau. Usus: In hieme camino luculento utere.

CAMPESTER, ris, re, De plaine. Campestris exercitatio, exercices du champ de Mars.

CAMPUS, i, m. Champ cultivé. Syn. Ager, pratum, area, planities. Epith. Deformis atque obsitus, fœnicularius, ingens, immensusque, latior, magnus, sanctus, tantus. Usus: 1. Agros nostros cum suis uberibus campis conferri posse negant. 2. Transl. Amplitudo, copia, ubertas, champ, lice, carrière. Magnus tibi campus patet in republica, apertus ad gloriam cursus. In hoc tanto, immensoque campo exultet oratio. 3. Planities, plaine. Camporum patentium æquora; camporum immensitates; immensa camporum spatia.

CĂNĀLIS, is, m. Conduit, tuyau, canal. Usus: Aquæ ductus fiunt tribus generibus, vel per canales structiles, aut fistulis plumbeis, aut tubulis fictilibus.

CANCELLI, ōrum, m. pl. Grillage, treillis, barreaux. Epith. Forenses. Syn. Septa e lignis modico intervallo disjunctis, quibus tribunalia et fenestræ muniuntur. Usus: 1. Applausum est a totis cancellis. Transl. Terminus, finis, limes, bornes, limites. Non egrediar ex iis, quos mihi ipse circumdedi, circumscripsi, cancellis. (Inde est Vulg. Cancellaria, chancellerie), tabularium sanctius; (et Cancellarius, chancelier), tabularii sanctioris præses, custos; magister scriniorum.

CANCER, cri, m. Cancre, crabe. Usus: Rubentes urere foco cancros.

CANDĒLĂBRUM, i, n. Candélabre. Epith. Candelabra ærea. Usus: Candelabrum e gemmis clarissimis, et opere mirabili perfectum.

CANDĔO, es, ui, ere, n. Être d’une blancheur éclatante. Syn. Candore fulgeo. Usus: Candens orbis, via lactea, voie lactée. Candente carbone sibi capillum adurere. Cf. Albus.

CANDESCO, is, ere, n. Blanchir. * Syn. Ignesco, candidus fio. Usus: Ferrum candescit. Capillus, caput candescit.

CANDĬDĀTŌRĬUS, a, um, Relatif à la candidature. Usus: Candidatorio fungi munere.

CANDĬDĀTUS, a, um, Vêtu de blanc, candidat. Syn. Candida veste indutus (Quales erant, qui magistratum petebant); nomen professus. Epith. Consulares gratuiti, pares, singuli, firmior, sapiens. Usus: Officiosissima candidatorum natio.

CANDĬDĒ, Franchement, sincèrement. Syn. Sincere, pure, benigne. Usus: Inimicitias simpliciter et candide posuit.

CANDĬDUS, a, um, Blanc; candide, franc, sincère. Syn. Albus, purus, sincerus. Usus: Purum et candidum dicendi genus. Candidum hominis ingenium. Candidæ vitæ homo, innocentis. Cf. Sincerus, Apertus.

CANDOR, ōris, m. Éclat, beauté. Syn. Splendor, fulgor, lux. Epith. Exiguus, extremus, illustrior solis, nimius, candidissimus. Usus: 1. Vide speciem candoremque cœli. 2. Albedo, blancheur. Mixtus candore rubor. 3. Simplicitas, candeur, sincérité. Eximio morum candore vir. Cf. Apertus.

CANESCO, is, ere, n. Devenir blanc (de vieillesse), grisonner. Syn. Senesco, inveterasco. Usus: Canescit jam oratio tua, habetque suam jam maturitatem et senectutem, votre éloquence commence à blanchir et votre style prend de la maturité.

CANI, ōrum, m. pl. Cheveux blancs. Syn. Albi fenum capilli. Usus: Non cani, non rugæ auctoritatem afferunt.

CĂNĪCŬLA, æ, f. Canicule. Sidus cœleste.

CĂNĪNUS, a, um, De chien. Usus: Cœna canina, repas de chien (où l’on ne boit que de l’eau).

CĂNIS, is, m. Chien. Usus: Canum fida custodia; incredibilis ad investigandum narium sagacitas; amans dominorum adulatio; alacritas in venando. Canis sollicitum animal. Cane pejus et angue.

CĂNISTRUM, i, n. Corbeille. Syn. Fiscina, cista viminea. Epith. Splendidissima. Usus: Lancibus et splendidis canistris nos pascis.

CĀNĬTĬES, ei, f. Vieillesse. Usus: O turpem exacta dementique ætate canitiem!

CANNA, æ, f. Canne, roseau. Syn. Arundo.

CĂNO, is, cĕcĭni, cantum, ere, n. et a. Chanter. Syn. Canto, cantus edo. Adv. Canere absurde, diligenter, flebiliter, intus, intus sibi, modulate, præclare fidibus, similiter. Phras. Pauci recte canere norunt, peu d’hommes savent bien chanter. Pauci recte canendi artem callent, tenent; canendo vocem rite nunc intendere, nunc remittere sciunt; canendi modos probe callent. Paucis contigit in canendo eum tenere modum, ut in eorum modulatione nihil agnoscas absonum, inconditum, inconcinnum. Pauci vocem moderari; ita efferre; ea ratione componere sciunt, ut aures nihil respuant, rejiciant, improbent. Usus: 1. Canere voce, chanter. Canere fidibus, tibiis, jouer d’un instrument à cordes, (pro Vulg. Ludere fidibus, inflare fistulas, ludere instrumentis musicis). Canere bellicum, sonner la charge. Canere classicum, idem. Receptui canere, sonner la retraite. Cf. Musica, Modulor.

CĂNON, ŏnis, m. Loi, règle, mesure. Syn. Regula. Usus: 1. Tu canon es meorum scriptorum. 2. Canon Missæ, (vox Eccles.) le canon de la Messe. Arcana verba Divini Sacrificii, et silentio enuntianda. Canones Sacri, les sacrés canons. Scita Pontificum.

CĂNŎNĬCĀTŬS, ūs, m. Canonicat. Syn. Sacerdotium opulentum, amplum. Collegium, senatus sacratior sacerdotum, auctoritate præcipuorum. (Vulg. Capitulum Canonicorum).

(CĂNŎNĪZO, as, are, a. Vulg.) Canoniser. Syn. In Sanctorum numerum referre; ad Sanctorum ordinem adscribere, aggregare; Cœlestes honores, publicosque alicui decernere; inter cœlites referre; in album sanctorum cœlitum solemni ritu referre; inter cœlites annumerare; solemni ritu alicujus memoriam consecrare. In concilio cœlestium collocare; in numero sanctorum collocare; sanctorum ordinibus asserere. In cœlitum cœtu ac numero reponere; ad immortalitatem et religione et memoria consecrare. Cœlestes honores dare, habere; cœlitum honoribus cumulare. Superorum in censum referre. In Divos referre. Consecratæ immortalitatis auctoritatem a Pontifice Maximo accipere, être canonisé. Cœlestium numerum augere.

CĂNŌRUS, a, um, Sonore, retentissant. Syn. Ad cantum inflexus, clarus. Usus: Canora, suavis vox.

CANTĒRĬUS, ii, m. Cheval hongre. Syn. Equus castratus. Usus: Mulo vehare, qui canterium comedisti.

CANTHĂRIS, ĭdis, f. Cantharide. Insecti genus.

CANTĬCUM, i, n. Chant. Usus: Rhetorum epilogus pene canticum.

CANTĬLĒNA, æ, f. Chanson. Syn. Cantio. Usus: Crebro mihi cantilenam illam suam insusurrat. Eamdem cantilenam canere, chanter toujours la même chanson, rabâcher.

CANTĬO, ōnis, f. Chant; enchantement. Syn. Carmen veneficum. Usus: Id veneficiis, et cantionibus Liciniæ factum.

CANTĬTO, as, avi, atum, are, a. Chanter souvent. Usus: Carmina in epulis cantitata.

CANTĬUNCŬLA, æ, f. Petite chanson. Usus: Cantiunculis otium oblectare.

CANTO, as, avi, atum, are, a. Chanter. Syn. Cano, cantus fundo, edo. Usus: Pueri lepidi cantare, et psallere docentur. Cf. Cano.

CANTOR, ōris, m. Chanteur, musicien, poète; acteur. Usus: Leguleius, præco actionum, cantor formularum.

CANTŬS, ūs, Chant. Syn. Symphonia, vocis inflexio. Epith. Dulcior, nauticus, obscurior, quotidianus vocum, lugubres, modici, remissiores. Usus: Tibicines cantus numerosque non suo, sed multitudinis arbitrio moderantur. Cantibus ipsæ bestiæ flectuntur, et consistunt. Fidium nervorumque cantibus ædes totæ personant. Suavitate modulorum aures tenere, cantibus animos impellere, incitare.

CĀNUS, a, um, m. Blanc; vieux; vénérable. Syn. Albus, candidus, canitie venerabilis, aut præmatura canitie deformis.

CĂPĀCĬTAS, ātis, f. Capacité. Syn. Amplitudo, spatium capiendi. Epith. Tanta. Usus: Theatri, vasorum capacitas. Utrum capacitatem in animo putamus esse? Croyons-nous qu’il y ait dans l’âme une espèce de réservoir? (ut putat vulgus et loquitur).

CĂPAX, ācis, omn. gen. Spacieux, ample, étendu. Syn. Quod aliquid capere potest. Usus: Capax domus. Ita capaces sunt aures meæ, ut eas nec Demosthenes impleat.

CĂPĒDO, ĭnis, f. Vase à anses. Vasis genus. Epith. Capedines gratæ. Usus: Capedines et fictiles urnulæ.

CĂPELLA, æ, f. Petite chèvre. Syn. Parva capra. (Vulgus capellam vocat Sacellum, ædiculam sacram, chapelle).

CĀPER, ri, m. Bouc.

CĂPESSO, is, ivi, vel ii, ītum, ere, a. Chercher à prendre, saisir. Syn. Peto, capio. Usus: Rempublicam, magistratum capessere, faire marcher les affaires de l’état, entrer en charge. Quando meliora capesses? Cibum capessere. Fugam capessere, capere. Capessere se domum, se retirer chez soi.

CĂPILLĀTUS, a, um, Chevelu. Adv. Bene capillatus adolescens. Usus: Corpore inculto et squalido capillatior, quam ante.

CĂPILLUS, i, m. Cheveu. Syn. Capitis pilus. Epith. Compti. Usus: Capillus compositus et delibutus. Capilli fluunt, defluunt post morbum, tomber. Capilli rari et cedentes, cheveux rares et qui dégarnissent le front. Capillum promittere, submittere, laisser croître ses cheveux. Capillis, crinibus passis, cheveux épars. Capillus prolixus, promissus, longue chevelure. Capillus circa caput rejectus negligenter, chevelure négligemment rejetée autour de la tête. Cincinnorum fimbriæ, extrémité bouclée des cheveux. Capillum pectere, comere, componere, ornare, nodo substringere, in nodum cogere, se peigner, se coiffer. Capillum calamistris inurere, se friser. Capillum in gradus frangere, formare, cheveux à étages. Capilli ficti, adsciti, adventitii, perruque, alias galericulus.

CĂPĬO, is, cēpi, captum, ere, a. Prendre, recevoir. Syn. Comprehendo, accipio. )( Do. Adv. Aliquando animum patrium, commode tempus adeundi aliquem, facillime conjecturam, invite, necessario consilium, strenue arma. Capi brevi, crudelissime, prædam et fortunas, mirifice facetiis, opportune locum, plane navim suo onere, atque deprimi, recte, sortito sacerdotem Jovis, vix gloriam cœlo. Usus: 1. Capere urbem, prendre une ville, oppido potiri. Cibum capere, manger, prendre de la nourriture. Manum capere, saisir la main. 2. Transl. ad intellectum: Capio rem, comprendre, teneo. Capere conjecturam ex vel de re aliqua. Consilium, rationem agendi capere. Admiratio me capit, l’admiration m’emporte. 3. Ad actus voluntatis, et tum sumitur tam active, quam passive: Cepit me voluptas; captus sum voluptate, le plaisir m’a séduit. Capere lætitiam ex re. Amore capi. Aut contra: Luctus ingens, cura, metus, pavor urbem cepit, s’emparer de. Respublica magnam calamitatem, detrimentum, dolorem, angorem, luctum, terrorem, miseriam, metum cepit, endurer. 4. Sumo, obtenir, se charger de. Magistratum, consulatum, provinciam capere; laborem inanem capere. Initia, primordia a Diis capienda sunt, il faut remonter jusqu’aux dieux. 5. Delector, se réjouir de, avoir plaisir à. Munditiis, argenti splendore etc. capitur. 6. Decipio, delinio, gagner, séduire, tromper. Verborum laqueis judicem; aures velut per insidias cepit. 7. Contineo, contenir, enfermer. Gloriam consecutus, quæ vix cœlo capi possit. Amentiam ejus civitas, regna capere non poterant. 8. Capere pœnam de aliquo; documentum, exemplum ex re capere. Locum castris capere etc. Cf. Accipio, Urbem capio, Comprehendo, Captivus.

CĂPISTRUM, i, n. Baillon, licou. Usus: Capistro constringi.

CĂPĬTĀLIS, e, gen. com. Capital, où il y va de la vie, qui peut entraîner la mort. Usus: Rerum capitalium rei. Capitali odio dissidere. Fraudem capitalem admittere. (Capitale, Vulg. Capitale). Cf. Caput.

CĂPĬTO, ōnia m. Qui a une grosse tête. Syn. Magni capitis. Usus: Sili, flacci, frontones, capitones.

CĂPĬTŬLUM, i, n. Chapitre. Epith. Parvum, pulcherrimum. Usus: Primum capitulum optimum prodere.

Capitulum Ordinis, Salle du chapitre dans les ordres religieux. Locus reprehendendis erratis destinatus. Item: Comitium familiæ sacræ. Capitulum ordinis facere, rassembler le chapitre. Comitia habere creandis magistratibus, seu moderatoribus familiæ sacræ. Conventum celebrare; concilium habere instituendis novis Religiosi ordinis magistratibus. Capitulum Cathedrale, Collegium, senatus Ecclesiastici Ordinis, Præsulum.

CĂPRA, æ, f. Chèvre.

CĂPRĬFĪCUS, i, m. Figuier sauvage. Syn. Ficus silvestris.

CĂPRĪNUS, a, um, De chèvre. Usus: Pellis caprina.

CAPSA, æ, f. Coffre, cassette. Syn. Arca. Usus: Si te ad meas capsas admisero.

CAPTĀTĬO, ōnis, f. Action de capter, captation; chicane de mots. Usus: Disputandi prudentiam captatio verborum imitatur.

CAPTĀTOR, ŏris, m. Qui cherche à saisir, à surprendre. Syn. Qui venatur aliquid, aut ambit quovis modo. Usus: Plebicola repente, omnisque auræ popularis captator, avide de popularité.

CAPTĬO, ōnis, f. Subtilité; tromperie, fraude. Syn. Argutiæ, Sophisma. Usus: Quasi præstigiis et captionibus a sententia sua depulsus, in alienam inductus est. Captiones refellere.

CAPTĬŌSĒ, D’une manière captieuse. Syn. Vafre, argute. Usus: Captiose interrogare.

CAPTĬŌSUS, a, um, Captieux. Syn. Quod captiones habet. Usus: Fallaces et captiosæ quæstiones. Societas captiosa.

CAPTĬUNCŬLA, æ, f. Chicane, subtilité. Syn. Captio. Usus: Omnes captiunculas pertimescere.

CAPTĪVĬTAS, ātis, f. Captivité. Usus: Is dies finem diuturnæ captivitatis, turpitudinis, servitutis attulit. Cf. Captivus.

CAPTĪVUS, a, um, Captif, prisonnier. Syn. Captus et vinctus. Phras. 1. Captivus tenetur, il est prisonnier. In vincula conjicitur; custodia tenetur; in vinculis est; in vinculis cohibetur; in custodiam vinctus datur, conjicitur; in carcerem conditur; in vincula ductus, obnoxiam carnificis arbitrio ducit animam; in custodiam traditur; in carcere vel carcerem includitur; vinculis mandatur; in catenis tenetur. 2. Captivos dimittere, renvoyer les captifs. Eximere vinculis; libertate donare; exsolvere vinculis; in libertatem asserere; ergastula captivis solvere. Usus: Ducere aliquem captivum in triumphum. Captivos duriter habere. Captivos redimere; reddito pretio liberare, recuperare, racheter. Captivos reddere, remitttere. Cf. Custodia, Carcer, Vincula, Captus.

CAPTO, as, avi, atum, are, a. Saisir, prendre. Syn. Allicio, aucupor. Adv. Mediocriter adventum. Phras. 1. Captare occasionem, épier l’occasion. Imminere in occasiones omnes; intentum esse in occasionem; quærere locum injuriæ, insidiis; aucupari tempus; captare temporis momenta. 2. Captare gloriam, rechercher la gloire. Plausum captare, aucupari omnes umbras falsæ gloriæ; consectari adumbratæ quamvis gloriæ imaginem. Cf. Gloria. Usus: 1. Assentatione gratiam, aliquem objecta spe quæstus captare, tromper. 2. Observo, épier. Tempora, occasio, momenta captanda sunt. 3. Consector, peto, rechercher, désirer. Voluptatem, verba, plausum, benevolentiam populi captare. 4. Captare auram, prendre l’air. 5. Captare aliquem, tromper quelqu’un. Cf. Quæro, Ambio, Cupio.

CAPTUS, a, um, part. v. capio. Pris, fait prisonnier. Phras. Bello captus est, il fut pris à la guerre. Jure belli captus est; in manus hostium venit; in potestatem hostium pervenit; hostium præda factus est. Usus: Mente, oculis, membris omnibus, auribus captus, séduit, charmé, trompé. Amore, misericordia captus, touché. Bello capta præda, spolia, pecunia; captiva pecunia, butin, argent pris ou gardé contre le droit, malversation.

CAPTŬS, ūs, m. Capacité (physique ou intellectuelle). Syn. Ingenium, intelligentia. Usus: Prudens, ut est captus illorum hominum. Non malus, neque iners ut est captus servulorum. Indoles, caractère.

CĂPŬLĀRIS, e, gen. com. Qui est voisin de la tombe. Syn. Senex capulo mortique vicinus, proximus.

CĂPŬLUS, i, m. Poignée, garde d’une épée; cercueil. Syn. Manubrium gladii. Usus: Quasi vero capulo esset occisus.

CĂPUT, ĭtis, n. Tête. Usus: 1. Caput aperire alicui, se découvrir devant quelqu’un. Salutare aperto capite. Caput tegere, operire, se couvrir. Caput cervicibus abscindere, trancher la tête. Securi ferire, percutere; cervicem abscindere; secare collum; caput a cervicibus avellere; ferro caput demetere; incidere cervices, præcidere; caput ense auferre; jugulum ferro resolvere, caput a cervicibus amputare, obtruncare, trancher. (Vulg. Decapito.) 2. Vita, salus, vie, existence civile. Causa, judicium capitis agitur. De ordine, de civitate, de libertate, de capite contentio est. Caput tuum, et fortunas semper defendi. 3. Crimen capitale, crime capital. Capitis aliquem accersere, accusare. 4. Initium, principium, pars præcipua, origo, point essentiel, capital, sommaire; auteur, chef personnage principal. Ad consilium dandum caput est nosse rempublicam. Et quod caput est, novi hominem. Capita duntaxat orationis exposuit. Duo epistolæ capita, Caput factionum Timagenes fuit. Ad pontis capita castella sunt excitata, en tête du pont on éleva deux postes fortifiés. 5. Vulgo: Capitale, capitale. De capite, de summa, de sorte aliquid detrahere, remittere. 6. In aliis loquendi modis: Capita conferre, offensare, s’aboucher, conférer avec quelqu’un (rapprocher les têtes), avoir un tête-à-tête. Capite sancire, porter la peine de mort. Nec caput, nec pedes habet, cela n’a ni queue, ni tête. (Prov.)

CARBĂSĔUS, a, um, De lin, de toile fine. Syn. Ex lino optimo contextus. Usus: Vela carbasea.

CARBĂSUS, i, f. et CĂRBĂSA, ōrum, n. pl. Lin, voile de navire. Usus: Velum a carbaso factum, seu lino miræ tenuitatis.

CARBO, ōnia, m. Charbon. Usus: Candente carbone sibi adurebat capillum.

CĀRBŌNĀRĬUS, ii, m. Charbonnier. * Syn. Qui carbones conficit. Usus: Carbonaria fornax.

CARBUNCŬLUS, i, m. Petit charbon, escarboucle. Syn. Parvus carbo. Usus: Cum testa ambulans carbunculos corrogabat.

CARCER, ĕris, m. Prison. Syn. Custodia, vincula, locus, in quo asservantur rei. Epith. Totus vindex nefariorum scelerum. Phras. 1. In carcerem missus est, il fut mis en prison. In carcerem ductus, compactus, conjectus, conditus, contrusus est; in custodiam datus, traditus est; obtorta gula in vincula et tenebras abreptus; in ferrum et vincula conjectus; tenebris et vinculis mandatus; in carcerem, ergastulum datus, detrusus, raptus, tractus, inclusus est; carceri addictus est. 2. In carcere asservare, retenir en prison. Detinere; in vinculis servare; custodia septum tenere; custodiis munire; in custodiis habere, tenere; in vinculis cohibere; carcere aliquem multare; vinculis ac compedibus coercere. 3. In vinculis obnoxiam tortorum arbitrio trahere animam, demeurer en prison. In vinculis esse; squalore carceris vexari; in catenis teneri. Cf. Captivus, Custodia, Vinculum. Usus: In carcerem mittere. E carcere emittere.

CARDĬĂCUS, i, m. Malade ou faible de l’estomac; mal de cœur. Syn. Ore ventriculi affectus.

Cardinalis, is, m. Cardinal. Syn. Purpuratus Ecclesiæ Pater, Princeps; Vir sacræ purpuræ; splendore conspicuus; Romana, Vaticana purpura ornatus; e senatu Pontificio; Christianæ reipubl. senator. Phras. 1. Cardinalem creare, créer un cardinal. Aliquem in purpuratorum Patrum numerum cooptare, referre, Purpuratis Ecclesiæ Principibus adscribere; Purpuratorum Patrum ordini, cœtui aggregare; ad Romanam purpuram evehere; Vaticanæ purpuræ honore ornare, donare, decorare; Purpuratorum Patrum concilio adjungere; in senatum Pontificum adlegere. 2. Cardinalium Collegium. Orbis Christiani summum Consilium; supremus Ecclesiæ Senatus; illustrissimum Purpuratorum PP. Collegium; Sanctissimum gravissimumque orbis terræ Consilium; Sacrum Pontificis consilium; Pontificii Senatus Patres; amplissimus Ordo Purpuratorum Patrum. Romanæ Curiæ Patres.

CARDO, ĭnis, m. Gond, pivot. Epith. Altisonus, duplex. Usus: Postes cardinibus emovere. In eo cardo rei vertitur, c’est en cela qu’est le point important.

CARDŬUS, i, m. Chardon. * Usus: Arva horrebant carduis.

CĀRĒ, Cher, à haut prix. Syn. Magno pretio, nimio. Usus: Dimidio carius emit domum.

CĂRĔO, es, ui, ere, n. Manquer, être privé de; se passer de. Syn. Vaco, deficior, vacuus sum. )( Abundo, potior, fruor. Adv. Ægre, ægrius, diutius sermone, dupliciter culpa, facile in perpetuum, necessario, utilitate, nimium diu laude, omnino non voluptatibus, plane febri, sapienter rebus externis. Usus: Is non caret, qui non desiderat, celui qui ne désire pas, ne manque pas, ou, on ne manque que de ce que l’on désire. Carere voluptatibus, culpa, dolore, febri. Pompeius foro, postea senatu caruit. Carere publico, ne pas se montrer en public. Fide caret, quod dicis, ce que vous dites n’est pas croyable. Illo homine carere non possumus, nous ne pouvons nous passer de cet homme. Caret prudentiæ laude; abest ab illo prudentiæ laus illa. Cf. Pauper, Privo, Egenus.

CĂRĬES, ei, f. Pourriture. * Usus: Cariem recipere, sentire; carie infestari.

CĂRĪNA, æ, f. Quille d’un vaisseau. Syn. Navis dorsum, navis pars ima.

CĀRĬTAS, ātis, f. Cherté. Syn. Inopia frumenti, vel alterius rei. )( Vilitas, ubertas, copia. Epith. Admirabilior, diuturna, gratuita, humana, maxima annonæ, naturalis, præsens. Phras. Caritas annonæ est, le blé est cher. Sterilitas agrorum, inopia frugum, caritas et rerum omnium difficultas est; annonæ eæ sunt angustiæ; ita care veneunt omnia, tanti pretii sunt, ut incommodis gravissimis premamur, vexemur; re frumentaria admodum anguste utimur. Gravi jamdiu annona conflictamur. Annonæ gravitas rerum pretia intendit. Caritate cibaria quotidie fiunt angustiora. Cf. Annona, Penuria. Usus: Præsens caritas, futura fames, e fame cædes, direptio, incendia.

CĀRĬTAS, ātis, f. Amour, tendresse; charité. Syn. Amor, studiosa propensio. Usus: Hominum caritas, amicitia, benevolentia gratuita esse debet. Caritas inter natos et parentes. Omnes omnium caritates una patria complectitur. Satage, ut caritatem civium tibi concilies, gignas, retineas, ut caritate jungare cum civibus, ne hanc caritatem tibi quisquam adimat, dirimat. Cf. Amor, Benevolentia, Affectus, a, um.

CARMEN, ĭnis, n. Vers, poëme, chant. Syn. Versus; argumentum carmine tractatum, oratio adstricta numeris. Epith. Absurdum, aptius, grande, grave, lugubre, mollissimum, necessarium, præclarum, totum, triste. Carmina blandissima, mala, nova, probrosa. Phras. Carmina fecit sane elegantia, il a fait des vers assez élégants. Carmen condidit, scripsit, composuit omnibus numeris absolutissimum. Ejus versibus, quos extemporali quodam calore fudit, nihil tersius, nihil venustius. Luculentis sane versibus lusit. Carmina, quæ panxit, texuit, vena sane facili profluxere. Versus illi nascuntur pulchri sane, ac jucundi. Versus fecit, confecit, scripsit sane lectissimos. Cf. Versus, Poeta.

CARNĀRĬUM, ii, n. Boucherie, garde-manger. * Syn. Locus, ubi carnes venduntur, vel domi reponuntur. Usus: Cœnam e carnario emit.

CARNĬFEX, ĭcis, m. Bourreau. Syn. Tortor, lictor. Epith. Crudelissimus civium, internecinus. Usus: Advolat, ut carnifex ad reliquias vitæ lacerandas. Non sicarius, sed crudelissimus carnifex.

CARNĬFĬCĪNA, æ, f. Lieu des exécutions; office de bourreau. Syn. Supplicii locus, cruciatus, crudelitas. Usus: Carnificinam facere, subire, faire le métier de bourreau, se soumettre à tous les tourments. Ægritudo summa est carnificina, le chagrin est un supplice.

CARNĬFĬCO, as, avi, atum, are, a. Torturer, égorger. Carnificor, aris, atus sum. Syn. Excarnificor.

CĂRO, carnis, f. Chair, viande. Epith. Multa, subrancida, putida, rancida, venenata. Usus: Caro piscium delicata.

CARPENTUM, i, n. Voiture couverte. Genus vehiculi. Usus: Carpentum agere. Matronæ Romanæ pilento ad sacra, carpentis festo, profestoque die utebantur.

CARPO, pis, carpsi, carptum, ere, a. Cueillir; mettre en pièces, déchirer. Syn. Decerpo; item: reprehendo, lacero. Adv. Undique et colligere. Phras. Aliorum mores carpunt, ils censurent la conduite des autres. In conviviis rodunt, in circulis vellicant; maledico dente alienam magnitudinem allatrant, famam lacerant, confodiunt; alienos mores malignis sermonibus exagitant; acerbe insectantur, criminantur; honestissimis etiam moribus notam inurunt; labem aspergunt. Cf. Reprehendo, Vitupero, Infamia. Usus: 1. Maledico dente carpere. 2. Imminuo, ravaler, déprécier. Aliquid de alienis laudibus carpere. 3. Insector, harceler, affaiblir. Ultimum agmen hostis carpsit. 3. Vitupero, blâmer, censurer. Carpere aliquem, alicujus facta.

CARPTIM, En cueillant çà et là. Syn. Hinc atque illinc sine ordine decerpendo. Usus: Res gestas carptim perscribere, raconter une histoire par extraits.

CĀRUS, a, um, Cher, coûteux, précieux. Syn. Non vilis, magni pretii. )( Vilis. Usus: Annona in macello solito carior est; amplificato pretio venit. Cf. Caritas.

CĀRUS, a, um, Cher, aimé, chéri. Syn. Acceptus, jucundus, antiquus, qui suavitatem filii apud aliquem obtinet. Phras. Commendo juvenem mihi carissimum, je vous recommande ce jeune homme que j’aime beaucoup. Mel meum, et delicias, mea desideria; nolim eum dimittas e sinu tuo. Commendo tibi amores nostros, juvenem qui mihi in oculis est, quem in oculis fero; qui mihi cordi est unice, ocellum meum, et dextellam. Delicias, ac vitam meam. Qui mihi in medullis et visceribus hæret; qui in desiderio civitatis, in ore, in sermone omnium habitat. Hoc dimisso videbar mihi partem viscerum abrumpere, qui unicus mihi, et unico magis est unicus; pro cujus caro capite meum caput libenter offeram. Commendo tibi oculum meum, quo nemo carior meo animo, meo cordi. Cf. Amo, Cogito assiduo de te. Usus: Comis, jucundus et carus. Sibi quisque carus est. Paucos æque, ac te caros habeo.

CĂSA, æ, f. Cabane, chaumière. Syn. Tugurium, mapale.

CĀSĔUS, i, m. Fromage.

CASSIS, ĭdis, f. Casque. Syn. Galea.

CASSIS, is, m. et CASSES, ium, m. pl. Rêts, filets de chasse. Syn. Rete.

CASSUS, a, um, Privé, dépourvu, manquant de. Syn. Vacuus, inanis. Usus: Sanguine, luminibus cassus.

CASTĒ, Purement, honnêtement, chastement. Syn. Integre, pure. Usus: Bene, rite, caste Deos venerantur. In amicorum periculis caste et integre versari. Excellentis formæ virginem caste habuit.

CASTELLĀNUS, i, m. Habitant d’une forteresse. Syn. Qui castellum habitat. Usus: Decem millia cum castellanis agrestibus in armis habuit. Multi ex Liguribus castellani triumphi, de capto castello acti, triomphe décerné pour la prise des forteresses de Ligurie.

CASTELLĀTIM, Par petits corps. Hostes castellatim dissipati, hommes répartis en petits corps, par groupes.

CASTELLUM, i, n. Forteresse, château-fort. Syn. Munitio lignea, aut muro firmata ad arcendos hostes. Epith. Castella multa munitissima, castellum munitum, necessarium. Phras. 1. Castellum munire, defendere. Castellis et aggeribus aditum hostium prohibere. 2. Castellum expugnare, capere, suæ ditionis facere; diruere.

CASTĬGĀTĬO, ōnis, f. Blâme, réprimande. Syn. Objurgatio, reprehensio. Epith. Clemens. Usus: Omnis animadversio et castigatio contumelia carere debet.

CASTĪGĀTOR, ōris, m. Censeur. * Usus: Castigator minorum, censeur de la jeunesse.

CASTĪGO, as, avi, atum, are, a. Blâmer, réprimander. Syn. Objurgo, mulcto. Usus: Matres filios verbis et verberibus castigant. 2. Ad unguem castigare carmen, polir et repolir des vers. Castigati mores, mœurs sévères. 3. Castigatus animi dolor, douleur contenue. Cf. Punio, Alloquor.

CASTĬMŌNĬA, æ, f. Pureté. Syn. Castitas. Usus: Summa corporis et animi castimonia vir, virgo, adolescens.

CASTĬTAS, ātis, f. Chasteté. Syn. Castimonia, virginitas. Usus: Castitatem impense colere. Cf. Pudicitia, Integer, Verecundus.

CASTRA, ōrum, n. pl. Camp. Syn. Tentoria, pelles, locus, ubi exercitus in tentoriis manet. Epith. Æstiva, civilia, florentissima, maxima, media, infirma, nefaria, plena curæ, præclara, stativa. Phras. 1. Castra metari, établir, asseoir son camp, camper. Castra ponere, disponere, locare, constituere, habere, facere, metari, figere; tentoria erigere; posita habere; tendere. Castra in aperto posuit. 2. Castra movere, décamper, lever le camp. Castra promovere; movere; conclamare vasa; vasa colligere. 3. Castra extendere, étendre son camp. Castra proferre. 4. Castra arctius collocare, resserrer le camp. Castra contrahere. 5. Castra designare, choisir un lieu pour camper. Castris locum capere, locum deligere. 6. Castra propius admovere, rapprocher son camp. Castra castris opponere, objicere, conferre; castra cum castris jungere; castra oppido conferre. 7. Castra mutare, changer le campement. Castra convertere. 8. In castris esse, camper, habiter dans un camp. Sub pellibus agere, contineri, in castris agere. 9. Castra aggredi, assiéger le camp. Castra tentare, invadere, adoriri, circumvenire. 10. Castra capere, s’emparer d’un camp. Occupare, capere; castris potiri; castris hostem exuere. 11. Castra referre, porter son camp en arrière. 12. Castra opere et natura loci munita, camp fortifié par l’art et la position. Castra aggeribus, propugnaculis munita. Usus: Pro portis castrorum, portes du camp. Castrorum circuitus, limes extimus, enceinte. Castris se tenere, demeurer sous la tente. Castris hostium incidere, se jeter dans le camp ennemi.

CASTRĀTUS, a, um, Châtré. Syn. Exsectus. Usus: Nolo dici morte Africani “castratam” esse rempublicam, je ne veux pas qu’on dise que la république a été “châtrée” par la mort de Scipion l’Africain.

CASTRENSIS, e, gen. com. Relatif au camp, à l’armée. Syn. Militaris. Usus: Disciplina castrensis.

CASTRUM, i, n. Fort, place-forte. Syn. Locus muris munitus; Castellum majus. Usus: Vallo et fossa circumdedi, sex castellis, castrisque maximis sepsi.

CASTUS, a, um, Pur, vertueux, chaste, pieux. Syn. Purus, integer, incorruptus. Adv. Maxime. Phras. Corpore et animo integerrimus; insigni castimonia; summa castimonia et integritate; a voluptatum illecebris alienus, expers labis; immunis a fœda libidinis contagione; castimoniæ laude insignis; spectata integritate ac continentia; incorruptis castissimisque moribus; pudore septus. Usus: Pompeius vir integer, castus, gravis. Casta domus. Vir castus a cruore civili. Cf. Purus, Integer, Verecundus, Pudicus.

CĀSŬS, ūs, m. Hasard, accident. Syn. Fortuna, eventus, sors. Epith. Acerbissimus, cæcus, calamitosus atque funestus, multis innocentibus communis, incertus, dissimilis, dubius, fatalis vel gloriosus, gravis et miserabilis, repentinus, improvisus incredibilis ac pene divinus, infestus, iniquissimus, mediocris, mirificus, fatalis, nec opinatus, pessimus, tristior, voluntarius, ultimus. Casus adversi, alieni, ancipites incertique dicendi, varii, barbari, bellici, conjunctiores reip., conversi, dubii, gladiatorii, graves civitatis, gravissimi, horribiles miserique, humani, innumerabiles, multi, novi, plures, rariores, similes exitu, tanti tamque præcipites, tetri, tristes. Phras. Casu accidit, il arriva par hasard. Forte evenit, ut etc. Repentina aliqua voluntate, ac fortuito; non consulto, sed casu in hoc iter incidi. Casus me in hoc negotium induxit. Forte fortuna factum est. Peropportune te mihi fortuna obtulit, qui me adjuvares. Casus hæc invexit. Forte ita casus tulit. Temere ac fortuito incidi in rem. Casus gubernabat consilium meum. Cf. Accidit, Fortuna. Usus: 1. Casus incidit mirificus, il arriva un prodige étonnant. Casus intervenit. Multa is casu potius et felicitate, quam virtute et consilio gessit. Varii sunt rerum humanarum casus. 2. Infortunium, malheur, accident. Meum illum casum gravissimum tecta ipsa urbis lugebant. Aliorum opibus casus meos sustento. 3. Ruina, ruine. Eo ictu me ad casum dedit. Cf. Fortuna.

Casus conscientiæ, Cas de conscience. Phras. (Docere casus conscientiæ. Vulg.) Explicare quæstiones de moribus ad christianam vitam conscientiamque moderandam; tradere officia hominis christiani; res ad officium christianum pertinentes exponere; doctrinam de officio christiani hominis tradere; explicare controversias, quæ ad conscientiam pertinent, quæ docentur de finibus bonorum ac malorum in re christiana. Controversias, quæ ad forum interius pertinent, tractare.

CĂTĂCHRĒSIS, is, f. Catachrèse. (fig. de rhét.) Syn. Abusio verbi.

CĂTĂDŪPA, ōrum, n. pl. Catadupes, une des cataractes du Nil. Syn. Loca, ubi se Nilus ingenti sonitu præcipitat.

CĂTĂPULTA, æ, f. Catapulte, machine de guerre à lancer des traits. * Syn. Machina bellica, qua jaculum aut saxum longius torquetur. Usus: Catapultas, balistas, tormentaque alia oppugnandæ urbi comparata devehunt.

CĂTĂRACTA, æ, f. Herse de bois ou de fer qui défend l’entrée d’une place de guerre. * Syn. Fores pendulæ e ligno ferroque, quæ demitti, ac attolli possunt. Usus: Dejecta cataracta porta clausa erat.

CĀTE, Habilement, adroitement. Syn. Astute.

Catechismus, i, m. Catéchisme. Phras. Catechismum tradere, enseigner le catéchisme. Christianis præceptis pueritiam imbuere, expolire, excolere; christianæ disciplinæ elementa, fidei christianæ præceptiones, dogmata; initia legis christianæ pueris exponere; doctrina christiana, christianis rudimentis, lege christiana imbuere, erudire rudem ætatulam; fidei nostræ mysteriis, christiana institutione populum formare; christianæ doctrinæ rudimentis instituere pueros. Instituere pueritiam christianis præceptionibus. Prima sanctioris doctrinæ rudimenta tradere, fidei nostræ præceptionibus pueritiam formare.

Catechumenus, i, m. Catéchumène. Syn. Sacri lavacri candidatus; primæ christianæ disciplinæ auditor, discipulus, alumnus; qui rudimentis doctrinæ sacræ, quæ salutari lavacro præmitti solet, imbuitur.

CĂTĒNA, æ, f. Chaîne. Syn. Vinculum e connexis annulis. Usus: Legum catenis constringere, vincire, devincire aliquem. Innocenti catenas injicere.

CĂTĒNĀTUS, a, um, Enchaîné. Syn. Catenis vinctus.

CĂTERVA, æ, f. Corps de troupe, bataillon; foule. Syn. Turbæ, turma. Epith. Imminens, magna, bene magna, nova, tota, catervæ magnæ amicorum armatæ. Usus: Forum armatis catervis hominum improborum obsidere. Catervæ atque conventus hominum. Cf. Turba.

CĂTERVĀTIM, Par troupes, par bandes. Syn. Turmatim, per catervas. Usus: Catervatim volant.

CĂTHĔDRA, æ, f. Chaire, siége. De cathedra surgere. De vel ex loco superiore.

Catholicus, a, um, Catholique. Phras. 1. Catholicum fieri, devenir catholique. Catholica sacra complecti; amplecti catholica dogmata; cum catholica religione reconciliari; se ad catholica sacra transferre, conferre. In Catholicorum communionem venire. Catholicorum castra sequi. Ad Romana sacra transire. 2. Catholica Ecclesia, l’Église catholique. Christi Ecclesia sanctissimis institutis fundata, et orbis terrarum consensione mirabili nobilitata. Diffusa per omnes gentes ætatesque Christi Ecclesia. Christianus populus universus, eadem fidei doctrina, iisdem sacrorum, rituumque cerimoniis toto orbe terrarum mirabiliter consentiens, ac uno veluti fœdere devinctus. 3. Catholica Fides, la Foi catholique. Orthodoxa religio, fides; Christiana fides, toto semper orbe mira credendorum consensione observata. Christiana religio toto orbe propagata. 4. Homo catholicus, un catholique romain. Orthodoxæ fidei sectator; vir catholici nominis; orthodoxæ professionis; catholicis institutis ac moribus vivens; recte de DEO rebusque Divinis sentiens. Sacrorum communione cum Ecclesia Romana consentiens.

CĂTĪNUM, i, n. et CĂTĪNUS, i, m. Plat.

CĂTŬLUS, i, m. Petit chien. Epith. Catuli cæci. Usus: Omnia in perfectis meliora, ut in equo, quam equulo, in cane, quam catulo.

CĀTUS, a, um, Avisé, fin, habile. Syn. Acutus, callidus, prudens. Usus: Prudens, et ut ita dicam, catus.

CAUDA, æ, f. Queue. Epith. Levis, lubrica, pinnata, spumifera, summa.

CAUDEX, ĭcis, m. Souche d’arbre. Syn. Stirps arboris. Usus: Transl. pro homine stupido, souche, homme stupide, bûche. Caudex, stipes, asinus.

CĂVĔA, æ, f. Cage, loge; partie du théâtre où sont assis les spectateurs. Syn. Septum, quo aves et bestiæ includuntur. Item: Locus, ubi populus sedens ludos spectabat. Epith. Multa, tota, ultima. Usus: Cavea tota Plauto applausit. Qui clamores tota cavea? Emissus e cavea leo.

CĂVĔO, es, cāvi, cautum, ere, n. et a. Prendre garde, éviter. Syn. Vito, fugito, cautionem adhibeo, declino. Adv. Amplius populo, assidue, diligenter, diligentius aliquem, diligentissime alicui, magnopere, nominatim fœdere cavere et excipere, sancire, perscribere, omnino omnia, studiose ne, vigilantius aliquid. Phras. Cave, ne malis confidas, gardez-vous de donner votre confiance aux méchants. Vide, studium adhibe; consilio utere, diligenter animadverte; attende, quam diligenter potes. Summa tua cautio sit et provisio, ut ne temere confidas. Adhibe cautionem; provide ante, et præcave; disce, cui te credas, cui committas, a quibus caveas. Cauto est opus, ne ex ista nassa unquam escam petas. Declina a personatis amicis. Usus: Cavere ab homine nefario, se garder d’un vaurien. Cave a veneno. Cave putes, cave existimes, mihi quemquam te cariorem. Cave facias. Omnia cavebo. 3. Prospicio, nequid detrimenti accipiatur, veiller sur; stipuler (par un acte légal). Tu mihi meisque multa sæpe cavisti. In jure cautum est, hæredi testamento cavere. Agris, fœnori, ædibus cavere.

CĂVERNA, æ, f. Cavité, caverne. Syn. Locus in terra cavus, antrum, spelunca. Usus: Terræ e cavernis ferrum eruimus.

CĂVILLĀTĬO, ōnis, f. Plaisanterie mordante, raillerie. Syn. Jocus amarior, dictum aculeatum; sermonis aculeus. Usus: Hæc quidem cavillatio est, illa dicacitas fuit.

CĂVILLOR, aris, atus sum, ari, d. Plaisanter, se moquer de. Syn. Jocose ludo, dicta aculeata jacio. Adv. Familiariter. Usus: Cum aliquo, vel in aliquem aliquid cavillari. In togam illius multo hominum risu cavillatus sum. Familiariter cum illo cavillari soleo.

CAULÆ, ārum, f. pl. Bergerie, parc à moutons. Syn. Stabulum.

CAULIS, is, m. Chou. Syn. Brassica. Usus: Vites a caulibus et brassicis ut pestiferis, refugere dicuntur.

CĂVO, as, avi, atum, are, a. Creuser. Syn. Excavo, fodio, evacuo. Usus: E ligno cavato navigium. Naves cavabant ex singulis arboribus.

CĂVUS, a, um, Creux, profond. Syn. Concavus. Usus: Vena cava, veine cave.

CAUPO, ōnis, m. Aubergiste, cabaretier. Syn. Tabernarius. Usus: Ad cauponem multorum hospitum divertere. Vinum a caupone petere.

CAUPŌNA, æ, f. Auberge. Syn. Taberna, cauponula, taberna diversoria.

CAUPŌNOR, aris, atus sum, ari, d. Syn. Lucri causa aliquid facio. Usus: Cauponari bellum, non belligerari, faire un trafic de la guerre (la faire en marchands, avec de l’or, non avec des armes).

CAUSA, æ, f. Cause. Syn. Caput origo, fons, radix, principium, occasio, ratio, nomen. Epith. Absoluta et perfecta per se, absurda, adjuvans aliquid et socia quædam efficiendi, adversa, æqua, æquissima, æterna, Alexandrina, aliena, anceps et gravis, antecedens, antiquior memoria alicujus; antiquior et pulchrior, et magis a natura ipsa profecta, antiquissima, aperta, assumptiva, bona, bona immo optima, certa, certa definitaque, certissima, civilis, clarissima, communis, communis ambitus, communis civitatis et libertatis, conjecturalis et definitiva, translativa, consimilis, consularis et senatoria, damnata, deliberativa, demonstrativa, judicialis, deterior, difficilis, manifesta, difficilior, difficillima, digna patrocinio alicujus, dispar, dissimilis, dubia, efficiens, expeditissima, externa, facilis atque explicata, facilior, falsa, firma, per se stabilis, firmissima, fœdissima, frumentaria, grata alicui, gratiosa arrogationis, gratissima, gravis, gravior, gravissima, honesta, necessaria, probabilis, honestior, honestissima, idonea quam maxime, tam illustris, tam gravis, tam impia, impudentissima, inferior, integra, infima, judiciaria, justa atque magna, justa atque maxima, justæ necessitudinis, etsi non justa, gravis tamen. Phras. 1. Multas causas habebam te reprehendendi, j’avais bien des motifs de vous réprimander. Justas magnasque rationes habui; magna ratione factum; multa erant, quæ afferrem, si reprehensionis ratio mihi danda esset. Multos titulos habebam; non longe quærenda erat materia reprehensionis. Non uno nomine; non uno ex capite; multis nominibus ea tibi reprehensio debebatur. Non una, nec temere oblata mihi causa erat te reprehendendi. Magno judicio, ac certo consilio ad istam reprehensionem descendi. 2. Amici ipsi horum causa malorum fuere, les amis eux-mêmes furent la cause de mes maux. In hanc me calamitatem induxere; ex illo fonte et seminario hæc mala fluxere. Ea calamitas ab amicis conflata, contracta, confecta est; eorum opera factum, ut miser sim; in hanc miseriam amicitia me detrusit. Ab his malum erupit; hinc illæ lacrimæ; hanc segetem ac materiem ægritudinis meæ amici præbuere, illi viam patefecere hostibus meis. Horum persuasu ac inductu hæ mihi calamitates importantur. Ab iis est natum istud mihi incommodum; illi periculum invexere; hi quidquid malorum est, mihi conscivere; horum amicitia me in hanc perditam causam imposuit. Horum omnium malorum fons unus amici sunt; hi mihi, quidquid malorum nunc sustineo, conflavere, contraxere. Principium malorum ex amicorum perfidia, velut pestilenti radice exstitit, profectum est, prodiit, provenit. Hæ calamitates principia sua amicis debent: referenda in amicos est tota hæc malorum acerbitas; ii ansam præbuere; ii occasionem dedere; horum e perversa amicitia, hoc quidquid est, exstitit; manavit, emanavit, profluxit; amicorum corrupta fides ista nobis incommoda accersiit, peperit, attulit; his malis aditum aperuit. Horum inconstantiæ ac levitati id, quidquid malorum mihi incubuit, tribuendum est, adscribendum, assignandum. Cf. Adscribo, Assigno. Usus: 1. Ut semina arborum, ita tu hujus belli causa ac auctor fuisti. Helena Trojanis causa exitii fuit. Rerum causæ quærendæ, inveniendæ, exponendæ, explicandæ, aperiendæ sunt. Quam facti causam affert? Quis causam dedit, occasionem? Qui en a été la cause? Causæ nihil est, quin abeas. Id faciendi nullas causas habui, rationes, je n’avais aucune raison de faire cela. II. Lis, controversia, procès, cause. 1. Incipere causam, commencer un procès. In causam se demittere; in causam descendere, ingredi; causam recipere, suscipere, accipere. 2. Causam agere, plaider une cause. Tractare, actitare, tueri, tutari, defendere, sustinere. Causam ipse meam informabo, orabo, declamabo; causam capitis dicam. Jus meum ipse persequar. 3. Causam perdere, perdre son procès. Causam amittere, causa cadere; causam adversariis tradere. Cadere in judicio. 4. Causam obtinere, gagner son procès. Causam tenere, obtinere. Causa illi adjudicata est; secundum illum judicatum est; pro illo pronunciatum. 5. Causam negligenter tractare, s’occuper peu d’une cause. Indormire causæ suæ. 6. Causa est valde dubia, la cause est tout-à-fait douteuse. Fluctuat ejus causa. 7. Causam relinquere, abandonner un procès. Causam deposuit. 8. Amicabilem compositionem causæ facere, faire une transaction amicale. Causam cum altero componere, controversiam sedare, dirimere litem, tollere, transigere. III. Negotium, onus, provincia. Hanc mihi causam dedit, negotium demandavit, parti, action, cause, intérêt. Suam causam, non reipublicæ curat. Exeundum tibi illa causa, dum adhuc integra est, abandonnez cet intérêt tandis qu’il est encore intact. IV. Excusatio, raison. Accipio causam, j’accepte vos raisons. V. Propter, à cause de moi. Non mea, sed omnium salutis causa abfui. Tua causa debeo, cupioque omnia. Cf. Auctor, Origo, Lis, Negotium.

CAUSĀRĬUS, a, um, Infirme. Usus: Causaria missio, congé de réforme, pour raison de santé.

CAUSĬDĬCUS, i, m. Avocat, défenseur. Syn. Causæ patronus. Epith. Non amplus atque grandis, subtilis tamen et elegans. Usus: Non causidicum nescio quem, nec proclamatorem aut rabulam; sed amplum, grandem, vehementem et qui in forensibus causis possit præclare consistere, oratorem. Cf. Patronus, Advocatus.

CAUSOR, aris, atus sum, ari, d. Donner pour raison, alléguer. Syn. Causam affero. Usus: An ætatem causabitur? an ignorantiam? an morbum? (Vulg. Pro prætextu afferre.) Cf. Excuso.

CAUTĒ, Avec précaution, prudemment. Syn. Callide, prudenter. Usus: Caute dic.

CAUTES, is, f. Roche, rocher. Syn. Saxum asperum et abruptum.

CAUTĬO, ōnis, f. Précaution. Syn. Provisio. Epith. Communis, diligens, facilis, græcula, multa, summa. Usus: A malis natura declinamus, quæ declinatio, si cum ratione fit, cautio appellatur. Rebus tuis cautionem adhibe et diligentiam, usez de précaution et d’habileté dans vos affaires. Ita bonus divinator, et ad prædictionem cautionem adhibeat. Cautio pecuniarum. Chirographi cautio, la garantie de ma signature. (Vulg. Securatio, quitantia.) Cf. Prudentia, Providentia, Caveo.

CAUTOR, ōris, m. Celui qui garantit. Usus: Cautor alieni periculi, celui qui veille sur un autre.

CAUTUS, a, um, Prudent, circonspect, défiant. Syn. Providus, prudens. Phras. Homo multæ cautionis et providentiæ; qui nihil nisi caute et pedetentim, nihil non ex certa animi provisione suscipit. Quis illo consideratior? quis tectior? quis prudentior, qui nihil nisi explorate agat. Alienis malis eruditus, aliena calamitate doctus, cautissime omnia, omni cautione agit. Cf. Providus, Prudens, Caveo.

CĔDO, Donne, dis, parle. Syn. Da, dic, exhibe. Usus: Cedo tabulas; cedo, quid affers?

CĒDO, is, cessi, cessum, cedere, n., nonnunquam a. Céder, laisser la place, se retirer. Syn. Concedo, locum do, me retraho. )( Maneo. Adv. Honeste, male, non multum, aut nihil omnino. Cessisse omnino a gladiatore. Phras. 1. Cessit denique hostium machinationibus, il céda enfin devant les machinations de ses ennemis. Ita tractus ac debilitatus est, ut succumberet fortunæ; tandem manus dedit fortunæ; victus, et abjecto scuto exterritus campo cessit. Defecit hominem constantia, et labescere cœpit. 2. Hostes retro cesserunt, les ennemis reculèrent. Pedem retulere, se in castra recepere, receptu fugæ simillimo in castra retro iere, se abstulere. 3. Uni cedit Homero, il ne le cède qu’à Homère. Uni concedit Homero. Poetarum, præterquam Homero, nemini secundus est. Ab Homero proximus est. Homero collatus, haud ægre in secundo se gradu continet. 4. Cedite omnes de via, allons, quittes tous le chemin. Abscedite; date viam; fugæ totæ plateæ pateant; ne quis mihi obstiterit obviam. Concedite, decedite de via. Illuc este; auferte vos hinc. Declinate paulum extra viam; viam facite. 5. Hoc consilium bene tibi cedat, puisse votre dessein réussir. Res ea tibi bene, feliciter vertat, opto; res ex sententia tibi succedat; feliciter eveniat; procedat bene ac prospere, exopto; optatis, votis fortuna subscribat, annuat, respondeat, faveat, aspiret; cadat feliciter, ut exoptas; ex animi sententia geratur, opto. 6. Male cessit conatus iste, ses efforts ne réussirent pas. In perniciem vertit; abfuit fortuna cœpto, exitus non respondit; eventus non satisfecit; contra cecidit, aliter, secus cecidit ac optabam; exitum res sortita a destinatione animi longe alienissimum; optatum exitum res consecuta non est; ad exitum optatum res non pervenit; pro voluntate non successit; non is, quem volebam, exitus consecutus est; speratum eventum sortita, nacta, adepta res non est. Cf. Succedo, Evenio, Accidit. 7. Cedendum est tempori, il faut céder aux circonstances. Consilii est, cedere tempori, temporibus servire; necessitati parere; rationem temporis habere; confirmare se ad temporis rationem; consilia et actiones tempore moderari; res ad tempus accommodare; temporibus assentiendum est; tempestati obsequendum. 8. Cur ego cedam minori? pourquoi céderai-je à un homme qui ne me vaut pas? Quamobrem, qui infra me est, mihi patiar anteponi? cur ei cedam loco, vel locum cedam, qui nihil ad me est, qui comparandus, æquandus, conferendus, par omnino mihi non est? Quid est causæ, cur primas ei partes concedam; primas ad eum partes deferri sinam; præponi; priore eum loco statui; collocari ante me patiar, quem nulla res mecum æquat; cujus meritis mea merita antecellunt? Quid est causæ, cur honore superior habeatur, qui virtute, ætate, rebus omnibus inferior est. Cf. Antepono. Usus: 1. Nihil Græcis cedunt Romani. Cesseram invidiæ, tempori, armis, pactioni, reipublicæ. Cessit tandem precibus, malis, oneri, succubuit. Ingenii laude nemo est, qui cuiquam cedat. 2. Abeo, discedo, s’en aller, quitter. Foro, urbe, Italia cessit. E vita cessit, mourir. 3. Remitto, céder, concéder. Nihil de jure suo cedere, concedere, remittere.

CĔDRUS, i, f. Cédre.

CĔLĔBER, bris, bre, Célèbre, illustre; fréquenté. Syn. Præclarus, laudatus, clarus, honestus, honorificus. Quod celebratur, frequentatur et colitur. )( Desertus, ignotus. Phras. 1. Victoria celebris erat, la victoire était fameuse. Omnium sermonibus celebrata; in luce Asiæ, in oculis Europæ reportata; illustri laude celebrata; primi nominis erat victoria; victoria ea maximam inter cæteras tulit laudem; celebritatem habuit; clara apud omnes gentes fama erat. Victoria ea non terras solum, sed mare etiam rerum gestarum fama implevit; omnes provinciarum ac regionum sinus fama ejus victoria complevit. 2. Vir est celeberrimus, c’est un homme très-célèbre. Summo propter egregias virtutes honore et nomine; amplissimus vir et clarissimus; summum splendorem sua virtute consecutus; vir est, cujus virtutes majoribus quasi theatris expositæ, qui fama nominis sui non terras solum, sed et maria implet; omnium studiis celebratus; quem fama conspectissimum facit; quem rerum gestarum gloria mirifice illustrat. Vir est, qui non modo honestis artibus, sed bellicis laudibus summum inter suos splendorem est assecutus; publice privatimque celebratus. Non sermonibus modo, sed omnium gentium litteris celebratus; clarus vir ac illustri laude conspicuus; spectatus vir, et primi inter suos nominis, fama inclitus, et claro inter suos nomine; vir, qui magnam rebus gestis celebritatem consecutus; qui in summa celebritate vivit; qui celebritate floret inter suos maxima; in gloria ingenti apud suos est; cujus ingens nomen et gloria; celebritate nominis insignis; ingens haberi cœptus. Cf. Gloria, Fama, Egregius. Usus: Celeberrima et frequentissima urbis pars. Res celeberrima est, totaque urbe notissima. In foro, concione celeberrima, frequentissima.

CĔLĔBRĀTĬO, ōnis, f. Distinction, gloire; renom. Syn. Laudatio. Epith. Quotidiana. Usus: 1. Nihil equidem commemoravi in ea celebratione mearum rerum. 2. Frequentatio, assemblée nombreuse. Quæ domus? quæ celebratio?

CĔLĔBRĬTAS, ātis, f. Affluence, concours de monde. Syn. Hominum cœtus, concursus, frequentia. )( Solitudo. Epith. Domestica, frequentissima, magna, maxima, quinquennalis, tanta. Usus: Odi celebritatem, fugio homines, lucem aspicere vix possum. Nunquam comitia tanta omnis generis hominum celebritate floruere. Mercatus celebratus summa totius Græciæ celebritate. Theatri, judiciorum, fori celebritas et frequentia. 2. Fama, laus, splendor, dignitas, célébrité, renommée. Vir summa famæ celebritate. Summam celebritatem sermonis hominum consequi. Judiciorum celebritate distineri. Funeris celebritate aliquem spoliare.

CĔLĔBRO, as, avi, atum, are, a. Honorer, célébrer, louer, rendre fameux. Syn. Orno, honesto, laudo, comitor. Adv. Celebrari maxime, privatim, publice, vicatim, descriptionem servorum tota urbe. Usus: 1. Celebrare nomen, memoriam alicujus post mortem. Celebrata hæc sunt omnium litteris. Vir publice privatimque celebratus. Populus magna frequentia me ad Capitolium usque celebravit. 2. Frequento, fréquenter. Est hoc omnium sermonibus celebratum. Viam illam suo comitatu celebrat. Cf. Laudo.

CĔLER, eris, ere, Prompt, rapide. Syn. Velox, volucer, incitatus. )( Tardus, segnis, lentus. Phras. Celeres sunt, ils marchent avec rapidité. Ea velocitate sunt ut eos volare, non iter facere crederes; tanta incitatione feruntur, ut celeritas, quanta sit, ne cogitari quidem possit. Utuntur festinatione, pernicitate, et velocitate præpropera; maximo vigore ac levitate corporum veloces juvenes. Levium corporum et multa exercitatione pernicium homines; juvenes summa agilitate corporum; ad summam celeritatem nihil reliqui sibi facere soliti; celeritates suscipiunt incredibiles.

CĔLĔRĬTAS, ātis, f. Rapidité. Syn. Velocitas, pernicitas, festinatio. )( Tarditas. Epith. Admirabilis, divina ingenii, expedita et profluens quodammodo, gratior, ignea, incredibilis, ingens, major, maxima, mirabilis, præceps dicendi, prompta et parata in agendo et respondendo, summa. Celeritates dispares, et inter se dissimiles, nimiæ, pares. Usus: Expedita ac profluens in dicendo celeritas. Rapida et celeritate cæcata oratio. Homo volubili, præcipiti dicendi celeritate. Celeritate opus est; celeritas in eo negotio adhibenda, suscipienda; celeritate utendum est. Cf. Celer.

CĔLĔRĬTER, Rapidement. Syn. Cito, brevi tempore, mature, quamprimum, propediem. Usus: Celeriter de ea re scribam, transigam. Cf. Cito.

CĔLĔRO, as, avi, atum, are, a. Accélérer, presser. Syn. Accelero, celeritate utor, celeritatem suscipio.

CELLA, æ, f. Cellier, magasin. Syn. Locus, ubi aliquid conditur et asservatur, ut granum, oleum, vinum, carnes et quidquid ad penum pertinet. Item: sacellum, ædicula sacra. Epith. Mellaria, olearia, penuaria, vinaria, cellæ plenæ. Usus: Semper boni domini referta cella vinaria, olearia, penuaria est. Sicilia cella penuaria reipub. Romanæ. Frumentum in cellam emit. In cella Concordiæ. In cella Jovis. (Pro cella Monastica. Vulg.) Cellule. Cubiculum, conclave.

CELLĀRĬUS, ii, m. Esclave chargé de l’office, économe. * Syn. Qui præest cellæ, penui promendo, vel condendo. Usus: Cibus et potus sine fraude a cellariis præbeatur. Prome quodvis, te facio cellarium.

CĒLO, as, avi, atum, are, a. Cacher. Syn. Occulto, obscure fero. Phras. Celat consilia sua, il cache ses projets. Clam fert consilia; premit animi sui sensa; ab hominum conscientia solertissime removet. Ut cochlea abscondit, et retentat se tacitus. Cf. Abscondo, Taceo, Tego. Usus: Si Deos omnes, hominesque celare possemus, nihil injuste faciendum esset. Aliquem de consilio celare.

CELSĬTAS, ātis, f. Élévation, hauteur. Syn. Altitudo, excelsitas. Usus: Celsitas animi et magnitudo. Cf. Altitudo.

CELSUS, a, um, Élevé, haut; fier, superbe. Syn. Sublimis, altus, erectus, elatus. Usus: Vir celsus et erectus ad omnia, quæ accidere possunt. Celsa dignitatis sede. Cf. Altus, Sublimis.

CENSĔO, es, ui, censum, ere, a. Être d’avis, juger, penser. Syn. Arbitror, puto, existimo, statuo, decerno. Adv. Amplius, ita, uti et republ., magnopere, nominatim videnda, plane prorsus, ita simpliciter. Usus: 1. Magnopere censeo tibi abeundum. Quid senserim, quid censuerim, scis. 2. Decerno, décréter. Consules censeant quid agendum. 3. Censum ago, faire le recensement. Quinto quoque anno Sicilia censetur, tous les 5 ans on fait le recensement de la Sicile. Cf. Judico, Puto, Opinio, Æstimo.

CENSOR, ōris, m. Censeur, magistrat romain. Syn. Qui præest censui, et moribus populi; magister morum; præfectus moribus. Usus: Magister veteris disciplinæ, severitatis censor.

CENSŌRĬUS, ii, m. De censeur; qui a été censeur. Syn. Quod censoris est. Qui censor est, vel fuit. Usus: Censorium judicium, notatio, animadversio. Censoria gravitas. Censoriæ severitatis nota aliquem inurere.

CENSŪRA, æ, f. Dignité de censeur. Syn. Censoris dignitas, munus. Epith. Egregia, tota. Usus: Censura morum severissima magistra. Censura Ecclesiastica. Cf. Pœna sacra.

CENSŬS, ūs, m. Cens. Syn. Bonorum æstimatio et ipsa bona. Usus: In censum venire. In censu habendo potestas omnis æstimationis habendæ censori permittitur. Aliquem spectare ex censu, æstimare, estimer qqn d’après sa fortune. Homo sine censu. Censum peragere, perficere. Aliquæ civitates censu liberatæ sunt. Census annuus ex mutuo, locatione. Cf. Fœnus, Fructus.

CENTĒNUS, a, um, Cent (dans le sens distributif). Usus: Centena sestertia, cent mille sesterces.

CENTĒSĬMÆ, ārum, f. pl. Intérêt de un pour cent par mois. Usus: Centesimis contentus non est. Tributum ex centesima collatum, l’impôt du centième sur les ventes à l’encan.

CENTĬES, Cent fois.

CENTO, ōnis, m. Vêtement grossier, couverture. * Syn. Stragula crassiora filis passim pendentibus. Usus: Centones injecerunt, ne tela contabulationem præfringerent.

CENTRUM, i, n. Centre. Syn. Locus medius in sphæra. Usus: Terra in medio mundi sita centrum obtinet.

CENTUM, Cent.

CENTŬRĬA, æ, f. Centurie, division du peuple romain. Syn. Centum homines. Ita erat populus Rom. in centurias distributus. Epith. Prærogativa, centuriæ cunctæ, paucæ. Usus: Omnium prope centuriarum voce consul factus, creatus.

CENTŬRĬĀTIM, Par centuries. Per centurias. Usus: Tributim, et centuriatim descripti ordines.

CENTŬRĬĀTUS, a, um, Réparti par centuries. Syn. In centurias distributus, descriptus. Usus: Centuriata, et curiata comitia.

CENTŬRĬĀTŬS, ūs, m. Grade de centurion. Syn. Munus centurionis. Usus: Centuriatus in castris palam vendidit.

CENTŬRĬO, as, avi, atum, are, a. Distribuer en centuries. Syn. In centurias distribuo, tribuo, describo; centurias conficio. Usus: Vidi conscribi homines et centuriari.

CENTŬRĬO, ōnis, m. Centurion, qui commande 100 hommes. Syn. Centuriæ præfectus, dux, ductor; qui ordines ducit. Epith. Nobilis sui generis. Centuriones pugnaces, lacertosi. Usus: Nihil sibi ex ista laude centurio, nihil præfectus decerpit.

CĒRA, æ, f. Cire. Epith. Commutabilis, extrema, infamis et nefaria, legitima, mollissima. Usus: Mollem ceram ad nostrum arbitrium formamus et fingimus.

CĒRĀRĬUS, ii, m. Marchand de cire. Syn. Qui ceram tractat.

CĒRĂTUS, a, um, Enduit de cire. Syn. Cera inductus, illitus. Usus: Tabella cerata, tablette pour écrire.

CĔRĔBRŌSUS, a, um, Emporté, bouillant. Syn. Cui durum et pertinax cerebrum. Usus: Senex hic cerebrosus est certo, ce bonhomme perd assurément la tête. Cf. Obstinatus, Pertinax.

CĔRĔBRUM, i, n. Cerveau, cervelle. Usus: Alii dicunt in cerebro esse animæ sedem.

CĒRĔUS, a, um. De cire. Syn. E cera fictus. Usus: Cereæ figuræ.

CĒRĔUS, i, m. Chandelle de cire, bougie, cierge. Syn. Fax cerea. Usus: Ad illas statuas tuas et cerea adhibentur.

CĒRĬMŌNĬA, æ, f. Cérémonie, rit, coutume religieuse. Syn. Ritus sacer, cultus religiosus, religio sacrorum. Epith. Incredibilis, maxima, summa. Usus: Cerimonias prodere, instruire des cérémonies, les transmettre. Cerimonias polluere, profaner les rites sacrés. Cerimoniis præesse. Ea sacra maximis et occultissimis cerimoniis continentur. Sacra Cereris summa religione cerimoniaque conficiuntur. Cerimoniæ ludorum, sepulcrorum. Cerimonias sacras ex majorum instituto sancte obire; sacros in rebus divinis ritus diligentissime tueri, retinere. In adhibendo ritu sacrarum cerimoniarum diligentem operam ponere; præceptas sacrorum cerimonias rite colere.

(Cerimoniale, Cerimoniarius, Vulg.) Syn. Sacrorum rituum liber; liber, quo sacræ religionis cerimoniæ continentur. Rituum, officiorum in divino cultu magister; sacrarum cerimoniarum moderator, sacris cerimoniis præpositus, præfectus. Cerimoniæ politicæ. Cf. Officium, Officiosus.

CERNO, is, crēvi, crētum, ere, a. Voir, distinguer. Syn. Video oculis, sed sæpius animo. Adv. Civiliter, sine armis, melius, plane, penitus, subtilius, tacite. Cerni bipertito, extrinsecus. Usus: 1. Aut superum nihil, aut obscure admodum cernimus. Ne nunc quidem oculis cernimus. 2. Cerno animo, comprendre, remarquer. Cerno jam animo, mente video, quæ futura sint. Verecunde tu quidem, sed tamen ut cernerem tuum animum. 3. Adeo, æstimo, faire acte d’héritier, accepter une succession. Ex testamento hæreditatem hodie crevi. Me quasi falsam hereditatem alienæ gloriæ cernere sinas, laisse moi jouir à un faux titre d’une gloire qui ne m’appartient pas. (Vulg. Dividere cum aliquo hæreditatem). Cf. Video.

CERNŬUS, a, um, Courbé, penché vers la terre. Syn. Inclinatus, quasi quod terram cernat.

CERTĀMEN, ĭnis, n. Combat; rivalité, conflit. Syn. Contentio, pugna, certatio. Epith. Æquum, difficile, extremum, forense, gladiatorium vitæ, grave belli, gymnicum, honestum, improbum, magnum, majus, mediocre, præsens. Usus: 1. Acre mihi tecum est pro aris et focis certamen. Descendam tecum in certamen honoris et dignitatis. Nihil me ab hoc certamine gloriæ removebit. In certamen et discrimen rerum omnium veniendum erit. 2. Prœlium, bataille, lutte à main armée. Certamen instat, oritur, accenditur, le combat commence. Exardescunt prælii initia; pugna capessitur; ad certamen descenditur; in certamen venitur; pugna, certamen, manus conseruntur. Certamen tentat, experitur, dimicationem subit, en venir aux mains. Ea res certamen præbuit, injecit, telle fut la cause de la lutte. Certamen serere, miscere, facere, combattre. Certamen extrahere, prolonger la bataille. Certamen sedare, dirimere, terminer la lutte. Certamen abnuere, defugere, refuser la bataille. Cf. Pugno, Contendo, Prœlium, Pugna.

CERTĀTIM, A l’envi. Usus: Omnes certatim accurrent.

CERTĀTĬO, ōnis, f. Lutte. Syn. Contentio. Epith. Honesta, iniqua, magna, parva. Usus: Virtuti cum voluptate certatio est. Sit hæc inter eos honesta certatio. Cf. Certamen.

CERTĒ, Certainement. Syn. Scilicet, certo, profecto, sine dubio, sine ulla controversia. Usus: 1. Si me tanti facis. 2. Concedentis, oui, certainement. Epicurus parabiles dixit divitias, certe, nisi etc. 3. At certe, certe, i. e. saltem, du reste, au moins. Res fortasse veræ, certe graves. Victi sumus, at fracti certe et abjecti.

CERTO, Certainement. Usus: Id certo scio; id sane constat; id sine ulla dubitatione affirmem.

CERTO, as, avi, atum, are, n., nonnunquam a. Lutter, combattre. Syn. Decerto, contendo, belligero; certamen, certatio est mihi cum aliquo. Adv. Plane de sponsione, pugnaciter. Phras. Certet necesse est, qui victoriam cupit, celui qui désire la victoire doit combattre. Victoriam non aufert, nisi qui fortiter dimicat; nisi qui certamen nullum fugit; nisi qui cum hostibus conflictatur, depugnat, armis disceptat; ferrum et manus cum hoste conserit, prœliis utitur secundis; confligit, signa confert; ad manus venit; certamina ferit; nisi qui in certamen venit, descendit; dimicationem subit; in dimicationem venit Cf. Pugno, Prœlium, Pugna, Contendo, Arma.

CERTUS, a, um, Certain, assuré, indubitable. Syn. Non dubius, non incertus, compertus, apertus, manifestus, notus, exploratus, minime dubius, ratus, quod nihil habet dubitationis; in quo nulla dubitatio esse potest; quod manu tenetur; in manibus habetur; quod in præsentia est, atque ante oculos. Phras. Certum est rem ita evenisse, il est certain que la chose s’est passée ainsi. Exploratum habeo, mihi pro vero constat; pro inquisito et comperto habeo rei exitum. Certissimis indiciis comperi; ita animo video, quam quæ oculis cernimus; persuasissimum mihi est, rem ita se habere. Perspectum exploratumque habeo; perspicuum, non obscurum est; explorata res est; vocari in dubium non potest; venire in dubium, ambigi, dubitari non potest; nemini dubium esse potest, quin res ita evenerit. Cf. Notus, Manifestus. Usus: 1. Nihil certi et definiti habeo, quod nuntiem. Pro certo habeo, Pompeium abiturum. Certi cœlorum motus. 2. Ratum et constitutum est, décidé, résolu. Certum est, deliberatumque, omnia palam edicere. Certum mihi est, ad Brutum transire. 3. Fidus, securus, éprouvé, sûr. Habebam certos homines, quibus litteras dare poteram. (Vulg. Proprium nuntium, messager particulier). 4. Quidam definitus, peculiaris, proprius, fixe, déterminé. Habet certos sui studiosos. Sunt certa vitia, quæ nemo libenter fugit. Rem aliquam in certas partes dividere. 5. Commonefactus (in comparativo), informer. Utinam ejus rei certior factus essem. Fac me certiorem de consiliis tuis, informez-moi de vos projets. Significa mihi, expone, aperi, explica, qui sit rerum tuarum status, qui tuus animus, qui sensus, quæ tua sint consilia. Fac, ut te tuis consiliis cognoscam, intelligam, certior fiam, reddar; imaginem rerum tuarum, cogitationumque litteris exhibe, ostende. Cf. Indico, Declaro, Significo, Nuntio.

CĒRŬLA, æ, f. Petit morceau de cire.

CĒRUSSA, æ, f. Céruse. Genus pigmenti ex ramentis plumbi compositum. Usus: Cerussa malas oblinere.

CERUSSĀTUS, a, um, Blanchi avec de la céruse. Syn. Cerussa illitus, fucatus.

CERVĪCŬLA, æ, f. Petite tête. Usus: Cerviculam jactare, balancer la tête, se dandiner.

CERVIX, īcis, f. Cou, tête. Syn. Aversa pars colli; audacia. Epith. Anguina, dextera, longa, teres, cervices cruentæ, nefariæ, tumidæ, validæ. Usus: Imposuistis in cervicibus nostris dominum. Tyrannum a cervicibus nostris avertit. Rempublicam vestris cervicibus sustinetis. Cladem a cervicibus omnium avertere, repellere, depellere. Qui erunt tantis cervicibus, qui audeant prætori resistere? Quels seront les hommes assez hardis pour oser résister au préteur?

CERVUS, i, m. Cerf.

CESPES, ĭtis, m. Motte de terre couverte de gazon. Arva aut sunt cespites, aut glebæ.

CESSĀTĬO, ōnis, f. Loisir, relâche. Syn. Intermissio, otium. Epith. Libera atque otiosa. Usus: Epicurus nihil cessatione melius existimat. Petit sibi liberam cessationem. Cessationem alicui dare. Damnare suam cessationem, vel excusare. Cf. Otium.

CESSĀTOR, ōris, m. Fainéant, paresseux. Syn. Otiosus, qui cessat, nihil agit. Usus: Non soleo esse cessator, præsertim in litteris. Nequam et cessator Davus. Cf. Otiosus.

CESSĬO, ōnis, f. Action de céder, cession (en t. de droit). Abalienatio est rei, quæ mancipi est, aut in jure cessio, aut etc.

CESSO, as, avi, atum, are, n. Être oisif, se reposer. Syn. Nihil ago, vaco, cessator sum, conquiesco, langueo. Phras. 1. Cassemus a scriptione, cessons d’écrire. Manum de tabula; conquiescamus a scriptione; supersedeamus tantisper molesto scribendi labore; intermittamus paululum cœptum scribendi laborem. A molesta scriptione respiremus. Remittamus aliquantum de scribendi contentione. Cessationem aliquam fatigatæ longa scriptione dexteræ demus; otium concedamus. Cf. Desino. 2. Cessavit jam ea cura, ces soucis l’ont enfin quitté. Defluxit jam ea cura, conquievit, habet jam animus aberrationem quamdam a curarum molestiis; cura ea jam consedit, resedit; exempta jam animo est ea cura; sollicitudo conquievit. Cf. Quies. Usus: 1. Pueri, etiam cum cessant (vacant) exercitatione aliqua, delectantur. Scribo, ne tibi, plane cessasse videar. (Vulg. Feriari.) 2. Desino, finem facio, desisto, cesser, s’abstenir. Litteras scribere nec cessavi, nec cesso. In opere ac studio nihil cesso. Cf. Otio, Desino, Desisto, Piger.

CĒTĀRĬUS, ii, m. Marchand de gros poissons. Syn. Qui magnorum piscium mercaturam exercet. Usus: Cetarii, lanii, coqui, fartores, piscatores.

CĒTUS, i, m.; pl. CETE, dat. cetis, n. Cétacé, monstre marin. Syn. Pistrix, bellua marina.

CHĂRACTER, ēris, m. Caractère, genre de style. Syn. Nota, figura, forma, genus dicendi. Usus: Num te orationis meæ character delectat? characterem optimi exponere difficillimum, quod aliud aliis optimum videatur.

CHARTA, æ, f. Papier. Syn. Chartula, membranula, macrocolum. Usus: Num charta tibi deest, quod non scribas. Impensam feci in macrocola, j’ai acheté du papier royal, papier grand format. Charta regia, papier royal. Scapus chartæ, main de papier. Chartæ pagina; plagula, page de papier. Charta bibula, papier buvard. Charta transmittit litteras.

CHĂRYBDIS, is, f. Charybde, gouffre dans le détroit de Sicile. Immanis, infesta, vorax. Usus: Charybdis bonorum voraginem potius dixerim; nulla charybdis tam infesta, quæ tot res tam cito absorbere potuisset.

CHĒLE, es, f. Bras d’une catapulte.

CHĬRŎGRĂPHUM, i, n. Manuscrit, autographe. (Vulg. Manu propria scriptum.) Epith. Chirographa falsa. Usus: Quo me teste convinces? an chirographo? Chirographum imitari. Misi tibi cautionem chirographi mei. Chirographa, testificationes, judicia, quæstiones. Falsum chirographum scripsit.

CHĪRURGĬA, æ, f. Chirurgie. Syn. Medicinæ pars, quæ manu medetur. Usus: Chirurgiæ tædet, diæta curari malo, je suis las des remèdes violents, je préfère des traitements plus doux.

CHLĂMYDĀTUS, a, um, Vêtu d’une chlamyde. Usus: Sylla Imperator chlamydatus.

CHLĂMYS, ĭdis, f. Chlamyde. Syn. Vestis militaris et regia, paludamentum. Usus: Chlamys purpurea, coloribus variis intexta.

CHŎRĀGĬUM, ii, n. Mobilier, décors, costumes. Syn. Scenicus apparatus et pompa. Ponitur pro thrasonica aliqua ostentatione. Usus: Fragile falsæ gloriæ choragium comparat.

CHORĀGUS, i, m. Chorège, entrepreneur des spectacles. Syn. Dux chori, qui subministrat instrumentum ludicrum, et impensas. Usus: Ornamenta a chorago sumere.

CHORDA, æ, f. Corde d’un instrument de musique. * Syn. Nervus. Usus: Voces ut chordæ sunt intentæ, quæ ad quemvis tactum respondeant.

CHŎRUS, i, m. Chœur, assemblée, troupe. Syn. Corona, multitudo, sodalitium, numerus. Epith. Totus comessationis. Usus: Choro juventutis stipatus, entouré d’une troupe de jeunes gens. Epicurus e Philosophorum choro tollendus est. Chorus canentium, nisi numeris et certis modis præeuntis magistri consentiat, dissonum quid, et tumultuosum canit; at si certis numeris ac pedibus, velut facta conspiratione consensit, ac concinuit, etc. Chorus musicus pro loco vulg. est; rectius dicitur odeum, aut statio musicorum.

Christianus, i, m. Chrétien. Syn. Qui Christi nomen profitetur, Christo initiatus, addictus, auctoratus, Christi disciplinam professus, Christi sectator, qui Christo nomen dedit; Christi cultor, Christianis sacris imbutus. Phras. Christianus factus est, il devint chrétien. Christo nomen dedit; christiana sacra suscepit; christianam doctrinam amplexus est; christianæ militiæ adscriptus; ad sanam religionem ab impia superstitione traductus est; rejecto simulacrorum cultu ad Christi Ecclesiam se aggregavit; damnatis erroribus ad Christianæ veritatis lucem respexit; ad Christum se adjunxit; Christi nomen professus est; Christo fide professioneque auctoratus est; christianis mysteriis inauguratus; initiatus est sacris christianis; christiana sacra suscepit; ad Christi signa transivit; christianorum cœtum auxit; christianæ militiæ nomen dedit; signa secutus est; christianæ militiæ castra secutus est; Christi legem professus est; Christo duce stipendia merere constituit.

Christus JESUS, m. Jésus-Christ, fils de DIEU et de Marie. Phras. 1. Redemptor generis humani, mundi liberator, vindex ac servator; sequester noster, qui extra omnem culpam vixit, et humanorum delictorum nulla contagione fœdari potuit, qui inter cœlum et terram, inter DEUM et homines placidissimam firmissimamque pacem composuit, cujus dira morte a sempiterna morte vindicati sumus; legatus, nuntius et sacerdos summi Patris, qui interclusum in cœlum aditum nobis aperuit, patefecit; qui, ut nos liberaret, durissimis cruciatibus excarnificandum sese deridendumque objecit; pro salute nostra vindicanda excarnificari se ac dilaniari passus est; ut Patrem nobis propitiaret, concidi se et dilacerari, tanquam a feris immanissimis sustinuit; qui fuso pro nobis sanguine interceptam et interclusam ad cœlum viam aperuit; servile jugum a cervicibus nostris dejecit, hominum mentes expiavit; Patris Numen humano generi infensum placavit; qui Divinæ severitatis tela in homines intenta, unus pro universis excepit, sanguineque suo omne humanum nefas exstinxit. Mens divinæ mentis. Filius DEI, Verbum Patris, speculum sine macula Majestatis DEI; fulgor sempiternus solis sempiterni; incorruptissimus judex, et flagitiorum scelerumque vindex justissimus, atque acerrimus; a quo exanimes ad vitam excitati, mutorum linguæ in sermones solutæ, surdorum aures ad audiendum patefactæ, claudis libera gradiendi data facultas, iis, qui omnibus capti membris, totius corporis firmitas restituta; in quo Christiani habent omne salutis præsidium constitutum. 2. Christus incarnatus, le Christ incarné. Mysterium augustissimum et arcanissimum; quo rerum universarum, adeoque hominum rector ac opifex humanis se membris cooperuit, et salvis utriusque naturæ discriminibus tam conjuncta DEUM inter ac hominem est instituta consociatio. Verbumque et caro tam arcto ac indissolubili nexu in unam personam coierunt, ut quiquid ibi DEI est, non sit ab humanitate; quidquid autem hominis, non sit a Divinitate divisum. Mysterium, quo humana divinis, terrena cœlestibus, ima summis, pereuntia sempiternis nexu omnium arctissimo devincta et copulata sunt; interque nos ægros ac miseros, et beatos immortalesque spiritus, fœdus inviolabile percussum ac sancitum est; quo natura divina humanis se artubus vestivit, velavit; corpoream indutus naturam DEI Filius, humanis se artubus, humana se specie amicivit. 3. Christus Natus, le Christ naissant. Faustissimus post natos homines Christi Servatoris nostri ortus, quo idem reparationis nostræ auctor, ac humanæ salutis restitutor, humana carne circumdatus, in has luminis auras prodiit; quo generis humani vindex, et salutis nostræ assertor, hominum parens DEUS, mortalibus artubus e virgine nasci voluit. 4. Christus passus, le Christ souffrant. Funestissima Christi Servatoris cædes, qui, ut nos sempiternis apud inferos suppliciis eriperet, in cruciatum ac necem se obtulit; immanissimis cruciatibus excarnificandum se objecit, et divinæ severitatis tela, nostris jugulis intenta, in se unum avertit Christi e cruce pendentis acerba supplicia, cruciatus, tormenta; mors pro genere humano obita. Singulare divinæ caritatis, humanique sceleris certamen Christo DEO moriente editum. Asserta mortalium generi vita, et victoria per necem immeritam Conditoris. Cf. Passio Christi. 5. Christus Resurgens, le Christ ressuscitant. Christi devicta morte reviviscentis triumphus, triumphalis Christi in vitam reditus. Redivivus a morte Servator noster. Christus ab inferis existens. Cf. Pascha. 6. Christus ascendens in cœlum, le Christ montant aux cieux. Triumphi pompa, qua Christus se in cœlestia templa transtulit, a nobis super astra in locum altissimum emigravit; in beatissimas illas sedes stupentibus Angelis ascendit, in oras felicissimas sese intulit. Cf. Ascensio Domini.

CĬBĀRĬA, ōrum, n. pl. Aliments, nourriture, vivres. Syn. Omnia, quibus animantes vescuntur, et aluntur. Epith. Menstrua, uberiora. Usus: Cibaria coquere, conficere, petere, dare, præbere. Ex alienis cibariis liberaliter hospites tractare. Cf. Annona.

CĬBĀRĬUS, a, um, Qui concerne la nourriture. Usus: Cibarius panis, pain commun, (pain des esclaves).

CĬBUS, i, m. Nourriture, repas, mets. Syn. Esca, pastus, epulæ. Epith. Animalis, gravis, divisus, modificatus, suavissimus, terrestris. Phras. 1. Cibum capere, manger. Cibaria sumere; cibo curare corpora; liberaliore victu, obsonio corpora firmare, vires firmare. Moderato cibo naturæ desideria explere; cibo se reficere; corpora curare, reficere. Cf. Edo. 2. Cibo se onerare, se charger de nourriture. Cibo immodico se ingurgitare, obruere; abdomen distendere; alvum degravare. Cf. Vorax. 3. Cibos inferre, porter les mets sur la table. Mensam cibis instruere; ornare, adornare mensas, exquisitis epulis exstruere. 4. Cibi parcus. Cf. Abstineo. Usus: Epicurus utebatur eo cibo, qui suavissimus esset, et ad concoquendum facillimus, qui inflationem nullam haberet. Cibo et potione onustus esse, indigestion.

CĬCĀDA, æ, f. Cigale.

CĬCĀTRIX, īcis, f. Cicatrice. Syn. Signum relictum ex vulnere. Usus: Ne obductam reipublicæ cicatricem refricem. Exceptæ adverso corpore cicatrices. Coit jam cicatrix.

CĬCER, ĕris, n. Pois chiche. (Genus leguminis).

CĬCUR, ŭris, omn. gen. Apprivoisé. Syn. Mansuetus, mansuefactus. )( Ferus, immanis. Phras. Cicurem reddere hominem alioquin barbarum, adoucir un barbare, un sauvage. Inveteratam barbariem ex hominis moribus delere; ex agresti immanique vita ad humanitatem, mansuetudinemque traducere; ex feritate ad mansuetudinem transferre; ad humanitatem informare; mansuefacere hominis ingenium agreste et disciplina formare. Usus: Bestiarum immanes aliæ, aliæ cicures.

CĬĔO, es, cīvi, cĭtum, ciēre, a. Soulever, déterminer; mouvoir. Syn. Commoveo. Usus: Id venenum sævos cruciatus ciere solet. Animatum est, quod motu cietur interiore. 2. Excito, provoquer, appeler. Bella, pugnam, motus, lacrimas ciere.

CĬLĬCĬUM, ii, n. Étoffe grossière de poil de chèvre. Syn. Vestis e pilis caprarum contexta. Usus: Coria, cilicia, saccos imperavit.

CINCINNĀTUS, a, um, Qui a les cheveux bouclés. Usus: Cincinnatus ganeo.

CINCINNUS, i, m. Boucle de cheveux. Syn. Capillus ad ornatum intortus. Usus: Erant illi capilli compti, et madentes cincinnorum fimbriæ.

CINGO, is, cinxi, cinctum, ere, a. Ceindre, entourer. Syn. Coerceo, circumdo, munio, tueor, contineo, sepio. Adv. Diligentius. Usus: Urbes diligentius religione, quam mœnibus cingendæ. Ea septa porticu cingemus. Regio mari cincta et periculis. Mare montibus cingitur, continetur. Cf. Circumdo.

CINGŬLUS, i, m. Ceinture (de la terre). Syn. Zona. Epith. Australis, medius et maximus. Usus: Videmus terram quasi quibusdam cingulis redimitam, e quibus duo maxime inter se diversi.

CĬNIS, ĕris, m. Cendre. Usus: 1. Cur hunc dolorem cineri et ossibus parentis inuris? Videbitis miserandum patriæ cinerem. 2. (Vulg. Cineres benedicti,) cendres bénites. Cineres sacri, lustrales, piaculares. 3. (Vulg. Dies Cinerum,) jour des cendres. Dies, cui sacris cineribus capiti aspersis nomen est, qui a sacro cinere frontibus aspergi solito nomen traxit, reperit. Postridie Hilariorum, Dionysiorum.

CIRCA, Autour de. Ad locum refertur. Syn. Circum. Usus: 1. Circa Capuam. Circa omnes portus misi exploratores. 2. Ad personas: Multos circa se habebat, il avait beaucoup de monde autour de lui.

CIRCENSES, ium, m. Jeux de cirque. Usus: Ludi circenses.

CIRCĬTER, Environ, à peu près. Syn. Ad, non multo secus, prope, fere. Usus: 1. Refertur ad tempus: Hora sexta circiter. Circiter noctem, meridiem. 2. Ad numerum: Pars tertia circiter, le tiers à peu près.

CIRCŬĔO, is, īvi, ĭtum, ire, a. Faire le tour de. Cf. Circumeo.

CIRCŬĬTĬO, ōnis, f. Ronde; détour; détour de parole, circonlocution. Syn. Circonscriptio, anfractus, periphrasis. Usus: Quid circuitione opus est et anfractu? rem palam edicito.

CIRCŬĪTUS, ūs, m. Circuit, contour, enceinte; révolution; période. Syn. Conversio, periodus, comprehensio et ambitus verborum, continuatio, circumscriptio, orbis. Epith. Brevior verborum, longior, sapientissimus atque optimus, incitatior, naturalis, totus orationis. Usus: Circuitus solis diem et noctem efficit. Circuitus orationis, quem Græci periodum vocant.

CIRCŬLĀTOR, ōris, m. Charlatan. Syn. Circumforaneus, vagus. Epith. Notissimus. Usus: Notissimus quidam circulator.

CIRCŬLOR, aris, atus sum, ari, d. Se réunir en cercle. Syn. Circulos facere, in circulum cogere homines colloquendi gratia. Usus: Oscitans judex, cum alio colloquens, nonnunquam etiam circulans.

CIRCŬLUS, i, m. Cercle. Syn. Orbis forma plana in orbem acta, gyrus, ambitus rotundus, corona hominum colloquentium. Epith. Exiguus vitæ, immensus gloriæ, lacteus. Usus: Quidam circulis describendis delectationem capiunt. Circulum describere; orbem circumscribere, faire un cercle. 2. Conversio, cercle céleste, révolution. Stellæ circulos suos et orbes mirabili celeritate conficiunt. 3. Cœtus, corona, cercle, assemblée, réunion. Circulo se subduxit. Sermo in circulis et conviviis liberior.

CIRCUM, Autour. Syn. Circa. Usus: Refertur ad locum, auprès de, dans, chez. Prætorem circum omnia fora sectabantur. Circum hæc loca morabor.

CIRCŬMĂGO, is, ēgi, actum, ere; a. Tourner, faire tourner; s’accomplir. * Usus: Equum freno circumagere. Jam se annus circumegerat. Hostis se ad dissonos tumultus circumegerat.

CIRCUMCĪDO, is, cīdi, cīsum, ere, a. Couper autour; retrancher. Syn. Amputo, reseco, demo, aufero. Usus: Multitudinem sententiarum circumcidere; luxuriem sermonis stilo depasci. Locus omni aditu circumcisus. Hinc derivatur circumcidaneus, a um. * Mustum circumcidaneum, vin de taille.

Circumcisio Domini. (Vulg. Circoncision de N.-S.) Dies circumcisi Infantis DEI memoria sacer. Octavis a natali dies, quo nato Servatori nostro nomen impositum est.

CIRCUMCIRCA, Tout autour, de tous côtés. Syn. Ab omni parte, undique. Usus: Cœpi regionem circumcirca prospicere. Contra citraque omnium hostium plena erant.

CIRCUMCLŪDO, is, clusi, clusum, ere, a. Environner, enfermer de toutes parts. Veritus, ne duobus exercitibus circumcluderetur. Mira diligentia circumclusus, ne commovere se posset. Cf. Claudo.

CIRCUMCŎLO, is, colui, cultum, ere, a. Habiter autour, le long de. Multi populi eam paludem circumcolunt.

CIRCUMCURSO, as, avi, atum, are, a. et n. Courir çà et là, s’agiter. * Usus: Obit, circumcursat villas suas.

CIRCUMDO, as, dĕdi, dătum, dăre, a. Mettre autour. Syn. Cingo, sepio, vallo, stipo, circumsepio, circumfundo, vestio, circumplico, circumplector, circumjicio, circumligo, circumsisto, circumveho, circumvenio, circumsideo, circumvallo, ambio. Phras. Circumdare urbem, environner, entourer une ville. Turmas circumfundere; circumjicere multitudinem mœnibus; circumplecti, circumvenire locum opere; circumvallare; medium ab utroque latere concludere; sinu quodam, flexuque frontem aversamque oppidi partem circumire. Cf. Obsideo. Usus: Non egrediar cancellis, quos ipse mihi circumdedi, je ne sortirai pas des limites que je me suis tracées. Milites ignem oppido circumdederunt. Oppidum fossa circumdatum. Fossa oppido circumdata.

CIRCUMDŪCO, is, xi, ctum, ere, a. Conduire autour. Usus: Aratrum circumducere, tracer avec la charrue l’enceinte d’une ville. Aliquem, ædes et conclavia circumducere.

CIRCŬMĔO, is, ĭvi, vel ĭi, ĭtum, ire, a. et n. Faire le tour, tourner autour de, cerner, envelopper. Syn. Circueo, eo circum. Usus: Circumit veteranos.

CIRCUMFĔRO, fers, tŭili, lātum, ferre, a. Faire mouvoir autour. Syn. Circumgesto. Usus: Humani corporis sanguinem in pateris circumtulit, il fit circuler une coupe remplie de sang. Sol circumfertur ad brumale signum, le soleil fait sa révolution du côté du tropique.

CIRCUMFLECTO, is, flexi, flexum, ere, a. Décrire en tournant. Usus: Cursum circumflectere.

CIRCUMFLO, as, flavi, flatum, are, n. et a. Souffler de tous côtés. Usus: Ab omnibus ventis; a ventis invidiæ circumflari, être battu par tous les orages de l’envie.

CIRCUMFLŬO, is, fluxi, fluxum, ere, a. Couler autour; regorger, être riche, abonder. Syn. Abundo. Usus: Circumfluit gloria, rebus omnibus, copiis abundat. Oratio circumfluens.

CIRCUMFŎRĀNĔUS, a, um, Qui est autour du forum. Syn. Qui circum forum spatiatur, aliquid venditans. Usus: Pharmacopola circumforaneus, médecin ambulant, charlatan. Æs circumforaneum, non Corinthium, dettes (les banquiers et les usuriers habitaient autour du forum).

CIRCUMFUNDO, is, fūdi, fūsum, ere, a. Répandre autour. Syn. Ambio. Adv. Undique. Usus: Terra mari circumfunditur. Latent omnia tenebris circumfusa.

CIRCUMGESTO, as, avi, atum, are, a. Colporter. Syn. Circumfero.

CIRCUMJĂCĔO, es, cui, ere, n. Être étendu, situé autour. Usus: Reliquæ regiones, quæ circumjacent Europæ.

CIRCUMJECTUS, us, m. Enceinte. Syn. Qui terram vasto circumjectu amplectitur.

CIRCUMJĬCĬO, is, jēci, jectum, ere, a. Placer autour; entourer. Usus: Circumjecta muris ædificia, campi circumjecti.

CIRCUMLĬGO, as, avi, atum, are, a. Lier, attacher autour; entourer. Syn. Implico, complico. Usus: Anguis eum circumligavit.

CIRCUMLŬO, is, ere, a. * Baigner. Usus: Peninsulæ in modum pars major circumluitur.

CIRCUMLŬVĬO, ōnis, f. Atterrissement. Usus: Jura circumluvionum et alluvionum.

CIRCUMMITTO, is, mīsi, missum, ere, a. Envoyer de tous côtés. Usus: Hostis suorum multos post montes circummisit. Circummissi senatores delectus habuere.

CIRCUMMŬNĬO, is, īvi, ītum, ire, a. * Entourer, fortifier une place; investir. Usus: Pene ut feminas, circummunitos se prohiberi aqua fremebant.

CIRCUMPĔDES, um, m. pl. Laquais. Syn. Servi a pedibus. Usus: Circumpedes formosi et litterati.

CIRCUMPLECTOR, eris, plexus sum, plecti, d. Embrasser, entourer. Syn. Circumplico.

CIRCUMPLĬCO, as, avi, atum, are, a. Envelopper. Syn. Circumplector.

CIRCUMPŌTĀTĬO, ōnis, f. Action de boire à la ronde. Usus: Omnis circumpotatio, qua pocula in circulum redeunt, est sublata.

CIRCUMRŌDO, is, rosi, rosum, ere, a. Ronger autour. Syn. Arrodo. Usus: Dudum circumrodo, quod devorandum est, je tourne autour de ce qu’il faut aborder franchement (Prov.).

CIRCUMSCRĪBO, is, scripsi, scriptum, ere, a. Définir, expliquer. Syn. Determino, constituo, definio, concludo. Adv. Scelerate senatum. Circumscribi brevi, et definiri numerose verba. Usus: 1. Natura exiguum vitæ curriculum nobis circumscripsit, æternum gloriæ. 2. Constringo potestatem, borner, limiter, restreindre. Senatus Prætorem circumscripsit. 3. Concipio, concevoir. Mente circumscribenda est prius sententia, et verba confestim concurrent. Cf. Definio.

CIRCUMSCRIPTĒ, D’une manière précise. Syn. Paucis, definite, breviter. Usus: Singulas res definimus, et circumscripte complectimur.

CIRCUMSCRIPTĬO, ōnis, f. Limite; définition. Syn. Definitio, circuitio. Epith. Aperta. Usus: Æternitatem nulla circumscriptio temporis metitur.

CIRCUMSCRIPTOR, ōris, m. Trompeur, fripon. Usus: Quis testamentorum subjector? quis circumscriptor? quis ganeo?

CIRCUMSĔCO, as, cui, sectum, are, a. Couper autour. Syn. Circumcido.

CIRCUMSĔDĔO, es, sēdi, sessum, ere, a. Être assis autour de; assiéger, investir. Syn. Circumsideo, obsideo, circumvenio, corona cingo, incingo. Usus: Urbs ab hostibus circumsedetur. Oppidum interclusum circumsedere. Cf. Obsideo, Circumdo.

CIRCUMSĒPĬO, is, sepsi, septum, ire, a. Entourer. Syn. Circumdo. Usus: Senatus armatis circumseptus.

CIRCUMSESSĬO, ōnis, f. Siége d’une ville. Syn. Obsessio. Usus: Circumsessionis causam in alium transtulit.

CIRCUMSĬDĔO, es, sēdi, sessum, ere, a. Assiéger. Syn. Obsideo. Cf. Obsideo, Circumdo.

CIRCUMSISTO, is, stĕti, stĭtum, ere, n. Entourer. Usus: Circumsistunt eum lictores valentissimi.

CIRCUMSŎNO, as, ui, ĭtum, are, n. Retentir tout autour. Adv. Undique vocibus talibus. Usus: Vocibus tuis aures meæ circumsonant.

CIRCUMSPECTĬO, ōnis, f. Vigilance. Syn. Accurata consideratio. Usus: Circumspectione utendum est. Cf. Cautio, Cautus.

CIRCUMSPECTO, as, avi, atum, are, n. et a. Regarder tout autour. Syn. Circumspicio.

CIRCUMSPECTŬS, ūs, m. Action de voir autour. Usus: Facilis est circumspectus, quo eam, etc., je puis voir aisément où je vais, etc.

CIRCUMSPĬCĬO, is, spexi, spectum, ere, a. Observer, examiner. Syn. Adverto, perpendo, oculis obeo, collustro, accurate considero. Adv. Celeriter animo, diligenter, diligentissime, magnifice se, paulisper. Phras. Aciem mentis in omnes partes intendere, chercher à pénétrer. Circumferre oculos; oculis aliquem requirere. Prospectum in urbem et agros captare. Usus: Circumspicite paulisper mentibus vestris. Circumspicite procellas imminentes. Magnifice se circumspicere, sibi placere, s’admirer, (avoir une haute idée de soi-même).

CIRCUMSTO, as, stĕti, stătum, are, n. et a. Se tenir en cercle; entourer, assiéger. Syn. Circumdo, circumsisto. Usus: Noctes et dies omnia nos fata circumstant. Circumstant te summæ auctoritates, quæ te oblivisci domesticæ laudis non sinant. Frequentes me circumstetere. Cf. Circumdo.

CIRCUMVĀDO, is, vasi, ere, a. Envahir. Usus: Anceps terror circumvasit barbaros, hinc arce capta, illinc urbem scandente hoste.

CIRCUMVALLO, as, avi, atum, are, a. Entourer d’un retranchement. Syn. Munio vallo. Usus: Oppidum bidui labore circumvallarunt.

CIRCUMVECTĬO, ōnis, f. Transport; mouvement circulaire. Usus: Solis circumvectio. Portorium circumvectionis.

CIRCUMVECTUS, a, um, Qui s’est porté autour. Usus: Equites jubet circumvectos ab tergo invadere aciem, il ordonne à la cavalerie de tourner et de prendre à dos l’armée ennemie.

CIRCUMVĔHO, is, vexi, vectum, ere, a. Mener autour, côtoyer, doubler. Usus: Equo circumvectus Dictator. Classe circumvehi insulam.

CIRCUMVĔNĬO, is, vēni, ventum, ire, a. Accabler (par force et par ruse), circonvenir. Syn. Decipio. Adv. Acute testes, indigne. Usus: Subvenire alicui, qui potentum opibus circumveniri urgerique videtur. Innocentem judicio circumvenire et opprimere. Cf. Decipio.

CIRCUMVESTĬO, is, ire, a. Revêtir autour, envelopper. Usus: Dictis circumvestire consilia sua, cacher sa pensée sous ses discours.

CIRCŪS, i, m. Cirque, arène. Syn. Campus, in quo populus ludos spectans considebat. Epith. Candens, elucens candore, magnus, maximus. Usus: Ludi publici sunt cavea circoque divisi.

CIS, En deçà de. Syn. Citra. )( Trans. Usus: Cis Euphratem.

CĬSĬUM, ii, n. Chaise à deux roues, voiture légère. Genus vehiculi velocis.

CISTA, æ, f. Corbeille, cassette; armoire. Syn. Arca, fiscina, canistrum. Usus: Cistas dejicit.

CĬTĔRĬOR, ōris, gen. com. Plus rapproché; plus récent. Syn. Propinquior. )( Ulterior. Usus: Atque ut ad citeriora et notiora veniam.

CĬTHĂRA, m, f. Cithare. Syn. Lyra. Usus: Cithara canere.

CĬTHĂRISTA, æ, m. Joueur de cithare. Usus: Saltatores, citharistæ. De eo, qui tantum pulsat citharam, non accinit.

CĬTHĂRŒDUS, i, m. Qui chante en jouant de la cithare. Syn. Qui cithara canit; pulsat citharam, et canit.

CĬTĬMUS, a, um, Très-proche. Syn. Proximus. )( Ultimus. Usus: Luna cœlo ultima, citima terræ.

CĬTĬUS, Plus vite. Syn. Ocius, prius. Usus: 1. Citius repentinus morbus oculorum, quam diuturna lippitudo sanatur. 2. Potius, verius, magis, aptius, plutôt. Eum citius veteratorem quam oratorem dixeris.

CĬTO, Vite, rapidement. Syn. Celeriter, mature, quamprimum, sine mora, brevi tempore, mox. )( Tarde. Phras. Cito rem conficiam, j’aurai bientôt terminé l’affaire. Quamprimum, perceleriter, citius quam æstimas; protinus, mature, momento rem confectam dabo; impigre, propere, præpropere rem festinabo. Quam ocissime, quam maturrime; solertissime, temporis puncto conficiam; summam celeritatem adhibebo. Prius tua opinione, actutum, subito, prompte, strenue rem agam. Cf. Celer, Statim. Usus: Puer cito arripit, l’enfant saisit facilement.

CĬTO, as, avi, atum, are, a. Citer en justice. Syn. In jus voco, adesse jubeo, diem alicui dico, laudo, nomino. Usus: 1. Testem citabo totam Siciliam. Aliquem capitis reum in judicium per præconem citare. Citavit testes, il assigna des témoins. 2. Citato equo illuc contendit, il se rendit en ce lieu à bride abattue. 3. Citare auctores, invoquer l’autorité d’un auteur; rectius: Laudare auctorem, testem; afferre testimonium auctorum.

CĬTRA, En deçà de; en avant de. Syn. Cis. )( Ultro. Usus: 1. Exercitum habuit citra flumen. 2. Citra fastidium, sans dégoût.

CĬTRĔUS, a, um, De citronnier. Usus: Mensa citrea.

CĬTUS, a, um, Prompt, rapide. Syn. Celer, maturus. Cf. Celer, Propero.

CĪVĬCUS, a, um, De cité, civique. Usus: Corona civica.

CĪVĪLIS, e, omn. gen. De cité, de citoyen; civil. Usus: Bellum civile, studium; jus civile; mos, consuetudo civilis. Pro civili parte rempublicam salvam cupio, en ma qualité de citoyen, je désire le salut de la république.

CĪVĪLĬTER, En citoyen, comme il convient à un citoyen. Usus: Civiliter vivere, cum aliquo civiliter contendere.

CĪVIS, is, m. Citoyen. Syn. Municeps, popularis. (Vulg. Conterraneus, concivis, compatriota.) Phras. 1. Civem facere aliquem, donner à qqn le droit de cité. Civitatem alicui dare, donare, largiri, impertiri; adscribere civitati, vel in civitatem; in civitatem suscipere, recipere; adsciscere civem; civitate donare; accipere in civitatem; ad civium numerum adscribere; referre inter cives. 2. Civis factus est, il fut fait citoyen. Civitate donatus est; jus civitatis consecutus est; civitatem impetravit; relatus est inter cives; particeps civilium munerum factus est; in civitatem receptus est; patuit illi Rom. civitas; virtutis præmium civitas Rom. fuit 3. Civium jure excidit, il perdit ses droits de citoyen. Civitatem amisit, perdidit; segregatus a numero civium est. Civitas ei adempta est; in ærarios relatus est; ex albo civium erasus est. Usus: Civem aliquem designare, facere, habere. Civis reipublicæ amantissimus.

CĪVĬTAS, ātis, f. Cité, état. Syn. Civium multitudo in unum locum congregata; jus civium, libertas. Epith. Adjutrix scelerum, libidinum testis, fautorum receptrix. Aliena, amica alicui, amicissima et fidelissima, ampla, illustris, clara, nobilis, amplissima, beata, honesta, libera, bella, clara, commendatior, commentitia, communis, conjunctissima, antea copiosa, cuncta, erudita, fidelis, fidelior, aut copiis locupletior, auctoritate gravior, fidelissima, firma, valens, florens, florentissima, consilio et armis fœderata, grata, gravis et locuples, ornata, gravissima, moderatissima, illustris, immunis, improba, incolumis, ingrata, inutilissima, lauta, libera, liberta, locuples, maledicentissima, maledicta, misera atque inanis, bene morata, bene constituta, nobilissima quondam, et jam doctissima, nova, occupatissima, opportunissima ad aliquid, opulentissima et beatissima, orba, pacata et libera, prava, perdita, perprava et tenuis, potens, barbara, princeps omnium rerum, proxima alicui loco, pulcherrima, quieta, sancta, socia factorum et flagitiorum, sollicita, splendidissima, suspiciosa et maledica, tenuis, vitiosa, universa. Civitates afflictæ, alternæ, amplissimæ, egentissimæ, fœderatæ, invictissimæ, marinæ, maximæ, minimæ, minores, bene moratæ, ornatæ, pacatæ, tranquillæ, perditæ, salvæ et incolumes; amplæ atque potentes, tantæ et tam graves, totæ, universæ. Usus: 1. Concilia, cœtusque et conventicula hominum civitates appellantur. Cato ortu Tusculanus est, civitate Romanus. Romam urbem civitas incolit, la ville de Rome est habitée par des citoyens. Dicavit se in civitatem Romanam. 2. Jus civitatis alicui impertiri, accorder à qqn le droit de cité. Civitatem dare, donare, largiri alicui; in civitatem recipere, suscipere, adscribere aliquem. 3. Civitatis jus amittere, perdre le droit de cité. Civitatem perdere; civitatem adimere alicui. Civitatem nemo amittit, nisi sua culpa. 4. Civitate mutari, devenir citoyen d’une autre ville. Cf. Civis.

CLĀDES, is, f. Perte, fléau; défaite. Syn. Calamitas, damnum, cædes. Epith. Horribilis, importuna, ingens, luctifica, subita, tanta, vetusta. Usus: 1. Cladem facere, afferre, inferre, faire essuyer une grande défaite. 2. Cladem accipere, essuyer une défaite. 3. Cladem reddere, prendre une revanche. Cf. Cædes, Cædo, Damnum, Prœlium.

CLAM, En secret. Syn. Furtim, occulte, ex occulto, ex insidiis. )( Palam. Phras. 1. Clam nescio quid agitat, il médite je ne sais quoi au fond du cœur. Clandestina consilia miscet; latenter, ex occulto, in occulto nescio quid parat, machinatur; occulte cuniculis me oppugnat; secreto, arbitris remotis, clanculum, in operto, occultis sermonibus, nescio, quid serit. 2. Clam discessit, il est parti à l’insu de tous. Silentio ex urbe egressus; imprudentibus omnibus, insciis, inscientibus omnibus; remota hominum conscientia fuga sibi consuluit. Cf. Occulto, Tego, Celo.

CLĀMĀTOR, ōris, m. Criard, déclamateur. Usus: Odiosi ac molesti clamatores.

CLĀMĀTŌRĬUS, a, um, Qui crie. Usus: Clamatorium genus.

CLĀMĬTO, as, avi, atum, are, n. et a. Crier fort, appeler à grands cris. Supercilia illa tua calliditatem clamitare videntur, vos sourcils semblent accuser l’astuce.

CLĀMO, as, avi, atum, are, n. et a. Crier. Syn. Vocifero; clamorem edo, facio, profundo; voce contendo, persono. Phras. Ingentem clamorem tollunt, ils poussent de grands cris. Vociferatione utuntur maxima, clamore profuso; circumsonat hostilis clamor; truci cantu, clamoribus inconditis, horrendo cuncta complent sono. Ululatus, cantusque dissoni audiuntur. Clamoribus strepunt, perstrepunt; tumultu personant omnia. Terribilis inde sonus accidit; incertis clamoribus, stridore horrendo omnia personant, aures fatigantur. Nemora vallesque circumjectas terribili sono implent. Vocem emittunt, sustollunt, efferunt, intendunt, contendunt, mittunt; indicem voluntatis virtutisque clamorem efferunt, inconditum trucemque clamorem edunt; incondito clamore perturbant omnia; clamor barbaro ululatu permistus præsentes terret. Usus: Hoc me tua causa fecisse clamo ac testor.

CLĀMOR, ōris, m. Cri, clameur. Syn. Vociferatio. Epith. Acutissimus, cœlestis, concionalis, incredibilis, infestus atque inimicus populi, magnus, major, maximus, par, profundus. Clamores gladiatorii, magni, majores, maximi. Usus: 1. Clamorem movere, excitare, exciter les clameurs. Clamorem edere, tollere, extollere, profundere, jeter, pousser des cris. Clamorem reddere, répondre aux clameurs. Clamorem proximis tradere, transmettre le cri (de guerre) à ses voisins. Clamorem arctare. Clamore facto, sublato. 2. Acclamatio, admurmuratio, acclamations. Hæc sunt, quæ clamores et admirationem in oratione efficiunt. Cf. Clamo.

CLĀMŌSUS, a, um, Criard.

CLANCŬLUM, A la dérobée, en cachette. Syn. Clam. Usus: Hæc clanculum dicta sunto. Cf. Clam.

CLANDESTĪNUS, a, um, Qui se fait en cachette, clandestin. Syn. Occultus. Usus: Clandestinum scelus. Clandestina cum hoste colloquia miscere. Cf. Occultus.

CLANGOR, ōris, m. Son de la trompette. Syn. Tubarum cantus, vox aquilæ, et aliarum avium. Epith. Tremulus, vastus.

CLĀRĒ, Clairement, nettement. Syn. Clara voce, explicate, plane, aperte, dilucide, enodate, manifeste. Usus: Clare gemuit. Semper id periculum clarius apparet.

CLĀRĔO, es, ui, ere, n. Briller; être illustre. Syn. Emico.

CLĀRĬGĀTĬO, ōnis, f. Action de réclamer solennellement une satisfaction. Syn. Belli denuntiatio.

CLĀRĬSŎNUS, a, um, Clair, retentissant. Syn. Clare sonans, canorus.

CLĀRĬTAS, ātis, f. Illustration, célébrité. Syn. Splendor nominis, fortunæ, gloriæ nobilitas. Usus: Claritatem nominis aucupari, assequi, admittere. Claritas vocis. Cf. Splendor.

CLĀRĬTŪDO, ĭnis, f. Célébrité, illustration, éclat. Usus: Artes quibus summa claritudo paratur. Cf. Splendor, Gloria, Dignitas, Clarus.

CLĀRUS, a, um, Clair; illustre. Syn. 1. Planus, apertus, perspicuus, dilucidus, explicatus, evidens, pervulgatus, non obscurus. )( Obscurus. 2. Insignis, nobilis, illustris, celeber. Phras. 1. Vir est clarissimus, cet homme est très-célèbre. Clara est ejus viri virtus; inclita religio. Magnum est ejus viri nomen et opinio; amplissima auctoritas; claritate nominis insigni præditus; magna est in civibus gloria; vir est omnis ætatis ac memoriæ clarissimus; est in eo viro laus virtutis maxima; fama fertur in primis; maximum hujus in his regionibus nomen est, hujus viri clarissima virtus est et insignis ad posteros. Cf. Celeber, Altus. 2. Rem clariorem reddere, rendre une chose plus claire, plus intelligible. Claram spectatamque facere; nobilitatem rebus dare; rei dignitatem facere, addere, conciliare; lucem rebus dare, splendorem afferre, illustrare rem, in bono lumine collocare. Cf. Illustro. 3. Res clara est, la chose est claire, évidente. Res ipsa se aperit; præsentior jam res est, quam ut ignorari possit; liquida res est et in medio posita. In luce res est. Cf. Manifestus. Usus: 1. Claris et illustribus exemplis usus sum. Clara hæc sunt, non immoror. Clara jam luce, pendant le jour. 2. Insignis, illustre, distingué. Vir clarus et nobilis ex doctrina. Claram mortem oppetere. Cf. Præclarus, Honoratus, Celeber.

CLASSĬĀRĬUS, a, um, Soldat de marine, marin. * Usus: Classiarius miles.

CLASSĬCUS, a, um, Citoyen de la première classe.

CLASSĬCUM, i, n. Trompette guerrière. Syn. Sonus tubarum. Usus: Advocare ad concionem, silentium facere classico, sonner l’assemblée. Canere, concinere classicum, donner le signal du combat.

CLASSIS, is, f. Flotte. Syn. Naves, navium multitudo. Epith. Bella, bene magna et ornata, præclara in speciem, sed inops et infirma propter dissimilitudinem propugnatorum atque remigum, pulcherrima. Usus: 1. Classem ædificare, ornare, apparare, comparare, instruere, équiper une flotte. Classem deprimere, frangere, demergere, détruire, couler bas une flotte. 2. Ordo civium, et distributio pro modo census, une des six classes dans lesquelles était réparti le peuple romain. Tributim et centuriatim describere ordines, ætates, classes. Cf. Navis. Classis Præfectus. Cf. Præfectus.

CLATHRI, ōrum, m. pl. Grille, barreaux.

CLAUDĬCĀTĬO, ōnis, f. Action de boiter, démarche de boiteux. Epith. Deformis. Usus: Apparet in eo claudicatio non deformis.

CLAUDĬCO, as, are, n. Boiter. Syn. Altero pede nuto. Usus: 1. Num claudicat vir bonus? 2. Transl. Titubo, vacillo, debilis, infirmus sum, chanceler, être défectueux, imparfait. Claudicat hæc oratio. Claudicat amicitia nostra, vacillat et titubat. Claudicat in officio. Etiam summa felicitas semper ex parte aliqua claudicat.

CLAUDO, is, clausi, clausum, ere, a. Fermer. Syn. Obstruo, oppilo, obturo, intercludo, comprimo. Phras. Urbs clausa est, la ville est fermée. Fores portarum objectæ sunt; claustra urbis objecta sunt; obseptum est in urbem iter; interclusa ad urbem via est. Urbs nemini patet; non patet ad urbem aditus. Cf. Aditus. Usus: Alicui exitum, viam, transitum; fugam hosti claudere. Consilia sua clausa habere. Claudere aures optimis consiliis. Ejus consuetudinem mihi adhuc meus pudor clausit. Mare clausum nuntios moratur. Nullius domus satis clausa tuæ libidini. Cf. Includo.

CLAUDUS, a, um, Boiteux. Syn. Altero pede læsus, vel captus.

CLĀVA, æ, f. Bâton, massue. Usus: Clava et fuste repulsus.

CLĀVĬCŬLA, æ, f. Vrille, tendron de la vigne, au moyen duquel elle s’attache aux soutiens. Syn. Capreolus in vite. Usus: Vitis claviculis suis, quasi manibus, quidquid est nacta, amplectitur.

CLĀVIS, is, f. Clef. Usus: Alicui claves tradere, credere. (Vulg. Claves Imperii, les clefs, le boulevard de l’empire.) Latine: Claustra portæque Imperii.

CLAUSTRUM, i, n. Sæpius plurali adhibetur. Porte; boulevard, défense, rempart. Syn. Fores, loca clausa. Usus: Claustra urbis, regionis hostibus committenda non sunt. Effringi fores, revelli claustra. (Vulg. Claustrum Monachorum, cloître.) Cœnobium. (Vulg. Clausura, clotûre.) Claustra cœnobii.

CLAUSŬLA, æ, f. Conclusion, fin. Syn. Extrema cujusque rei pars, præsertim in oratione, versu. Verborum conclusio, exitus. Epith. Difficilis, præclara. Usus: Clausula numerose et jucunde cadens. Cum argumentum scribendi non suppetit, utor consueta clausula. Clausula edicti.

CLĀVUS, i, m. Clou; gouvernail de navire, timon de l’état. Syn. Gubernaculum navis. Epith. Tractabilis. Usus: Clavum imperii tenere, être au timon des affaires. Tractare gubernacula reipublicæ.

CLĒMENS, entis, omn. gen. Clément, doux, généreux. Syn. Lenis, mitis, mansuetus, misericors, liberalis, humanus. Phras. Princeps erat clementissimus, le prince était très-clément. Princeps erat, ad cujus expertam clementiam nemini non tutus receptus erat; qui cives mirifice colebat; qui civium voluntati ac gratiæ deditissimus erat; qui oblivisci nihil solebat, nisi injurias; cujus incredibilem mansuetudinem, inusitatam inauditamque clementiam non æquare modo dicendo, sed ne adumbrare quidem quisquam possit; a quo nihil non benigne clementerque factum; clementia tanta, ut nemini supplici non dextram fidemque porrigeret, spem salutis ostenderet, indulgeret; nihil isto Principe clementius; nemo cum illo Principe clementiæ laude comparandus, æquandus, conferendus. Nemo illi hac clementiæ laude par, aut secundus; Princeps proprio quodam naturæ munere ad clementiam liberalitatemque factus videtur. Præcipua quadam laude florebat clementiæ; Principum nemo est, in quo plus quam in isto clementiæ esset ac humanitatis; clementiæ laude præstabat, antecellebat, anteibat omnes. Cf. Lenis. Usus: Clemens et misericors judex; clemens castigatio.

CLĒMENTER, Avec clémence, bonté. Syn. Mansuete. Usus: Clementer facere, audire.

CLĒMENTĬA, æ, f. Clémence, douceur, bonté. Syn. Lenitas, benignitas, humanitas, misericordia, mansuetudo, placabilitas, bonitas, moderatio animadvertendi. Epith. Admirabilis, grata alicui, insidiosa, inusitata inauditaque, jucunda auditu, popularis, singularis. Usus: Clementia est, per quam animi temere in odium alicujus invectionis concitati, comitate retinentur. Cf. Lenitas, Clemens.

CLĒPO, is, psi, ptum, ere, a. Voler, cacher, dissimuler. Syn. Furor, rapio, subripio. Usus: Pueri Spartæ rapere et clepere discunt.

CLEPSYDRA, æ, f. Clepsydre. Syn. Vas, e quo aqua paulatim effluens horas distinguit, horologium. Usus: Ad clepsydram declamare, déclamer, parler à l’heure.

CLĬENS, entis, m. Client. Syn. Qui in fide alicujus est et clientela. Epith. Proprius, vetus. Clientes novi, plurimi. Usus: Tibi nemo cliens esse, te nemo clientem habere volet.

CLĬENTĒLA, æ, f. Patronage, clientèle. Syn. Clientum defensio, tutela, procuratio. Epith. Honesta, illustris, clientelæ maximæ, provinciales. Phras. Se in fidem ac clientelam tradere, dare, conferre, dicare, se placer sous le patronage de qqn. Alterius fidei se committere, mandare; in fidem alterius se permittere; tutelæ subjicere et commendare. Usus: Esse in fide et clientela alterius. Clientelam ad se traducere.

CLĪTELLÆ, ārum, f. pl. Bât. Syn. Ephippia, quæ jumentis imponuntur ad melius ferendas sarcinas. Usus: Ea onera clitellis sunt apportata.

CLĪTELLĀRĬUS mulus, i, m. Bête de somme.

CLĪVŌSUS, a, um, Qui s’élève en pente, montueux. Usus: Clivosus locus.

CLĪVUS, i, m. Pente, montée. Syn. Collis. Epith. Plenus servorum.

CLŎĀCA, æ, f. Egout, cloaque. Syn. Locus cavus, per quem sordes eluuntur. Usus: Cloacam maximam, receptaculum omnium purgamentorum urbis, sub terram agi jussit.

CLYPĔUS, i, m. Bouclier. Usus: Abjecto clypeo fugit.

CŎĂCERVĀTĬO, ōnis, f. Action d’entasser, d’accumuler. Syn. Copia, cumulus, acervus. Epith. Universa. Usus: Coacervatio argumentorum, et frequentatio.

CŎĂCERVO, as, avi, atum, are, a. Entasser, accumuler. Syn. Aggrego, accumulo, cogo, congero, cumulo. Usus: Pecuniam immensam cogere et coacervare.

CŎĂCESCO, is, ere, n. Devenir aigre. Syn. Acidus fio, acesco. Usus: Vinum vetustate coacescit.

CŎACTĬO, ōnis, f. Rassemblement. Syn. Congregatio, conspiratio, conventiculum. Usus: Nocturnis vigiliis et hominum coactione turbata civitas.

CŎACTOR, ōris, m. Collecteur d’impôts; commis de recette. Syn. Qui pecuniam cogit et recipit officii nomine. (Vulg. Perceptor particularis.) Usus: 1. Non effugies nostros coactores.

CŎACTUS, a, um, part. v. cogo. Forcé. Syn. Expressus. Usus: 1. Hæc non nisi coactus scripsi. 2. Congregatus, rassemblé. Copiæ in unum locum coactæ. Cf. Invitus, Nolo, Ægre.

CŎACTŬS, ūs, m. Impulsion. Syn. Impulsus. Usus: Hæc tuo coactu scripsi.

Coadjutor Episcopi, Coadjuteur d’un évêque. Syn. Episcopus qui alterum adjuvat episcopum.

Coadjutor, Conservus, aide, homme d’affaires. Syn. Administrator rei domesticæ, qui domestico opere exercetur; in re familiari adjutor; adjutor operum; ad domestica ministeria adscriptus.

CŎÆDĬFĬCO, as, avi, atum, are, a. Bâtir avec. Syn. Construo.

CŎÆQUO, as, avi, atum, are, a. Égaliser, rendre égal. Syn. Æquo. Usus: Coæquare gratiam omnium difficile est, il est difficile que tous aient une égale autorité. Coæquare omnia ad suas injurias et libidines, faire peser sur tous également le joug de ses injustices et de ses caprices.

CŎÆVUS, a, um, Du même âge, contemporain. Syn. Æqualis, ætate cum aliquo conjunctus.

CŎĂGĬTĀTĬO, ōnis, f. Mouvement simultané. Syn. Agitatio. Usus: Coagitatio pulmonum.

CŎAGMENTĀTĬO, ōnis, f. Assemblage, réunion de parties. Syn. Nexus, compositio, constructio, conjunctio. Epith. Dissolubilis. Usus: Copulatio rerum et quasi consentiens ad mundi incolumitatem coagmentatio naturæ. Coagmentatio non dissolubilis.

CŎAGMENTO, as, avi, atum, are, a. Assembler, réunir. Syn. Compono, conjungo, construo, compingo. )( Dissolvo. Usus: 1. Nihil tam aptum, tam compositum ac coagmentatum inveniri potest. Struere verba, ac veluti coagmentare. 2. Conficio, tracto, affermir. Pacem coagmentare, cimenter la paix. Cf. Conjungo.

CŎĀGŪLUM, i, n. Présure, ce qui sert à faire cailler le lait. Usus: Lactis coagulum.

CŎĂLESCO, is, ălŭi, escere, n. Se joindre, se figer; se réunir. Syn. Cohæreo, concresco. Usus: Concordia coaluerant animi.

CŎANGUSTO, as, atum, are, a. Rétrécir, reserrer. Syn. Coarcto. )( Dilato. Usus: Hæc lex in cunctum ordinem dilatata coangustari potest.

CŎARCTĀTĬO, ōnis, f. Action de presser, de réunir. Usus: Coarctatio plurium in angusto tendentium.

CŎARCTO, as, avi, a tum, are, a. Presser, resserrer, rétrécir. Syn. Constipo, coangusto. )( Dilato, explico. Usus: Fac, ut quæ arctavit et peranguste refersit, dilatet et explicet. Coarctari in oppido. Angustæ fauces iter coarctant.

CŎARGŬO, is, ere, a. Accuser, convaincre, confondre. Syn. Arguo, redarguo, accuso, convinco, detego, indico. Usus: Coarguere aliquem; coarguere errorem, culpam, mendacium alicujus. Aliquem avaritiæ coarguere. Aliquem multis suspicionibus, conjecturis coarguere; vitæ turpitudine sese ipse coarguit. Cf. Convinco, Accuso.

CŎCHLĔA, æ, f. Limaçon. Epith. Domiporta, sanguine cassa. Usus: iste tanquam cochlea abscondit et retentat sese tacitus.

CŎCHLĔAR vel CŎCHLĔĀRE, is, n. Cuiller. Usus: Cochlearis mensura, cuillerée, mesure pour les liquides.

CŎCLES, ĭtis, m. Borgne. Syn. Luscus, altero captus oculo.

COCTUS, a, um, Cuit, mûr. Syn. Transl. Maturus. )( Crudus. Usus: Poma matura et cocta. Sermo bene coctus et conditus.

CŎCUS, vel CŎQUUS, i, m. Cuisinier. Syn. Qui cibos parat et condit. Usus: Mitto cocos, pistores, lecticarios. Cocus vilissimum antiquis mancipium, æstimatione et usu in pretio esse cœpit. Majoris pretii nunc cocus est, quam villicus.

CŌDEX, ĭcis, m. Livre, registre, écrit. Syn. Tabulæ accepti et expensi; item: liber, in quo acta publica scribebantur. Epith. Falsus, interlitus. Usus: In codicem referre; codicem obsignare; e codice delere. Non habere se hoc nomen in codice accepti et expensi fatetur.

CŌDĬCILLI, orum, m. pl. Tablettes à écrire. Syn. Tabellæ, libelli. Usus: Exarare aliquid in codicillis, referre dicta in codicillos.

CŒLESTIS, e, com. gen. Céleste, divin. Syn. Divinus, immortalis. )( Humanus. Usus: Rem gessisti memorabilem, ac pene cœlestem. Cœlestes orbes. Fama Herculem in concilio cœlestium collocavit.

CŒLĬTES, um, m. pl. Habitants du ciel, dieux. Syn. Cœlicolæ. Usus: Cœlitum ira invectum est hoc malum.

CŒLUM, i, n. Ciel. Syn. Altissimum DEI domicilium; regiones immortalitatis; beatorum sedes, domicilium. Phras. 1. Ad cœli gaudia pervenero Sancti, les saints sont parvenus à la gloire du ciel. Sancti corporibus laxati in cœlestia templa penetraverunt; exuti corpore mortali ad superos migraverunt, ad bona nulla temporis longinquitate pereuntia; cum DEO beatissimam vitam ævo infinito vivunt; in beatorum domicilium accepti gaudiis omnibus affluunt et circumfluunt; cœlesti civitate donati, torrente voluptatum inundantur; hinc profecti recta ad concilium, ad domum sempiternam DEI, ad regiones immortalitatis evecti sunt, ubi placidissima quies et vita sempiterna vigent; ubi bona ea nos manent, ut neque aspectu oculorum comprehendi, neque auribus percipi, neque ulla cogitatione queant adumbrari; ubi nec visa cuiquam mortalium, nec auribus arrepta, nec mente unquam tractata vigent gaudia, et vigebunt spatiis sæculorum innumerabilium; ubi Divinæ majestatis aspectu in omnium sæculorum perpetuitatem sine satietate perfruentur. Sancti ab his locis ærumnarum plenis, in illam innumerabilibus felicitatibus redundantem affluentemque regionem demigrarunt; in cœlestes domos, in concilium Superum, in illam stabilem sedem ac domicilium Beatorum; in illam Regis æterni aulam; in illam cœlestem ac beatam domum felicitate æterna fruentium animorum; in cœlestem Regiam, ubi cum DEO æternum degent ævoque beatissimo ac sempiterno fruentur. 2. Sæpe de cœlo cogitadum, il faut souvent penser au ciel. In beatissimam cœlitum sedem, in augustissimam illam Divinitatis sedem omnes cogitationes conferre decet. Erigenda mens est identidem et attollenda ad ilium æternæ felicitatis portum. Obeundæ identidem mente cogitationeque oræ illæ cœlestes ac beatissimæ; in iisque mente ac animo habitandum. Cf. Beatus. Usus: 1. Omnibus idem cursus ad cœlum patet. Homo divinus de cœlo delapsus videbatur, cet homme divin semblait descendu du ciel. De præstantis virtutis viro. Nocturna cœli forma siderum ornatus. Celerrima cœli conversio. 2. Aer, spiritus circumfusus, air, atmosphère, température, temps. Gravis et pestilens cœli aspiratio. Cœli gravitas, natura et temperatio. 3. Transl. Summus locus et gradus, comble, faîte du bonheur, de la gloire. Aliquem laudibus in cœlum ferre. In cœlo sum. Cœlum digito attingo. Hominis vox est, felicis admodum, et lætitia gestientis.

CŎĒMO, is, emi, emptum, ere, a. Acheter. Syn. Emo, coemptionem facio. Cf. Emo.

CŎEMPTĬO, ōnis, f. Vente, coemption, une des formes du mariage romain. Usus: Coemptiones facere. Cf. Emptio.

CŎEMPTĬŌNĀLIS, e, com. gen. Relatif à la coemption. Syn. Qui frequens est in coemptionibus.

CŒNA, æ, f. Dîner, repas du soir. Usus: Ad cœnam me vocavit, perduxit. Cœnam fecit, dedit lautam. Cœna me accepit lautissima. Condixi ad cœnam, promisi. Non soleo obire cœnas. Cœnæ adhibitus est.

Cœna Domini, la Cène du Seigneur. Dies sacer cœnæ Domini, sacrosanctæ Christi cœnæ memoria sacratus. Epulum Divinum.

CŒNĀCŬLUM, i, n. Salle à manger. Syn. Triclinium. Usus: Roma cœnaculis sublata et suspensa.

CŒNĬTO, as, are, n. Dîner souvent. Syn. Frequentius cœno. Usus: Foris apud alios cœnitare non soleo.

CŒNO, as, avi, atum, are, n. Dîner. Adv. Belle, frugaliter, honeste, libenter, male, melius, nequiter, prave, recte, turpiter. Usus: Cœnati discubuimus. Manus lava et cœna.

CŒNŬLA, æ, f. Petit dîner. Syn. Cœna parva.

CŒNUM, i, n. Boue, ordure. Syn. Lutum. Usus: 1. In cœno jacere. Cœno oblitus. 2. Transl. Pro homine sordido, aut insigniter improbo, être immonde, dégradé, méprisable (t. d’inj.). Cœnum olet homo sordidus, cet homme malpropre sent la boue. O cœnum! O portentum!

CŎĔO, is, īvi vel ii, ĭtum, ire, n. et a. Aller ensemble, se réunir. Syn. Convenio, adjungor, congredior. Usus: 1. Cum hoc coire ausus es? coivere amici. 2. Jungo, contraho, s’associer, s’unir, former (une alliance, une société.) Coire societatem cum aliquo sceleris, vel præmii. Coire de salute alterius. 3. Coalesco, se refermer. Vulnus, arteria coit; cicatrix obducta est.

CŒPI, isti, isse, a. et n. Commencer. Syn. Incipio, instituo, suscipio. Usus: Magis pœnitet cœpisse, quam desistere libeat.

CŒPTO, as, are, n. Commencer. Syn. Incipio.

CŒPTUM, i, n. Entreprise, projet, dessein. Usus: Ingentia cœpta pertexere.

CŒPTUS, a, um. Commencé. Usus: Cœpti sumus de republica consuli, on a commencé à nous consulter au sujet de la république.

CŎĔQUĬTO, as, are, n. Chevaucher ensemble. * Usus: Coequitabant sex millia equitum.

CŎERCĔO, es, cui, cĭtum, cere, a. Contenir, réprimer, arrêter. Syn. Contineo, refreno, domo, reprimo, cohibeo. Phras. Coercenda est hominum licentia, il faut réprimer la licence des hommes. Frangendæ cupiditates, frenandæ libidines, audacia illorum et conatus resecandi; reprimendi sunt improbi, domandi, et veluti freni gestientibus eorum animis imponendi. Circumscribenda, contundenda est exultantium prædonum audacia, ferocitas, jactatio; debilitandi, comprimendi, exarmandi sunt penitus. Danda est opera, ut vis et impetus eorum reprimatur, cohibeatur, cupiditatibus eorum eatur obviam. Metus, necesse est, aliquis contineat exultantes illorum animos, iracundiam teneat, incensam cupiditatem restinguat. Excutienda est importuna illa levissimorum hominum audacia; libertas illa nimia audiendi quidlibet arctiorem in gyrum revocanda; castiganda petulantium hominum licentia et compescenda. Retardandi perversorum impetus et coercitione legumque vinculis restringendi. Revocandi ardentes animi ac incitati, et ab impiis consiliis, ad quæ cursu ruunt, reflectendi ac retrahendi. Cf. Cohibeo, Compesco. Usus: 1. Mundus omnia complexu suo coercet et continet, le monde embrasse et renferme tout. 2. Refreno, reprimo, châtier, corriger. Improbi vinculis, suppliciis, morte, exilio refrenandi et coercendi. Cf. Cohibeo, Castigo.

CŎERCĬTĬO, ōnis, f. Répression; châtiment; réprimande. Pronuntiaverunt coercitionem adversus tribuni intercessionem.

CŒTŬS, ūs, m. Réunion d’hommes, assemblée, troupe. Syn. Concilium, conventus. Epith. Populares, occulti, nefarii, solemnes ludorum. Usus: Cœtum hominum dicendo tenere. Dimittere cœtum. Cœtus hominum jure sociati.

CŌGĬTĀTĒ, Avec réflexion. Syn. Meditato, consulto. Usus: Accurate, consulto, cogitate scribere. Cf. Prudens.

CŌGĬTĀTĬO, ōnis, f. Pensée, réflexion; projet, résolution. Syn. Mentis sensus, mentis agitatio, animi motus, animi sensus, reconditus sensus, intimus sensus, meditatio, commentatio, cura. Epith. Acerrima, atque attentissima, deformis, diuturna, multo difficilior, multo obscurior, dignissima virtutis alicujus, inanis, melior, multa, reliqua, summa, tacita. Cogitationes acerbæ, bonæ, certæ, intimæ, liberæ, malæ conscientiæ atque animi, mollissimæ, graves, posteriores, sapientiores, pristinæ, quietæ, quotidianæ, tacitæ. Phras. 1. Sermo tuus, cogitationem mihi injecit, votre discours m’a donné cette pensée. In eam me cogitationem induxit, adduxit; ad eam me cogitationem deduxit; ex sermone tuo subiit animum cogitatio; injecta est animo cogitatio. 2. Cogitatione nostra quidlibet effingere nobis possumus, notre intelligence peut imaginer mille choses. (Vulg. Imaginor.) Quidlibet mens nostra cogitatione sibi depingere potest; mundum totum cogitatione percurrere, amplecti potest. Concipere rerum imagines quaslibet animo possumus. Fingere animo, cogitatione depingere, adumbrare quidlibet possumus. Speciem rei quamlibet animo informare, cogitatione consequi, animo comprehendere mens humana potest. 3. Seriam tandem cogitationem suscipe, prenez enfin une bonne résolution. Suscipe cogitationem et curam te dignam; imperti, quæso, huic te cogitationi; pone in hac cogitatione tempus aliquod; versetur in animo tuo hæc cogitatio. In ea re cogitationem omnem loca, defige. Adverte tandem animum, cogitationemque hominis sobrii paulisper suscipe; intende animum; mente animoque considera; mentis cogitationes aliquando tandem huc converte; animadverte tandem diligentius; meditare attentius; considera cum animo tuo; intento animo intuere; diligenter eam rem animo agita; in animo tracta et versa. Refer ad animum; ante oculos tibi pone, propone, statue, constitue; mentem huc intende tuam; mentis aciem in hoc contende. Ini tandem consilia cum animo tuo, studioseque cogita; versare in hujus meditatione rei. Cogita etiam atque etiam, ac cum animo reputa. 4. Cogitationem eam abjeci, j’ai rejeté cette pensée. Cogitationem alio averti, traduxi; avocavi animum a molesta rei cogitatione, cogitationem ab his molestiis; aberrat tandem animus a molesta rei cogitatione, meque mihi eripui; libero tandem ac soluto sum animo, et rei molestæ cogitatione vacuo. Nulla jam rerum molestissimarum cura vel sollicitudo insidet animo; ejeci animo eam cogitationem mentemque ac sensum avocavi. 5. Hic erat cogitationum mearum scopus, tel était le but de mes réflexions. Consilium meum hoc erat; hoc spectavi, hoc volui, hoc secutus sum; id tum egi; huc consilia mea, huc cogitationes retuli; huc animum, huc mentem intendi; huc spectabat animus meus; huc mentem direxi et studia; eo consilia contuli; hoc animo agitabam; hic animo meo meisque consiliis scopus fuit; hæc meta, quo intendebantur cogitationes meæ; hoc mihi propositum erat. 6. Cogitationes meas explicare satis non possum, je ne puis bien vous expliquer ma pensée. Mentis consilia, sensus intimos non est, ut possim verbis consequi, sermone exprimere; exprimendis animi sensibus omnis impar oratio est; verba desunt, quibus animi mei sensa foras efferam. Mentem oratio non assequitur, non æquat. 7. Cogitationibus distrahor variis, mille pensées m’obsèdent et m’accablent de distractions. Perturbatis cogitationibus ab instituto itinere mens deducitur; aberrat animus a re proposita; aptæ ad rem propositam cogitationes dissipantur; animus diversa agitat; alienato a re proposita sum animo; animus evagatur longius ac peregrinatur. Usus: Cogitationes posteriores plerumque sunt sapientiores. Quid in res tam viles cogitationem abjicis?

CŌGĬTO, as, avi, atum, are, a. et n. Penser, réfléchir; avoir l’intention de. Differ. Cogito, prius est, posterius excogito. Syn. Meditor, commentor, contemplor, mente contrecto, mente complector, animo agito, mente agito; mecum quæro; existimo; in animo habeo, mihi in animo est, cogitationem rei alicujus habeo, omnem curam defigo in re aliqua, animo et cogitatione comprehendo; in aliqua re cogitationem pono, cogitationem in re defigo, memoriam meam ad rem aliquam excito; ratione animoque lustro, ante oculos meos propono, speciem alicujus rei cogitatione percipio, mente, et cogitatione versor, cogitationem alicujus rei capio, suscipio. Adv. Cogitare acerbe de pernicie reip., acrius, accuratius, acutissime, astute, attentius quid, bene aliquando, callide, crudeliter de exitio, crudelissime, diligenter, divine de rep., diu de aliquo, diutius, etiam atque etiam humaniter in aliquem, incondite, libidinose, longius, monstrose, multum secum, multum de aliquo, male, multum, nefarie de vita alicujus, obscure omnino, optime de rep., plane parum, plurimum, præpostere, prudenter, sæpe, sæpenumero, salutariter, sapienter de rep., sensim stulte, tantisper de reo, timide de se, valde, vere. Phras. 1. Diu mecum cogitavi, j’ai longtemps réfléchi. In animo volutavi; reputavi ipse mecum, cum animo meo. Acie mentis dispexi omnia; omnia mente complexus sum; circumspectavi, observavi omnia; omnia mente peragravi, animo me et cogitatione in omnes partes converti, diu in cogitatione versabar, omnia volvebam animo, omnia percurrebam. Diu multumque versabam animo; mente agitabam, tractabam, revolvebam. His cogitationibus diu intentus eram; diu mentem implicatam habebam. Diu deliberavi mecum; diu cum animo perquirebam. 2. Nescio, quid facinoris cogitat, il médite je ne sais quel crime. Majus in animo facinus est; nescio quod facinus molitur animo; nescio quid facinoris animo habet; magnum aliquid animo agitat; facinus, nescio quod, mente concepit; grandius aliquid animo parat; spes et ira tacitis sæpe cogitationibus volutat animum; oblata repente rei gerendæ opportunitas animum ad cogitationem facinoris a desperatione avertit; grande aliquid periculique plenum animus agitat; ad grandius aliquod facinus omni cogitatione fertur; animum intendit. Majus aliquid animo ac mente concipit. Amplectitur animo nescio quod majus facinus. 3. Nihil nisi prælium cogitat, il ne rêve que batailles. Una prælii imago oberrat oculis; arma tantum et pugnam cum animo cogitat; secreta æstimatione pensat; arma animo, arma oculis obversantur assidue. Pugnæ faciem omnem præcipit, atque animo secum ante peragit; destinatam in prælio mentem habet, suspensus animo in prælii eventu, nullis aliis cogitationibus impediri potest. 4. Cogitare cœpit de incertis fortunæ vicibus, il commença à songer aux vicissitudes de la fortune. Cogitatio incidit, injecta est de incertis fortunæ casibus; in mentem venit incertorum casuum; in eam cogitationem deductus est, venit, incidit, quam incertæ essent fortunæ vices; diem inter eam cogitationem absumpsit, quæ incertos fortunæ casus animo subjecerat. Ancipites fortunæ eventus assiduo tractabat animo, et noctes et dies cogitabat. Adjecit animum ad incertos fortunæ casus memoria repetendos. Institit reputare secum; his curis, cogitationibus animum agitabat; has assidue cogitationes volvebat; reputabat cum animo suo, secumque retractabat, quam essent incertæ terræ mortalium vices; existimare cœpit, quam instabiles essent fortunæ vices. 5. Hinc inde cogito, mille pensées m’obsèdent. Nunc in hanc, nunc in illam partem mente atque animo trahor, feror; animus diversa agitat; variæ cogitationes animum commovent; animus in diversas partes distrahitur. Non una cogitatio mentem agitat; verso me ad omnes cogitationes, aliud atque aliud, uti solet, cum prima damnamus, subjiciente animo. 6. Cogito perpetuo de te, je songe sans cesse à vous. Nunquam de te non cogito; nunquam mihi ex animo effluis, excidis, discedis. Meæ curæ omnes in te sunt. Te semper spectat animus meus. Meæ cogitationes ad te referuntur omnes. Nullum a me tempus prætermittitur de te, tuisque rebus cogitandi. In te tuisque rebus animus perpetuo est. Excubo animo tua tuarumque rerum causa. Meæ cogitationes in te tuisque rebus consumuntur omnes. Omnis mihi de te tuisque rebus cogitatio est. 7. De tuis commodis assidue cogito, je m’occupe sans relâche de vos intérêts. Toto animo de tuis commodis ornamentisque cogito; valde laboro de tuis commodis et ornamentis. Tuus mihi honor, res tuæ ac fortunæ vehementer mihi curæ sunt. Tuam utilitatem assidue specto. Hæret animo meo de tuis commodis assidua cogitatio. Siquid e re tua est, id maxime laboro. Tuæ rationes quid postulent, nunquam non attendo. Meas curas ad tuum commodum omnes confero. Animus meus in tua utilitate fixus et locatus est. In hoc omnem meam cogitationem figo; in eo totus sum; hoc unum spectat industria mea; versor in hoc studio totus; ea in re atque cura mens mea versatur tota, ut quæ in rem tuam, vel e re tua sunt, eorum tibi desit nihil. Cf. Cogitatio, Considero, Memini. Usus: 1. Dies noctesque cum animo meo cogito. 2. In Tusculanum, Romam cogito, je songe à aller à Tusculum, à Rome. Subintell. proficisci.

COGNĀTĬO, ōnis, f. Liens du sang, parenté, parents. Syn. Conjunctio sanguinis, propinquitas. Epith. Amplissima, continuata, materna, naturalis, propinqua, propior certiorque, proxima. Usus: Cupio, mihi tecum cognationem esse, cognatione tecum jungi, conjungi, te attingere. Quæ cognatio propior, quam patriæ? Cf. Affinitas.

COGNĀTUS, a, um, Parent. Syn. Sanguine conjunctus, propinquus. Epith. Voluntarius, nobilissimus, optime convenientes. Phras. Ille cognatus meus est, il est mon proche parent. Propinqua me cognatione attingit, contingit; sanguine me contingit; genere mihi est proximus; arcta propinquitate mihi junctus est; sanguine mihi conjunctus est; cognatione stirpi meæ adnexus est; est mihi cum illo cognatio; cognationem habeo cum illo; necessitudine me attingit; cognatione mecum conjungitur; generis propinquitate, propinquitatis vinculo conjunctus est; eadem mecum cognatione tenetur. Usus: Nihil est tam cognatum mentibus humanis, quam numeri ac voces. Cf. Affinis, Propinquus.

COGNĬTĬO, ōnis, f. Connaissance. Syn. Agnitio, intelligentia, notio, scientia. Epith. Divina, facilis, facilior, insita, magna, satis magna, magna atque ardua, magna ac difficilis, manca quodammodo atque inchoata, naturæ necessaria, perfacilis, solivaga, jejuna, subtilior, summa rerum civilium, utilis, vulgaris. Cognitiones usitatæ perceptæque. Usus: 1. Ea res facilem habet cognitionem; in facili cognitione versatur, facile cognosci potest, cette chose est facile à connaître. 2. Judicium, connaissance légale, instruction judiciaire, enquête, procès. Cum dies cognitionis adesset. Orbis terræ cognitionem quis uni sine consilio dederit? Cf. Notio.

COGNĬTOR, ōris, m. Représentant en justice, avoué, procureur. Alicui in litem suam cognitorem dare. Nemo ejus causæ cognitor esse voluit. Vulg. Procurator judicialis.

COGNĬTUS, a, um, Connu. Syn. Spectatus, perceptus, compertus, judicatus. Usus: Homo virtute cognita, et spectata fide, homme d’une vertu reconnue, éprouvée. In utraque fortuna cognitus. Nec injuria, nec beneficio mihi cognitus. Cognitum id, pervulgatum, compertum est. Cf. Manifestus, Nosco.

COGNŌMEN, ĭnis, n. Surnom. Syn. Cognomentum. Epith. Hæreditarium. Usus: Gloriosum cognomen alicui addere. Magni cognomen a facto egregio traxit, invenit, tulit, sibi sumpsit, sibi peperit, habuit, reportavit. Cf. Nomen.

COGNŌMENTUM, i, n. Surnom. Syn. Cognomen.

CŌGNŌMĬNĀTUS, a, um, Surnommé. Usus: Verba cognominata, non vulgata, termes synonymes.

COGNOSCO, is, nōvi, nĭtum, ere, a. Connaître. Syn. Nosco, agnosco, percipio, attendo, disco, non me latet, non me fugit, assequor, teneo, habeo, animadverto, cognitum habeo, intelligo, mihi notum est, perspectum, exploratum est, cerno, notitiam rei habeo, cognitionem rei capio. Adv. Cognoscere bene aliquem, bene leges, instituta, breviter rem totam, commode consuetudinem, diligenter causas, verba, vim, naturam, explorate, facile majorum accurationem, libentissime ex litteris, maxime fidem, melius causam, optime, plane, penitus, prorsus non potuisse, quam primum, quam sæpissime, recte bonitatem, prudentiam, sensim, separatim de agro, sero, summatim, tarde. Cognosci facillime in partem optimam, modo, plene percipi. Cognitus bene, modo, diu, diligenter, facile, maxime, plane, penitus. Phras. Animum tuum ex litteris tuis cognovi, vos lettres m’ont fait connaître toute votre pensée. Consilia tua plane mihi nota sunt ex litteris tuis; qui sit sensus tuus, quæ consilia, probe novi, præclare intelligo, non me latet. Cognitum habeo ac perspectum animum tuum; teneo consilia tua, animum tuum, sensus tuos. Patent mihi sensus animi tui; consiliorum tuorum nihil me fugit, latet, præterit. Mentis eas partes, quæ ab oculis remotæ sunt, introspexi, perlustravi, inspexi penitus. Cerno oculis mentis tuæ consilia; intimos animi recessus detexere litteræ tuæ, aperuere, patefecere. Extat animus tuus illis in litteris; argumenta non dubia animi, voluntatis tuæ præbuere litteræ tuæ; animum, voluntatem, sensus tuos ac consilia non dubiis indiciis illis ex litteris perspexi; litteræ tuæ non dubiam significationem dedere, quis sit animus, qui sensus tui; litteræ tuæ consiliorum tuorum notionem in animo impressere; in cognitionem voluntatis tuæ adduxere; odoratus sum facile tuis ex litteris, et quid cuperes et quid sentires. Comprehendi animo consilia tua, illis mihi litteris declarata; argumentis indiciisque non levibus patefactus est mihi aditus, apertus, tuis litteris est introitus ad omnia intima animi tui consilia sine ullo errore perveniendi. Cf. Intelligo, Scio, Nosco, Notus. Usus: 1. Cognovi e tuis litteris. Jus civile cognovit, calluit. 2. Cognosco causam, connaître (d’une affaire); instruire (un procès), juger. Verres causam cognovit. Designavit, qui causam cognoscerent, jus dicerent, de controversiis, vel controversia disceptarent, jus administrarent Cf. Judico.

CŌGO, is, cŏēgi, cŏactum, ere, a. Chasser; forcer; rassembler. Syn. impello, adigo, vim facio, vim adhibeo, vim affero, necessitatem affero, necessitatem impono, compello. Adv. Cogere celeriter in senatum, quam celerrime pecuniam. Phras. Coactus id feci, on m’a obligé à faire cela. Tuo coactu atque efflagitatu hoc feci; imperio, metu, vi adductus feci; necessitate impulsus; vi metuque subactus eam rem suscepi; expressa mini necessitas est id agendi; impulsus coactusque hoc suscepi; necessitate adactus sum ad id agendum. Vis metusque me in eam necessitatem adduxit istud agendi; vis metusque subegit me ad necessitatem facinoris. Usus: 1. Legis est persuadere, non omnia vi et metu cogere. 2. Congrego, colligo, rassembler, réunir. Senatum, multitudinem hominum, armatos cogere, omnem militarem ætatem excire. Pecuniam e decimis; a civitatibus stipendia cogere. Aer cogitur in nubem. 3. Concludo, conclure. E tua argumentatione, quod volumus, efficitur et cogitur. Aliud, quam cogebatur, infers. 4. Coarcto, resserrer, enfermer. In angustum cogi. In ordinem cogere. 5. Apello, aborder. Naves in portum cogere. 6. Condenso, condenser, épaissir. Lac cogere. Cf. Violentus, Nolo.

CŌHÆRENTĬA, æ, f. Cohésion, liaison. Syn. Compositio, conjunctio. Usus: Siderum circuitus ad mundi cohærentiam pertinet.

CŎHÆRĔO, es, hæsi, hæsum, ere, n. Adhérer, être attaché à. Syn. Cohæresco, conjungor. )( Disjungor. Adv. Apte, necessario, præclare, quam aptissime, vehementer. Phras. Virtutes omnes inter se cohærent, toutes les vertus sont unies entre elles. Mirabilis est virtutum contextus; omnes inter se aptæ sunt, nexæ et jugatæ. Est quædam admirabilis continuatio seriesque virtutum, ut aliæ ex aliis nexæ, omnes inter se aptæ colligatæque videantur; aptissime inter se implicatæ sunt. Virtutum omnium societas est arctissima; virtutes omnes arctissime copulantur. Usus: Extrema cum primis aptissime cohærent. Mundus ita cohæret, ut dissolvi nullo modo possit. Non cohæret tua ratio. Cf. Hæreo, Conjungo.